Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 48, 2 December 1865 — Page 1
KA NUPEPA KUOKOA :
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI. HAWAII.
BUKE IV. HELU 48. HONOLULU, DEKEMABA 2, 1865. NA HELU A PAU 209.
" KA NUPEPA KUOKOA.,"
HOOPUKA MAU IA MA HONOLULU
I kela Poaono keia Poaono.
$2.00 no na mahina he UMIKUMAMALUA,
$1.00 no na mahina eono, ME KA HOOKAA MUA MAI.
NA OLELO HOOLAHA — aole i oi mamua o 10 laina no ka hoopuka hookahi ana, $1.00 ; alua komo ana, he $1.50 ; hookahi malama, $2.00. E uku mua ia mai ke dala o na olelo hoolaha a pau e hoounaia ana mai e pai.
KANIKAU — he hapalua dala ka uku no ka aoao hookahi o ka pepa leta, oia hoi 4 keneta no ka lalani hookahi — penei : he 25 lalani, $1.00 ; 50 lalani, $2.00 ; a pela'ku.
KA UKU NO NA OLELO HOOLAHA — ka uku pepa, a me ka uku o ke Kanikau, e haawiia no ma ka lima o na Luna o ke Kuokoa, a i oleia, e hoouna mai ia Kauka Kulika.
O KA UKU PEPA A PAU E HOOKAA MUA MAI NO — aole e kauia ka inoa o kekahi haole a kanaka maoli paha, ma ka inoa o ka poe lawe pepa ke ole e hookaa e mai mamua. E pono ke hiipoiia keia mau rula, no ka mea, he emi no ka auhau no keia nupepa.
AIA KE KEENA O KA NUPEPA KUOKOA — ma ke kihi hema o ka Hale Hookipa Luina (Sailor's Home.) O na hora hana, mai ka eiwa o kakahiaka, a i ka ha o ke ahiahi.
L. H. KULIKA, (Lona Hooponopono.)
KA " NUPEPA KUOKOA."
Is published in Honolulu
EVERY SATURDAY,
$2 00 per annum, or $1.00 per six
months, in advance.
ADVERTISEMENTS not exceeding 10 lines, inserted once for $1.00 ; twice for $1.50 ; and $2.00 for one month ; all advertisements must he paid for in advance.
KANIKAUS will be charged 1.00 per page, or 4 cts. a line.
PAYMENTS FOR ADVERTISEMENTS, Subscriptions or Kanikaus, may be paid to any of the Agents of the Kuokoa, or may be enclosed in a letter to the Publisher.
ALL SUBSCRIPTIONS must be PREPAID. No names, either of foreigners or natives will be inserted on the subscription list until paid for. This rule must be strictly adhered to, on account of the low subscription price.
THE OFFICE OF THE KUOKOA is in the South corner of the Sailors' Home. Office hours from 9 A. M. to 4 P. M.
L H. GULICK.
Publisher.
Volume I. II. and III of the KUOKOA, bound, for sale, $3.50 each.
Persons having complete sets of the above, can have them bound by paying $1.50 each.
JOHN H. PATY !
Mea Hooiaio Palapala, Honolulu, Pae Aina Hawaii.
AIA KONA KEENA HANA MA KA HAle Banako o Bihopa ma. 195-6m
HALE PAI KII.
AIA KO'U HALEPAI KII MA KA HALE e pili ana me ka Hale Leta, maluna'e o ke Keena Pai o ka " Nupepa Kuokoa," Ua emi loa ke kumukuai o na kii.
H. L. CHASE (Keiki.)
274-1y Mea Pai Kii.
S. KUPANEA.
J. W. KEAWEHUNAHALA.
Loio ! Loio !
KE HOOLAHAIA'KU NEI I NA KANAka a pau o keia Aupuni, ua makaukau na mea nona na inoa maluna e Kokua, a e lilo hoi i LOIO no na mea a pau e loohia ia'na i ka hihia, a e pale ana no kekahi hihia imua o na Aha Hookolokolo o keia Aupuni. He mau mea laua i aoia i ka OIHANA HOONAAUAO ma ke Kulanui o LAHAINALUNA, a ua aoia hoi ma ka OIHANA Kanawai, a me ke kakau ana i na Palapala o kela ano keia ano, e ka Mea Hanohano G. M. ROBERTSON (LOPIKANA.) A o ko laua Hale Oihana, aia mauka iho o ka huina o ke Alanui Hotele a me Maunakea ma Honolulu, Oahu.
Honolulu. Feb. 6, 1865. 167-y
OLELO HOOLAHA !
I NA KANAKA HAWAII ;
Aloha oukou :— No kuu makemake e ike kela a me keia kanaka Hawaii i kahi e hiki ai ke hoowaiwai ia ia iho, nolaila, ua pai au a ke hoouna'ku nei i keia palapala ma na kihi eha o keia mau Mokupuni, ma ka loa hoi a me ka laula o ka aina ; a ke nonoi aku nei au ia oukou, e hoomaopopo i na olelo i hoikeia mahope nei.
Ke hai aku nei au ia oukou a pau loa, ua makaukau au e kuai i ka Loli ; a penei ke kuai ana, a me ka hana ana no hoi, i maikai ai, a i makepono ai no hoi oukou ka poe e lawe mai ana i ka Loli :
Ka hana ana o ka Loli :— Aole e hoopakuia ka naau o ka Loli ; o ke one ka mea hoolei aku, aole e kahaia ka opu, aka, e kaha no ma ke kua, i akahi iniha ke kaawale mai ke poo mai, alaila, hoomaka aku a koe hookahi iniha, alaila, e hookomo iloko o ka Ipuhao i ke kai maoli o ka moana, a e hoolapalapa i elua paila ana o ka wai, a pau ia, kaulai a maloo maikai. A ina pela e hanaia'i, alaila, e kuai koke no au ia.
Ke Kuai ana :— Aole e kuaiia ka Loli i emi malalo iho o ka eha (4) iniha ka loihi — mai ka eha iniha a pii ae iluna ka loihi o ka Loli i makemakeia, a o ke kumukuai penei noia. Ina EHA A ELIMA INIHA, he EONO KENETA ka uku o ka paona ; a ina EONO iniha, he EHIKU KENETA ka uku o ka paona ; a ina ehiku iniha, alaila, he EWALU KENETA no ka paona, a pela no hoi e pii ae ai ka uku, e like me ka pii ana'e o ka nui o ka Loli.
No ka Pepeiao Laau :— Ua makemake no au i ka Pepeiao Laau, a e uku no au i ke kumukuai makepono ke lawe ia mai i o'u nei, no ka paona hookahi.
Lala Mano :— E kuai no au i ka Lala Mano a ka poe a pau e lawe mai ai io'u nei, i IWAKALUA KENETA o ka paona.
Aia ko'u Halekuai ma ke Alanui Nuuanu, ma ka aoao makai o ka Halekuai o Ake (A. S. Cleghrn,) ma ka aoao hikina Alanui Nuuanu. Me ka mahalo.
KIULANA,
Pake Kalepa. Honolulu, Oct. 25, 1865. 204-6m
Na Buke i Pai ia e ka Papa Hawaii.
Eia na buke kuai, a me ke kumukuai,
Baibala nui no na Awai o na Halepule, $4 00
" Ohana, ano nui, me na kii, } { 2 50
a me na Moohana, } 5 00
" Ohana uuku iho, me na Moohana, ili ulaula, } 1 00
" Ohana, me na Moohana wale no, 62 1/2
" Okoa, - - - 50
Kauoha Kahiko, i paiia i ka M. H. 1838, 25
Kauoha Hou, me ka pepa lahilahi o waho, 12 ½
Kauoha Hou, hapa haole (Haw. Eng.) 25
Haiao, - - - - - 25
Hele Malihini Ana, - - - - 25
Wehewehehala, - - - - - 25
Lira Hawaii, - - - - - 25
No ko ke Akua Ano, - - - - - 25
Lira Kamalii, - - - - - 25
Kumumua Hou, - - - - - 12 1/2
Moolelo Ekalesia, - - - - - 50
Hoike Palapala Hemolele, - - - - -25
Himeni Hawaii me na Leo Mele, 1834, 25
Ninauhoike, - - - - - 12 1/2
Ui Kamalii no na Kula Sabati - - - - 12 1/2
Eia na buke i haawi waleia.
Haawina Baibala.
Ui.
Na Dawida Malo Kumumanao.
Ko Olelo Ao Liilii.
Ka Moolelo o Batimea Puaaiki
L. H. Kulika.
Kakauolelo o ka Papa Hooko o ka Ahahui Euanelio o Hawaii.
Ka Nupepa Kuokoa.
No ka "Anoi."
Onaona Panaewa ulu wehiwehi i ka lehua,
He lehua lei na ke kini o Hanakahi,
Akahi ke aloha apaapa ia loko,
O kuu loko ua nawali uali i ke aloha,
O aloha la hoi au a mea o maliu mai oe,
O oe ia e ka pua lama ula i ka pali,
E kapuneki oho kalole i lipo i ka ua,
Kaua pu no i ka ae lehua a ka manu ;
He wahi aloha — No ka Anoi a loko.
Anoano aloha ia'u ka ua Halaulani,
Oia ua haaheo i ka muo o ka hala,
Hala pua hookahi a ka manu i Haili,
I kui a hoolawa i na lehua o Mokaulele,
I lei kahiko ula iluna o ka laau,
Hoolaau ka manu walea i ka uka Olaa,
Ke hoohihi la i na koai lehua pua i kanahele,
I ka mea lau lehua a ka wahine i ka wao,
He wahi aloha — No ka Anoi a loko.
Onaona aala ia'u ka nua lau lehua o Puna,
Oia lehua maka mohala i popohe i ke one,
I nohea lamalama ula maikai i kai o Kaipuhaa,
Maholehole ke kino oia pua ke ike aku,
Ike aku i ka ili mahelo o ka Paiuiu i ka wai,
Ua hele a upoluhiwa ka pua o keaa-lii,
Aia ilaila ka haili hiehie o kuu manao,
A manao la hoi au o huhuli mai hoi oe,
He wahi aloha — No ka Anoi a loko.
Anoano halia ia'u ka manao a loko,
Manao no au na'u oe e Aahoaka,
I hoa kui lima i ka laula o Kapaa,
Mai ka ua oe e ke aloha i kuu makemake,
I huhuli hinalua i ke oho o ke kalukalu,
O au pua lupahiwa i maemae i ka ua,
I mamaka maikai i ka uka o Pelehuna,
O kuu mea huna i ka wao ua nohenohea wale,
He wahi aloha — No ka Anoi a loko.
Onaona hiehie ia'u ka pua o keaa-lii,
I alii nui ke aloha na kuu manao,
Manao aku au o na lehua o Alakai,
Ua pua weo ula i ke anu o Maunahina.
I hoope i kaliko lauae aala i na pali,
I na kiapuwai ehu wai o Kapona,
Ke hoohuelo la i na pali o Makana,
I makana na'u ka naenae i Waialoha,
He wahi aloha — No ka Anoi a loko.
Anoano i ka ua ka ohia o Kupakoili,
E kulu pakakahi ana i ka pua o ka hala,
Hoohalahala ka ua i nanamu i ka lau laau,
Heaha kau e Manuakepa i ke one o Mahamoku,
E ahiahi hele nei ia Kupakoili,
Aohe mana o Kaliko ia Mamalahoa,
Heaha la ia mea i ke one o Hoohila,
O pala ia i Kalupua Pahelehaha,
He wahi aloha — e — No ka Anoi a loko.
WAHINEALOHA.
He Moolelo no Sulia Poiniki
(Phenicea,) a me Asia Uuku.
Ma keia hapa o ka honua i ike ia ai na hana kupaianaha loa. Maanei i hana ia ai o Adamu ma laua o Ewa ; a ma na kapa o ka muliwai o Euperate i noho ai na kanaka, mamua aku o ko Kaiakahinalii. Ma Asia no hoi i kapili ia ai ka Halelana e Noa ; a maanei no hoi na kanaka i kukulu ai i na kulanakauhale, a i mahuahua ai ka lahuikanaka. Maanei no hoi ke aupuni nui mua i ike ia ai. Maanei no hoi ka hoomaka ana o na Iudaio ; a ua aneane no e pau loa na mea nui i ike ia ma ke Kauohakahiko, i hanaia ma keia wahi.
Maanei no hoi ka manaoio o Kristo i ao ia ai kakou, hookahi wale no Akua oiaio. Maanei no hoi i hookumu ai o Kristo i kona hoomana, a hoailona ia ka oiaio o ka hoike ana ma kona koko.
Ma Asia no noi i hoomaka ai o Mahometa i kana hoomana e manaoio ia nei e ka hapalua a oi aku o na kanaka o ka honua nei. Pela no hoi kekahi mau hoomana e ae, maanei no ka hookumu ana. Ma Asia no hoi na aupuni nui a kakou i ike ai i na moolelo i hala ae nei mamua. O ke Aupuni o Asuria oia ka mua i paa maloko o ka moolelo, e like me ka mea i hoike ia aku ai mamua. A lilo o Asuria ia Peresia, ka mea nana i ale ae i na lahuikanaka e puni mai ana. A o Kina ke Aupuni kanaka nui ma ka honua nei, a oia ka mea i ku loihi mamua o kahi mau aupuni i hoike ia ae nei.
O ka poe Sarekena hoi, ka poe i hooloihi ae i ko lakou noho lanakila ana maluna o na aina he nui ma Asia. Ka poe Tureke hoi, ka poe i noho 'lii ae maluna o ko Palesetina, Mesopotamia, Suria Asia uuku, a me kahi hapa o Europa, a me kahi hapa o Aperika, no na makahiki i aneane 800 ma Asia no.
Ma Asia no hoi i noho ai ka lahuikanaka mua, malaila no hoi kahi i hoike ia ai o kahi mau hana kupanaha i ike ia ai ma ka Baibala, maanei no hoi na Kaula i noho ai, maanei no hoi o Iesu i noho ai, a i haiolelo ai, a i make ai ma ke Kea. O Asia no hoi ka aina i noho mua ia e na kanaka, mamua o ka noho ia ana o kekahi mau aina e ae o ka honua nei. Ia lakou i hai mua ia ai ka pono o ke Akua, a me na mea kupanaha he nui wale, a ua haule loa lakou i ko Europa a me ko Amerika, ma na mea e pili ana i ke Akua, a ma na hana akamai e pomaikai ai, a e oluolu ai ka noho ana.
Ma kekahi mau aina o Asia, ua naaupo loa na kanaka ma ka hoomana ana i ke Akua, a he kakaikahi wale iho no ka poe e malama ana i ke Akua oiaio. Aole i ike pono loa ia o Iesu Kristo, e ka eha haneri miliona kanaka ma Asia, o ka noho hupo wale iho la no, a me na hana lapuwale.
Eia no kekahi mea ia Asia, ano e no ka aina i kela wa i keia wa, o ka manao no o na kanaka, oia kupaa iho la no, a ano like no me ka hoomaka ana. Aole pela ma Amerika, a me Europa, e loaa ana i kela makahiki i keia makahiki na hana ano hou, a me ia mea aku.
He nele loa o Asia. O ka mea i lilo i Alii oia no ka mea nui, a o na kanaka poho kauwakuapaa no. O ka naauao he mea ole ia, aole hoi he noho ku i ka wa ana, o kela mea keia mea, he uuku loa ka waiwai, o ka oiaio, aole i malama ia ka pono, a o na mea i kapaia he oluolu e kakou, aole he loaa ma keia aina nui.
O ka mea pilikia loa i keia aina, o ka naauao ole ma na mea o ka Palapala Hemolele, nolaila ka nui o na hoomana wahahee. O ka hoomana Mahometa wale no ka nui ; a ua maopopo loa, o na aina i puni a malama i keia ano hoomana mai kahiko mai a hiki i keia wa, aole he wahi pomaikai iki.
Ko Hinedu poe hoi ; hoomana ia Barama, a ua ao ia lakou oia wale no ke akua nui, a he nui aku no na akua liilii e ae i kapaia e lakou, o Visinu, o Siva, a pela aku. Hana no lakou i mau kii ano e no keia mau akua i hoike ia ae la, a hoomana aku ia mau kii. O na Kaula ua kapaia o Barahamina, a ao aku'la lakou i na kanaka ma na hana ino.
O kahi hoomana e ae, o Lama Nui, nona ka luakini i kukuluia ma Tatare. Ke manaoio nei ka poe Pake ia Buda, a o kahi lahui e aku, okoa no ko lakou mau akua.
Pela iho la ke ano o ka hapa nui o Asia, ua paapu i na ao panopano o ka naaupo i ko ke Akua mau ano, a me ka hope o na kanaka.
KA MOOKUAUHAU O ASIA.
O ka mookuauhau, oia no ka mea e hoike ana i ka wa i hana ia ai na mea ano nui o na moolelo. A ma ka heluhelu ana iho i na mea i kakauia maanei e ike ia ai na mea kaulana o Asia i ka wa kahiko.
He mea maikai keia no kakou nei, a no ka poe hou aku, maopopo lea na mea ano nui i hanaia i ka wa kahiko ; a ina no hoi e makemake kakou e hoomanao mau a loihi, alaila o ka hoopaanaau no a paanaau ka pono loa.
A eia iho no ka mookuauhau o Asia. E ike ia ai kekahi mau mea ano maikai ; a e ike ia ai hoi ko Solomona ola pu ana me Ko ke Alii o Kina i ko laua wa e ola ana, a me ka hookumu ana o Solomona i ka luakini i ka makahiki 3,000 mahope mai o ka hana ia ana o ka honua.
MAMUA O KRISTO ; M. K.
Hana ia ka honua nei 4004
Kaiakahinalii, 2348
Hookahuli ia ka olelo,2247
Loaa ke aupuni o Asuria ia Asura, 2229
Nohoali o Ninia no Asuria, 2000
Hanau o Aberahama 1996
Kahea ia o Aberahama e hele i Kanaana. 1921
Hele o Iakoba me kona ohana i Aigupita, 1705
Make o Iakopa, 1689
Make o Iosepa, 1635
Hanau o Mose, 1570
Ka puka ana o na mamo a ka Iseraela mai Aigupita aku, 1491
Make o Mose, 1447
Make o Iosua, 1426
Lilo o Saula i Alii no ka Iseraela, 1100
Hanau o Davida, 1085
Nohoalii o Solomona, 1015
Kukulu o Solomona i ka luakini, 1004
Lilo o Ko i Alii no Kina, 1000
Make o Sakanapalu, 820
Hoouna ia o Iona i Nineva, 806
Lilo o Aredusu i Alii no Ludia, 797
Lawe pio ia ka Iseraela e Salamanesa, 721
Hooliloia o Isidegereta no Peresia, 630
Lawe pioia ka poe Iudaio i Babulona, 606
Pio o Ludia ia Kuro ke Alii o Peresia, 548
Auhulihia ke Aupuni o Asuria, 588
Hoihoi hou ia ka poe Iudaio mai Babulona mai, 536
Hookumuia ke aupuni o Peresia e Kuro,536
Make o Kuro, 529
Lilo o Kamebuse ke keiki a Kuro i Alii no Peresia, 529
Hoomaka o Dariu e noho Alii,522
Lanakila o Kereke maluna o ko Leonida ma Telemopule, 480
Make o Kereke, 465
Kaua o Alekanedero ia Peresia, 330
Loaa ke aupuni o Suria ia Seleuke, 312
Kuokoa o Poneto malalo o Mitari date II, 300
Loaa ke Aupuni o Paretia, 250
Lilo o Arekakereke i Alii no Peresia, 230
Kipakuia ko Suria e Iuda Makabe mai ke aupuni aku o ka Iudaio, 166
Lilo o Kana i Alii no Kina, 67
Lanakila ko Roma maluna o Poneto, 64
" " " " " Suria a me Kanaana, 61
Lilo o Herode i Alii no ka poe Iudaio, 37
Lilo o Vati i Alii no Kina, 33
Hanau o Kristo i ka makahiki 4004 o ke ao nei, oia wa ua kapaia ka era Kristiano. He mea keia i maa i na aina Kristiano ka helu ana i na makahiki mai ka hanau ana o Kristo. A i mea e maopopo ai ka makahiki, nolaila ke kau ia nei kahi mau hua palapala M. K. mamua o Kristo ke ano ; A. D. makahiki o ka Haku ke ano, o i ole ka A. D. o M. H.
Hanau o Kristo, 0
Kau ia o Kristo ma ke Kea, 33
Hiki o Paulo i Roma, 61
Hoohioloia o Ierusalema e Tito, 70
Hanau o Mahometa, 570
Holo o Mahometa mai kona poe enemi ae, 622
A ua kapaia keia wa, o ka Hegira, oia ka helu ana o ka poe Tureke i ko lakou makahiki, e like me ko kakou helu ana, mai ka hanau ana o Kristo.
Make o Mahometa, 632
Hookumuia ke aupuni o ka poe Sarekena. 638
Loaa o Pagada kahi o ka poe Kalipa,672
Hoomaka o Koseroe e noho Alii no Peresia, 660
Hoomaka hoi o Sigewena e noho Alii no Kina, 617
" " " Kawanasona e noho Alii no Kina, 1037
Kauaia o Kina e Genegi Kana, 1209
Lilo ke aupuni o ka poe Sarekena i ko Tureke, 1258
Ike mua ia o Iapana e ko Europa, 1400
Noho Alii o Sa Aba no Peresia, 1589
Noho Alii o S Hesini no Peresia, 1694
Hooliloia o Kouli Kana i Alii no Peresia, 1730
Noho Alii o Ionatini no Kina, 1737
Noho Alii o Tarokawana no Kina, 1820
O ka hope loa keia o ko Asia moolelo.
Ka Moolelo o Heneri Opukahaia.
HELU 11.
" Eia kekahi mea i ike ia ai kona ano haahaa. " I ko maua kaahele ana, ua hiki aku maua i kekahi kulanakauhale, a i ka pau ana o ka halawai misionari malaila, ku mai la ke kahu o kela Ekalesia, a hoakaka mai i ka halawai ma ke ahiahi poeleele o ia la. A ahiahi ae, kokoke i ka manawa i hoomaopopo ia no ka halawai, iia'ku o Opukahaia e manaoia'na iaia kekahi mau olelo o ia Halawai. Hoole mai la oia me ke ano haalulu. Koi hou ia oia e olelo, i mai la oia he wahi pegana naaupo wau, aole i lawa kuu wahi ike e ao aku ai i ka poe e noho ana ma ka aina Kristiano ; a noi mai la oia ia'u e hookuu ae iaia no ke olelo ana. I aku la au iaia, o kuu manao no, he hana no ia i haawi ia mai iaia e hana. Ua kokua lokomaikai mai kolaila poe, ua nui hoi ko lakou makamake e lohe i kona leo ma na mea o ka pono. Ua holo pono hoi kona mau olelo ma na wahi e ae, a malia paha e lilo kona olelo i mea e ola'i kekahi uhane o lakou. Mahope iho ; i ko makou hele ana i ka halepule, no kuu ike ana ua nui kona hopohopo, noi aku la au ia Rev. Mc. B. e paipai aku iaia, a hoolana i kona manao. Nui na mea i oleloia'ku e hoolana'i i kona manao, aka aole i pau iki kona ano makau a me ka hopohopo. A hiki makou i ka puka o ka halepule, huli hou mai la ia ia'u, i mai la, ke noi aku nei au ia oe e hookuu ia'u no ka olelo ana, aohe a'u mea e olelo aku ai. E aho no nau e hai aku i ka olelo, he oi aku ka pono malaila. I aku la au iaia, aole e hiki, no ka mea, ua paa ka manao o ke anaina e lohe iaia. Aka, oi hiki aku no i ka manawa kupono, kahea ia ana oia e olelo aku imua o ke anaina. Ku mai la no ia a hai i ka olelo me ke kupono no e like me ka mea mau iaia. I ka pau ana o ka halawai, hoi pu aku la maua, kahe nui ae la kona mau waimaka. Maopopo ae la ia'u ke kumu o kona kaumaha. Hoao no hoi au e hooluolu i kona manao, aole nae i hiki. A ike ae Mr. B. hoao iho la oia e hoomaha i kona naau, a hiki ole no hoi. Pela no a hiki i ka hale kahi e moe ai ia po. Alaila, Imi aku la au i ka poe o ka hale, i ke kumu o kona kaumaha. Hoao no hoi makou a pau e hoolana hou iaia, a liuliu loa, puka mai la kona leo, he wahi lawehala pono ole au ; me he mea la ua lilo i ka make. Alaila, pau iho la kona kaumaha, a kamailio oluolu mai no e like me mamua.
" O ka Baibala kona hoa hele mau. He mea mau iaia ka lawe iloko o kona pakeke i kekahi Kauoha Hou i haawiia iaia e kekahi makamaka aloha i hele aku nei i na aina Pegana ma ka oihana misionari. I kekahi manawa, ua hele aku o Opukahaia e ike i kekahi o kona lahui, he umi paha mile ka loihi o kahi i hele aku ai. I ka hookomo ana nae i kona aahu no ka hele ana, ua poina oia i kona Kauoha Hou. A i kona hoi ana mai, i mai la oia ia'u, me ka maka oluolu, maluhia ole ka hele ana o ka makapo, ke nele kona kookoo."
Pela iho na wahi olelo a Rev. Mr. Perekini, no kona ike ana ia Opukahaia i kela kaahele ana a laua.
Noho aku la o Opukahaia ma Amehereseta mahope iho o keia kaahele ana, a hiki i ka Aperila o ka makahiki 1817, alaila hoi aku la i ke kula misionari ma " Na-Kihapai-Hema." (South Farms.) Malaila oia i noho ai me kona mau hoa o ka lahui Hawaii, (o Hopu ma, a o Honolii, George Kaumualii,) a i na la mua o Mei. Alaila ua hoonee ia aku ke kula i ke kulanakauhale o Konewale (Cornwall.)
I keia manawa, ua paa loa kona manao e hoomakaukau koke oia me kona ikaika a pau no ka hai ana i ka Euanelio. Lilo nui kona manao ma ka oihana haiolelo, a ua hoopuka pinepine hoi i kona mau manao no ka hooponopono ana i na kumumanao o na haiao, a me ke ano o ka hai ana i ka olelo.
Eia kekahi o kona mau manao no kekahi hemahema o kekahi poe i ko lakou hai ana i ka olelo. Hoahewa oia i ka hana a kekahi poe haiolelo e hai ana ma na huaolelo naauao a hohonu loa, a pohihihi hoi i ka nui o ka poe e lohe ana. Wahi ana, he nui wale na ano o ka poe lohe. He poe naaupo ka nui, hapa wale no ka poe i maa i na huaolelo ano e o ka naauao hohonu. Nolaila, ina e hai ana na haiolelo imua o kanaka o kela ano o keia ano, pono e hai lakou ma na hua i maopopo like ia lakou a pau. E koho lakou i na olelo maopopo lea. Ina aole pela, wahi ana, alaila ua like ka lakou hana me he haiolelo la ma ka olelo e. E maopopo na huaolelo a pau, wahi ana, no ka mea, aole hiki i na kanaka ke lawe i na buke kuhikuhi huaolelo (dictionary) i ka halawai.
Noho aku la o Opukahaia ma ke Kula Misionari ma Konewale, a pau kela makahiki 1817, a ika hoomaka ana o ka makahiki 1818, loaa ia ia ke ano omaimai loa e pono ole ai kona imi ana ma na buke o ka naauao. Kiiia ke kahuna lapaau, a nana ia ke ano o kona mai. Ikeia he wela kona mai ; he wela ano paakiki loa no, (Typhus Fever), a hoomakaia ka hanai ana i ka laau kupono no kela mai. I ka lua hoi o ka hebedoma o ka lapaauia ana, ua oluolu no kona mai, a ua lana loa ko lakou manao e ola loa ana. Aka mahope iho, ua maopopo ka emi mau ana o kona ikaika, a me ka hemo ole aku o kona mai ; no ka mea, ua puni loa kona kino i ua mai nei, a ua hoopaa loa aku hoi ka mai ma na kumu o kona ola. Hana aku no ke kahuna lapaau me kona akamai a pau loa, me ke kuka pu no hoi me na kahuna lapaau e ae. Kiai mau mai no hoi na makamaka aloha, me ka malama pono loa i ka mea mai, aka, hiki ole ia lakou, nolaila, make aku la o Opukahaia ma ka po o ka la 17 o Feberuari 1818. Kuuia kona uhane lanakila, a loaa ia ia ka iini nui o kona naau, e hoi koke aku oia i ka Hale o kona Makua ma ka Lani.
I kono wa e waiho ana i ka mai, ma ka hale no ia o Rev. Timoteo Pohaku, (Timothy Stone), ke Kahu Ekalesia o ka ekalesia Hema, o Konewale. Nui ka aie o Opukahaia a me kona mau hoa o ke kula i kela ohana, no ko lakou lokomaikai, i ko lakou ao haipule ana, a me ko lakou alakai maikai ana ma ka pono. He poe makamaka aloha loa lakou, a malama loa hoi i kela Kula Misionari.
I kona waiho liuliu ana i keia mai hope, ua hoomaopopo lea ia ke ano haipule io o Opukahaia. O kona ahonui, manaolana, a me ka ae oluolu aku i ka manao o ke Akua ; o kona aloha i na makamaka no ko lakou mau lokomaikai, a me kona manao aloha i kanaka a pau, oia na mea i ikeia, a i olelo pinepineia e ka poe i launa me ia iloko oia wa. I iho la ke kahuna lapaau, " akahi no ia a ike i ka mea i loaa i keia mai wela a loihi hoi, i ike ole ia kekahi ano paupauaho o ka manao, a huhu wale paha i kekahi manawa."
Olelo iho la o Pohaku wahine (Mrs. Stone) ka mea i malama ia ia me he makuahine ponoi la, mai ka hoomaka ana o kona mai, a hiki i kona make ana, olelo iho la ia, " o kekahi no ia o na wa pomaikai loa, a me ka waiwai loa o ko'u ola ana. O ko'u luhi ana, a me ka malama ana ia ia i ke ao a me ka po, ua uku ia mai, a oi loa aku, ma ko'u ike ana i kona ano maikai, a me ka lohe ana no hoi i kona kamailio haipule."
Na ua wahi makuahine aloha nei no i kakau iho a paa ma ka pepa kekahi mau olelo a Opukahaia iloko o na la hope o kona mai ana.
I kekahi kakahiaka, he popilikia loa hoi kai hala aku, komo mai la o Kaumualii kekahi o kona mau hoa o ka lahui Hawaii e ike ia ia. I aku la nae o Opukahaia, " kokoke loa wau e make i ka po nei. He mea maikai ka loaa ana i ka mai Sandwich, (oia hoi kekahi inoa haole o Kaumualii). E make ana kakou a pau, a he mea ole kahi e make ai." Ninau aku la kekahi ia ia, " Makau anei oe i ka make ?" Pane mai la oia, " Aole, aole no." I aku la kekahi makamaka ia ia, " kaumaha wau nou, i kou mai ikaika loa." Pane mai la no oia, " E hana no ke Akua e like me kona makemake." Pinepine ko Mrs. Stone ninau ana ia ia i na ua makaukau paha ia e lohe i kekahi mau pauku o ka Baibala. Ae mai la kela, " Ae, maikai." A pau ka heluhelu ana, haliu kona mau maka i luna, e pule ana paha iloko o kona naau. I kekahi manawa, hala iki kekahi manawa pilikia loa, poha mai la kona leo, " ina e paulele aku kakou i ke Akua, aohe mea e makau ai." He mea pinepine no ia ia ka wa maha iki o ka eha, e noi aku e pule kekahi o lakou nona. I kekahi mau manawa, ua hoi koke mai no kona eha, a hiki ole. O kana mea i kahea pinepine ai e pule, oia no o Hopu. Pinepine ko laua pule pu ana — he hana no hoi i maa ia laua i na makahiki mamua aku. I ka nana aku, ua hui pu laua iloko o ke aloha hookahi elike me Davida laua hoi o Ionatana. Ina e pule pu laua, a pau ka pule ana, o ka oluolu no ia, a me ka hauoli o Heneri. I kekahi manawa, wahi a Mrs. Stone, maule iho la o Opukahaia, a kii aku la au i wai ma kekahi keena ae, a i ko'u hoi ana mai, loaa laua ia ia e uwa pu ana, no ko laua manao ua hiki mai ka manawa o ko laua kaawale ana. Aole i pau.
Mai olelo hou pela.
I ka wa i hoi aku ai o ka mea nana i kokua i ke Kahukula Nui ma ka hoike ana i na kula o Hawaii nei ; ua olelo aku oia i keia mau huaolelo haanui, " Ua paa ia'u na Kumu o ke Kulahanai o Hilo." Nolaila ko makou olelo aku iaia ma ke akea, " Mai olelo hou pela." Haohao makou i ke kumu o kana hoopuka ana'ku pela, oiai, aole oia i haawi iki mai ia makou i wahi niele hookahi, mai ko makou hiki ana'ku i kahi hoike a hiki wale i ka pau o ka hoike ana. Aole anei no makou ka hoohalahala ana no kahi loaa a me kahi mau hana ana ma ka Huinahelu, me ka noi aku ia oe i kou manao e hoike ae, aka, manao iho la no oe ua pono no, a hoopoho wale aku i ka hawawa o ua mau hana la a me kahi loaa pu hoi ? Oia ka oiaio, aole o kau kukahekahe wale aku ia'u mau haumana me ko olelo aku, " ua paa makou ia oe."
Ina he manao oe e ike i ka oiaio o keia ea, e pono no e hele hou mai oe i Hilo nei e hoike ia makou i keia hoike hou ae, i ike oe i na keiki o ka Atika Haulani.
JOSEPH NAWAHI.
Hilo, Nov. 28, 1865.