Ka Nupepa Kuokoa, Volume VI, Number 46, 16 November 1867 — Ka Nupepa Kuokoa. KA MOOLELO O NA KAMEHAMEHA. [ARTICLE]

Ka Nupepa Kuokoa.

KA MOOLELO O NA KAMEHAMEHA.

Na S. M. Kamakal-. HELU 47. No l£A NOHO AUI A.NA O LIHOLIHO malunaoke Acpcxi. A CA KApaia o Kamehameha lī. jKe ano o ka noh«» aNa o ke Altc.ni o HaWMI NKT HAMC4 o KA lIIkI ANA MAI O N4 MISIONARI. O kekahi poe olii, he ohumu iakou i . ka n lou o ke kukui o keknhi aiu waiwai i ka po, a o ke komu no ia o ke kaua. a ■ iiio ka aina. I kekulii munawa, huiiu ua ;uUi i im konaka, a kaili liou i ku nina no lakou, a iinonele i na kanakn i ka aina ole, aka, iioomanawnnui aku no ua ma- ; kaainana mni.iio o na'hi, me ka ae wnle aku no maliope o kn h;tna hookaumalia a ine ka noho kauwa kuapua inalaio o na alii. Ao|e e liiki ke hana maniui» oko ; lakou man;io, he pono a lie waiwai pouoi no hikou iho ; n ina o ike na nlii un wai- ■ wai na makaainana, a ua iioohnnoiiano ! ka nolio unn ma ke kunain», ua kukulu i' , mnu linle maikai, n ua linnni lehiih liu i j na knnnka, o ke kii ia mni la 110 i;t e hao, !e ht)okuke, n e p;ii ika aiiin. O kt* ku iae la no in hele ana, o kahi kapa vviile |noi kn ili. He mea nui kein i mnkauin 1 i kn wa kaliiko, o ka heie me na wahi i ' | paipu i ke alanui; ao ka hoohuni ia ke--1 k«»hi a pepehiia, he mau p.oino nui keia iku wa kahiko. Oka Auwae m»u mea j nui keia i makau ai, o ke p«»i ninn. n o ; ka helt! i ke nlanui, nolaila, kauoim oia i , konn ohuna i konn mau la hope ; U E, ke ; noho fiui la oukou i ke ao ea, iiookuiii !no mea makau nui <> ke u<> oke pai |aina, a hele na wahi ifiu i ke alanui. ! Eia nne kuu kauoha iaoukou, e liele kei kahi o oukou i ke Alii in Kalnni Kauikeaouli, e kuai nku i ka iiemo 010 o k.-i nina o Own, u ina e lawe ia o Wniluku, a j koe o Owa, ua pomnikai ko oukou ola 'iimi ike ao." No kela kauoha u Noa Auwne, ua ho!o o 11. Knwailepolepo i Ouliu, e kuai'i kn humo ole o ka nina o | Owa. Ua ue ka Moi, aua li>un ka pnla- ! pnla iiemo ole. iie kannkn knulnnn o N. Auwae i ke nu o Knmehameha 1., a hiki ia Knmehnmeha 111. ; a ua knulana no ho\ oia i ku hooikuika Him i ka pomnikni | o konn mnu haku, me ka pih o ka iianu o na knnaka i kana mnu hnna hooknumaha i ke ao a me ku po, i nui ai ku poi muikui e loan i kona muu haku. Aka, i noiie nne i lona iaia ka uku kupono no ! kona mau iiaku, aku, hookniū wale no

walii uku t loaa mia o kaiii mikipoi. Pela iH) na konohiki aimoku, iiiknluna, nioknrm, aialuipuaa, aiiliaina, ; e liookaumaha wale i ka poe ilihuue uialalo, me ka hookoikoi i Kn poe haahaa ; aole nne he wahi uKu e loaa ia lakou, at»le hoi he u.au wniwai nui c hooili mni ai na ka lakou mau keiki. Oia mai kekahi niau kumu poino mai o ka poe haahaa i ka wa ka- ; hiko. ; 3. Ile kaua pinepine ika \va kahiko, | a he nui na kaua ana» na kiinopo a »ue Ika luku ana i na makaainana, nohōla, | makemake nui na makaainana i na i»!u i I lanakilu ka noho ana, a noho lakou mc : ka oluolu. nolaila, hoopapau lakou ma ke koa ana malalo o ko lakou ahi, me ka haawi aku i keaupuni a pau niaiuna ona. ; A i kona lilo ana i nlii lanakila ma na hoouka kaua nna, ua nui ka inana i loaa |ia alu, alaila, ua makau aku na kanaka ; iaia, a ua hoomana aku kekahi poe laia ime he akua la. A 110 ka hoopilimeai wa!|e aku o na makaainana nialalo ona alii, I nolaila, nui na kahu, nui na punahele, a I nui hoi na aikane, nui na aipuupuu, nui na kauwa kuapaa, nui na wahine a me : na haiawahine, a nui hoi na keiki hooka- ! ma, nui na puali koa, a nui hoi na kahu i akua. Ano keia mea, ike iho la ke ahi, | ua lako pono oia i keia mau mea a pau | lo», nlaila, hookaumaha wnle aku la oia maluna o na makaainana, ine ka pepelii I wu ie aku ia lakou me ke ano han* ino, nolaila, makau na kanaka, a moe aku la ko lakou poo iinua ona wawae <» na alii; ao iw olelo pono ame olelo ino a na'lii e olelo aku ai, malaila wale aku no na nwkauinaiia. Ma lia nu.olelo 0 Umi a Liloa e manpopo ai no ka nui o kana inou liana ; aole nae nona ke aupu„i, no Hakau 110 a me kana kaikamahine no Pinea 11., a no kana moopuna oi.i o ' Hakaukalulapuaken, na liooilin» aupuni 1

o No k i «.'hana a!:i haa!i3a !oa o L m». Ika itl<> ana hoi o L n>i i Ahi Aupuoi, ua kmkuii na Kai.'ika nnua ona. Ma kona moolelo. aohe i knn» mai oKa nui o kana m;iu wa!»if>e » me na haiawaiune h me kana mau keiki, a ua pelu iho ka Hawaii mau makoainana i na kuh e hoomana aku iain. aka, ua lioowahawaha 0 KihapiiUni i na ketki a kona k ne a Piikeaapiilnni, no kn loaa ena na Cmi, oia hoi o Aihakoko a me Kumalae \ Ua hoihoi ia mai o Aiiiakoko i Alii no 1 Mnui, ua hoowuiiawaha nae o Kihapiila-' ni. aua pepehiin ke knhu punaheie o Aihakoko. Ua naauauwa oia ike aloiia o kona kahu a make ilio la. a ua kanu ia ii*?* Kapaahu, oia lua o Aihakoko, a ua . kapn hewa aku ka poe opiopin o Kaiuai- ! hnkoko, mn ka ulu niu n Koaknnu ma ikuhakai o Knmaole, ma Kula, Maui. Aoie no i poiio ioa ka ohnna a Piike^- 1 apiiiani, ui i;ilia no ina o Kumal.ie ia. E makemake una paiia oukt>u e ike i kona' oh«ua a me kona puka ana i ke ao. 1 He KI'AL'HAL'. O Kumnhm kai noho in Kunuunuipuawulnu, a hni.au mai h o Makun ; o Mn-, kua kai noiio in Knpohelenan Ke wenuinumi, loaa o I ; o I kui nolio m Kunwa-i lu■ loan o Ahu ; o Ahu kni noho ia Pol.t-; i)!'A;ihine. hnunn o o Lomunnaikamaka kai noho ia Kenwe, h<t-; iinu o Kaliininuiiamamno, o Kalaninuiin-J mamno kai noho iii Kamiikaiuuiku, lo.'iu ; f> Kalaniopuu, o Kninniopun ka i noho| ia K;jU>Li Pnonka o Honokawailaui, lia-; nnu o KnhinikauikeHonli Kiualao. o lv-j wnlno ka i nolio io Keknnipoiwu, lianau; 0 Keopuolnni, o Keopuolnni ka i nolio: in Knnn hninehn, iianau o Kamkenouli, o | Kauikenouii kn i noho in Knpukuhaili, 10-: na o Keaweaweuinokahini. | Eia hou no un Piikeanpiilnni, un pukn j 1 ke ao n nui Wiiie, ua pnti aku. u eiu ne no hoi ke luhn mui nei. i

O Kumnl.ie ka i iioho ia Kunuunuipu'awulau. hnn;tu o Mukua, o Makua ka i noho in Kapoiielumai, hannu o I, o I ka i noho ia Akahiakameenoa, hanau o Keliiohiohi n Kahakuinnkaiiua ; o Kanekuknailani oNuuanu a I. o Kanekuknnilani , ka i noho ia Mahiololi, hanau o Umiula- • ikaaluimanu, o Umiulaiknahumanu ka i : noho ia Kuanuuanu, h»nau o Kamakaiuioku, o Heulu a mc Naili ; o Kamakaiinoku ku i noho ia Keeaumoku, hanau o ; Keoua, o Keoua ka i noho ia Kekuaipo- , iwa a Haae, hanau o Kamehameha I. ! He nui kn poe alii i puka mni ma o , Piikeanpiilani !a, a ua komo iloko o ka ! Keawe, ka I, kn Mnlii, ka Ahu, l-.a Palena, ka Lualiine n me ka Paia. ! 4. Aoiie i like ka noho ana o ?.a alii o , keia pne ainn. Ua oleloia no hoi, aole } he hookaumaha wale o ko o Oahu poe 'alii a me ko Kauni ; aohe auhau nui ia o na makaainnna, a ua haawi paa ia ka ni|na i na makaainnna, a ua noho lakou me ;ka maluhia a me ke kuonoono o ka noho |nna. I ka lilo ana o keaupuni i ke auo !ke nupuni ia Kamapuna o Oahu, ua lilo ' ka nui o na aina inoa wai i ke kahuna ia Lonoawohi, nka nae, mahope iho, ua hooponopono ia kn nina e Kahikiuln a me na kaikuaana o Kamapuan, no ka pau loa o nn aiua moa wai i *e kalmnn, n no ka innnno i\i no hoi o pili pna loa ka aina pela i ka papn kahuna, nolaila, ua haawi paa ia na inna o ka pnpa kahuna, oia o Waimea, Pupukea, Wainh»)le a ine Ila- , kipuu, a ua pili pna in mau aina i ka papa kahuna mai kahikoloa mai a hiki i ke nu o Knhahana. I ke au hoi o Kahekih :a me Kalaikupule, ua haawi no i ka laua ; mau kahmiPi. a pela no i ke au o Kamehameha I.—Ua iiio o Waimea i ka papa kahnna a Pano, n o Pupukea, no ka papa kahuua a Kaualii, a o Wainhoie, no ka papa kahuna a Loneamauki ; a hookahi aina i pna ioa i ka papn kahuna a Puao, , oia o Waimea, a hiki wale mai nei i ka wa a ka Moi Kamehanieha 111. i hooliio iho nei i kn oL>dio; aka, hookahi ama a)odio paa 100 no na tausani makahiki nn ka papa knhuna a Paao, o Puuepa ma Kohala. Pela na aina o Keknha, no ka (>apa kahuna a Kaualii a me Nuhuiu. 5. O ka iiio ana o ke aupuni ia Kamehameha kekahi kumu uui o ka piiikia ana. Ua pomnikai ke aupuni i ka hoohui ana t hoi>ka?o, i»ka, o k«i nu» o na ahi malalo iho o Kamehameha a me na konohiki iehulehu ehooluhi ei i na innkaainana, ! ua lawe wale ia na uina o na kamaaina, a ua liooliioia ka poe nona ka aīna mn* mua i |k>€ iopa kuake.i wale. Ua olelo

ia; U3 piii niau kā puiupulu i na pepeiao ona hoaaina. Oka auhau oka ioa a me ka auhau oka poko, oka auhau o ke ahupuaa, ka auhnu o ka ihaina, a o na puu okoioo wale iho, a o ka okomo aku i na puu waiwai i na haku lehulebu maiaio. Eia hoi ke kan3wsi a Kamehameha 111 i kau ai maiuua o keia I mau auhau hooluhi hewa ; Oka leiiuiehu o na hnkuaina maluna akti o ks hoa hookahi ; oka he!e ona mai o na 1 maknainana ; ka hana a na konohiki mai ' kahi loihi mai. a liaalele aku i ua mea a pau ma ka aiua nie ka pono ole ; o ka maihiiii a na alii a me na konohiki i t»a makaainana ; 6 ka palala ana a ka poe hanohano, i liīo w-t>V» mai ai ka waiwai o. : ka poe ilihune ; o ka iioouku hala oleana a nn aimoku a me na konohiki i na uia-' kaainana i tnanao e imi i ko lakou mau hakuaina: o ka iioolimalima a ke kono- , hiki i makemake ole ia e na hoaaina, a ; t>nou nku ke konohiki me ka hookauma- ! ; ha wale aku. a o ka hoouku like ole me ka ; iiewa aka poe liookolokohi kekahi. O ,0,1 olelo o keia Pauku, uu kapai i he la- ■ htu waie, he lawe wule, hao waie, j>akaha wale. hooluhi wale, hookaumaha wa- ; • le n me ka alunu. oia no ka mawae huna : wniwai i liihune ai ke aupum." Oia na iiann hooknumaha a na ahi kahiko a hiki : im>i i ke au o kona noho Moi una, a ua I niīia na'lii, na knukau nlii a ir.e na kono- | hiki i ka hookuuniaha wale aku i na lionfnina a me na lopa. a me kn poe hoopili ; wale e noho ma ka ainn, a oia no ka ntea ji hnnwi ai kela Moi L"komaikai i Kiimukanawai e hoopau ana i k;i noho knuwa '' kuapaa nna o la makaainana nialalo ihol 'o na'hi, na aimoku ame na konohiki. j {Aole i pau.)