Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 21, 23 May 1868 — Page 4
KE KUOKOA, HONOLULU, MEI 23, 1868.
Ka Nupepa Kuokoa.
Ka hopena.
HE MELE LATINA.
1. Ke ae nei au he hope ko'u
He hope ko ke ola,
Ke hea nei no ka make ia'u
E hele ae ano la;
Aloha no, aloha pau,
Kuu mele mua a hope.
2. Ka lamaku, la o ke ao,
E aui wiki ana,
Ua noho au malalo ou,
A laelae pumehana;
Ke kau nei nae ka po ana'e,
Aloha e kou lama.
3. Na hoku lai e kilo ai,
Na hoku welowelo,
Na ouli nei e ikeia'i
Ua nee mai ko'u hopena;
No hai no nae e lile ai
I ouli kuhi ola.
4. Ke ao panee, ao wahahee,
Aloha pakausani,
Ao kaa a mau me he hoku,
A poai ma ka lani,
Ua puni mau kuu nei naau
I kou mau hookamani.
5. Na hoku ao, na hale mau,
Na hale naninani,
Aloha no, ua kii mai ia'u
Na lio, na kaa lani;
E hoi au i kuu hale po,
A pii ae kuu uhane.
6. Ka poe kaekae, na kulia nei,
Ka poe lanilani.
Na linohau, a aulii ao,
A kaiaulu nani,
Ua poaeae kuu ike nei,
Pau ko'u mahalo ana.
7. Na hula e, na oli nei,
Na mele lealea,
Hamau ! hamau! a o ki pau!
He luna leo hea,
No luna mai e iho nei
E lawe i kuu ea.
8. E pau ae nei na papa ai,
Na apu wainaomeo,
He apu e, ke waiho nei,
Ka apukoheoheo,
E inu au a pau loa no,
A oki ae kuu leo.
9. E apulu e na lole nei,
E liu na mea aala,
He lole e e komo ai,
Ka lole kahakahana,
A meia no e paa ai au,
A moe make ana.
10. E panee e, na nani nei,
Koonei mau hanohano,
Na mea mae, pau koke ae,
A kau ke anoano—
Ke uhi nei a paapu e
Na ao kaa panopano.
11. Aloha no na hoahanau,
Na hoa lealea,
Ke pau nei no ka launapu,
He luna keakea,
Ua kii mai no e hele au,
E hele mehameha.
12. Aloha e kuu kino nei,
Kuu hoa pili pu la,
E moe no a maha pu
Malalo ma ka lua;
A hiki mai ka la hoopai
E huipu hou no kaua,
HAWAII.
He Mele La tina.
Wahi a'u maluna, aka, ma ka nana aku a ma ka heluhelu ana, he mele Hawaaii ka!
Ae, he Hawaii ka olelo, aka, ua kakau mua ia ma ka olelo Launa. Heaha ka olelo Latina ? wahi a ka halalo. I mea e ike ia'i, ke kakau nei au i hookahi pauku.
PAUKU 4. Ter centies, ter millies,
Vale, immunde munde,
Instabilis, et labilis,
Vale, orbis rotunde;
Mendaciis, fallaciis,
Lusisti me a bunde.
E hiki i na keiki Hawaii i hele i Punahou ke heluhelu a unuhi.
Ua akaka lea ke ano, ka manao nui o keia mele, he hope ko ke kanaka, ko ke keiki ma keia ao. Ke ike pinepine nei kakou i ke ko ana o keia manao. Hamau ! hamau ! hoolohe ! he leo e olo pihe ana mai na kualono, na awawa, na pali kahakai o Kau, mai loko mai o ka opu honua, opu pele, opu kai, e hai mai ana he hope ko ke kanaka, ko ke keiki ma keia ao. A ua kokoke mai nei ka hopena o na mea a pau wahi a Pet, 1, 4:7. Ka hopena o na mea aha ? na mea o keia ao. Aole he hopena ko na mea o kela ao. E mau loa ana ka lani, kahi o ka poe pono, a e mau loa ana hoi ka luaahi, kahi o ka poe hewa. E mau loa ana ka hemolele, ke oli, ke mele, ke Sabati, na hana maemae a pau ma ka laui, aole o lakou hope; e mau loa ana hoi ka paumaele, ka uwe, ke kanikau make ma ka po, aohe o lakou hopena.
Na mea a pau e pili ana i keia ao, a i keia kino he hopena ko lakou. E hoolohe i na ouli e hoike mai ana i ke kokoke o ua hopena nei, na olai e hoonaueue ana i ka honua, a e hoohiolo ana i na hale, ina home kuonoono, e hoohamama ana i ka waha o ka honua e ale okoa i na kauhale, na kanaka me ko lakou waiwai i ke kekona hookahi; na pele e puka a kahe malu ana e hoopau ana i na aina, na hale, na holoholona, na kanaka, a nalo loa aku lakou aole e ike hou ia ; na kai mikimiki weliweli lua ole, e hoi mai ana a lele lio lani maluna iho o na koki o na niu, a e kue kaa ana na kauhale, na ohana okoa me ka minamina ole.
E ala, e kuoo, e kiai me ka haipule, e noho makaukau no ka hiki ana mai o ka hopena. E wiki e komo iloko o ka halelana, ka puu honua Iesu Kristo, i pakele a ola.
HAWAII.
He mele no Kualii, Kalanipipili, KULANIOAKA,
KUNUIAKEA &c.
I haku ia e Kumahukia a me Kaiwiokaekaha,
na kahu ponoi o Kualii, ma ke kaua i
Kunia, ma Keahumoe i Lihue.
Ua hanau ia o Kualii ma Kalapawai, ma Kailua, Koolaupoko, i ka A. D. 1555. O Mahuluanuiokalani ka makuahine, a o Kauakahi a Kahoowahaokalani ka makuakane. Ua waiho aku au i ke Kumuuli me Kumulipo no ka mohai ole ka ! Pela paha oukou. ----- S. M. KAMAKAU.
55. A ka opana i opanaiki,
A ka oio e hana, e lomia mai la,
Holo ka oo alahee a ka mahiai,
E mahiai mai la,
Holo ka o i ke kia manu,
Ka pili apane o ka nahele,
Ua wela i ka la na mauu pili.
I ka la o Makalii,
A ka pahukauila i ke kanaka pahipahi,
O Wailoa ia i na hoa i ka olelo,
O ka hookauna i ka la o lalo he malie,
A ka pupu o ka awa ua o Maheleana-e,
A ka wai i ke hoea'na,
A ke kukui o Hapuu ke hele ia,
O ka pupu e loa ke pae ia,
O ka punaunu inai o ka nenue,
O kuu palauhu wauke,
Alai hoihoi o ka makani,
A ka wai i ke hooloa-
A ka pa i na muliwai,
I ka mana kai e nui -
Hina kokea i na lua wai,
Malino o Hikiau,
A Kailikahi i ka ili hoaaloha,
Kaaukuu i o Mokupaoa,
Kawaihapai lehua o ka holo,
A kealia manu o Anahola,
A keena i ke ahu a Kupihea,
I kona au -
56. Hele ae o Kaipunui ko aina-e-
A kaula i ka pali ua o Hanalei,
A ka ha o ka leo
I ka aukai o lalo he malie,
A ka ohiki haehae kapa o Waiolono,
A ke kanaka kaha nalu o Makaiwa,
Hihi na maile hihi i kai o Kua,
A ka wai kulu i ka wai hoanae,
A ka maili i ka ohuku,
A ka ohuku i ke hoolae,
A ka hawahawa i ka pili a ka ua,
O ka ua pili o Hooilo-e-a---
O Kuikealaikauaokalani no ke'lii,
57. O Kawelo- e e Kawe
o-e-
O Kaweloiki puu oioi,
Puu o Kapolei-e-
Uliuli ka poi e piha nei - o Honouliuli,
Aeae ka paakai o Kahuaiki-Hoaeae,
Pikele ka ia e waikele-o Waikele,
Ka hale pio i Kauamoa-o Waipio,
E kuu kaua i ka loko awa-o Waiawa,
Mai hoomanana ia oe-o Manana,
He kini kahawai,
He lau kamano-o Waimano,
Ko ia kaua e ke au-o Waiau,
Kukui malumalu kaua-o Waimalu,
E ala kaua ua ao-e-o Kalauao,
E kipa kaua e ai-o Aiea,
Mai hoohaluwa ia oe-o Halawa,
E noho kaua i ka lua-o Moanalua,
Hoopiopio hau kaua- o Kahauiki,
Hookeekee lihi kaua- o Kalihi,
E pii kaua i ka lama- o Kapalama,
E nunu a paa hoawe- o Hononunu,
Kiki kuu oho ilaila- o Waikiki,
Kike ka hua o ka alae- o Waialae,
He wahine oho lupe keia- o Wailupe,
E pii kaua i niu-o Niu,
He wahine heekoko keia- o Koko,
Ouou ka manu o Kaula - o Kuliouou,
Ua puni ka moku ia Ku -
Me he kai la, me he wai- la-
Me he kai malu la ka hoi,
Ka poe kou i kai e Kahaloa,
Ku ke koa, ku ka oa,
Ku ka lehua, ku ke aalii,
Ku ka hele a maua,
O Kuikealaikauaokalani,
A puni - Amama - ua noa.
(Aole i pau.)
KE KEA KEOKEO.
Unuhiia no ke Kuokoa.
MOKUNA II.
"E Auverene e, aole anei ke Kaunatese i kukuli iho imua ou a nonoi aku i kou ahonui nona, no kekahi hana aloha ole au ia ia, iloko o na la i hala ae nei, he malama a me ka la keu hookahi ?"
Ike iho la ke D'Auverene ua ikeia ka paha ia mea, nolaila ane pioo mai la kona manao o loko, a puai mai la kana huaolelo me ka hakanu. "Ae - e ke alii wahine."
"Nolaila, ua pepehiia e kou lima koko ponoi kuu Iokeline maikai, aole no kona aoao hoomana, aka, no kona mau waiwai he nui, a me kona mau aina palahalaha ma Noremanedi. E hele oe pela! aole o'u makemake e ike hou i kou mau helehelena !"
" E ke alii wahine e, ke hoohiki aku nei au." Pane koke mai la ka Moiwahine, "E hele pela ! e hele pela mai o'u aku nei!!"
Huli ae la o Auverene mai ka moiwahine aku a hele aku la me ka huhu wela, a ia ia e iho ana i na anuuanuu o ke alapii ike ia aku kona hapai ana ae i kona lima a hoopua ae la hoi he mau huaolelo ukiuki, i ka i ana. "E haule e na lani, a o ke Kaunatese lokeline, aole loa ia e kaawale ana mai kona haku wahine aloha ana i hiipoi nui ai, he mea wahahee wale no kana mau olelo i pane mai nei ia'u. Ina eia ke ola nei no ke Kauntese lokeline, kau punahele aloha nui e ka Maquerite, e ike ana oe i ka'u hana hope nona. E hoopii ana au ia ia ke ole oia e ae mai i ko'u manao e noi aku ai ia ia."
Me na lalani hope o kana huaolelo ponoi i ike ia aku ai kona mino aka ana iho, aka, he olioli nae o ke au awahia o ka make. Lalau iho la ia i kana pahikaua ma ke kumu o ke alanui, a ho-o iho la iloko o kona wahi ma kona aoao, a hele aku la oia mai ka hale alii aku.
MOKUNA III.
I ka manawa i ala ae ai ke Kaanatese lokeline, e lilelile mai ana ka malamalama o ke ao o ke kakahiaka, a he la Sabati hoi na la la, he la Sabati anoano maioli no ua la la nana i burumi aku i ke au ino o ka po mamua iho ona. No na bora he nui ko ke Kaunatese waiho ana iloko o ka hiamoe kupouli i ane like me ka make. Aka, ala ae la ia a nana ae la me ka haohao loa i na hiohiona a pau o keia wahi ana i hiamoe ai."
Aia oia iloko o kekahi e luuluu ia ana e na paku poki arasa. O kona mau pukaaniani ua okiia iloko o na pohakupaa o na paia o ka papohaku manoanoa, a maloko mai o laila e kolili mai la na kukuna loloa o ka malamalama o ka la. O ka moe ana i moe, he koki nani no ia i hoonani ia a maikai, a he pakaukau laa hoi e ku koke mai ana me kekahi mau aahu wahine kumukuai nui e kau ana iluna o laila. Ua hoomakaukau ia no kona wa e ala ae ai.
Maluna ae o ka pio o kekahi puka haahaa he papale, a me ke kapa kihi ke kau ana. No kona hoohae nui i ke ano o keia wahi e moe nei, ala ae la oia iluna a hele aku la i ka paepae lalo o ka puka makani a kiei aku la ia ilalo.
Aole kanaka ana i ike aku ai, aka, he pa i ulu ia e na laau loloa, ua ma-u a uliuli hoi i ua wahi la i na laau, a o kona mau pa pohaku ua manoanoa loa a kiekie no hoi. Aia maluna pono iho o na papohaku, he mau mookaula e la-lala ana i ka la. Lohe aku la no hoi oia i ka nu ae a ka makani iloko o ka lau laau, a me na wahi e hoopuni ana i na hae.
He wai pipii me kona mau kumu pohaku ke kilihune ana iluna o na pua kai ike ia aka ma kekauwahi. A e moani mai ana hoi ke ala pumehana o ka pineka a me ka laburonumi iloko o ke ea ; puili ae la ke Kaunatese i kona mau lima a paa ma kona lae, a me na hiohiona o ka mea i uluhia e na moe uhane pae hewa o ka po, i puana ae ai oia i kekahi mau huaolelo, i ka i ana. "Eia eia la wau i hea ?" Alaila, hoi hou mai la na hoomanao ana iloko ona no na mea i hana ia i ka po, a me kona mau poino weliweli maloko o kona keena moe, a kau mai la hoi na maka uliuli o Rousilona iloko ona. Hoomaopopo ae la oia ia mau mea a pau, a hoi hou iho la oia e huna i kona poo iloko o ka uluna me ka uwe haaloulou.
Hemo mai la ke pani o ka puka pipio, a nehe mai la hoi na kapuai o kekahi kauwa lawelawe, he luahine me ka papale kapu oioi loihi, a me na kamaa laau, (o ke ano iho la keia o ke kahiko o na kauwa lawelawe a na'lii ia manawa.) Hoopa mai la oia he kiaha waina i na lehelehe o lokeline. He kala ke kino o ke kiaha, a ma ke kae a puni, ua okomo papaia me na pupu momi a o ka waina hoi noloko mai no ia o ka uwaina maemae loa o Aukerere ( Auxerre.)
"E inu," pela aku la ua luahine nei. Aka papale ae la ke Kaunatese i ke kiaha, oiai ka maka'u e pili ana i kona mau lehelehe no ke ala o ka waina, a me na helehelena weliweli o ka po, kamailio mai la oia. "O hea la keia wahi ? a eia la wau i hea e noho nei?" Kulou haahaa aku la ka luahine. "Me na hoaloaha," wahi ana.
"Aka, eia la ihea ?" pane hou mai la ke kauwa luahine. "Aole au e hai aku ia oe."
Ala ino mai la ke Kaunatese a hopu mai la i ka lepa o kona aahu, me ka i mai. "Eia anei au malalo o ka mana o kuu pilikoko Auverene ? "Aole, e ke Kaunatese hanohano!" Hookuu aku la oia i ka aahu o ka luahine me ka i mai. "E hoomaikai ia ke Akua."
Aole oia i ninau hou aku ia ia, aka inu ae la i ka waina o ke kiaha, a hookuu aku la hoi ia ia iho e hookomo ia mai i ka lole i hoomakaukau ia nona. O kona lole komo i hoaahu ia mai ai, he silika hinu eleele no ia me ka vereveta i okomo pu me na mea makae, a i paukuku ia me na pohaku nani, he aahu kupono i ka moiwahine ke komo. Ia manawa no ua lawe pu mai la ke kauwa wahine i kekahi pila i nakiikii ia i ka ripine, a he kaula i piuku pu ia i ka momi a me ka emerala kekahi, me ke kea pu i hana ia e like me he mau pua i hookuiia. O keia kaula eme rala, he mea owili pu ia me na wili lauoho, aka, aole i ae aku ke Kauntese ia mea e kau mawaena o kona mau wili lauoho. Aole i pau.
Ka Haiolelo a T. Puuohau o Lahainaluna
ma Wainee.
Mei 7, 1868
Ka poe e pomaikai ana mahope o ka hoonaauao ana.
O ka pomaikai ka mea a na kanaka a pau i iini nui ai, oia hoi na mea a pau e ko ai na iini a hooulolu ia ka noho ana kino, pela no hoi, ua i iini ka naau o kela a me keia i ka hua o kana hana, ina e nele i ka hua e poho auanei kona luhi, pela ka mahiai, ka lawaia, ke kamana, ka amara, a pela aku. A pela no hoi ka poe e imi ana i nei mea la he naauao, ke iini nei kela a me keia haumana e loaa kekahi hana e pomaikai ai mahope o ka puka ana mai ke kula aku, nolaila, eia kekahi mau mea e akaka ai ka poe e pomaikai ana mahope o ka hoonaauao ana. I makepono ai ka luhi o na kumu a me ke dala hoi a na makua e lilo nei i ka lakou mau kamalei no ka hoonaauao ana.
1. O ko poe hoolohe o malama i na kanawai a me na kauoha a na makua ma ka pono.
O na kanawai a me na kauoha a na makua i ka lakou mau keiki ma ka pono, he mau mea ia e alakai ana i na keiki ma ka pono a me ka oiaio, a me ke alanui ololi i kupaia mai o pololei, a he mea hoi e hoopololei ai i ka lakou mau hana, e like me ka rula ma ka lima o ke kamana, he mea e pololei ai kana hana, i ole ka rula e pilipili nakekeke auanei ka hale ana i kukulu ai, a pa mai ka makani o ka palaha no ia. Aole oia wale no, aka, ua like me ke panana iluna o ka moku, he mea e hiki ai i ke kapena ke hookele i kona moku ma na ale hanupanupa o ka moana lipolipo, i ole keia mea he panana, alaila, e kau auanei ia moku i kapua me he auwaa panana ole la, oia kakae no a ili ana i na pukoa a me na kuauau o na mokupuni liilii e ku ana i ka moana pau i ka weluwelu liilii. A pela no keia mau kanawai a me na kauoha a na makua a me na kumu ma na kula i na keiki, he mea e pakele ai lakou i na pahele a me na upiki a Satana e hoowalewale nei iloko o ke ao nei, ka enemi nui i olelo ia "ke holoholo nei i o a ianei, me he liona u-o la e imi ana i kana mea e ale ai." Nolaila, ke noi aku nei au ia oukou e na hoa opiopio a pau, mai na roses mohala o ka aoao palupalu i mohala i ka ua hoolua a me na kulu hau o ke kakahiaka, a me na puukani o ka aoao nana e hoolale i na ai a ka ui, he wa pono keia e hoolohe a e malama aku ai kakou i na kanawai a me na kauoha a na makua ma ka pono, i like ai me ka Paulo i kauleo ai i na keiki o Epeso i ka i ana aku, "E na keiki, e hoolohe i ko oukou mau makua no ka Haku, no ka mea, he pono keia." I ratioli ke no hoi me ka Solomona i kau leo aku ai i kana keiki i ka i ana aku, "E kuu keiki e malama oe i ka'u mau olelo, waiho pu i ka'u mau kauoha me oe i ola oe a me ko'u mau kanawai hoi e like me ke kii onohi o kou mau maka, E i ae oe i ka naauao, o oe no ko'u kaikuahine, a e kapa aku i ka ike he hoa launa, I malamaia oe i ka wahine e i ka malihini i malimali me kana mau olelo. No ka mea, o na lehelehe o ka wahine hookamakama he meri ia e kulu ana, oi aku ka pahee o kona waha i ko ka aila, aka, o kona hope ua awahia e like me ka laau awaawa, a oioi hoi e like me ka pahikaua oilua, Ke iho la kona mau wawae i ka lua pa-u a ka make, Nolaila, e hoomanao e na hoa uhai aholo o ka imi naauao i ka olelo a ka poe kahiko, "he kuli ka make he lohe ke ola."
2. O ka poe akahai a me ka naauhaahaa.
O ke akahai a me ka naau haahaa, eia no ia. O ka palupalu o ka manao, aohe uilani a me ka hoole ana o ke kanaka iaia iho, a e hana ana a e hooikaika pu ana i ko hai mau pono a me ko hai mau pomaikai a pau me kona iho. A no ka poe o keia mau ano na pomaikai pookela i oleloia, "Pomaikai ka poe haahaa ma ka naau, no ka mea, no lakou ke aupuni o ka lani, Pomaikai ka poe akahai, no ka mea, e lilo ka honua ia lakou," a ua olelo ia no hoi, O ka mea hoohaahaa iaia iho oia ke hookiekie ia ae, a o ka mea hookiekie iaia iho oia ke hoohaahaa loaia. Nolaila, ke poloai aku nei au ia oukou. O ke akahai a me ka naau haahaa, he mau anuu kupono loa ia e haalele iho ai ke kanaka i na palahalii o lalo lilo, "auahekika," a onioni ae i ka panepoo o ka hanohano, a he kapena ke hoa e kohu ai. No ia mea, e anoi oukou e na pokii aloha o ka imi naauao e kau i ka wekiu o na kaiaulu o ka hanohano, alaila, e hoalu loa oe a o oukou paha i lalo loa i Keei la o lalo loa aku, a mahope e onioni mai auanei oe me he aoopua hiki ahiahi la, ka hele noia a halakau ana iluna o ke aki o ka pomaikai, me he maunu maikai la hoi ma ka lima o ka lawaia, mai luna no a lalo aina e ka ia nui he kahala.
3. O ka poe miki a hoihoi ma ka imi naauao ana.
E like me ka nui o ka iini o ka naau o kekahi pela no kona hoihoi ma ia hana, e like me ke kanaka pololi a ohakahaka kona opu, a o kona puu hoi ua pakao loa i ka ono i ka wai, aka, aole ia noho wale i pau ai kona pilikia, ake no ia e loaa ka ai a pela hoi ka wai, aka, aole ia e ai a maona a e inu hoi a kena alaila luai aku i kana mea i ai'i, ina pela, e poho auanei ka ai a me ka ia iaia, he mea luai wale iho no ka nana, pela ka mea molowa i ka imi naauao, me he pahu la ua puka ma kona aoao lalo, e noke wale no i ka hoopiha a he ole ka piha, pela ka mea miki ole i ka naauao, e ao wale no a he ole ka ike, a oia ka mea i olelo ia mai e kolomona, "O ka mea i makemake i ka ike oia ka i makemake i ke ao ia mai, a o ke kanaka i hoowahawaha i ke ao ia mai he holoholona ia kanaka, aole makemake i ke ao ia mai." Aole oia wale no, aka, o ka poe miki a hoihoi ma ka imi naauao a me na hana lima pu, ua mahalo ia no lakou, penei hou ka Solomona i olelo ai : "O ke kanaka miki ma kana hana e ku no ia imua o na 'lii," aole imua o kuaaina, a o ke kanaka no hoi ia e kohu ai no ke alo alii aia he kanaka miki, nolaila, e miki kakou e imi i ka naauao me ka hoihoi loa e na hoa opiopio i hoohauoli ia na papa a hooulu hua ole ia i na mama, i like hoi me ka olelo kaulana a ka Moi Kauikeaouli imua o na'lii a me na makaainana, i ka i ana mai, "E na'lii a me na makaainana, he aupuni palapala ko'u, a o ke kanaka pono a naauao oia ko'u kanaka," wahi ana.
4. O ka poe hoomaunauna ole i ka manawa.
O ka manawa he mea nui ia i ka poe naauao ma na aina naauao a pau, a ua mahele pono ia ka manawa no kela a me keia hana i holo pono ai me ka huikau ole, aka, o ka poe hoomaunauna manawa, aole e loaa ia lakou ka ike, a ua pili ia lakou la mea hai ia mai e Solomona, "E like me ka manu i auana mai kona punana ae," pela ka mea hoomaunauna i ka manawa, a e like no hoi me na pohaku ala nemonemo ma kahakai e kakaa wale ana i uka i kai, aohe ulu o ka limu, nolaila, mai hoomaunauna wale i ka manawa e na hoa opiopio o hiki mai auanei ka nele me he kanaka hele la a ma alo ae ka ike a me ka naauao me he aka la. "Hopu hewa i ka loli i ka ia maka ole."
6. O ka poe minamina a malama pono i na inoa maikai.
O ka inoa maikai he kumu waiwai paa loa ia no kela a me keia kanaka ma ke ao nei, aole kuleana e lawe wale ai kekahi i ka inoa maikai o kekahi me ka poohu ole o kona lae i ke kunawai o ka aina. O ka inoa maikai, me he hae nani la ia e pulelo ana i na eheu o ka makani, e hai mai ana imua o ka lehulehu, he kupono o mea i Lunakanawai, a o mea i hope Kiaaina, a o mea i Kahunapule, a o mea i Kakauolelo, a pela aku. Ina e hapalaia ka inoa maikai me na mea pelapela e haumia ai, alaila, e hapala auanei kekea na ka ele ka ai, e icaboka ana hoi e pau ana ka nani. "Aohe ke kohu o hanunanuna, Puiwa ka manu eena i ke kanaka,"
A e hopohopo ka lehulehu a ka nalua ia oe no kou nele i ka inoa maikai. Eia hoi o ka inoa maikai he mea pau oleia, a ua oi aku ka nani a me ke kinikohu i ka mea poni maikai wahi a Solomona, nolaila, mai pauaka a hoomaunauna wale i kahi a pelapela inoa maikai, no ka mea, he kahiko nani mae ole ia, ina e makapo na maka a muumuu na lima, a pau paha ka waiwai a ilihune a koe ka inoa maikai, ke i nei au aole i ilihune ia kanaka, oiai ke koe nei kona kumu waiwai o ka inoa maikai.
6. O ka poe Kristiano oiaio i paulele i ke Akua.
Ua makaukau iho nei na mea a pau e kukulu ai keia wahi pepepe halekua, a o kahi kahua wale no koe a kahi no a makaukau pono, nolaila, ke kukulu iho nei au i keia mau manao e lima maluna o keia wahi kahua palanaiki i ka ike iho, aka, he pohaku kihi nae e naueue ole ai e noke ka waa a kahe ka wai, e pa ka makani a haalele wale aole loa e hina. Oia keia la, "Kristiano oiaio i paulele i ke Akua." He nui no ka poe i mahalo ia no ka hoolohe a me ka malama i na kanawai a me na kauoha a na makua i ka lakou mau keiki ma ka pono, a ua noho ma ke kula i na makahiki eha a puka aku me ke aloha ia a me ka aponoia e na kumu, aka, a hala kekahi manawa, alaila, pahee kekahi poe i kaliee, kukini holu hewa kekahi haule i ka lalau, holohua kekahi a haule i ka uluhe o ka hewa a Satana i ka hihi ai iloko o ke ao nei, "Ma holehole ka ili la e ku lamakea." A pela no hoi kekahi poe mahalo ia no ke akahai a me ka naau haahaa, a ua onioni no a kau i ka panepoo o ka hanohano, aka, me he lupe la ua lele i ka lewa a kiekie loa, a moku kona kakaiapola o ke kipoho no ia a walawala ana i kae pali o kae manu, a aneane hiki ole i Wailelehuna ke pii hou ae iluna. O kekahi poe no hoi ua mahaloia no ka miki a me ka hoihoi ma ka imi i ka naauao, a ua kuliu no i nei mea la he ike, aka, ua lilo nae ia naauao ma ko lakou poo me he huna ahi liilii la ma ka lima o ka mea naaupo, nana i hoa i ka puu opala nui, a hiki ole iaia ke kinai aku, lilo ia i mea nona e poino ai a poino pu me ka lehulehu, aka, he kauwa maikai ke ahi, i ka mea hana me ka malama pono, pela no ka poe i nui ka naauao a makau ole i ke Akua, ua lilo ko lakou naauao i mea e poino ai lakou a me ka lehulehu, no ka mea, aohe o lakou mea e malu ai, aka, o ka poe makau i ke Akua, ua lilo ko lakou naauao i kauwa maikai e hooko ana i ko lakou mau iini, a e hoopomaikai ana i ka lehulehu. A pela no hoi kekahi poe i mahalo ia ko lakou inoa maikai, aka, a hala nae kekahi wa lawe aku la ke au miki a me ke au lawe o ka hoowalewale, a haule pahu ana i ke puhi o ke ale o ka hewa e poino ai, a i lohe ia aku i ka alali mai o ka niho.
"Hao ke Koolau pau na mea aloha,
Ahu iho ka puo wahawaha i Wailua,
Lele ka manu o ka Ula hoi i Koiahi,
Ahu iho ke ala hokahoka i Kapakai."
Nolaila, e na hoa uhai aholo o ka imi naauao, ke noi aku nei au ia oukou e imi i ka naauao a loaa e imi pu hoi i kona mole i paa ai, oia ka makau ia Ieho va, ina e nele i keia mea, ke i nei au e pili auanei ka mea i olelo ia mai ia kakou. "Hoi ole ke poho, luhi hewa i ka weuweu a ka piula.
J. PUUOHAU. Mei 8, 1868.
Kokua ia Kokuakumu, a pane ia Kupa
Hawaii, a hoahewa hoi.
E KA NUPEPA KUOKOA E ; Aloha oe:
E ae mai oe e kanana aku au i ka iwi a me ka io o na opala kohu ole a Kupa Hawaii o ka la 28 o Maraki i hala.
Ke mahalo nei au i na olelo wehewehe a Kokuakumu o ka Helu 17 o ke Kuokoa, i na kumu i keakea ia ai o ka ulu pono ana o ka naauao o na keiki malalo iho o ka malu o na kumu o na kula. Nolaila, ua hoouna aku au i kope no keia mamua, aole wahi mea a paa mai, no ia mea, e lawe hapa ana au i kekahi oia palapala, ma na mea i koe ia oe i hemo ai na hihia a ka enemi e hoopanee nei i ka wale o ka maalea mawaena o kakou.
Nolaila, ma ka manao 2, hapa hope a Kupa Hawaii, i hoike ai ma ka Helu 13 o ka nupepa nei, malaila au e maa ai i ka pohaku ala e poniu ai ka ike o ka mea mea hoopili mea ai i kahi haina, oia kana e puili nei me he kamalii la ka nana ina o kona mau manao piha welu.
O ka hoomaka ana nae, oia keia. "Aia i ka hapa hope o ka M. H. 1867 i pau aku nei," pela aku e heluhelu ai, a hiki i na huaolelo penei: "Eia no, o ka noonoo ole ke ano o ka olelo o ka olelo o ka ninau. O ka palena ia e pau ai. Ma ia wahi au e hooakaka iki ai, i ke kanaka oioi o ka naauao "i piha ka naau a me ka waha i ka akaaka hehe," wahi ana, a uniki ae nei ma ke kahua palahalaha o ka nupepa Kuokoa ma kumukula o Kaanapali nei, no ka loaa ole o ka haina, oia hoi, "2 lima nui a he 10 lima iki." Hupo oe, ua ike maka no oe o ka loaa oiaio wale no ia e like me kau, "2 lima nui aohe mau lima iki," i ka mea a mau mea nana i pai buke ia ai keia ninau, aole, aole loa no pela.
Ke hoomanao nei au i ka hoike ana a R. Limaikaika, ma na wai-eha, i kapaia mai a ia inoa i keia wa, i huiia ai na kula a pau oia apana, ma ka luakini ma Wailuku, i ka M. H. 1852 ma ka maiama o Mei malaila, ua hoea mai na mokomoko hoopaapaa, no ua ninau nei la. "Ehia ou mau lima nui a me na lima iki ?" A penei na loaa ma ia la: (1) "2 lima nui a he 10 lima iki," wehewehe ana. "O na lima elua oia no na lima nui, o na manamana a he 10 o na lima, oia na lima iki," &c. Kue ia 2 "Ilima nui, I lima iki," wehewehe ana "O ka lima makaukau ma ka lawelawe mai i ka hana, o ka lima nui no ia, o ka lima hemahema oia ka lima iki," &c. (3) "2 lima nui aohe lima iki, a i ole ia, 2 lima iki aohe lima nui," wehewehe ia, "Ina e kapaia 1 lima nui, alaila, aole lima iki, ina 2 lima iki, aole no hoi he lima nui," &c.
I ka pau ana oia hookuku ana i na loaa a me na wehewehe. Ua ku mai ke Kahukula nui iluna a hoakaka mai, a pau ia, eia kona manao hope: "e malama kela a me keia kumu i kana i ao ai i kana mau haumana," e like ae la maluna i koike ia. Ke manao iho ia au, ina o kekahi oia loaa maluna na pono no ; He keu hoi o Kupa Hawaii o ka hooio, e kuhi ana paha hookahi halau i ao ia ai o ka noonoo ana, me ka ninau ana iho aua oia la. "Heaha ke kumu i haule ai kela mau kumu ma keia mea liilii?" Haule ka uaina, o oe kai poholo pu ma kahi no au i eli ai; a hilihili ole no hoi oe i ko kaena ana ae. "Eia no, o ka noonoo pono ole i ke ano o ka ninau." Kahaha! ua oi aku ka makaukau o na haumana a me na kumu o keia wahi ia oe. Eha oe la ; e akahele ma ka hoolaha ana i ke akea i lohe oe.
Ke wahahee mai nei oe, "ua hoao ia ka hope Lunakula a me ke Kahunapule," heaha ka like oia mau olelo hoopunipuni au i ka oiaio? no ka mea he ninau Helukakau ia, i kahakahaia ma ka papa eleele, o keia ma ka naau, pono ole oe malaila.
Ke i hou mai nei oe, "Me he mea la o ka makamua no hoi ia o ko'u lohe ana i keia wahi ninau." Hu ko'u akaaka ia oe, ko hele imua a mea hoi hou i hope e lauwili ai, ane ku like oe me ia ia he muhee, holo i ke poo, holo hiu; aka ea, ua oluolu au e kuhikuhi aku ia oe i keia ninau, aia ma ka Helukamalii aoao 9 ninau 4 i ike oe, e lena i na ilihualala ou mau onohi maka, e pau piha kou kuhihewa ma keia mea.
Aia ma kekahi o kau mau rula liilii (1) e olelo ana penei: Ua makaumakau loa na kula Aupuni i keia wa i ka wati. Alapahi oe; ke hai hooia aku nei au, aole he wati hookahi o keia mau kula, mai Kahakuloa a Honokawai, ua ike maka no hoi oe e Kupa Hawaii, i huna iho ai oe i kou inoa ponoi o S. W. Nailiili. Eia no hoi ke lopa hoopili nei kekahi mau kula ma na hale halawai, aole i kuokoa loa, aole no hoi i lako, i aha ai kau epa pela, i kaulana nae paha oe i ke kakau manao ana i ka nupepa ? nolaila e hoolaka oe i kou alelo i pono oe, no ka mea, ke olelo mai nei o Iakopa. "He lala uuku ke alelo, a kaena nui ae la ia. Aia hoi, ua hoaa ia he puu wahie nui e ka huna ahi."
Ma ka rula (5,) malaila au e lawe pakiko ai i na olelo a ka mea kukalekale, oia keia: "Ua lohe pinepine au i ka hoohalahala o kekahi mau kumu ma ka apana o Lahaina nei, no ka ukulii o kahi uku." Pane aku. Ua hiki no ka hoohalahala ana, oiai hoi, i ka malama o Iulai makahiki i kaahope oe nei, he 9 kumu maanei, e 8 o lakou i uku like ia ma ka pa iwakalua dala $20.00, he 60 na la kula o kekahi, he 58 o kekahi, hookahi koe no ke emi uuku loa o kona mau la, oia la, o ko lakou hoohalahala hookahi ana no hoi ia, aole i alua, aole i akolu, au e apuhi imihala nei i na kumu o ka Apana o Lahaina, "he 50 keneta no ka la, oia he hapalua," aole ia he oiaio. Eia wale iho no ka uku o na kumu i ike maka ia, aia i ka manao o ka Lunakula, ina e i mai kela, e mea au, e mea ae aiala, oia iho la no, mamuli o ka kahi hope Lunakula e pane aku ai ia ia, o ka mea no paha ana i ike ai he hoa nona, mahuahua ae la, o ka nui iho, he nune iho la, heaha la ko ia la mea i oi ai ? a pela aku
Ma ko kakou ike ana i na mea i hue ia ae la, ua maopopo aole ku iki i ka oia io, o ka K. H. e hola nei i ka popo auhuhu i na kumu o onei. He ohumu paha, he kuhalahala paha i ka lilo o keia oihana, ia ia paha, ina me ia e hele oe e noi i ke Kahukula nui, loaa paha ia oe ia hana.
Ke hoohewa nei makou i ka hope Lunakula oia o D. Kahaulelio, i kona haawi ana ia S. P. N. ka hoike ana, no ka mea, he kanaka noonoo oia, aia ia ia he mau hana o ke aupuni, he Lunahelu, a he hope Lunaauhau, aole no hoi paha i olelo mai ka Lunakula, e P. Nahaolelua e hanaia pela, aole no i maa ia mea ma na kula hohonu o ka ike, Lahainaluna, Kapunahou, aole no kekahi mea e e hoike, na ke kumu ponoi no, aka he rula ia no ka naauao, o keia ka uanei, he hookiekie, he mea mau nae ia i ka naaupo, ke ao ia mai nei e ka Baibala, "o ka mea hookiekie ia ia iho e hoohaahaa ia oia," e mahuna
KAHAHAWAI
Kaanapali, Mei 8, 1868.