Ka Nupepa Kuokoa, Volume VIII, Number 3, 16 January 1869 — Page 4
This text was transcribed by: | Hoku |
This work is dedicated to: | The Kahala Foundation |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
KE KUOKOA, HONOLULU, IANUARI 16, 1869
Ka Nupepa Kuokoa.
Keep Silence all created things.
1. Hamau oukou, na mea a pau,
E kali i ke Lii;
Haalulu e ka uhane oʻu,
Ke ku e mele ae.
2. Ma kou manao e kau mau ai
Ke ao me na hoku,
Ke ole me ka hanu nei
Ka make me ka po.
3. He noho Moi paa mau kou,
Aole e naue ae,
Nau ponoi ke ola Ou,
Aole na hai mai.
4. He buke kupanaha kau,
Malaila e paa mau
Ke ano me ka hope pu
O kanaka a pau.
5. Malaila oe i kakau ai
I na manao paa ou,
Aohe hua e haule ae,
E pau no i ke ko.
6. Ke homo nei i kou manao
Na hana nei a pau,
A holo e ke aupuni ou
Maanei, mao, a mau.
7. Mai ake au e nana ae
Ia buke kamahao,
Na ino me na mea maikai
I kakauia noʻu.
8. I na ua paa ka inoa oʻu
Ma kela buke Au,
Malalo one o kuu Iesu,
E oli mau loa wau. HAWAII
Kaapuni ia Hawaii ma ka Hele
MALIHINI ANA.
KAIPUHAA.
Rev. S. C. Luhia ke kahu. Ma ka la 30 Sepatemaba, halawai me kona mau ekalesia i launa mai, a pau ka halawai ana, hele pu maua me rev. S. C. Luhiau a me ka wahine ma Kawaihae e launa pu me Rev. A. Pali a hele aku ma Waioli Kauai.
He wahi kuanea keia, aole wahi malumalu i ka wela o ka la, no ka mea, aole kumu laau e malu ai.
Aka, ma o ka Haku Iesu, ka malu o kona poe kanaka ma ka uhane.
Ua noho iho au malalo o kona malu me ka oluolu, ua ono kona hua i kuu ai ana.
KAWAIHAE. Ka lua keia o koʻu hiki ana ma keia kahakai, ma keia la no, i ukaliia mai e koʻu hoa lawehana Rev. S. C. Luhiau a me kona hoa kokoolua o ka wahine; ma @ awakea ka hiki ana ma kahi o ko maua makamaka ponoi ma ka Haku Rev. A. Pali.
La mua o Okatoba. Ua hoopihaia ka hale o ke kahu o Kawaihae e ka waimaka luuluu o kona ekalesia a me na makamaka pili kino, no kona haalele mai ia lakou, oiai ua kani mua ke oeoe o "Kilauea," a i ka lua o ke kani ana o ko lakou hele no ia a komo i ka lua o Kilauea, alaila hoomaopopo au i kekahi olelo kahiko a kanaka Hawaii.
Opu i ke kea ka palu ai ole,
Ikea iho la ka mea haku ole ilaila.
PUAKO. Ma ke ahiahi o keia la 1 o Okatoba, hele au a moe ma keia kihapai, a ma ke kakahiaka he halawai malaila, launa mai no na hoahanau a hiki i ka manawa i pau ai ka hana a hoi kela poe keia poe.
Eia kaʻu mea i ike malaila, ua uhiia na puka hale e ka lepo a ka wai, ekolu kapuai a eha ma kekahi wahi ka hohonu ke hele aku ka lio.
Ua uhi pu ia no ka aina, ina e malamalama ka po, he wai wale no, alaila, pau loa kanaka i ka make. O ka mea kupanaha, aole he ua, a hele wale no keia wai makai.
KONA AKAU.
KAPALAOA. Oia ke kihapai o ka hoomaka ana o Kona mai Puako mai, aole no he nui a ua hale, a pela no na kanaka, aka, ua hapai koke kekahi luna, Kealoha ka inoa, he kuli loa ka pepeiao i halawai a hana koke no ma kona hale nahaha a pau ae hele koke maua ma ke alanui o Kaniku, alaila hoi aku koʻu hoa Kauwewahine ma Puako.
KA POHAKU PELE O KANIKU.
I kuu hele ana me kuu hoahanau ma ka uhane o ke aloha, he puaina putui kona (he pepeiao kuli kona.) Ia maua e hele ana iloko o kea, wikiwiki e no kela mamua ma ka hele wawae a lohi aku au mahope ma ka hapauea o ka lio i ka eha o ka wawae i ka wanawana o ka pohaku pele.
A hiki i kahi i pana ai o Kaniku, noho malie kela a hiki au kuhikuhi mai kela a lohe pono au, liki kela i na kamaa lauki ona a paa o ka holo no ia o kela mamua a lohi no au mahope.
No koʻu malihini loa i keia mea he pohaku pele a i ka ike maka ana kahaha ka manao i ke ano e o ka hana a ke Akua ma kela wahi keia wahi o ka aina. Pela no ka pohaku pele ma Kiholo hele a hinuhinu me he momona puaa la, a me he pilali laau la, a me he puhi paka ka panio lua o ka pohaku i kaheia e ka pele, he mania kekahi pohaku, he noi kekahi, me he pahi kaua maka oi la.
KIHOLO
Ia maua i hiki pono ai ma Kiholo, o ke ahiahi no ia, a kani koke no ka bele halawai, akoakoa koke mai na hoahanau ma ko lakou luakini; no ke kokoke loa mai no o na hale, pela no ka uuku o na kanaka, a he uuku loa no ka Iesu i olelo ai ma ka Baibala. O na mea elua, ekolu, e halawai pu ma koʻu inoa, owau pu no kekahi me lakou. He iwakalua a keu ka poe launa mai, (22) he oluolu maikai a pau ka halawai.
KALAOA KEKAHA.
Malaila ka noho o ke kahu, Rev. G. P. Kaonohimaka, maka la o 3 o Okatoba, koʻu pii ana ilaila, mai Kiholo mai, he pii maikai no me ka oluolu a hiki ma ke awakea.
SABATI. Ua akoakoa nui mai na hoahanau ma ka luakini i kakahiaka, la 4 o Okatoba, a piha pono no ka luakini, a ma ke ahiahi, hele maua me ke kahu ma Kaloko, he ahaaina a ka Haku malaila a pau hoi mai maua, nui no na hoahanau i launa mai ma ka ahaaina a ka Haku ma ka hale halawai.
Ua launa mau ke kahu o Kekaha ma na hale o na hipa ma kona kihapai, owau pu kekahi i hele aku me ia ma kekahi mau la ekolu; a ma ke alanui halawai maua me na keiki kula o na aoao elua, Kala@ina a me ka Pope, o ka lakou kumu he kumu ma ka aoao Pope.
Eia ka mea ino a keia kumu Pope, o kona ao pu i ka pule ia Maria ma na keiki hoole Pope, oiai o ka naauao kana e ao a ike, aole o ka hoomana ia Maria, wahi a na keiki hoole Pope, ina e noho wale lakou aole e pule, e hoopaiia lakou ma ka hahau ma ka lima a me na mea ano like, nolaila, pule no lakou.
O maua o Rev. G. P. Kaonohimaka na mea hoike pono i na keiki a me na makua, aole pono e pule aku na keiki i kela mea keia mea ma ka ano kanaka a me na kii, ua ae mai lakou, aka, o ka maikai loa i kumu hoole Pope i holo pono ka kakou mau hana.
PAKE. Ua halawai maua me kekahi Pake ma kona hale kuai, ua kamailio pu maua me ia ma ke ano o ke Akua a oluolu mai no me ka i aku o maua, e pule kakou i ke Akua no keia kamailio pu ana, ae mai kela, me ko maua pule a pau hoi aku. He aina pohaku pele nui o Kekaha ma Kona Akau.
HE AHIA.
I ke aumoe la 5 o Okatoba, a ke ahi ma ka hale o Kaonohimaka ma ka lanai kahi i a ai ke ahi, a no ka lohe ana o ke kaikamahine i ka halulu, puiwa a puka i waho aia no e a ana ke ahi. A kahea me ka leo nui ala ae makou e a ana ke ahi a kinai ia a pio. O ke kumu o ke ahi, he ahi kunu mea ai, a kinai ia no a pio. Eia ka, ua koe iki no kekahi wahi ahi, oia keia ahi e kamailio ia nei maluna ae, aka, ua pomaikai no makou no ka make koke ana o ke ahi a pakele ke ola o kanaka.
KALOKO. Malaila o Mr. Aea, kekahi hoa lawehana i noho ai ma Ebona. Ua kii mai kela iaʻu e hele a noho ma kona hale, oiai me kona ohana e noho pu ana, ka wahine a me na keiki, a me na kaikoeke.
Ua hele no au a noho ma kona hale ma ka po hookahi, a me ke ao, a kuka maua e hele ma Kona Hema i ka halawai me na lala o ka Ahahui Euenelio ma ka la 14 o Okatoba.
KAILUA.
Ma ka la 10 o Okatoba. Ua bairaka ia au e ko Ebona kiai (Mr. Aea) a hiki ma Kailua, mai ka uka ko anu o Hualalai mai, o ka lua keia o ka ike ana i ke kulanakauhale kaulana o Kona, kahi a na lani mua o Hawaii nei i noho ai.
Ua kaulana keia wahi no ka hiki ana mai o na Misionari mua Rev. Binamu ma a hele aku kekahi holokahiki e olelo wikiwiki mawaho o kahua hale o Keopuolani, i mai la, "He kapu kahi o ka alii?" Hoole aku na kanaka, "aole" kuhikuhi aku ua holokahiki nei i ke ano o na kumu. "He p@ kahuna keia no ke Akua kiekie loa, i holo mai e hai ia kakou i ka inoa o ka mea nana i hana ka lani a me ka honua." No keia olelo a ua holokahiki nei i hai aku ai imua o na alii a me na kanaka, ua kapaia kona inoa o Maoi.
Eia kekahi olelo a ua Maoi nei. "A mahope aku alaila e hiki mai ka la nui." Manao iho la na alii a me na kanaka, e nui paha auanei ka la, o ka la maoli ka lakou i manao e nui.
E ke kiai, heaha ka po?
E ke kiai, heaha ka po?
Hai mai ke kiai. Hiki mai ke kakahiaka a me ka po kekahi.
O NA HALE O REV. KAKINA.
Malaila maua e ku ana na hale, ua ano inoino, no ka mea ole nana e hana, a he kia hoomanao keia mau hale, no ko Rev. Mr. Kakina kukulu ana i ka hana a ke Akua ma ke aupuni Hawaii.
Ua hele a ula i ka lepo na hale, i ke ku no i kahi lepo ula o Kona, e like me Kona i Waimea i Kauai, he ula wale o kula kahi o Rev. S. Wini.
HALE PULE O KAILUA.
O Mokuaikaua ka inoa o ka hale, he hale maikai keia, ma ka hooponopono hou ana a Rev. G. W. Pilipo. Ua hana hou ia o loko me ka papa hele a me na kia hou, pela no ka awai a me ka hale bele, mahalo no koʻu naau no keia luakini, no ka mea, oia no ka makamua o kahi i hiki ai ka olelo a ke Akua ma Hawaii nei, a malaila no hoi ka noho o kekahi Kumu makua, a hiki mai kona wa palupalu hoi ma Honolulu a make.
Ma ke awakea o keia la, hiki loa maua ma Hoiualoa, malaila ka noho o Rev. G. W. Pilipo ke kahu, a hookipa mai ia maua o H. Aea, me ka oluolu.
Ua hoihoiia mai ke kupapau o ka lua kaikamahine mai Honolulu mai, a he mea e ka nui o ke kaumaha o na makamaka a me na makua ponoi o ke kaikamahine.
Aka, ua hoolanaia ko ua makua manao, no ka paulele o ke keiki i kona makua nui ma ka lani Iesu Kristo. E kuu mai oukou i na kamalii, me ka papa ole ia lakou i ka hele mai ioʻu nei, no ka mea, no ka poe e like me lakou nei ke aupuni.
NO HOLUALOA
Ma ke kakahiaka Sabati, la 11 Okatoba, ma Holualoa ka pule, a nui no ka poe i hele mai ma ke kakahiaka, piha pono no ka hale, oluolu no ke anaina a hiki i ka pau ana. No ka pau ole o Mokuaikaua luakini ma Kailua ponoi i ka hana ia, nolaila, hui mai ko laila poe a pau ma Holualoa.
NO HELANI
I ke ahiahi Sabati. Hele maua me Rev. G. W. Pilipo ma Helani. Aole kahu oia kihapai, ma ka malama pono o na ekalesia i na hana a ke Akua, ua piha pono ka luakini, malu pono no na hana a pau me ka haka pono mai o na maka.
I ka pau ana o ka halawai, lohe koke no au e noho ana o Rev. Kupahu i kahu no lakou, oiai malaila no oia ia manawa, pono no ke noho malaila, no ka mea, no ka mole mai no ia o Niihau, a e noho no ia i ka Hema o Kona Akau, i pau pono ai na mokupuni o Hawaii. Oia kekahi mea e akaka ai he Hawaii imi loa.
KEAUHOU.
Ua hookipa mai o J. G. Hoapili Esy. Lanakanawai apena o Kona Hema ma kona hale. He kanaka hou, he oluolu maikai na olelo i koʻu mau la ekolu ma kona hale. He kanaka haipule e mikimiki ana ma ka baibala ma na pule ohana, pela no kana wahine e like no me ke ano o kana kane.
Ua pili pono no na pono kino ia ia. elua hale laau maikai ma kona pa hale. I ka pake kekahi hale, he hale kuai, a no kona kino iho kekahi. He nui no ka poe hoahanau ekalesia ma kea wahi, a he poe maikai no ka nui o lakou, aka, hookahi no huina ma ke kihapai o Helani.
He wahi awa ko lakou e kupono ana i ka Hikina Hema, malaila e holo aku ai na waa me ha upena opelu, makena ua opelu a me na ia e ae.
PAPAOPIIA.
He luakini ia ma Kona Hema, rev. Parisa ke Kahu. Okatoba 14, weheia ka Ahahui Euenelio ma ia kihapai o ke Akua ma ka haiolelo a ka Luna Hoomalu o mua Rev. G. P. Kaonohimaka ka holo kahiti i hele wale a ike i na kai ino o Lae Hao. Eia ka! loaa koke no kona moku a ke kihapai o Kekaha ma Kona Akau, ke hookele nei no ia ma ka olelo a ke Akua.
NO LUNA O KEIA LA NO KA AHA.
Rev. G. W. Pilipo, ka Luna Hoomalu,
Rev. S. Papaula ke Kakauolelo.
Ua akoakoa pono mai na Kahu ekalesia a me na lala o na kihapai no Kona Akau mai, no Kau mai, a he mau hoa lala hoi kekahi, a no na mokupuni o Oahu a me Maui kekahi, a no na aina pegana hoi kekahi.
Pau pono na hana a na Komite imi hana i ka hanaia, nana iho, lealea na pepeiao i na manao o na kanaka o ke Akua, e kiekie ana iluna, e haule haahaa ana ilalo me ke akahai.
NO KAINALIU.
Ma ka la 15 o Okatoba. Hele makou ma kahi o Kaona, o H. Aea, Poheepali, a me Heulu Wailuku Maui, a me aʻu, me ka lana o ko makou manao e ike maka ia Kaona.
O ka hale mua a makou i hiki ai no Lumeawe, he kiai mua keia, nana no e hoihoi kela mea keia mea aole e hele io ko lakou kaula Kaona, ua paa ia makou aole e hele, no ka mea, he kapu loa o Kaona wahi a ua kiai nei.
No ka nui o ko makou makemake e hele, hoopaa no makou me ka ninau aku. Heaha ka hewa ke hele e ike pono ia Kaona? I mai Lumeawe, he kapu, o hoolaha wale oukou i ka inoa o Kaona ma ka nupepa me ka hewa ole? e like me Z. Poli i hoolaha ai me ka ike maka ole ia makou, nolaila, ua kapu ka hele ana malaila.
I aku makou e hele oe e olelo, he mau malihini kela no na aina e mai, no Fatuiva o Kaiwi, a no Maikonisia mai o H. Aea, a no Wailuku o Heulu, no Kekaha o Poheepali, hoole loa ka luna, aka, hele no makou a ka lua o na hale kiai.
Ia makou i hiki ai ma ia hale, he kokoke no koe a hiki i o Kaona, hele ua luna nei a hoi mai, e hoole mai ana aole e ae mai ka ohana, no ka mea, wahi a lakou, he kapu.
Ilaila ku poai mai na koa haumana a pau e hoopuni ana me na leo Halelu, a e hoihoi ana kekahi poe ia makou ma ka leo huhu, e ueue ana o lalo o na wahine nui, e ulaula ana na maka o na kane, e hookamani ana ko lakou waha i ka olelo a ke Akua, e huna ana i ka noa a lakou, e kolekoie ana ma kehaki aoao (he manu ke akua kii) ou a poe nei. "Pehea la e nalo ai kou akua i ka Mea mana o ka lani." Ua hoi no makou me ka ike ole i ka mea i hele aku ai.
MAKAI NUI O KONA.
Okatoba 16. Hele o Nevela ka Makai nui me kona mau hope ma kahi o Kaona, e hoihoi ana i na kanaka o kela wahi keia wahi ma ko lakou wahi ponoi, aole i olelo pono, kipaku no lakou i ka makai nui, a hoi nele mai no lakou, me he kanaka mea haku ole.
HOIKE KULA SABATI.
I ka la 17 o Okatoba. He Poaono hoike na Kula Sabati o Kona Hema, mai Kuapehu mai ka hele ana o ka huakai a hiki ma Papaopiiia ka luakini, mamuli o ka hooponopono ana o D. H. Nahinu me na hae a me na pahu e kani ana mamua, o kekahi mea hookani pahu he wahine, eia ka ua ike no ka wahine Hawaii i ka hookani pahu. E moe imua e Hawaii!
Ma ka hale pule, he mau himeni ma kela papa keia papa e kani ana, a mahalo no me ka olioli o ka naau. He mau manao paipai i na keiki, no na kumu makua a pau ae huli hou ka huakai e hele pololei ana a hiki i Kuapehu ma ka hale o Rev. Parisa i kukulu ia ai e Kapiolani. Aia no malaila na mea ai, ka mea ono liilii, ai na keiki a hoi aku. Ua lohe ia mai ka leo o ka makani nui e hele na kanaka a pau e hopu ia Kaena ma.
NAPOOPOO
I ka la 18 o Okatoba. Hele au ma Napoopoo i ka pule Sabati, maikai ka hale, piha pono na noho i na kanaka, Rev. Parisa ke kahu, ua noho no ia, ma Papaopiia ka lakou pule.
Ua kaulana o Napoopoo he aina alii, oiai malailla ka ka noho ana o na alii i ka wa kahiko, a make ka o Kaleiopua, kakau ka lae o na@ i hoailona no ka Moi i make.
KAAWALOA.
Aia ma Kona Akau mai Napoopoo aku, a he kai mawaena o laua, oia ke awa o Kaawaloa, a ma kekahi olelo o ke awa o Kealakekua kahi a na alii e hana ai i na akua makahiki e heʻe ai a puni ka aina. Ua ike ia kahi o na iwi kupapau o ua alii la e waiho ai. aia ma ka pali o Kaawaloa, o ka lua o Keoua o Lelemoopulani. Kaulana maoli no kahi o na alii i waiho ai na iwi.
(Aole i pau.)
Naue ana e ike i ka Mokupuni o Kaululaau.
[Koena mai keia pale @]
Hala i hope ia wahi ia makou, hiki ana i Kahue, Lae o Wahie a me Kahua, ke pili pu la no keia mau aina; holo aku no a hiki ana i Hokunui. Ka mea i kapaia ai ka inoa o keia wahi o Hokunui, mamuli o ka haule ana o kekahi hoku nui i ka wa kahiko. pela ka olelo mai a kamaaina. Aka, aole nae makou i ike i na hiohiona o ka hoku, he lua nui nae ke "hamama ana ka waha o Kaena i ka makani," a he wahi maikai no hoi keia.
Aole nae he nui o kauhale a me na kanaka malaila, aka, he mau wahi pupupu hale no e ku ana me na wahi ohua no nana e hoopumehana; o ka mau no hoi o ke kuehu a ka Mana mahope, holo aku no a hala ana o Maunalei-kai ia makou, ku ana iluna o Lae o Kahoomano. Kualana hoi ia wahi no ka hoopunipuni ana o Kaululaau i ka ohana akua a pau i ka make iaia; aole i emo kamumu ana makou iluna o na keiki a Naiwi. Kaulana keia wahi no ka uwe haaloulou ana o na keiki a Naiwi i ka make a ka ono i ka wai, no ka mea, ua puehu ka wai o ka huewai, i miki aku hoi ka hia i ka punawai o ia ana no, "Ua hala ka Puulena aia i Waikiki i kahi nui o ke ahuawa."
Mai laila makou i holo aku ai a hiki ana i Moanauli a me Kaa, e pili pu ana keia mau aina; i laila i ike iho ai makou i ka mahuahua loa o na kanaka o Lanai nei e kuku ana ma kahaone, mai ka haumakaiole a i ka bebe a hiiia ana. Eia ka he mau wahi kauna iliulaula no koe o keia wahi mokupuni uuku. O ka lawe wahi nupepa ole e ike ia ai ka lehulehu o na kanaka. A he mahuahua no hoi na hale, me he mau halekua la kekahi i ka makou ike aku, me na pani puka maikai, a i hoonaniia hoi o waho me na pili opala wiliia e ka puahiohio, no ka mea, iluna no lakou nei o na lio, ke kokoke aku la ka la e huna i kona malamalama olinolino, a nolaila, haawi aku la no na malihini i ko lakou aloha i na kamaaina oia wahi e okuu ana.
O ka mukiki iho la no ia i na wahi lio, aohe koekoe-e a koe aku ma ka poinanalu; ke hihio nei ka Land Breeze ma na papalina akau, he keu aku ka huihui e hukiki ai; e loa hoi Waimea aina mauna lua ua apuupuu-e. Me ia makani oluolu no a kakahele ana i Kahea poeleele loa iho la. He heiau ia e like me Puukohola i Kawaihae, Hawaii. Ilaila i hinalipi aku ai ka la a paku ae la i kona mau kukuna malamalama. O ka pa ikaika loa ana iho hoi a ka land breeze poholua aku la na pea hekeluna, he kauli wale no ka lakou nei hana a hiki i Kahalapalaoa hora 71/2 paha ia. Ko pono aku la hoi o Mr. Robeta ia makou a ma ko Mrs. Paahana home ponoi.
Ia makou i hiki ai ma kona home, ua hala kana wahi alii kane i Lahaina, a i puoho ae hoi ko makou hia i ke kakahiaka nui, ua hiki mai kona koolua o na po kehau anu, a he mea ole wale mai la no ia ia Mrs. Paahana. A ua hookipa pono ae kela ia makou eono iluna o kahi moe koki hikiee Hawaii. W. H. Robeta, S. E. Naihehau, P. Kauhi, J. M. Naeole, S. H. Paliopio, Mr. Makulu, a hookahi mea o makou i malele aku o Mr. Punika. A hoomakaukau lakou nei e moe, he mau wahi leo mele ka lakou nei i ulele iho i olu mai kamaaina, a he mea hou no hoi wahi a lakou ka himeni.
Me ka hoomaikai mua nae i ka Haku mamua o ka moe ana. Kakahiaka Sabati la 15 o Novemaba ae hele i ka pule, aka nae, lohiapa wale iho no makou a hiki e ae ana o Rev. N. Pali i ka luahiki, hiki ae kona hana aole wahi mea a kanaka iki o loko, oia mena wale iho la no. He luakini maikai keia a keia poe o Lanai i hooikaika iho nei iloko o kekahi makahiki i hala iho nei.
A iloko o keia mau la e naue nei, ke ai nei lakou i ka hua o ko lakou luhi ana i ke anu, ka wela o ka la a me na pilikia ili mai maluna o lakou, aka, ua kaa ae ia luhi mea mahope, a ke noho nei lakou iloko e hoomana ai i ka Haku Iehova Sabaota.
E like me ka mea i hoikeia mai ma ka Baibala, Me ka hou o kou lae e ai ai oe i ka ai, a hoi hou aku oe i ka lepo. Pela no hoi lakou, me ka luhi lakou i hooikaika ai e kukulu i hale no ke Akua, ano i keia wa me ka oluolu e hoomana ai. Ekolu puka komo, eono puke makani, aole i paa i ka papahele, he noho iho no iluna o ka opala, halii hoi ka-moena o kahi poe. Hiki pono ae la paha i ka hora 11 hoomaka ke Kula Sabati.
Hookipa loa ia ae la hoi lakou nei iluna o kahi amokemoke noho, pau pono nui no nae iluna. Ke noho mumule nei makou, eia ka anei he Kula Sabati keia e hauwalaau nei. Puuluulu ae no na wahi elemakule, pela no hoi na luahine, a o ka okua mai no hoi ka na ui. A mea nui ia mai ana e hookapeke iho i mau wahi himeni no ke Kula Sabati he mea oluolu loa iho la ia ia makou malihini i ko makou hoohanohano ia i ka himeni.
Pau ia, kono ia mai ana na malihini e kamaaina e hai aku i ko lakou manao, no na hana e pili ana i ke Kula Sabati ma ia kakahiaka. Hai mai o Mr. Naeole. Mr. Naihehau. Mr. Pali-opio. aole i maopopo ia makou na hana i hana ia iho nei, nolaila, aole makou i mahalo.
Aole no hoi i holo pono na hana oia Kula Sabati, no ke kahu paha ka holo ole, no ke kahu Kula Sabata paha, a i ole no na kumu papa paha? Aka, ua mahalo no na malihini i ka ikaika o ke kahu nana e alakai ana ia poe hipa uhane, no ka mea, he makua elemakule oia. A ua hoolohe ole na hipa i kona leo wahi ana.
Pau na plue elua, paina iho. Ua hoomakaukau mua na kamaaina o Kahalapalaoa i ai i ia me na wahi hunalimu. O keia mau mea ai ua hoomakaukau ia no na hoahanau o uka o Kihamanienie a me kela aoao mai. I ole lakou e "houpolewalewa wahi a ka olelo kahiko," no ka mea he "au-we loa.
E kuhi ana hoi makou akahi no a hoomaka ia keia hana lokomaikai, eia ka he mea mau, me hoi kau la i ka ike iho he uuku kahi ai, oiai, aia wale no i Lahaina kahi ola oia poe a aua iho, haawi no, ko ke Akua poe kanaka iho la no ia.
Ina hoi pela ko Lahaina poe a me ko na wahi e ae ke hele mai ko Olowalu a me Kaanapali; pau ae hoi ka pule e ku ana na kio-poi, kamakamau iho la hoi ma kahi akimona, e aho no la hoi paha ia, aole hoi e nahonaho na maka ke hoi aku i ka loa, "heuku maoli hoi ha ia he ia no Kahoolawe."
Ma ia auina la no, haalele makou ia Kahalapalaoa a me ka malu hale o ka mea i mahaloia e na malihini Mrs. Paahana a me ia ohana holookoa; a ke haawi aku nei na malihini i ko lakou aloha. Lulu-lima pu iho la me ka makua Rev. N. Pali a me kona ohana pu, kau iluna o na lio a holo aku ma ke ala e hiki ai i ka home o W. H. Robeta.
Ke hele aku la ka la i lalo, ke holo la makou me na kamaaina o kahi a makou e holo aku neu. Kulu pakakahi iho la ka mea paka-ua, "pukukui i ke anu e, me na kihei Sekotia," hiki ana i ke awa ekule, hookipa ia iho la makou, aole nae i loaa i na malihini ka inoa o na kamaaina oia wahi, aka, ke haawi aku nei na malihini i ko lakou aloha no na hookipa oluolu aia poe, kau iluna o na lio a holo aku.
Ia makou e holo haanepa la ia kula maikai, ke olelo ae la ke kauwahi kanaka, Kokoke pau e ka nani, A ka lio e holo ai, Kapekepeke ka piina."
Hiki ana i Mano, hookipa no hoi ka laila poe ia makou, aka, waiho aku na malihini i ka ai, no ka mea, ua piha mai la no hoi ka lua inaina o ko makou mau wahi palapaa. He thank you ka makou i haawi aku ia lakou. Holo aku no a hiki i Kapoho, he awa ia, pii i ka pali.
Ke pii la makou, aole hikiwawe aku, no ka mea, he pali me ka haoaoa o ke aa, he nani wale no ia la i kamaaina e holo nui ai me ka lio, he keu ke aloha ole i ka holoholona, naue malie iho la makou e manao ana i ke ola o ka holoholona. Hiki mai la i Hakelokelo, he kahawai nanao ia; e loa hoi "Hilo paele ku." Ke pii la no me ke kupakupaoi o na lio i ka ka mea o ka pii ku o ke alanui, a hiki pono aku la iluna o Pohakulalani he oioina ia, ku iki no a pii aku, e anoai ai ka lio a luhi ae la ke kino i ka mea o ke kuhi kee o ke alanui, he loihi loa no ia piina aku a hiki iluna o Kuia he oioina no hoi ia e hoomaha ai; lele i lalo hooluolu i na lio.
Hana pau ke ino holo wale aku ia kula maikai a palahalaha hoi. Ke olelo ae la ke kauwahi keiki,
"Ia nei pau ka lohe i ka leo,
I ka nehe o ka leo o ke kai,
I ka haki owa mai i na pali,
Hookahi mea nana o na hoku."
Kau ae no iluna o na lio holo aku a ku ana i Keaohia, he ihona olu aku ia o Kamao, Palawai, Pawili. O Pawili ka home ponoi o Capt. W. H. Robeta, i laila hoi i noho ai na malihini iloko a na la eha me ka hapa. Me ka pailani ia eia ohana, me he la he keiki punahele no ka makua, "e like me Iokoba ia Iosepa kona pokii muli loa."
O keia Pawili, he ahupuaa nui ia e kahelahela la me ka uliuli i na launahele o kela a me keia ano mauu e ulu ana. O Palawai ma o aku e pili pu ana laua, aia i laila elua mau haole, na keiki a Kipikona (Giposn,) he kumu Moremona ia, ka mea hoi nana i olelo i na makahiki a me na pauku manawa i hala ae i auwale ka la, "E pau ana na mokupuni a pau o ka Pae Moku o Hawaii nei i ke poholo i lalo, a koe o Lanai wale no." He keu aku na mea o ka hoopunipuni o na kaula i palamimo aku la i Amerika. Ke ku la ka hale i kapaia o "Ziona," he ekalesia i manaoia e na kaula kukahekahe a Poiheke la, aka, aohe wahi mea a molemona i koe, he hale moe i keia wa e ku la.
He 3 mau pake o Kina a me na Iapana elua e noho la; moe iho ia po a ao ae Poakahi la 15, iho i kai o
KAUNOLU.
He ahupuaa no keia o Kaunolu, hookahi kanaka i halawai pu me makou i laila o Mr. Makaena, he kamaaina ia oia wahi, nana i kuhikuhi pololei mai i na mea kaulana oia awa. Nana no hoi e malama ana i na mea kanu a ko kakou Haku Lani Kamehameha V., a wahi hoi ana, e hoi ae ana ua Imi Haku la i laila e lawaia ai, ke hiki ae iloko o Maraki, Aperila na malama kaili aku. Na mea kanu e ulu ana, ipu-haole, ipu-ala, kulina, uala, a pela aku. A e kukulu ia ana ka i hale no ua Imi Haku la.
NA AKUA LAWAIA.
Kunihi, Hilinai, penei kona wahi moolelo. Ina he lawaia nui au, he lawaia kamaaina nae, a he lawaia malihini kekahi, a hoi mua mai ka lawaia, alaila oiala i ka la, ha@ ko@ kua me kaʻu kaohi iloko ke alo i waho ke k@; a o ka lawaia malihini me kana @ i waho ke alo e hilinai like ai, a oia no kona mea i kapaia ai o Hilinai.
O Lahe ke kolu o na akua. @ @ @ i kaʻu wahine a ukiuki au, alaila, noho iho la au a hoi mai oe mai ka lawaia mai, alaila, pee ae la au me ke hiki o ka heiau me ko ike ole mai iaʻu. Aia iloko o laila o kanemakua ka 4 o na akua. A nanea mai la kela i ka hele, he peku iki wale aku no kaʻu a pa iki ia Lahe, oia hele no o ka lohe a na pepeiao o ka ia, o ka pau aku la no ia i ka holo, alaila, aole e loaa hou kana ia ke holo hou, a hana hou ia e ke kahuna.
O Namakaokaia ka 5 o na akua. Ia akua e mohai mua ai ke kahuna, i mea e oluolu mai ai ua mau aumakua la, alaila, loaa ka ia a Kalani keʻLii. A lele wale ka pule ana a ke kahuna me ka n@kaka ole o ka puaa, alaila ua maikai, holo ke@ i ka hiaku, wili aku la hoi ke kahuna i ke kapa eleuli, a lohe ua kahuna la e awa mai ana na kanaka a penei: "A mau ke aku a Kalani e! alaila, ho-a iki ae ke kahuna, a ma@ hou ke aku a Kalani e," puoho loa kela, pau ka pilikia, aka hoi, ina aole e loaa ke aku a keʻlii, alaila, make ke kahuna, a i ole hoo@ ia ae la ka waha o kekahi kanaka i ka makau a kau i ka lele i panihakahaka no ke kahuna."
Pau kana hai ana mai i ka moolelo, @ ae la makou ma ia pali a loea ae la iluna o Kaihalulu,, he heiau ia oia kahi e kaa ia ai kanaka i ka lele me he ahai maia la, alaila, alakai loa aku kela ia makou makai aku a hiki i ke kahuahale kula o Nahienena, o Kolokolo ka pali kahakai, ke kawa a Kahekili i hoiamo ai keʻlii o Mano, me he la he 80 kapuai ke kiekie mai ka @kai a luna. Hai maoli no ka a-i ke nana ae malalo.
Kuhikihi mai la kela i kahi e pu ai iluna o Kaneapua, ke ono ia o na akua lawaia, ke ku la ka makou ahu nui maluna iho o kona akua. He puni o lalo i ke kai i ka wa hohonu. Aole hiki o kamaaina ke pu, no ka mea, ua hanee ke alanui; i keia mau kupueu onioni wale ia ae no. Hoi mai auau kai a hoi mai e hoopau i ka hea-kai o ka ili.
O Paao ka inoa oia luawai kakahe mai la o Mr. Pali mamua, a iho iho i lalo o ka luawai; e kahea mai ana na wahi kamaaina ia me ka leo puiwa penei: "E! mai iho oe i lalo me kou kai." Eia ka he punawai eepa keia. Na @ o Mr. Makaena i hoauau mua ia Pali-opio, a na Pali-opio hoi i hoauau mai ia makou. Ina no na maloo ka mea kai o ka ili, a iho ae i lalo e @ ai, he awaawa loa ka wai e like me ke kai maoli. Aia ka huihui a hana hou ia e ka poe akamai e kalokalo aku ai i na aumakua, alaila ono ke inu ae.
Pau ae la, kau iluna o na lio a hoi mai; ke haawi aku nei no na malihini i ke aloha nona, no kona kuhikuhi pololei i na mea hou o laila. Hiki mai la makou i ke kula, i laila o Makauwahine ka hiku o na akua, ke kaikuahine o Kaneapua, mai Kauai mai kona hele ana e ike i ke kaikunane; loaa a i ka mai wahine, ku ka hale pe-a i laila, pa-u mai la no i ka puakala. A oia ka mea i ooi ole ai ka puakala oia wahi ke lei ae i a-i. I ka ike kamaka maoli ana aku nei, he like me ka pohaku a kakou e ike mau nei, pela no ke anoo kela poe pohaku, hookahi no mea nui o Kaneapua, aole no hoi ano nui, eia ka hoi he akua iho la ia. He keu no hoi ka hana naaupo o ka wa kahiko, ka hoomana i na mea a na lima o ke Akua Mana Loa Hookahi i hana ai; a ke kamau mai nei no ia hana naaupo a na kupuna o kakou i hala aku la i kekahi o na hanauna opio o kaua e noho mai nei. Aole i pau loa ia anoano ino o ke kuhihewa. (Aole i pau.)
NA BUKE
I HOOLAHAIA E KA PAPA HAWAII.
Baibala Hemolele Nui ili gula nani me
na kuhikuhi ma na aoao, . . $12 00
" " Nui ili elele kaekae wai gula, 7 00
" " uuku iki iho " " " " 8 00
" " Pananaiki iho ili eleele " " 5 00
" " " " " " " 2 00
Kauoha Hou ili gula nani me na kuhikuhi, 3 00
" " " eleele kaekae wau gula, " 1 50
" " " " . . . . . . 1 00
Kauoha Hou Hapa Haole, . . . . 75
Baibala Ohana nui me na kii moohana,
" " ili eleele, M. H. 1843 . . . . 5 00
" " ili kao M. H. 1843 . . . . 2 50
Lira Hawaii 1818, ma ke hanawai, . . . 25
" " " 1855, . . . . . 25
Kumu Leo Mele ili manoanoa me ke kanawai, . 25
" " " " " " lahilahi, . . . . 12@
Moolelo Ekalesia, . . . . . . 50
Haiao, . . . . . . . 25
Hele Malihini ana, . . . . . 25
No ko ke Akua ana, . . . . . 25
Lira Kamalii, . . . . . . 25
Hoike Palapala hemolele, . . . . 25
Moolelo o Heneri Opukahaia, . . . . 25
Hoike Akua, . . . . . . 25
Wehewehehala, . . . . . 25
Ninau Hoike ili manoanoa, . . . . 25
" " " " lahilahi, . . . . 12@
Ui Kamalii Kula Sabati, . . . . 12@
Kumumua Kula Sabati, . . . . 12@
Haawina Kamalii Buke 2, . . . . 12@
Buke Lawe Lima, . . . . . 12@
Eia na buke haawi wale.
Ui.
No ka Aoao Pope.
Hoike Pope.
Ka Ekalesia Oiaio.
Palapala Liilii -
Helu 4 - Makemake anei oe i ke ola?
Helu 6 - E hele i o Kristo la.
Helu 7 - Ka hoi ana mai e ke Keiki Uhauha.
Helu 11 - No ka hoohiki wahahee i ke Akua.
Helu 16 - Ka @hia ana o ka Ahaaina a ka Haku a me ka Pepekiko ana.
Helu 17 - Mai hana ino i na Holoholona.
Helu 18 - No ka mahi ana, kuai ana @ ka inu ana i ka Awa.
Ka Davida Malo Kumumanao.
Ka Moolelo a Batimea Puaaiki.
L. H. Kulika
Kakauolelo o ka Papa Hooko o ka Ahahui Kuanelio o ko Hawaii Pae Aina.