Ka Nupepa Kuokoa, Volume VIII, Number 40, 2 October 1869 — NA HUNAHUNA NO KA MOOLELO HAWAII. [ARTICLE]

NA HUNAHUNA NO KA MOOLELO HAWAII.

Na hana ana aia aha.

Ina o ka mea i makaukau no ke kuu aku i kona hoa a me kona hoa mai ia ia, ina ua upu muaia laua, alaila, ina ua makaukau laua aia hoi, o ka hoopukaia mai la no ia e kekahi aoao o ka aha, ka pihepihe, a i ke kuni ana iho o ka pihepihe ana, puka ae la kekahi o laua a ku mai la iwaena o ka aha. Alaila kani mai hoi ka pihepihe ana a kekahi aoao a ku ana ka hoi a kui aku a kui mai. A i ke kui ana a laua aia i ka hina o kahi o laua i lalo. A ia laua la e kui mua ana a pela aku he a wale no ka ka aha pane like ana, a! a! a! a!—o ka hina ana ia o kahi o

laua la, a e like me na kui ana, pela ke a ana a hina ana pela ke a loa ana o na leo mai o a o ka aha. A o ka poe lehu e haele mai ana ilaila, ua maopopo ia lakou ia uwa ana, a me ka hina ana o kahi o laua na mea e kuikui ana, a ua olelo ae kahi i kekahi owai la o laua kai kena iho la, no ka mea, ua maopopo ma ke a mau ana a ka aha a hiki i ke a loa ana a ka aha. A nolaila, me he mea la e kaheaia aku ana keia a me kela mea e lohe ana ia mau a, a, a, a.—No ia mau mea, aohe mea a-a paa aku i kona hale, a i kana hana e hana ana ia wa, e ku ai laua iwaena o ka aha i oleloia, ua nana aku nana mai laua i kahi i kahi mamua o ko laua kui aku kui mai ia laua. Ina he mau mea akamai laua ia hana, alaila, aole no e hina kahi a me kahi o laua i lalo. Aka, ina ke a wale no a aka aha mokomoko i ka laua la mau kuikui ana me ke a loa oleia, e akaka ai he mau kui akamai i ka poe e hele aku ana ilaila, a i ka poe ma kahie e lohe mai ana ia a, a, a, no ka mea, ua aoia e laua na kanawai o ia mea. Okoa no nae na loina a kahi a pela aku, nolaila ua oleloia. Aole no i hui na papai lawaia, no ke ku kaawale aku a kaawale mai o na papai lawaia ia ano, a me ka launa pu ole mai. Aka, he mea mau ia mau ano i ka nana aku. A he hina no nae hoi kahi o ia ano, ina he akamai kui wale no a ohe loina. Ua kaulana nae ia poe ma ke akamai o ke kui ana. Na hana hoi a ke akua loa. I kona wa e ku aku ai ma ka puka pa hale o kahi alii kane niaupio (na lii e wela kua i ka la i ka mae iho) me ka pane aku o ka poe e lawe ana i ua kii la. Wili-na. Alaila pane mai hoi ko loko. E wili hoi ia oe lono. (Alo-ha Aloha oe lono) alaila komo aku a ku ma ka puka hale ua kii la, alaila haawiia aku la mai ka hale aku ma ka lima o ka mea nana i lawe mai ua kii la, he poni oia hoi ka niu i mamaia a loko o kona wahi, ua puoloia a paa, a i mea hoi paha e poni ai i ua lauala nolaila ua oleloia ma ia mea penei, "Eia ko poni e lono." Mamua o ka poni ana ia, poni like ana pela ko loko o ka hale aku. A i ka pau o ka poni ana oi ai ua makaukau ia wa e poni ana, na mea ai a ua akua laau la, ana ke kanaka nae e lawe ana ia ia e ai i ua mau mea ai la, he apu awa, a me kona pupu, ko maia, alaila he aaho kau, (niu me ka pia) ua kaa pohaku wale ia, a ua paa maikai ae, aia maluna o ka la-i, oia hoi he aaho kona inoa, oia ka hope aku o na mea mua i haawiia, alaila na io puaa opi i hoomoa maikaiia e haawiia aku, a me na olopu pai pu aku. Na ka lima o ke lii wale no e hanai i ua kahu la nana e lawe ua kii la, aole no e lawelawe mai ana kona mau lima iho ia mau mea. Nolaila ua kapaia ia, "He hanai pu." I ka pau ana o ua hanai pu nei, alaila makaukau ko waho mai e haele aku mai ai hale aku, alaila pane like mai la ko waho. "Walina wale na hoa, Walina wale hoi e lono." Ka loko o ka hale pane like ana ia ia lakou la mamua o ko lakou haele ana. A lana ana. I ka wa e puka ana ua kaoo nei mai ka mua aku a ku ana ma kahua, e kali iki ana no ka ke lii wahine alana i oleloia mamua aku nei, oia ka puaa a me ka malo ninikea, aole ka puaa, o ka ninikea wale no i kahi manawa a me ka ulono ana mai, "Eia ko poni e lono e malia mai ia maua" Eia he ano ma ia mau pane ana i keiki, i na ua noho pu laua kane a wahine, aole nae a laua keiki.

Ina ua nui na lii ma ia wahi, e nui auanei na hanai pu ana i ua kahu la, i na mea ai i oleloia maluna. Eia ka mea kupanaha o ka lilo ole, o ka mea e hanau pu ia ana wahi a ka olelo, aka, i mea paha e manaoia i na ua kua la ia i lawe ae ia mea mai kona kahua ae. A i mea pa-

ha e mau ai no ke kuhi hewa mau ana no ia mau mea apaapa kanaka, a no ka mea, he hana na kanaka wale no ia. No ka mea, ua manaoia ka mea e hanaipuia, ua haalele ae ia i ka ai he mau la elua mamua o ka hanaupuia ana ona. I ke ahiahi o ka la i haalele mai ai ua mau akua laau la, a hele kaapuni aku, alaila pee ae la nalii nana ka hanaipu ana i oleloia maluna me ko lakou mau mea mai ka wa malamalama a poeleele. Ua olelo kakou mamua aku nei i kapo kuapola no ka hoi au moe mai o ka poe mai ke kapu kuapola mai he ulu haka mawa-

ena ona kane me ka lakou mau wahine no ka launa hewa. Pela no keia, no ka manao e liuliu ana ka noho ana o ka poe noho iu a hora 8, 9 paha hora i hanaia ai ka hewa, aole nae pela ka manao o ka mea wahine. Aka nae, aole ma ia mea ke ano o ka noho iu ana, no ka mea, he mea mau ia i ka wa e haele ana ua mau akua la, aia no ko laua mau maka i hope, pela i hoomalu ai na mea kuleana ia laua, nolaila ua oleloia o ko ka maka a lono i kahi hana a ke kanaka i ko laua la nae haele ana, mai ke alo alii aku. Hele pu ana ma keia huakai. Ma keia hele kaapuni ana o ua mau akua nei mai Honoluiu a hiki ma Ewa, ua hele pu no ka mea nona keia pulima i ka makaikai i ka laua la mau hana i oleloia mamua. I ka heleana nae o keia huakai a hiki ma ka palena o Honolulu a me Kapalama, ku iho la ke akua loa malaila me kona mau alai elua, (he mau wahi laau ia e lawe pu ia ana i mea e akaka ai kahi kapu o ua akua la) nolaila, ua malu loa ia wahi i na kanaka, aka, o ka poe kahu wale no malaila. I ke'kua loa e ku ana i kona wahi e ku ai, alaila, o na mea iaia ka aina o Kapalama, lawe mai la lakou ina mea a pau i auhauia maluna o ua aina ia. A ina ua lawa na mea a pau i auhauia, alaila, papio ae la ua akua-loa nei a hele aku ia

i kekahi ahupuaa hou aku. A ma kahi e ku ai ua akua-loa nei, aia pu no hoi malaila kahi akua-paani, e hoowalea ana i na kanaka ma ka mokomoko, a o kana hana mau no ia ma na wahi a pau e ku ai ke akua-loa. No keia mea, ua hahai nui ka poe makaikai i ikeia na wahi a pau o ka aina. Pela no hoi ka poe maa i ka mokomoko, e hele pu ana no lakou ma ia hukai nui; a o ka ai i hookupuia mai, oia no ke ola o ia huakai, a pela wale aku a puni ka aina. Pela no hoi ka hele ana o keia huakai a hiki ma ka aina o Waipio ma Ewa, a malaila i kuu aku ai ka mea nona keia pulima i ua huakai nui la ana i hele pu ai me lakou la. Pela iho la oia i ike ai ia mau loina o kela wa. Aole no ia i huhu ma Ewa, a hiki hou ana no i Honolulu. (Aole i pau.)