Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 5, 29 January 1870 — Page 1

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

 

KA NUPEPA KUKOA,

HOOPUKA MAU IA MA HONOLULU

I kela Poaono keia poaono.

            $2.00

No na mahina he Umikumalua !

            $1.00 no na mahina eono,

ME KA HOOKAA MUA MAI.

@

 

"KA NUPEPA KUOKOA. "

Is published in Honolulu

EVERY SATURDAY,

$2. 00 per @, or $1.00 per six

months, in advance.

 

@L H. GULICK

                                                                                                For the publishers.

@

 

Ka Nupepa Kuokoa.

NA HUNAHUNA

NO KA

MOOLELO HAWAII.

 

@ hou ka Moi ia Oahu.

            Ua liuliu nae ke kula ana o ia huakoi i ka hoi mai o na moku peili laau ala i holo ai i Kina ;  a me he la e manao ana paha ke'kii e holo ma ia mau moku, i hiki  pono aku ai oia i kona aina hanau . Aole no hoi i liuliu ko lakou ku ana ilio, kukalaia mai ana, "aia ma na moku Kahiki ke'lii e hoi ai i Hawaii." A no nei mea, aole i lawe hou o Papa i ua keiki nei,e holo pu me ke'lii opio  a kau oha wai nae iaia, ma kona wahi moku oia e holo aku ai, pela no i kauohaia ai i na kahumoku no ua keiki nei.

            O ka moku i kapaia o Makanimoku ka inoa, maoluna o laila kekahi mau alii a mau kanaka, a ma ka moku Ogena kekahi mau alii a me ka'kii opio a me na kanaka ; a o ka moku Enepalui, malaila na'lii wahine a pau a ua Moi nei a me ia pu no hoi kekahi. A o ke Kapena o ia moku, oia o G. Davis i olelion.

                        Maa nei hou kakou e kamailio iki ae ai, no ka mea, me he la ua huik puia ka manawalea ana iwaena o na aoao elua, e kokua ana kahi aoao i kahi aoao, uo ka nea, pela kakou i ike ai i ka maikai o ka hana ana a ko kakou Moi mua, no ka mea, alua aupuni ana e hoomkamaka ana a e launa oluolu ana, no ka mea, ua kupono i ka makemake o kela a me keia aoao ka noho pu ana me ka manao loknhi, a no ia mea, ua kupono loa ka oleloia ana. "Ua mau ke ea o ka aina i ka pono." A i mea hui e mau ai a me ka hoomau loa ana o ia ano mailaila mai a keia wa, a oiai aole i maopopo loa i na mea a pau o ia wa ko keia wa mau hana maauao.  Aka nac, me he la ua ike no ua Moi la i keia naauao, oiai aole i  maopopo lea ia mau mea o nei wa.  Apehea la ia i hana ai i keia maikai o kona poo a me kana lia ana, no ka mea, he kanaka akamai loa i ke kaua a he haipule no hoi; a ua hooliloia kana haipule maaupo ana, i mea e hiki mai ai ke malamalama oiaio, mai na aina e mai no, oia hoi, mai Amerika Huipuia a mai Europa pu mai  hoi, a nolaila, ua aa ka malamalama oiaio ia kakou nei.

Ka hiki ana o ka Moi i Lahaina

            I ka hiki ana malaila, ua halawai na makaainana o ia mokupuni me ka Moi, a waiho mai lakou i ko lakou aloha iaia ma na manawales, aole i kana mai.  Ua oleloia, ua nui na mea i hoahuia in a kona alo, ke ku la na puu o ka ukana a me na mea ai,  aole i kana mai ;  a pela i piha ai ka malu ulu o Lele, mai o a o o hela a me keia pea o ua Laina la i na kane. wahine ame na kamalii e ike i ko lakou Moi maikai.  A pela ia a me kana alii wahine Kaahumanu i hoonoho ai ia Kahanui (Keeaumoku) a me kana keiki Kamehameha Kekuaiwa kana keiki ma ia mau mokupuni a pau.

            A i ka pau ana o ia ike makaainana ana, holo ae la ka Mci ma Molokai, a nana hou ana ia Kaakeke, he kahua maika. A e like me ka hana a ko Maui, Lanai a me Kahoolawe, pela no hoi  ko Molokai a pau i ike ai i ko lakou Moi a me na manawalea o ia mokupuni kaulana ia i ke ka-upena,  ke ka-upena i ke kua o kekahi i ka wa e hele ana i kahi hookupu, a hiki no hoi i kahi hookupu o ka lawa no ia, a waiho ana i kahi hookupu, aole i ike ia mai ka hale mai, eia ka e hele ka ana no i ke alanui, a kaa ana ka auhau upena o ka aina i kahi hookupau auhau.

            Make ka malamamoku o Enepalai.

            Oiaia e ku ana na moku a pau malaila, a me Lelepali,  Kapena William P. Kalaimoku, a he mau haole uuku elua a ekolo pahu malaila, a he poe holokahi ka nui.  O ke kumu nae i make ai o ua haole nei, i palemo iloko o ke kai mai ka moku ae, a no ka ike ole i ka au, palemo loa aku la kela.  A ma ka nana ana a ka poe lawaia, aia no e moe ana ilalo me kona mau pono a pau.  A ua luuia e na lawaia a ka Moi, a kau ana iluna o ka moku, a hoolewaia ma Lahaina kona kino make, a kanuia  oia malaila.  Ua minamina ia oa haole nei no kona ano maikai a oluolu hoi.

            E kamailio iki ae no  hoi paha  kakou no keia make ike ole i ka au, no ka mea hoi, ua manuunuu a oia wale ka lehulehu o ka poe make ma keia ano ike ole i ka au, mai na haole a ia kakou nei, nolaila, ua pono i na keiki a kakou o keia wa, e ao i ka au ana, i ahona iki ae ai paha, a jo ka make aku no ka nui, no ka mea, ua lanakila mai no ka make maluna o na mea kino a pau, aka hoi, aohe malama i pau i ka iole.

No Lelepali moku.

            Ma ko kakou nana ana iaia mamua, ua hoi pinepine oia i ke awa o Kou, no na poino i loaa iaia, aka, ua ku pu nae oia me na moku haole i Lahaina.  Aka, anoai paha no ka eleu o ke Kapena o ua moku la.  Aua olelo ia, ua oi kona holo mamua o kahi mau moku haole e holo pu ana, koe nae o Enepalui a kahi moku holo ; pela oleloia.

Haalele ka Moi ia Lahina.

            A pau kana luana ana ma ia mau mokupuni, naue aku la lakou i ka mokupuni Hihina.  A mamua o ko lakou maue ana, ua lohe ua Moi nei ka piha u o luna o ka moku o keʻlii opio i na kanaka, a pela oia i kakehu ae ai ia nui kanaka a wahine iloko o ke kai, koe wale no o ka wahine a Heulu, no kona noho a ahine maikai ka ; ua ana ae oia me  kana laau a pahi paha ma kona lima, e kukehu ana i ka nui mea maluna e ka moku, no ka mea, ua makamae oia i kana alii opip, o pilikia aianei.

            A ma ia haalele ana in Lohaina, ua holo pu na moku a pau ia wa  hookahi no. Ai ke komo  ana aku i na kikiao makani a ka Mumuku o Kamaalaea wai Ukumehame aku, ua pau na pea o na moku haole i ka  li ia,  aka,  o ua Lelepali nei, oia mau paa no o kona mau pea, a ua haalele ino ia iho e ia na moku e ae, aka nae, o ka moku Enepalai, e pili loko ae ana ia me kona  holo no hoi, a na ka po i uhi mai ia  lakou ; a pela aku lakou i holo ai a ku ma Kailua, Kona,  Hawaii.

            A o kahi moku hoi o ka inoa o ua keiki nei, hoomakaukau ae la ia e holo. Amamua ae nae o kona holo ana, ua nui kana kamailio aloha ana me kona makuahine, a o ka makuahine,  ua hala mua ia ma kona mau waa me na auwaa e ae, no ka mea, ua paa lona manao, ukali ana ia i ka laua keiki.  Hoomakaukau iho la ka makuahine i kau lako no kana keiki a piha no hokeo  elua, a ua @ ma ka moku i oleloia,  mamuli o ka malama ana a Nahoounauna ka malamamolu a me kana wahine Kaupe ka inoa, a ia Kapena @ hoi, a pela ka makuahine i kauoha ui ia lakou a pau e malama i ua keiki nei a hiki aku i ka inoa on a.  A pela no kana hahai ana ia kaikuuane on a, oia hoi o Hoomakaukau, ka makuakane o Kaopua, no ka mea, oia ka luna o ia mai moku elua. e holo pu ana i Hawaii mai Honolulu aku.

            I ka aui na la iho o ka la on a i ae ai i ka moku, haalele mai i kona kahuahune a me na kahu, ua loaa iaia he mau kiaha leniu-hao elua mai kekahi hoa mai on a, a o ka lua ia o kona ;auna ana ia mea, a he pakela aku auanei ia mea iaia mahope.  On a kahiohio ae la ia imua o kona makuahine a me lakou ae hoi, alaila, puana ae la oia he mele:

            Hiki melemele ka opua i ke kai,

            He kai kuehu lani na ka malie,

            Ua kaka ulae holo a ka lai,

            Ikea knele ikea,

            He aka mauli lani no luna,

            He hauli no na kuahiwi,

            He pane lae nu na mauna,

            Ke  hevee nei i kuu maka,

            Ua aa me, he oloa la,

            Kulu iho nei @ ka po,

            Luluani ana ka hiamoe @ [huihui,

            Hoala mai ana iaʻu ke koekoe maka

            Makw i ke anu make i he anu o Kawai

            na hau lumai waa o na Maihi,  [nui,

            O ka uka wale i Hainoa - la

            Pela no i haha pu  ai oia me ka makuahine, a pau he mele, a pela aku ana, a  pau elima a eono paha,  no ku mea, ua maamaalea ke keiki ia mau hana a ka makuahine  a he wau mea nui ia,  a he oihana mau na naʻlii ia hana, a i kekahi mau po,  e hanaia ia mau mea a ao ka po ; he mele okoa ko ke  ahiahi,  a pela ke aumoe a me ka wanaao. a he okoa ke ao ana.

            He oihana mau ia na naʻlii e hana ai. apela ua makuahine nei i hele ai ma kela a me kaia  wahi i oleloia  ko laua hele ana. a i ole ia .  o na  kaikamahine pu paha, ia wahi aku a ia wahi aku o na alii wahine, a i o Kaahumani la hoi, a pela aku.  A o na kahu hoi o ua keiki nei, hana mai la he mau inoa nona. a pela wale aku a ano ahiahi wale. pau ia hana ana a ke aloha hookaawale ; a no ka mau ole o ua keki nei i ka lakou, pela no i maopopo  ole ai ia kakou ia mea.  Ahu pu ilio la lakou a pau ia po ma kahi hookahi o ka hale, no ka hooaumoe ana, oiai e haalele ana ia lakou ke keiki ma ia ana ae, a pela lakou i hiamoe iho ai a na ka malamalama o ka la i hoala  ae ia lakou a pau.

            Ma ka hora 9 a 10 paha o ke kakahika, ia makaukau na moku, a makaakau pu no hoi me ka waa o ua keiki nei e eeiho a kau aku iluna o ka moku.  Honi ae la oia i kona makuahine a me na kaikuahine ame na kahu,  kona mau hoa hele o kona wa iki, i na kuamoo a lakou e haele pu mai ai mai Ewa a i Honolulu, a i Waianae, a me kona kaikuahine mua i haele ai i Waialee, Koolauloa. Ee ae la ia iluna o ka waa imua o lakou a pau, a pela hoi lakou la i heluhelu inoa mai ai, a he kumakena maikai ana ia.  I loa no a kau keia i ka moku,  puka mua ana ko Hoomakaukau wahi moku, a pela no hoi lo lakou nei.  A mai ia po no a ao, ku ana i Kawaihoa o Maunalua  ua awakea. A o ka mea hou o ua mau wahi moku nei, o ka waapa ole a waa maloli la hoi, hookahi wale no pono, o ka au aku iuka a me ka au mai i ka moku ma kahi waa ole  e like me keia ku ana a laua.  A ma keia holo ana, i ikeia ai ka hana ana o hka heleuma kua i olelo mua ia ae nei.

            Ia pe a ao ae, ku mai ana o Kaailipoa, no W. P. Kalanimoku ia moku, a o W. Summner ke Kapena a me kana wahine Hawaii o Kauila ka inoa, ua launa ia me ka On a o ia moku, ma kana wahine nae, a ua noho iki ae ia @ o Honolulu. A i ke ku ana mai o ua moku nei ma ke ahiahi o ka la a lakou nei i haalele ai ia Honolulu ke ku ana mai, Mai Waianae mai, a puhia e ka makani paha, a i ole he pahua no pahu.  I ka nana aku, ua maikai maoli ka moku a me kona man pea ; he kialua ia a lako maikai hoi i na pea ; elua pea ihu, elua peaheke a o ka pea waena no hoi, oia ko ke kia mua, a o ka pea hope no hoi ko ke kai hope. He ano kiekie ae ia moku, a he mau puka alohi mahope on a. A ia kakahiaka ae, ua kau mai o Kauila a me kana kane, i oleloia ae nei e kakou, a kuana i kahi ku moku a ia po no, nalo aku la ia moku.  Aka moku Apukehau hoi,  ua ku pu mai no ia la hookahi me Kaailipoa mai Waianae mai.  He Laka ke Kapena o keia moku, ua manaoia, o ka mea wili kaula heleuma i olelo ia mamua, a no kona ike ole pahai hala ni ma Waianae.  Malaila na aipuupuu a pau a kaMoi.  He moku maikai a loa heia ke nana aku, he ano haahaa, a ua oi aku kona loa i ko na moku e ae apau, a pela no kona mau kia kuua loloa, he ekolu pea ihu a me ka pea waena ko ke kia mua, a pela no ka pea o ke kia hope.  Poalua kona ku ana ilaila, e kali ana in Mr. Solomana, he haole @, e noho ana ma ka aina o Niu, no ka mea, ua koi ae na mea o ia moku iaia, e lawe i ka moku a hiki i Hawaii.  Ma ke awakea ae, pili ana ka waa o ua Solomana nei.  He haole kamana oia, a ua ike no i ka holo moku.  Pae mai ana nae ka leo @. Solomana nei. "He moku holo kaia ike pua ole ia na pea.  "A  o ka holo ka mea e pii ai ka moku."  wahi ana.  No kona lohe paha i ka pua ia o na pea a uuku, ke kumu o kona hoopuka ana i keia olelo maluna ae.    (Aole i pau.)

 

"He paia kuli hoi au

Hookahi kau o ka lono."

 

            Na keia mau lalani mele elua e kau ae nei @ ke poo o keia kukulu manao ana, @ i koʻu pulima e hookauwa na koʻu @.

            Oia hoi keia; ia kakou e naue hele aku ai ma na alanui, ae heluhelu ai ma na nupepa a kakou.  A oi hoonele ia ko kakou mau pepeiap i ka lohe ana. a me ko kakou mau maka i ka ike ana.

            Ua pau ka umi-a-pau ka umi. O ua mea he olelo ana.  He hoopuka mepepa ana, me ka i ana iho. Ee mi ana ka Lahui ! Ke emi nei ka Lahui !! E pau ana !!! Enalowale ana !!!!   Alia paha kakou e waha-a hou pela.,.

            Aia a ike mua kakou i ke kumu hana, alaila, hiki ka kakou hana ana.  Aka, i nele kakou i ke kumu hana ole.  Malaila e ike iaai ua mau leo-ua wale la o kakou e pahu wale ai no ka waha me na leo kikoi, nolaila, e uumi kakou i ko kakou mau leo ko-a-wale.

            A e huli aku kakou e ike i ka kakou kumu hana.  E ninau mai pahu auanei kakou, he aha ua kumu hana la.  Alia, e kamailio iki ae kakou ma ke kahi mau mea.  Aole i kukulu ia kekahi hana nui ma ka Honua nei me ka nele i ke pp ole nana e malama ae hooponopono ua hana la.

            Pela i paaʻi ke ala wai o Suesa a me ke ala Hao o ka Patifika, mamuli o ke alakai ana a ka mea naauao.

             Nolaila e ku kakou a nana aku oa @, iaia i alakai ai i ka Isweawwla mawaena o ke kai Ula, ae, ua manso io no kakou. He olelo oiaio loa kela.

            A e huli hou ae kakou ae makaikai i ka Moi o Ninewa.  " O ia ka kakou kumu hana e hanai ola ai i ka lahui."  Ua ike kakou, na keia Moi no ka olelo kuahaua i mua o kona lahui,  pela ka mea i hai ia ma ka Baibara, a hoohaahaa iho la oia i mua o ke Akua,  ahahai no kona lahui mahope on a,  no ka mea, ua loaa ke kumu alakai.  A mamuli o kana alakai ana i ola hou ai kona lahui, a he olelo oiaio loa kela.

            Pomaikai kakou ka lahui e hooiloilo mau ia nei i na pela kakou e hanai, aole anei kakou i ike i ka mana o ka olelo a ko kakou Moi III i kona haawi ana i ke Aupuni no ke Akua, a ua mana ia olelo. A hiki i keia wa, ua koe nae paha iaia ka hooulu lahui ana.  A i ka Moi @ paha auanei o kakou, puka paha ananei na maka o Kawaikini i ka makani, a e, puka no, no ka mea, o ke Akua no ka mea nui maluna o keia ao holookoa.  A o na Moi o ka honua nei malalo iho o na.

            Nolaila, i na e alakai ia kakou e ko kakou Poo e like me ka hana kaulana a ka Moi o Ninew, ke-i-nei au lanakila kakou ! Ulu ka lahui !! aka, o ko kakou apa ae a i poe akamai ka poe nana e imi ka mea e ulu ai ka lahui.  E pipili mau mai no auanei kela olelo kaulana a ka poe konane. " Kapala ka ele na keke ka ai."

             E ia nei kakou la ku ka liki, oia nae hoi aole kakou he poe maukauka.  He lahui kakou ua lehia i neia mea he naauao, a ua ike mua no kakou i ka kakou mea e kamailio nei.  A o ko kakou Moi ka pakela loa aku i ke ia ike a kakou e nana wale nei, a ua ike no oia i ke ano a me na loina e ulu ai ka lahui. A o ka leo ka kakou mea kakali aku.  A i pane mai ke la e like me ka kakou kumu hana e kamailio nei, e manaoio kakou a hahai aku.

            Ua oki ae la ko kakou kamakamailio ana maanei.  A, na kakou noia e nana ana mahalo iho, e ike, ae loiloi iho, ua pono ia loiloi ana, no ka mea, he maliini keia pulima i mua o ko kakou mau maka.

            A ke haawi aku nei au i koʻu aloha i mua o kakou, a me ka nupepa Kuokoa ke kahua kaua o ko kakou kukulu manao ana, ke ae ia nae, a e owli pu ia i loko o ek ia aloha kona luna hooponopono, a me na keiki koa o ka Hale pai e hakoko mau ana me na kii hua kepau aloha kakou.

W. D. Naonohielua.

            Kakaako, Ianuari 18, 1870.

He mau la lulu Dala no ka apana o kau, no ke Aupuni o ke Akua.

 

E ka nupepa Kuokoa e ; Aloha oe : --

            I ka la mua iho nei o Ianuari, o makahiki, ua hapai ae na opio a me na elemakule, o ka ua haao o Waiohinu i wahi paina lulu dala no ko lakou luakini, i mea e hookaa aku ai i ke koena o ko lakou aie no ia laukini, nolaila, ua wehe ia he wahi paina i ya laʻla a o ka nui o na dala i loaa ma ia la $400.00, a ma ka la @ ae no ua loaa hou no he mau dala, $12.00, no na kamaaina no ka hapa nui o keia mau dala, o ke koena oko lahou aie eha-@ nolaila, ua kaa loa ia la.  A ma ka la ewalu ae oia ka Poaono, ua hapai hou ia he ahaaina, na ka @ o Kapaliuka, e na hoahanau o ua @ nei, ua malama ia keia ahanina maloko o ka pa hou o ka luakini e ku ana ma Keaiwa, a he hoike kula Sabati kekahi hana o keia la.  E ia ka hoomaka ana o na hana, hora 9, akoakoa maloko o ka luakini ma ke kaapuni ana i ka lanai i kukula ano huin ha ia, alaila.  Himeni-ia e ka huakui ke la himeni.  " E kai oe e Iehova," ua puka loa ka huakai mawaho o ka pa o ka luakini, a o ke kai ana o ka huakai, ma ka poni ana a puni ka pa o ka luakini, a oia ma ke komo ana aku o ka huakai i ka pula aia malaila ke Kahu o ke Kula Sabati, me ka papale e hoahu ai i ke dala, o ko na kamaaina, a o J. W. Kupakee me kekahi papale okoa no ka na malihini.  A i ke komo ana o ka huakai ua kaapuni hou i ka lani, a ia no ka papaaina ke waiho nei maloko o ka lani ua makaukau, a i ke kai ana o ka huakai a puni, ku malie no ka huakai, pela himeni ia kekahi himeni a pau, pule ia Solomona Kanuha, alaila, noho ilalo ka huakai e paina.  I ka houluulu pono ana in a dala i lulu ia ma keia la, ua hiki aku ka huina i ka $527.60 a ma ka la e 9 ae oia ko makou la mahina hou, ua loaa he mau dala hou ia la, he $17.00.

            Nolaila i ka hui ana o na dala a pau i lulu ia no ke aupuni o ke Akua ma keia mau ekalesia iloko okeia mau la ua hiki aku ka huina i ka $956.60, o keia malama mua o ka makahiki, oia ka malama i pili aku me na malama e ohi ai i ka Kaisala, a ua ohi ia e ia iloko o Novemaba, a me Dekemaba, kokoke i ka aha kausaui o na dala maoli, a in a e hui ia ka Kaisala me ka ke Akua, ua hiki aku i ka elima kausani, a kea, makena no hoi ua dala ma keia apana kuaaina o Kau nei.  A ka, aole no nae paha he mea e puiwa ai ko kakou manao a hikilele no ka mui o na dala i ohi ia na Kaisala, no ka mea. Ua koi ikaika ia mai ke kanaka e ka makau a me na popilikia ke ole e haawi aku i kana, no laila, ua akaka keia, aole i haawi ke kanaka me ka makemake wale no o ka naau.  Eia hi kekahi, o ka poe aole i paa ma kana puke aole no lakou haawi aku iaia.

            Pehea la hot ka poe nana i hoahu ae nei keia puu dala nru i hiki aku nei kona huina i ka $956.60.  Ua koi ia mai anei lakou e na leo hooweliweli a ka popilikia, e like me ko lakou manao ana i ka Kaisala ? Aole loa aole o ka leo o ka hooweliweli a me ka makau ka paipai ana ia lakou e hoomahuahua ae i ka a-a ana o ke ahi a ke aloha iloko o ka @, nolaila, ua ike ia aku la na helehelena ia la ua piha loa i ka hauole a me ka makemake nolaila, ua hele mai ka lehulehu me na eke i hoohamama ia, hoohanini mai ana kekahi i ka ma eke he iwakalua, he umi elima, apela aku, nolaila, ke olelo nei au ua pau na eke a ka lehulehu a pau i akoakoa mai ia la i ka hoohamama ia e ka Uhane Hemolele.

            Nolaila, ke hoomaikai aku nei makou i ke Akua no kona lokomaikai, i ka hoouna ana mai i ka Uhane Hemolele, e lawelawe pu me kana poe kauwa liilii, i ka hapai ana i kekahi hana e kokua ana i ko na Aupuni, nolaila, ua akaka loa ka mea a Paulo i hoike mai ma Galatia 5.  Oia hoi na hua a-ka Uhane,  aka,  he mau hailona liilii wale no nae keia o ka lanakila ana o kona makemake iloko o kanaka, e oiaio no e hiki mai ana ka manawa maopopo i ike ia iloko o kana olelo, he wa e ae ai na mea a pau e pelu iho i ko lakou mau kuli, a hooiaio aku ai na e lelo a pau i ka inoa o Lesu Karisto, nolaila e hoomaikai ia ke Akua ka mea @ ka mana, a mau loa aku.

            O ko oukou makamaka iloko o k Haku.

J. Kauhane.

Keaiwa Kau, Hawaii Ianuri 12, 1870.

Waa kahulki ma Anahola.

 

E ke keokoa E :  Aloha kaua : --

            I ke ahiahi o ka la 10 o Ianuari nei, holo aku la eha kanaka i ka lawaia moana.  Ia holo ana a hiki i ke koa lawaia, a hoomakaukau i na makau : a ia kuu ana no a hiki ilalo, o ka apo mai la no ia o na Oio eha,  a huki ia ae la a hiki iluna. A no ka maunu ole o na makau, hoomakaukau hou iho la makou e hana i mauna, a ia wa no, o ka waha ai ai ilalo, a lana ana ka auwae kahi uuku, a o ka hamohamo wale iho la no ia i ke kualu o Puna. A i huli aku ka hana i no i-a, ao-le nae i loaa, oiai ua lawe aku la o Keaumiki a me Keauka, a lawe pu aku la elua aho, a o makou hoi, ku iho la i ka pa o Homa me na ola i pakele mahunehune. A o ke kumu nae o ka pakele ana o ko makou ma ola,  no ka paa wale ana no o ka waa i ka heleuma, a hookahi no mea nana i hoolana i ka waa a lana, a elua hoi mana i haoia aku e Keaumiki ma.  A in a paha aohe heleuma,  in a ua hele makou i Puna i ke au a ka hewahewa, aole la he ahai lono, aka, aole nae pela ka manao o ka Mea Mana Loa, ua hookoe no kela i wahi e pakele ai makou ia poino.  Aole no he makani a me ka ino keia make ana, aka, no ka uuku wale no o kahi ama, i hui pu ia hoi me ko makou naaupo, oiai ua ike no makou he uuku kahi ama, aka, ua hoopapau makou ma ka aoao hookahi wale no, a oia no ka mea i kahuli ai, a no ka malama ole ia kekahi o na rula no ka holo moana ana.

            Auhea oukou e oʻu makamaka e apu ana i nei oihana kahiko a Hawaii nei, mai hana hemahema kakou ma kahi waa liilii a me kahi ama halakau wale no, he pono ke hana kanaka makua, o loaa pono mai kakou i ka olelo a ke Akua, e i mai ana, "Mai hana ino oe ia oe iho, eiu no makou a pau."  O ko kakou hana ino keia, o ka hookelakela e holo i ka lawaia ma ka waa liilii me kahi ama kahulihuli wale.  Aole anei ia he hana ino i ko kakou kino iloko o ka make ?  Ina ua hana ino kakou pela, e aho no e hoopau loa ka holo ana i ka moana lipolipo ma na waa a me na ama o keia ano, o make ke kino.  Aloha no.                                                                                                                                  J. Nawelo.

Anehola, Kauai, Ian. 15, 1870.

 

Hanaia ka Uwala maoli i Pia Lole.

 

E ka Nupepa Kuokoa E ;  Aloha oe : -

            E oluolu paha oe e hookomo iho i keia wahi hunahunamea hou e kau ae la maluna, oia hoi ka lilo ana o ka uwala maoli keia.  Ua like loa no me ka pia a kakou e hana nei, a oia hoi ko makou pia e hana nei i na wahi lole, a ua pau ka hemahema o mo Anahola poe i keia wa no ka pia.

            O na uwala kupono, o ia no na uwala ano keokeo a pau o loko, a ua kupono ia ke hanaia i pio.  Aole kupono ka uwala eleelee, lenalena a ulaula ke hanaia i pia uwala maoil, o na uwala keokeo wale no ka pono.  Ua lako loa ko makou home i keia pia maikai.  Ua pau ka luhi i ka pii ana i na kuahiwi a me na kualono.  Pau hoi ka lilo ana aku o na kualono.  Pau hoi ka lilo ana aku o na wahi hapawalu, hapaha , hapalu a dala okoa no ka pia maoli,  oiai ua loaa ka uwala, na ku lima iho no e kanu a loaa mai.

            Na rula o ka hana ana.  E hoomaemae mua i ka uwala i ka wai a pau ka lepo, alaila, kau iho maluna o ke pa piula i hanaia a puka puka,  alaila kuolo iho.  A pau ia, alaila, ku aku i ka wai, e like no hoi me ka hana ana i ka pia maoli, alaila, loaa mai he pia.

            Auhea oukou e na makamaka hawaii a pau, mai Hawaii o Keawe, a Kauai o Manokalanipo, ke paipai aku nei au ia oukou a pau, e kanu nui i ko kakou mau lilo no ka pia maoli.  A o ka uwale no hoi, he waiwai kalepa no ia no kekahi wahi ; a in a hoi aole e kuaiia, e hanaia no i pia, a kuai aku no ka hapawalu, hapaha a pela aku, oia pomaikai no ia, loaa hoi ia kakou ka mea e maemae ai na pulule alu lilina, na wawae, kuka, a pela aku.  E hoao e na makamaka.

J. S. Lono.

Anehola, Kauai, Ian. 14, 1870.

 

            Ma ke ku ana mai o ke kiapa D. C. Murray i ka la Sabati aku mei i hala, ua hoi mai kekahi mau haole kamaaina o keia @ i holo aku ma na aina noi o ka honua nei no ka imi ola, imi waiwai, hooluolu ana a me ka lealea.  Ua hoi hou mai lakou a pau e ike i na home mokupuni mau o lakou.