Ka Nupepa Kuokoa, Volume X, Number 48, 2 December 1871 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Ka La Kuokoa ma Honolulu.

            Ua wehe mai ke alaula o ke kakahiaka o ka la 23 o Novemaba, me ka nani a me ka laelae. Aohe leo kani o na pu, na mea hoopahupahu a me na pihe uwa kanaka ma na alanui, he meha pu wale no.

            I ke awakea ana ae oia paha ka hora 10, ua houluulu ae la na kamalii o na Kula Kuokoa elua o Honolulu nei, malalo o na alakai ana a Merssrs E. Kalauao a me W. A. Kiha malalo o ka malumalu o ka luakini o Kaumakapili, a ia wa koke no ka hoomaka ana e nee i Kawaiahao, kahi i hoana e ia, i wahi no lakou e hoolohe ai i kekahi haiolelo kupono no ia la ma ka waha mai o kekahi Hawaii ili ulaula.

KA HUAKAI KAMALII

            Ma ke poo o ka huakai na keiki hookani pahu i waeia mailoko ae o ia anaina kamalii o ka "Hae nani iho o Hawaii," a o na kamalii mai o na kula elua, i hiki aku paha i ka 300 a keu.

            Ma ka hora 11 ponoi, komo ae la lakou maloko o ka luakini, a hoonohoia ke anaina kamalii ma na noho. Ua paulehia ae na makua i ka hana a ka lakou mau keiki, a nolaila, ua hoopiha ae lakou i na noho aohe i nohoia o loko o ka luakini.

            Mahope o ke kuu ana o ka nehe a me ke kamumumu, ua ku mai la na kamalii iluna, a mele mai la i ke mele "Kuu Aina Hanau e" me ka maikai a me ke kani ana o ka pahu. Pauia, pule hoalohaloha mai la o Rev. H. H. Pareka i ka Haku nui, no na mea e pili ana i keia la kuokoa o Hawaii nei.

            A pau ia, ku mai la ka haiolelo o ka la, ka Rev. G. W, Pilipo a pane mai la:

            E na Puali Hawaii Opio o na Kula Kuokoa o keia kaona, Ma ka hanohano a oukou i hookiekie ae nei ia'u ma ke kulana hookele olelo a'u e ku nei. Me ka hauoli o ka manao, ke hoomaikai aku nei au ia oukou, no ko oukou hoala ana i keia hana pili i ke aloha aina, a ke manao nei au, ua eo ia oukou ko oukou mau makua; a ua eo pu no hoi na Luna Aupuni, a ua haule ino iho hoi na Kula La Aupuni malalo o oukou no na hana o keia la.

            O ko oukou ka-i huakai nani ana malalo o ka malu o na eheu o na kahakahana nani, a me ke poo hoku maemae o ko kakou Hae - He hoike ana ia o ko oukou hauoli no ka la a kakou e noho iho nei no ko kakou kuokoa.

            O ko oukou hoohui ana e komo iloko o ka malu o ka Hale o Ka Mea Kiekie Loa, o ko oukou haawi ana aku no ia i ka oukou mau hoomanao ana iloko o kona maluhia, i mau ko kakou noho kuokoa ana a hiki i ka puaneane, a e ola ka Moi laia. "E mau ka Ea o ka aina i ka pono."

            Ma ko kakou Mele Lahui, E hauoli nui oukou-E hookani me na leo kiekie-E hooho me na leo nunulu-E kalahea me na tenora kau aheahe-E puana me ka olioli. E waiho aku i ka oukou mau kanaenae ana i na paepae puka o ka Noho Alii Lani.

            Ke malama nei kekahi poe i keia la me na lealea ikaika, me ka holo a no lio, ma ka hulei a na kaa, me ka hilala a ke kanaka ui; Aka, aole pela oukou e na opio maikai.

            Ua loaa ka hoomanao ana o ke keiki Amerika i ka la 4 o Iulai, no ka mea, o kona la ia i hemo mai ai mai na apona a na lima hao o Beritania Nui; a ua loaa ko lakou kuokoa ana ma ke koko o ko lakou mau makua, i alo ai iloko o ka uahi pu, ma na paka-ua poka.

            Pela anei i kupono ai ia oukou ka hoomanao i keia la? He panalaau anei ko kakou aina no hai, a me ka hakaka ana i loaa ai ia kakou ke kuokoa ana? Na'u e hoole aku, Aole,

            Ina i hoohalikeia ko kakou nei aupuni me na aupuni e ae o ke ao nei, aole e hiki ke manaoia, he aupuni keia-he mea liilii loa-he pula iloko o ka maka. He 60,000 ka huina kanaka o kakou; a ua uuku iho kakou i ka 1/33 o Parisa i Farani. A heaha kakou ia Farani okoa? A heaha hoi ia Beritania Nui? Heaha la? Aole e hiki ke manaoia.

            O keia mau aupuni mana aui, o Beritania a me Farani, na makamaka mua nana kakou i ike mai ma ke ano he aupuni kuokoa, ma ka la a kakou e hoomanao nei; Me he mea la, o ko kakou mau mokupuni, he mau pukoa no ia iloko o ka moana, i nalo iloko o kona hohonu, a o keia mau mana nui, ka mea nana i hoolana ae iluna, a ikea, a helu pu ia me ko na aupuni nui e ae, i ae pu mai i keia kuokoa ana.

            Mai hoopoina oukou i ka haawi aku a nui i na hoomaikai ana no Amerika-He pono oukou e kapa aku ia ia, he kanaka lapaau nou e Hawaii-Ia oe i aie nui aku ai; mai laila mai Ka Mea Kiekie Loa i hoouna mai ai i na Elele ana-"He haole ili alualu, he maka alohilohi, he poo kihikihi," wahi a ko oukou poe kupuna-hoomanao pu ia Henere Opukahaia, he Kristiano mua, nana i hoeueu i na haipule, E hoouna mai i mau kuhikuhi puuone nou e Hawaii ; ku mai ana o Tatiana me Einamu, he mau kahunapule ; o Wini me Keiki, he mau kumuao, i kahakai o Kailua ; a hehi na kapuai i Kona Kaiakekua one ; a wehe i ke poi o ka pouli, a kuhikuhi i ke ola iluna, iluna, iluna lilo loa, i ke ao eleele la, o loko aku.

            Ke hookelakela nei kela a me keia aupuni ia ia iho. O ka pu kuikele ka mea e kaena ai ke keiki Perusia a me Geremania okoa-O ke keiki Pelekane hoi ke akena ae, "Aole e napoo ka la ma kona aupuni." O ka Farani hoi, "O ka ikaika o ka Liona kona." A o ke keiki Amerika, "O ka mana o ka Aeko e lele ana i ka maka o ka La."

            A heaha hoi kau e ke keiki Hawaii e kaena ai no kou aina iho? Ae, owau ke kaena ae nou e kuu aina hanau, a me kau mau pulapaula. “O oe e Hawaii ka oi kelakela o ka maluhia.” Aohe mau apoo malu, awaawa, waonahele, waoakua au e ka malihini e hopo ai-Aole oe e luuluu e ka malihini i ka auamo i ka mamaka a me ka haawe i na mea kaua no kou ola, ke hele oe a puni na mokupuni o kuu aina. Aole oe i kaua aku e Hawaii, aole hoi i kaua iho, aole i kaua ia mai. Ua maluhia ka Noho Kalaunu ; ua malu kona mau alii a me kona mau aialo-Ua malu ka mea kiekie a me ka haahaa-ua malu ka mea waiwai a me ka mea ilihune ma ka ipuka-Ua kau like ka maluhia in a mea a pau.

            Pela anei na mana nui nana i ae mua mai i ko kakou aupuni kuokoa ana-Aole, ke liuliu nei, ke hookala nei, ke hoomakau nei. Ua nihomole o Farani i kona hoa paio. Ke noho paani nei no hoi o Beritania-Ke okalakala mai nei o Rukini-Ke puahi mai nei Geremania-Ke eleu mai nei o Italia-Ke kaiehu ia aku la ka Pope Pio IX-Hoopu mai la hoi o Amerika.

            A pehea oe e Hawaii? Heaha kau e liuliu nei? Ua nui kau mau hana-Aole nae he hinuhinu mau mea kaua-ke hele nei imua ma na hana mahiai-ke komo nei kau mau hana kalepa iloko o ke ao nei-Ke hele nei imua ma ka hoonaauo-he mau Kala Kuokoa, he mau kula la-Ke hele nei imua ma na hana Kristiano-Puni pono oe i na luakini hoomana Akua a me na hale kula. Ke kalokalo aku nei na pule a na haipule i keia la no ka mau o kou Kuokoa e Hawaii.

            Kou mau pono kau kanawai, ua lawa ia nou ponoi no e malama i kou lahui iho, e hoopiha mai me ka waiwai, a e pale aku i ka noho kaumaha ana.

            O ka malama ana i na hana pili aupuni o kou aina nei, ua hiki no ia oe ka hapa nui, a o na hana no a pau; A heaha la ka mea i hiki ole ai? Malia, ua paoa oe no na hana a na mua ou. Aka, e na Opio Hawaii, ka poe nona keia anaina-e ae mai ia’u e kau leo aku. Ua nele io paha kakou no ke kekee o ka poe mua; a e hoopololei ae hoi oukou a aulii wale-E olelo oiaio-E noho hoopono-E malama pono ia oe iho, a i kau ponoi; a ia hai, a me ka hai. E imi i Karistiano io maloko.

            E Hawaii Opio, E hauoli oe a nui, o oe ka i kuluma i na makahiki i hala-E kuauhau aku i au mamo, i au welo, a me na pua au, i ewe, i kahua ke aloha aina iloko o ko lakou mau umauma no ka wa pau ole.

            E Hawaii Hookupa, E hauoli oe a nui no keia la-E hui oe iloko o ke aloha kuio me ka puuwai akea, e like me ke akea o ka puuwai nana oe i hookipa mai-Mai kau oe i ka pale o ka lokoino, a nana kee mai-Ua nui oe-ua momona-ua piha ka opu-ua keekeehi kulana-E noho aloha me na pua a Wakea laua me Papa na mea nana i hoohume aku ia oe i kahi malo.

            E Hawaii Holookoa-E hoomanao mau i kou kuokoa ana; a e malama i kou kuikahi me na aupuni i hoaikane mai ia oe. No ka mea-

            1 Ke malama ia la ka maluhia o ko kakou hoakanaka i hele auwana ma na kihi o ka honua nei; me ka malu e like me kou maluna o kou aina hanau.

            2 Ke noho nei oe me ke kaua ole ia mai, no ka mea, ua pau ka poe ikaika o waho i ka noho halekipa me oe; a pela oe e malama ai i ka lakou mau keiki e noho nei maluna o kou home.

            3 E hoopaanaau i keia mau huaolelo wanana, “Ua mau ke Ea o ka Aina i ka pono.”

            I ka pau ana o ka haiolelo, ua mele mai la na kamalii, in a mele “Anthem of Liberty” a me “Ko kakou aina oluolu.” Mahope iho he haiolelo ku i ka wa, na Mr. Z. Poli e paipai ana i na keiki e hooikaika i ka naauao, e ao i ka hoopololei a me ka hilinai aku i ko ka Lani. Ua paipai pu aku hoi i na makua, e lawe pono i na keiki i na hale kula a me ka hookaa pono ana i ka uku o na keiki.

Pau keia haiolelo, ua meleia ke Mele Lahui Hawaii i hakuia e Hon. Mrs. L. K. Dominis me ka nani a me ke kani hone pu ana a na pahu. Pau ka himeni, a hookuuia ke anaina me ka pule hookuu.

KA PAINA ANA O NA KAMALII

            Mahope iho o ka hora 1, ua puka aku na kamalii, a noho iho la malalo o ka malumalu o na Kiawe, kahi i haliiia ai o ka papa aina no ia anaina opiopio. Malaila, i uluia mai ai na mea momona a me na mea ono i kupono no ia poe hoomanao la Kuokoa. Ua ai a maona, inu a kena.

KAIHUAKAI ANA A KOMO HOU I KAUMANAPILI.

            Mahope iho o ka hora 3, mahope iho o ka luana ana i ka maona, ua ku hou ae la na kamalii ma ka laina malalo o ke alakai ana a ka pahu, a kaihuakai mai la a komo hou i Kaumakapili mamua iho o ka hora 4. Mahope o ke mele ana i ke Mele “Hoonani” a me “Kuu Aina Hanau,” ua kukaiia mai la ka pule hoalohaloha i ke Akua a me ka pule hookuu e Rev. G. W. Pilipo, a hookuuia ka lakou kamalii anaina. Ua mahalo makou i ko lakou kulaia kamalii ana i ko lakou la i Kuokoa ai, a ke manaolana nei makou, e ike hou i kekahi la o ia ana, me ia anaina kamalii nona na papalina aiai a eleu na hiohiona.

KA PAPAAINA A KA PAPA HIMENI O KAUMAKAPILI

            Mahope iho o ka hora 4. ua malama ae la na lala o ka papa himeni nona ka inoa maluna ae, maloko o ko lakou Keena Halawai, He poe kakaikahi loa ka i konoia, aka, ua lawa no ka nui i na lala o ka Papa Himeni iho. Malaila makou i kaukau pu ai me ka lokomaikai o ia poe me ka lohe ole ia o na leo kani a hookuu wale ke anaina. Ua maluhia ka papaaina, ua maikai na mea ai, aka, hookahi mea i hoopoinoia, ka inu wai huihui ana no ka Ihikapu a me ka la nona ka hoomanao ana. Na keia hemahema e ao mai i ka wa e hiki mai ana mai hoopoina.

KA AHAAINA MA MAUNA KIEKIE.

            He ahaaina kekahi i malamaia ma kela wahi, aka, no ka hookae o kekahi o na alakai, nolaila, ua lilo i mea hauna ia ahaaina.

NA LEALEA E AE.

            Ua puka ae ka Puali Koa Pualu Raifela o Honolulu nei malalo o Kale T. Kulika me ka lakou mau mea kaua a hele aku la ma na alanui e paikau a hookahakaha ai.

            Ua malama pu ia hoi he Aha Kini Popo haole, e na keiki haole o uka nei a me ka poe olulo o ke kai ma Kulaokahua a na kamalii e ka honua nei ka ai.

            He anaina hanohano kekahi i malamaia ma Waikiki kai, a no ko makou lohe pono ole, aole e hiki ke hai aku.

NA EEPA O KA LA

            Aohe i napoo ka la, me ka halawai ole o na makai, me na lawehala ona rama. Ua ikeia ka nui o ka poe ona, a ua miki mai la na owau o ke aupuni no ka hemahema, a hului aku la ma ka hale paa.

Kuokoa Buke XI.

            E pau ana ka helu hope o keia Buke X ma ka la 30 o Dekemaba, no ia mea, ke kaheaia aku nei na kanaka a pau i aie i kona uku pepa a olelo hoolaha paha, e hookaa koke mai a e loaa iaia ko ka Luna Hoopuka aloha.

E hoomaka ana ka Buke XI

            ma ka la 6 o Ianuari, a e hoomauia aku ana ka hoopuka a pau ka makahiki 1872. O ka poe lawe pepa a pau e uku e mai i ko lakou uku pepa no ka makahiki 1872, e ae ia lakou e komo pu mai iloko o ka AHAAINA MAKAHIKI a ke KUOKOA e hawaiia ana i Feberuari, 1872.

H. M.WINI

Ka Aupepa Kuokoa.

PUBLISHED EVERY SATURDAY-$2.00 A YEAR.

HENRY M. WHITNEY,

Publisher and Editor.

(Luna Hoopuka.)

JOS. U. KAWAINUI,

Associate Editor.

(Luna Hooponopono.)

 

HONOLULU, DEKEMABA 2, 1871.

Na Mare a me na Hooki Mare.

            Eia kekahi poe maloko o ko kakou nei aina a pela no hoi ma na aina eae, e manao nei, o ka hikii ana a ka mare, he mea hiki wale no ke weheia ma ka lealea. O ka manao ana pela, he hewa loa. No ka mea, o ka mareia ana a paa a hookahua ponoia, aole loa e hiki ke weheia ahiki i ka make ana, koe wale no ka moekolohe o kekahi o na mea i mareia.

            O kekahi o na luna hooponopono nupepa kaulana o Nu loka, o Teodoa Tilton kona inoa, ma kana kamailio ana i kekahi mea e pili ana i keia, ua i mai oia! “Aole loa hou au e ae aku i ke kanawai o ka aina, e hoopaa mai ia’u me ka wahine a’u i aloha ole ai mamua o ko’u ae ana aku ia kanawai e kopee mai ia’u me he kauwa kuapaa la.”

            Pane mai kekahi luna hooponopono nupepa o Nu loka, ma na olelo hoohenehene i ka olelo maluna ae, o Mr. Tilton, i kupono i na kanaka i mareia a pau ke hoolohe penei: “Mamuli o kou manao kaokoa, komo aku la oe iloko o ka aelike hemolele, me na hoopaa kiekie ana ma ke ano Kivila a hoomana, e aloha a e pili aku me ka wahine no ka wa e ola ana. Ae mai la kela i kou hooia, hoopono ana, a waiho mai la i kona hanohano, kino, o lakou a pau malalo o kou hoomalu ana, me ka manao e kupaa ana oe malalo o kau hookihi ana. Mamuii o kekahi mau hewa ou iho, a i ole, o na aoao elua, a no ka loihi paha o ka manawa o ke kaawale ana, pau aku la kou aloha ana iaia. Ua manao anei oe ma ia mea, ua lanakila oe mai kou aelike mai?  He hiki anei ke weheia no kou makemake ole, no ka piikoi ae a ui hou, no ka emi iho o kona nani-he mea anei kekahi i haahaa iho malalo o ka manaoio ole i ka hoopono i ka berita mare e hooiaio mai i kou haalele wale ana i kau wahine me he mea ole la, nele i ka nani, me he mea naau mokumokuahua la ? Aole ! aole loa. O kau aelike, ke puliki la ia ia oe, i ke kino a me ka uhane, i mua o ka lani a me na kanawai kanaka, a aole he hoohoka ana e hooko aku i kou hoohiki e malama a e hooluolu. Aole hekanaka naauao, he maukauka hana karaima wale no ke manao iho, o ka hoopiliia ana o ke kanaka me ka wahine he mau kaulahaao a he kauwa kuapaa ia. ”

            Aka, e ia ka Mr. Tilton manao weheweh : “Heaha kau e olelo ai, i na ua mare opiopio kekahi, a iloko o ka naaupo o kana hana. ala ae la oia i luna a ike aku la i kana wahine ua maopopo ole ma kekahi mau mea, aole hoi i ike me kona iini, aole he hiki ke ao mai i kona kino iho-e ae anei ia e komo hele i kona mau kupee me ka hoonioni ole ia, a i ole ia, e ku ae anei ia iluna a olelo iho, ua lanakila oia, a kukulu iho iaia ma ke kulana o ka poe e hanu ana ma ke ola oiaio ?

            “Heaha keia e hookaokoa ana iaia iho!” wahi a kona manao i piha i ka inaina. “E lanakila mai oia mai keaha? Mai ka hanohano, a me ke ano kanaka, a me kana berita hemolele. ‘He ola oiai !’ No keaha la i hoike mai ai keia manao i ka hoopunipuni i na mea oiaio, a me ka pono, a me ka hanohano a pau. E ae aku iaia e makaikai i na hookipa, a me na lokomaikai, a me na hoopono, a me ka oiaio, i na aole no oia i aloha iki i ka wahine me kona mau hoopumehana mua ana. O ka mea haahaa loa, o ka ae aku iaia e lilo i hoopono a kanaka hanohano.

            I ka hoopau ana i keia manao i ka poe i mare ia, aole anei he mea i manaoio i ka hemolele o ka berita mare e pane mai Amene?

Ka Hoopaiia aua o ka Moremona Tamaki Hawkins.

            Ma ka la 18 o Okatoba, ma ke kulanakauhale o Loko Paakai ma Uta, laweia mai la i mua o ka Lunakanawai Mc Kean o ka Aha Kiure, o Mr. Tamaki Hawkins, kekahi o na kanaka koikoi o ka ekalesia Moremona o Barigama lana, no ka hihia karaima, he moekolohe me Elizabeta Mears a me Sarai Davisa. He hihia keia i kamailio nuiia ma na hotele, hale hana, hale kuai, hale inu ki a me na wahi akoakoa akea o ia kulanakauhale haumia, no ka mea, o ka hihia mua keia i hoopiiia no ka mare lehulehu,

            O ka mea e hoopiiia nei, ua mare mua oia me kana wahine mua o Hariata i Birmingham, Enelani, he 22 makahiki i hala aenei. Mahope koke iho o ko laua mare ana, nee koke aku la laua i Uta, kahi a laua i noho iho la a loaa iho la keia hihia. I ka 1862, ua ikeia keia kanaka a me kana wahine, he mau mea maikai. Aka, komo koke mai la ka uhane ino, oia hoi, ka mare lehulehu iloko o ke kane, a hookuonoono loa iho la. Hookomo mai la oia i kona ohana, he mau wahine hou, o Elizabeta Mears a me Sarai Davisa, na mea ana i hooia mai ai, he mau wahine hou nana malalo o na rula a me na kanawai o ka hoomana Moremona. O ka mua o keia mau wahine manuahi, ua hanau mai nana, ekolu mau keiki.

            Ua hoopiiia ka paahao malalo o ke kanawai o Uta i hoaponoia e Barigama lana i kona wa e noho kiaaina ana no Uta, a i kakau inoa ia ma ka la 6 o Maraki, 1852, e heluhelu ana penei;

            “O na kanaka a pau i hana i ke karaima moekolohe, e hoopaiia oia ma ka hoopaahao, aole e oi aku mamua o iwakalua makahiki, a aole hoi e emi malalo iho o ekolu makahiki, a i oleia, ma ka uka dala, aole e oi aku i ka akahi_tausani dala, aole hoi e emi i ka ekolu haneri dala; a i ole ia, ma ka hoopaahao a me ka uku dala, e like me ka manao o ka aha. A ina ua hanaia keia karaima mawaena o kekehi mau aoao, ua mare ia kekahi a o laua paha a elua, e hoopaiia no e like me keia. Aole loa e hiki ke hopuia kekahi mea i moekolohe, aia wale no a hoopii mai ke kane a o ka wahine paha.”

            Ua laweia mai na olelo ike a ka wahine mua i mare ai i Enelani a me ka laua kaikamahine he 18 makahiki. i mua o ka aha. Ua hoike mai ka laua ike i ka hopena awahia o ka mea i hoopiiia. Ua lawe mai ka aoao pale i kona mau hoike, a mahope o ka pau ana o na olelo hoike o na aoao elua, ua ku mai na loio o ke aupuni a me ka aoao pale e wehewehe i na olelo.

            Mahope o ka pau ana o na olelo wehewehe a na loio, ua komo ke kiure iloko o ke keena. He umi wale no minute o ka noonoo ana i ka lakou olelo hooholo, a pau iho la lakou i ka hooholo, e ahewaia ka mea i hoopiiia no ka hewa karaima.

            Mamua ae o ka hookolokoloia ana, he hookahi la a me ka hapa o ka wae ana i na kiure o ka aoao pale, a ua wae wale ia no, a a he poe mailoko mai o ia ohana. Nolaila, o keia hoahewaia ana, mailoko mai no ia o kona pua hookahi.

            Ma ka la 28, ma ka hora 12 awakea, ua hai ka lunakanawai kiekie i ka olelo hooholo, e ahewa ana i ka mea i hoopiiia ma ka hoopaahao ana i ekolu makahiki a me ka uku dala pu he elima haneri dala. O ia ka hopena o ka poe hoopaakiki mahope o ka lawe ana i na wahine a nui.

 

            HE HUAKAI HOOMANAMANA.-Aia ma ka la mua o Nov. nei, oia ka Poakolu. Ia’u i oili aku ai mai ko’u home aku, ike aku la au i kekahi huakai lio nui ma ka aoao komohana mai. Aia hoi ka poe maluna o na lio e noho ana, ua kahiko likeia lakou i na aahu keokeo maka-like. Noonoo nui iho la au i ke ano o ka hana a keia huakai e hele nei ; aole nae i loaa kona ano, ia manawa, ninau aku la au i kekahi kanaka e noho ana mawaho o ka pa. Owai keia huakai lio nui e hele nei? a heaha ka hana a keia huakai ? I mai la kela, no Kaunakakai aenei kekahi poe, no uka hoi o Kalae kekahi poe. He poe mai wale no lakou a pau loa, e hele ana nae lakou e hoolana mai ma ka hikina a ka La. Ninau hou aku la wau ia ia. Owai ko lakou kahuna lapaau? i hou mai la oia, o Kuakala no hoi o uka o Waialala, loaa koke mai la ia’u ka manao e hoi e kakau i keia mea hou. I mai la nae ko’u wahi luaui (makuwahine,) ina e hoopiiia aku kela poe i ke lii makai, paa mai kela poe i ka hopuia. Aole nae o’u nana aku i kana, O ko’u hoomaka koke iho la no ia e kakau i keia mea hou. He like loa no keia ano hoomana i ka wa o Kaona ma Hawaii. Nolaila, ke nonoi aenei au i ka poe lima lawelawe o ke aupuni, e kinai ae lakou i keia hana lapuwale. Ia oukou hoi kekahi e ka poe e koino nei i keia hana hope ole. E nana aku ia lesu Karisto e ola ai. N. K. HAOLE.

NU HOU KULOKO.

Oahu.

Ua manaoia, e ku ae ana ke Keiki Alii Rukini ma Nu loka ma na la mua ilalo nei o Novemaba.

 

Ma keia Poakahi ae, e holo ana ke Kilauea i Kona a me kona mau awa ku mau ma ia huakai.

 

Ma ka hora 11 o ka Poaha iho nei, ua malama iho na puuwai Amerika o Honolulu nei, i la hoalohaloha i ke Akua, maloko o ka luakini o Kaukeane, i kulike ai e like me ka olelo kuahaua a ka Peresidena U. S. Kalani o Amerika Huipuia.

 

Aole i maopopo loa na moku e ku koke mai ana me na mea hou no kakou i keia pule ae. Aka, aia ke kiapa Hawaii Moiwahine Emma ma kela kapa o ka poepoe, a malia paha, o lawe mai oia, ke ole e kuai e ia aku.

 

MAI LILO I AHI NUI.-Ma ka po Sabati iho nei, ua poha ae kekahi ipukukui aila mahu maloko o kekahi hale kanaka ma Kamanuwai, a hoomaka ae la e lapalapa, aka, ua kinai e ia mamua o ka lilo ana i ahi nui loa.

 

HOPE KIAAINA LAIMANA.-Ma ka Poakahi iho nei, ua huli hoi aku ka mea nona ka inoa maluna ae me kona ohana, i ka ua Kanilehua o Hilo, kahi a kana oihana e waiho la a me kahi o kona kahua paa.

 

NA DALA MAOLI MA HAWII NEI.-Ua koho ia aku, o ka nui o na dala maoli ma Hawaii nei i loaa ma na lima o na kanaka, a i hoahuia paha ma na wahi hoahu, aia ko lakou nui ma kahi o ka  $500,000 wale iho no.

 

HE HANOHANO A LOHI NAE.-Ma ke ku ana mai o ka mokuahi Mose Tela, mamuli o ka Mr. W. H. Pi (Pease) ike kanu laau, ua hookohuia mai oia e ka Ahahui Imeperiala Alii Imi mea ola a akamai i na mea kanu laau, i lala. Ua hiki mai nei keia mau hoomaikai a ua hala e aku ka mea nona ka hoohanohanoia i kela ao uhane.

 

KE KAMA ALII KEANONALANI.-Ma ke ku ana mai o ka mokuahi Kilauea i ka Poaono aku nei i hala, ua ike iho makou i ka hoihoi ana mai o ke Kama Alii Wahine R. Keelikolani, i ke kupunawahine o laua, i ukaliia e kona mau aialo a me na kahu i hele a hoonuanua na ai i na lau awapuhi. Ua lohe mai makou, e huli hoi koke aku ana oia i Kaiakekua o ka lai a Ehu, ma keia Poakahi ae, ke keakea ole ia.

 

KA MAMA O KA LIO HAWAII.-Ua hoikeia ae, ua holo ka lio holo-kiauau o Mr. J. S. Lemon o keia kulanakauhale me ke kaa mahope ona e kauo ana, mai ka Halewai aku ma Alanui Moi a hiki i kahi o Vitoa ma Ewa, he 9 mile paa ka loihi, iloko o na minuke he 45. He keu aku a ka mama o ka lio Hawaii ma ia alanui piina a alualua o ka holo ana.

 

Ua hiki mai ka lono ianei, ua kahea ia o Obeda Nawahine o ke Kula Kaula o Wailuku a me Toma Puuohau o ia wahi hoonaauao hookahi, e hoi i kekahi ekalesia kaawale o Kona Hema ka mea mua, a i ka ekalesia o Lihue ma Kauai ka mea hope.

Aole paha he elemakule kino puipui a ikaika mawaena o kakou nei, e like me Keoni Miki makua. Ae. I ka Poalima aku nei i hala. oia ka puni ana o na makahiki he kanawalu kumamakahi mai kona hanau ana mai. Aole no o ia i uhau a hapauea iho. aka, ke eleu nei no me ke ola maikai. Ua ike aku kona mau makamaka a me na hoaloha ma keia la maluna ae. E hooloihi hou ia mai kona mau la.

 

KE KEIKI HAWAII NAAUPO.-Ma ke ahiahi poeleele o ka Poalima, a ka Nevada i hoopuka aku ai, ua loaa kekahi mau keiki Hewaii elua maluna o ka moku. Ua malamaia ua mau keiki la, aia a puka ka mokuahi i waho, alaila, hoihoi mai maluna o ka waapa pailata. I ka wa e hoomakaukauia ana e hoihoi mai iluna o ka waapa, e lele iho ana ua mau keiki la iloko o ke kai. Hookahi o laua i loaa ae, a hookahi i nalowale loa, ua pau paha i ka mano, ka ia ai kanaka o ke kai.

 

E LANAKILA ANEI KA HEIHEI LIO?-Imua o na papalina o ka aina i hoomaemaeia mai kona noho ana hupo haalele loa a i ka hanohano, a ma ka mokupuni kaulana o Kakuihewa, ma ka okana aina o Ewa, i ikeia a i pakuikui pinepine mai na lono no na heihei lio, na pili waiwai a me na hoopalaualelo. E ae aku anei na makaainana malama kanawai o Ka Moi Kamehameha V., i na kanaka pili waiwai ma keia ano. e kukala ana me na leo nui, he $10.00, he $20.00 a he $30.00 mahope o ka lio o “Waianae” a o “Waialua” imua o ke kula akea palahalaha, i kiai ole ia, a i hookaawaleia i alanui aupuni, aole i kahua heihei ? E ae aku anei na luna aupuni o kela wahi. e hoopalaualelo i kela anaina, e kiai ma kela “kahua heihei” mai ke kakahiaka a napoo ka la, me ka lawelawe ole i na hana pili kino ? E ae aku anei na lima lawelawe o ke aupuni, i ka poe i hoeha ia ma ia kula e hoohemahema wale ia me ka huli ole ia o ko lakou mau palapu? Ua ae anei na mea naauao a pau, o ka pili ana i na dala i hoikeia maluna, aole ia i hoonele mai i ka ohana o ka mea e lilo ana ia mau dala. Owai la imua o ka papalina o ka poe e makee ana i ka poe hehi kanawai o ia apana, e ku mai imua a e hoike i ka pololei, i keakeaia ka pili waiwai hilahila ole, ka hoaea haukae ana a me ka hoopalaualelo ana i ka poe hana lima ma ia wahi?

 

Ua ikeia ma ka Au Okoa o nehinei, “I ka hoopuka ana o Neti Mele i ka Poakahi iho nei, Ua mau iho la ma ka aoao ma Ewa o ka Hale Kukui i ke awa.” He kupanaha keia, I ka nana aku no ka hoi o na maka nui-a o ka eepa iho la no ia, He pehu paha ke olelo ma ka oiaio,-Iwaho aku o ka Hale Ipukukui, ma ka aoao ma Waikiki, aole ma peo ae. –J.S Kekukahiko.

 

UA OPILI KAU I KULA.-O ka lua o na keiki i mahuka ai maluna o ka mokuahi Nevada, ua pae ola mai oia, ua hele a opili launa ole. Ua pae mai oia i ka hora I o ka po a hoi aku la i Puahia, a eia oia ke noho nei. O ua walea paha o kuaaina i ka ono paha i ka io pahu i mahuka ai. Lalau no hoi.

 

EUEU KE KOLOHE.-Ma na la o kela pule aku nei, ua olepe ia ae kekahi o na wahi noho hoomaha ma ke alanui Moi, mawaho ae o ka pa o Kewalo i Kulaokahua, e na lima hana ino o ka poe ona i ike oleia ka inoa. A ma kela mau la koke no o keia pule, ua miki koke ae ka Luna Alanui e hoopaa hou a maikai ae keia i ko kela noho mua. O ke kolohe nae ka makou i mahalo ole.

 

HE OLELO HAOLE KA!-Ma ka lohe maopopo mai, ke ano nei na kumu i na haumana, ma ke pela ana i ka hua mua o Ianuari ma ke ano J., haole aole me ka hua Hawaii I, aka, me ke J haole no. Na ke Kahukula no ka i hai aku, pela ke ao ana. Pela mai kekahi o na kumuao o Honolulu. Heaha la ka mea i puana ole ai, ‘I-a-n-u-a-r-i?’ Malia no ka laoa o ka puu a hiki ole na hua e ae i koe. O Feberuari ka malama pono e hoopuka haole oiai aohe loli kona hua kumu.

 

KA ONA RAMA MA KA LA 28 IHO NEI.-Ua hilahila makou i ka hoike aku, oia ka la Kuokoa iho nei o keia aupuni, ua nui wale na ano kanaka i hoopaaia ma ka Hale Wai no na hihia, he ona a he holo nui. O ka oi nae o lakou no ka ona rama. Ua haohao makou i kahi i loaa ai o ka rama i na kanaka Hawaii, no ka mea, ua papa loa ia lakou ma ke kanawai. Malia paha, ke okomoia nei na mea ona, ma ka auwai lana malie, i lohe ole ia ai a ikemaka ole ia. E pono e mikiala ole ia. E pono e mikiala na makai ma ka lakou hana.

 

Ua hoolahaia e kekahi mau nupepa o keia kulanakauhale, e ku mai ana ka Adimarala Amerika nana e kiai nei ka Pakipika Akau i keia mau la, aka, ma ke ku ana mai a ka Mose Tela, aole no i lohe maopopo ia kona la e haalele ai ia Kapalakiko. O ka mea i loheia, e holo mai ana, aka o ka wa ana e haalele ai ia Kapalakiko, aole maopopo loa. A oiai, ua hoahu aenei ke aupuni Amerika i hale lanahu nona, alaila, he mea maopopo, aole e nele ko kakou makaikaiia mai e na moku o ia aupuni.

 

KA KIURE HAWAII NO LAWAINA.-E malamaia ana ka Aha Hookolokolo Kaapuni o ka apana o Maui ma ka Poalua, la 12 o Dekemaba e hiki mai ana ma Lahaina. Eia ka papa inoa o ka poe kiure kanaka. Pilipili, Maakuia, Kalua, W. Hanaike, D. Croningburg, Kapono opio, S. Malaihi, Kanei, D. W. Kalaeloa, Palaau, Kapule o Olowalu, Iosia Kahula, Puha, Haili, Samuela Obeda, A. Makekau, Kapohakunohewa, S. Halama, Kawaapalaole, Puowaina, Kapule, Pehu, Kaiwiopiopio a me D. Kanealii.

 

NA LEALEA O KA LA 11 O DEKEMABA.-Ma ke ano he la kulaia akea ka la hanau o ko kakou Moi e noho alii nei, nolaila, e malama ana kekahi poe o ke kulanakauhale nei, i la heihei waapa no ka uku makana, he mau kiaha kala no laua na kumukuai kiekie. Ke hoomakaukau mai nei ka poe mea waapa heihei no ko lakou la e ulele ai.

 

-Ua loheia mai nei hoi, e puka ae ana ka poe koa raifela, a hele i Kula o Kahua e kikipu ai i ke pohaka i uwaiia a he mau iwilei ka mamao, no kekahi makana e haawiia ana i ka mea ki pololei.

 

- Ma ka po iho. e malamaia ana, he lealea Europa maloko o ka Hale Hoole Wai Ona o Buffama, me ka uku hookahi dala, alaila komo. E hoahuia kela pomaikai, no ka Ahahui Hoole Wai Ona o ka Moiwahine Emma.

Maui.

HOOLAA ANA I KA LUAKINI MA KAUNAKAKAI, MOLOKAI.-I ka Poakolu, la 15 o Nov. nei, ua akoakoa lehulehu mai na manu hulu like maloko o ka luakini hou, “Mokuola,” no ka hoolaa ana e lilo no i Betela no ka Haku. Penei na hana o ka la ; Ia Rev. S. P. Heulu ka pule me ka himeni, ia Rev. Pokue ka olelo laula ; ia Rev. S. P. Heulu ka pule, ia Rev. Pokuea ka haiolelo, me ka hoolaa ana, ia ia no ka pule, ia Rev. S. P. Heulu ka mare ana i kekahi poe i hoomakaukauia no ia la ; o ko lakou nui, he eha kane, a pela no hoi na Ewa, ia ia no ka pule. Pau ia, ua lulu wahi lau oliva mai na kamaaina me na malihini, o ka huina o na wahi lau oliva $35.95, o ka nui o ka poe i akoakoa mai, he haneri me kanaano a oi ae ke hui pau loa ia, a mahope iho, ua paina na malihini i kahi ai i hoomakaukauia e na kamaaina, a pau ia, hookuuia na hana oia la me ka piha o ka naau i ka olioli. O ka nui o keia hale, 36 kapuai loa, 21 kapuai laula, 10 kapuai o ka paia, ua paa i ke paniia o loko, ua paa i ka awai me na noho, ua paa ka hale bele, ua maikai i ke penaia, aole wahi hemahema i koe, o ka pa wale no kahi hemahema i koe.

J. N. KAAILUA.