Ka Nupepa Kuokoa, Volume XII, Number 2, 11 January 1873 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Moi e pani ana aku i ka hakahaka o ka Noho Alii, ke hoole aku i ke Kumukanawai o 1864, a lawe mai i ke Kumukanawai o 1852. A ma keia, aole au i ike i ke kumu pono e ole ai. Eia hoi; ua make o Kamehameha V., i ka la 11 o Dekemaba 1872 i hala aku la, a ua make hoi o Kamamalu Kaahumanu mamua loa aku nei, a o laua a me na hua o ko laua puhaka wale no kai olelo ia ma ka Pauku 22 o ua Kumukanawai la o 1864. A oiai hui, aole o hoonoho iho nei o ianei i hala aku la ma kela ao, i hope nona ma ka noho alii, a ua waiho mai oia i ka hoonoho ana na kakou na ka lahui, a pehea la ka manao o ka lehulehu, ina e manao ana ka Moi a kakou i hoonoho at a me kakou na makaainana, e hoihoi mai i ke Kumukanawai o 1852, me ka hoololi ana hoi i kekahi mau mea a kakou i ae like ai. A pehea oukou e ka lahui, e hiki anei ia kakou ke olelo aku, He Moi Kumukanawai ole ka kakou i koho ai, ke hana kakou pela. Aole nae au i ike i kahi e hoole aku ai pela. Ua pono a ua hiki ia kakou ke lawe mai i ke Kumukanawa o ka M. H. 1852, oiai ina e makemake ana ka Moi hou a me na makaainana e hana pela, a oiai hoi, ua makemake ka Moi, i hoike ia oia kana olelo hoohiki o ka la 16 o Dekemaba i haka aku la, a ke makemake nei hoi ka hapa nui o ka lahui ia hoihoi ana mai, nolaila, aole olena ana i koe, he hooholo wale no.

 

            2 O ke kumukanawai o ka 1852. He oiaio kela olelo, ua hana like ia a noonoo like ia kona pono e ka Moi Kamehameha III a me na ’Lii a me na Lunamakaainana a na makaainana i koho ai,’ a ma ka paa ana oia Kumukanawai, ua oiaio, ua hana pu ia ia e kakou. A oiai, eia e ola nei i keia manawa a me na alii hoi, a na kakou i koho iho nei ka Moi, he mea hiki ole anei ia kakou ke hoihoi mai i ke Kumukanawai o 1852 a hoonoho iho i ka kakou Moi a me kakou maluna iho ona, me ke kapili hou ana i kona wahi i apulu? Aole au i ike i kahi e hiki ole ai.

            O ka olelo, o ke Kumukanawai o ka 1864 ko kakou Kumukanawai e noho nei i keia manawa, a o keia mua aku hoi, no ke aha la i ulu ai ka manao o ia ano iloko o kekahi poe pela, ina  no he pono ke olelo aku, oia poe, oia no kekahi poe nana i hookomo i ka Lahui a me ke aupuni iloko o ke kuapapanui o ka aie e noho nei i keia manawa ; a me he mea la pela no ka manao o ka mea kakau ma ka waha o ke aupuni, e hoomau ia Kumukanawai i paa no pela ka hale ohi dala nui o lakou, no ka mea, he mea pohihihi ole keia ke noho aku kakou, ina e hoi hou mai ka honua a me ke kumu o ko kakou mau pono o ka wa ia Kamehameha III., a lilo kila no ko kakou moku i keia manawa, alaila, e holo hou ana kahi moku o kakou.

                        A. K. KALAOHONOLULU.

            Apua, Honolulu, Ian 10, 1872.

 

Ke koho balota Moi o na Makaainana Jan. 1, 1873.

 

            I mea e hoike ai i ka manao lokohi o na makaainana i ke koho io ana ia Ka Mea Kiekie ke Keiki Alii Wailiama C. Lunalilo i Moi no ko Hawaii Pae Aina, ke waiho aku nei makou malalo iho i ka huina o na balota i hoo ia ma ka la 1 o Ianuari, 1873.

 

HAWAII.

Apana o                                               Na balota.

Hilo no W. C Lunalilo                                    974

Puna    "           "                                               215

Kau     "           "                                               434

Kona Hema     "                                               340

Kona Akau      "                                               334

"           "           R. Keelikolani                         30

"           "           Emma                                      6

"           "           Pauahi                                     1

Kohaia no W. C. Lunalilo                               810

Hamakua "      "                                               349

 

MAUI.

Wailuka no W. C. Lunalilo                             729

            "           D. Kalakaua                            5

            "           Emma                                      1

Makawao no W. C. Lunalilo                           445

Ulupalakua      "           "                                   172

Hana                "           "                                   280

Kipahulu         "           "                                   85

            "           Emma                                      1

Kaupo no W. C. Lunalilo                                147

            "           Emma                                      1

Lahaina no W. C. Lunalilo                              584

Kaanapali        "           "                                   487

Molokai           "           "                                   488

Lanai               "           "                                   88

Kalaupapa       "           "                                   234

 

OAHU.

Honolulu no W. C. Lunalilo                           3,049

Koolaupolo     "           "                                   472

Koolauloa        "           "                                   293

Waialua           "           "                                   272

            "           D. Kalakaua                            1

Waianai no W. C. Lunalilo                             137

Ewa     "           "           "                                   324

 

KAUAI.

Poe i kakau inoa no W. C. Lunalilo

Hanalei            "           "           "                       105

            "           no Davida Kalakaua.              8

 

Ka Nupepa Kuokoa.

 

Honolulu, Ianuari 11,1873.

 

Lanakila ka Moi a na Makaainana.

 

Ke Anaina nui 12,000.

HALAWAI KA AHAOLELO

KOHO MOI.

 

KA LOKAHI I HOOKAHI MOI.

 

            I kulike ai e like me ka hoolaha a na Kuhina o ka Moi i make o ka la 11 o Dekemaba i hala e halawai hou ka Ahaolelo ma ka la 8 o Ianuari, ua akoakoa mai na lunamakaainana ma Honolulu nei. Mamua ae o ka halawai ana i ka hora 12 awakea, ua ikeia aku na makaainana o ke kulanakauhale alii e momoku nui ana i ka pa o ka hale Hookolokolo, me na naau i hoopaaia no Lunalilo wale no. O ka makamua o na wahi i haiamuia mamua iho no ia o ka Hale Kuai Buke o Wini. Aohe i liuliu iho mahope, ua kakauia ae la kekahi mau pepa nunui i kakauia me na hua moakaka, E OLA MAU LOA KO KAKOU MOI WILLIAM C. LUNALILO! O W. C. LUNANILO KA MOI A NA PUUWAI! a pela aku. Ia wa no, ua lohe ia aku la na leo huro ma o a maanei, aka, ke pau nui nei na kanaka i ka Hale Hookolokolo. Ma ka hora 11 paha, ua piha pu ka pa a ua paa pu ke alanui mamua iho o ka Hale Ahaolelo. Ua ku mai la hoi na haiolelo e kukala ana no Lunalilo wale no, aohe kekahi alii e ae, a ua pane ia aku na haiolelo me na leo huro paiakuli, e maumaua mau ana.

            I ka hiki ana ae o ke Keiki Alii ma ka puka mahope o ka Halekolokolo, he 5 minute paha mamua iho o ka hora 12, oia, ua iho wawae mai la no ia, aohe me ka poe kaua, aka, ua kaupaleia oia e kona ihiihi alii a me ka pule a na haipule, ua huro koke mai la kona mau makaainana, me ke kali ole a koho mai ka Ahaolelo, alaila hooho aku he Moi. i ka manao maikai no keia o na makaainana, ua Moi e oia, a he hope mai ka ka Ahaolelo.

Honolulu, 1anuari 8, 1873.

            I ka hora 12 ponoi, ua hoomalu mai la ka Peresidena His Ex. P. Nahaolelua i ka Hale, a ua kaheaia ka Rev. D. Kapali e pule. Ua mahaloia kana hoomaikai ana i ke Akua, a o ka hopena, ua hahaiia e ka manao maikai. i ka amene ana o ka pule, komo mai la ke Keiki Alii i ka puka o ke Keena Ahaolelo. i ka ike ana o ko ka Hale a me ke anaina i ke Alii, ua ku mai la ka Aha iluna a ua pae koke mai la ka leo huro mai ka poe makaikai mai, e hoike ana, aohe no e kala i Moi e ai. i ka wa e huro mai ana ka Hale, ua kunou aku la ke Alii me kona haahaa a ku i ka hanohano maoli no. E like me ka nui o na huro ana mai, pela no ke Alii i ke kunou aku ai. i ka noho ana o ke Alii, ua noho like ko ka hale.

            I ka malu ana o ko ka Hale, ua kaheaia na inoa o na hoa e ka maheleolelo; a eia ka poe i hiki mai: Ka Mea lielie Ke Alii W. C. Lunalilo, His Ex. P. Nahaolelua, His Ex. P. Kanoa, His Ex. J. O. Dominus, Hon. C. Kanaina, Hon. C. R. Bihopa, Hon. P. Y. Kaeo, Hon. W. P. Kamakau. Hon. H. A. Kahanu, His Ex. F. W. Hutchinson, S. H. Phillips, His Ex R. Stirling. Na lunamakaainana i hiki mai: D. H. Hikikoki, S. Kipi, J. Nawahi, W. T. Martin, D. H. Nahinu, S. K. Kaai, G. W. D. Halemanu, J. W. Naihe, P. Nui, H. Kuihelani, J. W. Lonoaea, J. A. Kaukau, L. Aholo, W. Hanaike, D. W. Kaiue, R. Newton, A. F. Judd, J. O. Carter, Z. P. Poli, E. Mikalemi, C. H. Judd, E. Kekoa, J. N. Paikuli, J. Komoikehuehu, D. Kaukaha. Na hoa i hiki ole mai, M. Kahananui, D. Kalakaua.

            No ka nele i ke Kakauolelo, ua kahea ka noho ia Hon. J. O. Carter e noho kakauolelo no ka manawa.

            Ma ke noi a Hon. Mr. Keo Kaaka, ua balota ka Hale i Kakauolelo, a ua kohoia o Hanale Macfarlane.

            Waihoia mai ka Palapala Hookohu o ka Luna mai Kona Hema mai, a ma ke noi, ua haawiia ka palapaa i ke Komite o na Aha Hookolokolo e nana i ke kupono mahope o ke kaawale ana o ke Komite he mau minute, ua hoi mai lakou a hoike ua pololei Aponoia.

            Me ke noi, ua hoohikiia ka Luna o Kona Hema e ka Lunakanawai Kiekie Allen, oiai e noho pu ana me na Kuhina.

            Ma ka aoao o na Kuhina, ua kulike mai lakou iwaho me keia mau olelo :

E KAPERESIDENA, NA ’LII A ME KA POEIKOHOIA :

            Ma kekahi mau palapala i waiho ia’ku me ko oukou Peresidena, ua maopopo lea ia ka make ana o ka Moi i hala, KAMEHAMEHA V. Ua lawe ia’ku kona ola ana ma keia ao ma ka Halealii Iolani, ma Honolulu, Mokupuni o Oahu, iloko o ke kanaha-kumamalua o kona la hanau, oia ka la 11 o Dekemaba o ka M. H. Haokahi Tausani Ewalu Haneri Kanahiku-kumamaha. Aohe hoolina i kohoia  e ka Moi i hala aku nei. O ka Mea Kiekie ke kama alii wahine, VICTORIA KAMAMALU KAAHUMANU, ka mea i hooili ia iluna ona ka nohoalii o ke Kumukanawai, ke nele ka Moi i hala i hooilina ole ; ua make aku no oia, me ka hooilina ole, i ka la 29 o Mei o ka Makahiki o ka Haku Hookahi Tausani Ewalu Haneri Kanaono-kumamaono.

            Aohe i koho ka Moi i hala i hooilina, i kulike ai me na hoakaka ana o ke Kumukanawai, me ka ae ana o na 'Lii, a me ka hoolahaia hoi, oiai e ola ana ka Moi. No ia koho, a hoolaha ole ia ana, ua waiho hakahaka ia ka nohoalii, a ma ia manawa koke iho, ua noonoo ae ka Aha Kuhina i na hoakaka ana o ke Kumukanawai i pili ia mea, a ua kauoha iho, e malamaia ka Ahaolelo, ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, ma ka Poakolu, oia ka la 8 o Ianuari, M. H. 1873, ma ka hora 12 awakea, a e hoomanao iho na hoa a pau o ka Ahaolelo i keia, a e hookalike iho me ia.

            Mamuli o keia kauoha, ua hoakoakoa ia oukou, e koho ma ka balota i kekahi alii hanau o ka aina, e noho ma ka nohoalii. O ko oukou mana o keia manawa koke, ua kau palena ia no keia hana wale no ; aka, malie paha e ake ana ka Moi hou e kaohi ia oukou mahope o kona lilo ana i Moi.

            Ke nonoi haahaa nei na hoa o ka Aha Kuhina e hoomaikai mai ke Akua i ka oukou kukakuka ana, a me ka oukou mau hana pili Aupuni. Ua hoomanao pono ae lakou i ke ano nui o na hana i ili ai iluna o lakou, a ua hooikaika lakou i ka hoomau ana i ka malie me ka maluhia, a ua hooikaika nui i ka hoomalu ana i ka oukou mau hana, mai ke kue kupono ole ia ana.

            Me ke akaka lea ia lakou ka hana nui i ili ae iluna o lakou no ka hoomalu ana i ka pono, na hanohano, me na kiekiena o ka nohoalii : a me ka waiho ana aku ia mau mea, me ka hoohaiki ole ia, i ka Moi hou ; e pono ana ia lakou ka waiho aku iaia, ke noho iho oia i ka nohoalii, i ka mana i hooiliia ai maluna o lakou e ka mea i aloha nuiia e kona mua i hala aku nei.

                                    FERD. W. HUTCHINSON.

                                                Kuhina Kalaiaina.

                                    STEPHEN H. PHILLIPS,

                                                Loio Kuhina.

                                    ROBERT STIRLING.

                                                Kuhina Waiwai.

            Me ka noi, ua hooholoia keia mau olelo e hoopaa ma ka moolelo o ka Hale.

            Waiho mai ka Loio Kuhina ma ka aoao o na Kuhina i na Palapala e hoike ana i ka lele loa ana o ke aho o ka Moi Kamehameha V. Hoaponoia.

            Pane mai ka noho, ua hiki mai kakou i kahi i kahea ia mai ai e akoakoa, oia ke koho balota i kekahi alii i Moi.

             Noi mai o Hon. Mr. Alapaki, e koho balota ia kekahi alii hanau o keia aina i Moi no ko Hawaii Pae Aina. Hooholoia.

            Kohoia o Hon. Keo Kaaka a me Hon. W. P. Kamakau i Komite nana helu balota.

            Noi mai o Hon. Mr. Kaai, he olelo hooholo kana i makemake ai e heluheluia, mamua o ke koho balota ana i Moi. Rula mai ka noho, aole e hiki e hapaiia.) Hoopiiia ka olelo hooholo a kueia.

            Waiho mai o Hon. Mr. Kaai, i ka olelo hooholo, e kakau kua ia ma ka balota ka inoa o kela a me keia Lunamakaainana no ke alii ana e makemake ai. Poe kokua i ka olelo hooholo, Kaai, Kuihelani, Aholo, Lonoaea. Kue o Kipi. Hooholoia.

            Hoomaka ke koho balota, a penei ke heluna o na Lunamakaainana ma ka helu pakahi ana i na balota.

 

                        1 W. H. Rice                                       19 D. H. Nahinu,

                        2 C. H. Judd                                       20 G. W. D. Halemanu,

                        3 E. Mikalemi                                      21 J. W. Naihe,

                        4 J. O Carter.                                       22 J. Nawahi,

                        5 J. H. Kapuniai,                                 23 W. P. Kamakau

                        6 A. F. Judd,                                       24 ---------

                        7 J. N. Paikuli,                                     25 D. H. Hitchcock,

                        8 E. Kekoa,                                         26 H. Kuihelani

                        9 Z. P. Poli.                                         27 ---------

                        10 J. A. Kaukau                                  28 ---------

                        11 P. Nui.                                            29 L. Aholo

                        12 W. Hanaike,                                   30 D. Kaukaha,

                        13 S. K. Kaai,                                     31 P. Nahaolelua,

                        14 R. Stirling,                                      32 J. Komoikehuehu,

                        15 J. W. Lonoaea,                               33 R. Newton,

                        16 D. W. Kaiue,                                  34 S. Kipi.

                        17 H. A. Kahanu                                 35 F. W. Hutchinson,

                        18 S. H Phillips,                                  36 P. Y. Kaeo

                                                a me W. T. Matina.

 

            Hoike ke Komite nana balota no Wiliama C. Lunalilo wale no na balota i kohoia aole balota kue. Aponoia.

            I ka manawa, e heluia ana na balota maloko o ka Hale Ahaolelo, ua lohe koke no ke anaina mawaho, mai kekahi kanaka aku e ku ana ma ka puka aniani. I ka wa e kaheaia ae ai ka inoa o Lunalilo, hoike aku la kela, akahi balota o Lunalilo, pela no kana hana, a i ka hiki ana i ka 20 balota, eia kana i pane aku ai : "Puka o Lunalilo." O ka huro koke mai la no ia o ke aoao makai o ka Hale. I ka pau ana o ke 37 balota i ka heluia, no Lunalilo wale no, ua huro ke anaina makaikai o ka Ahaolelo ; a na lakou i huro, hooho pu aku la ka Ahaolelo.

            Elua mau hoa o ka Ahaolelo i hiki mai, aole  i koho balota, Ka Mea Kiekie Ke Alii Williama Charles Lunalilo a me His Ex. J. O. Dominis.

            Waiho mai o Hon. W. T. Matina, he olelo hooholo, e kohoia i komite elima lala, e hai aku i Ka Mea Kiekie ke Keiki Alii Williama C. Lunalilo, ua kohoia oia e ka Ahaolelo i ka Moi no ko Hawaii Pae Aina. Hooholoia.

            Kohoia o P. Nahaolelua, Matina, Bihopa, Alapaki Kauka, J. W. Naihe.

            Hoopanee ka Hale no a hapalua hora.

            Hora 2 P. M., akoakoa hou ka Hale no ka noonooana i ka hoike a ke Komite. Aponoia.

            Ma ke noi a Hon. Mr. Alapaki, ua hooholoia e hoolawa aku ke Kakauolelo i na kope oiaio o keia Noho Moi, i na nupepa a e hoolaha ma na pipa alanui.

            Hoololi mai o Hon. Mr. Bihopa, e hai pu aku e poniia ana ka Moi maloko o ka luakini o Kawaiahao ma ka hora 12 awakea o ka la apopo. Hooholoia ka hoololi me ke noi.

            Waiho mai o Hon. Bihopa, he mau olelo hooholo hoalohaloha no ka Moi i make a hooholoia. Hoopanee ka Hale a halawai hou apopo hora 11 A. M.

            Mahope o ka noho ana o ka Moi iloko o ke keena o ka Lunakanawai Kiekie no kekahi mau minute mahope iho o ka hookauia ana aku o ka oihana nui iaia, he Moi no ko Hawaii Pae Aina, ua puka mai oia maluna o kahi kiekiena o ka Hale Ahaolelo, a pane mai la imua o ka lehulehu i na olelo ano like penei :

            E o'u mau makaainana, E o'u mau pokii: Ke haawi aku nei au i ko’u mai hoomaikai ana ia oukou, no oukou mau manao like ana e koho Ia'u i Moi. I keia manawa, ua kaumaha Au no ka mea nui e waiho nei, a ua hauoli hoi ma ka lokahi o ka manao o ka Lahui. Ma ka hora 12 o ka la apopo, e ike hou mai oukou Ia'u maloko o ka luakini o Kawaiahao. Pau ka olelo Hawaii ana, e iho mai ana no i ka olelo haole penei : "E na haole," "Aole au i maa i ka haiolelo ana ma na anaina akea e like me keia, aka, ke haawi nei Au i ko’u aloha ia oukou no ko oukou lokahi ana me Ko’u mau makaainana. Apopo, e ike hou no Au ia oukou maloko o ka luakini o Kawaiahao, ma ka hora 12 o ke awakea."

 

NA KA AHAOLELO MAI!

 

I ka poe a pau e nana mai ana i keia : Aloha:

            'E IKE OUKOU, Ma ka la 8 o Ianuari A. D. 1873, ua koho lokahi ka Ahaolelo o ko Hawaii Pae Aina, ia Ka Mea Kiekie Ke Alii Ke Keiki Alii WILLIAM CHARLES LUNALILO, i Moi no ko Hawaii Pae Aina, a ua oluolu Oia e hoohiki malalo o ke Kumukanawai, ma ka hora 12 awakea o ka Poaha, la 9 o keia malama, maloko o ka Luakini o Kawaiahao, ma ke kulanakauhale o Honolulu.

            Ma ke kauoha a ka Ahaolelo.

            H. MACFARLANE, 

Kakauolelo

 

La hana 2 Honolulu, Ian. 9, 1873

            Halawai ka Ahaolelo e like me ka hoopanee ana. Ka Peresidena a me ka Hope Peresidena ma ka noho. Pule o Rev. D. Kapali.

            Heluheluia ka moolelo o ka la i hala a hoaponoia.

            Ma ke noi, ua hoopaneeia ka Hale a halawai hou ma ka hora 10 A. M. apopo.

 

Ka Hoalii ana ia Ka Mea Kiekie Ke Alii W. C. Lunalilo i Moi.

 

Honolulu, Ianuari 9, 1873.

            Mamua o ka hora 12 awakea, ua piha e ka pa o ka luakini eehia o Kawaiahao i na makaainana, a ua hookeke aku hoi oloko o ka luakini a kuku kanaka iluna. Ua kukuluia na koa mawaho aku o ka puka komo a me na lalani kanaka e haiamu ana. No ke makauia o hanee ka hale, ua hoolaha e ia mai la, mai hehihehi ka wawae "aka ina e komo mai ka Moi, e aloha no ka waha, a e paipai na lima."

            He 15 minute mamua ae o ka hora 12, komo ana na kahili hoohanohano i paaia e Mahuia a me Keoni Miki opio.

            I ka hora 12 ponoi, ua hai mai la na huro ana a na makaainana o waho, i ka hiki ana mai o ka Moi mawaena o lakou. Aohe i liuliu iho, komo mai la i ukaliia e ka Lunakanawai Kiekie mai ka puka mai me na ukalii o ka Moi make.

            I ke komo ana mai, ua haawi ae la ko ka Hale i na huro ekolu, a ua kunou mai la ka Moi me ke aloha. I ka hiki ana iluna o ka awai kiekie, ua noho iho la oia iluna o ka noho kalaunu a ua kaheaia ka Rev. H. H. Pareka e pule. I ka pule ana ua ku pu ka Moi iluna. I ka pau ana ua noho ka Moi ilalo, a ua heluhelu kokeia mai e Hon. D. Kalakaua ka Palapala a ka Ahaolelo, ina o na komoite la elima, e hai mai ana i ke koho ia ana o Ka Mea Kiekie Ke Alii W.C. Lunalilo i Moi no ko Hawaii Pae Aina. Na His Hon. E. H. Allen i heluhelu i ka olelo Beritania.

            Mahope olaila, ua hoohikiia oia e ka Lunakanawai Kiekie e malama i ke Kumukanawai o Hawaii nei, a penei kana hoohiki ana me ka leo moakaka : " Owau o Lunalilo, ke hoohiki nei au i ke Akua Mana Loa, e malama mau i ke Kumukanawai o ke Aupuni, a e hooponopono no au i ke Aupuni, e like me ke Kumukanawai, a me na kanawai."

            Kukala mai la o Hon. D. Kalakaua, E ola ka Moi i ke Akua! Huro aku la ke anaina.

            Alaila, heluhelu mai la ka Moi he haiolelo alii.

A NA ’LII A ME KA POEIKOHOIA :

            Iloko o ka moolelo o ko Hawaii nei Pae Aina akahi no i hoakoakoa ia ka Ahalelo i mea e koho ai i Moi a ke haawi aku nei au ia oukou kou mahalo no ka lokahi a me ka oluolu o ka oukou hana.

            Mamua ae o ka noonoo ana i na hana maluna o kakou, he mea ku i ke aloha o ko kakou puuwai, e hoike aku i ko kakou kumakena no ka make hikiwawe o ko kakou Alii kaulana. He kuoo a manao paa no hoi ka Moi i hala aku nei.

            Ua kokua nui oia i na oihana e pomaikai ai keia Aupuni ma kona paipai ana a me kona lawelawe maoli ana, a pela no hoi ua malu ka lahui Hawaii maluna ona.

            Me kona manao hookuoo i kona lahui no ka pomaikai. Ua makaala nui oia no na pono o na kanaka Hawaii, a ua ake nui oia e holo mua na hena e pomaikai a e hoomahuahuaia ai lakou.

 

            Owau no kekahi i huipu i ko’u minamina me ka Moi i make aku la, no ka emi mau o ka lahui, a pela no hoi, ke lana nei ko’u manao e imi ana oukou i mea e kaohiia ai ia emi ana o na kanaka. A oiai e noho kumakena ana no kakou no kona make emoole, e ao ia kakou mamuli o kana mau hana, e kupaa ma ke kuokoa o ke Aupuni, a e hooikaika no ka pono like o ka lehulehu.

            Aole no i ikeia maloko o ka moolelo o ke ao nei kekahi lahui i oi aku i ko keia ma ka pomaikai o ka noho like me ka lokahi o ka manao o na kanaka ponoi o ka aina a me na kanaka o ko na aina e mai, ma ka hooponopono ana o ke Aupuni ; a pela no hoi ma na ano a pau o ka noho ana.

            Ua oluolu ka launa ana o kela me keia ano o na kanaka, a pela no i kulike ai me ka makemake o ka poe hoopono a pau.

            I ka hiki ana ’ku o ka Moi hou ma ka Noho Moi, me he mea la, o ka hoomaka no ia o ke au hou o ke Aupuni.

            E hooikaika no Au e hoomau i ka inoa maikai o ko kakou Aupuni ma ka launa ana me na Aupuni e, a nolaila e hoomanao kakou i Ko’u mua i aloha nuiia, a me ka poe naauao a me ke aloha lahui nana i kokua ia lakou ma ka hookomo ana o keia Aupuni iloko o ka ohana o na lahui.

            E hooikaika no Au me ke kokua mai o na makamaka oiaio a pau o keia lahui, e hapai mau ia ka inoa maikai o ke aupuni i ili maluna o kakou.

            Ua pomaikai ka hoomaka ana o Ko’u noho Moi. Ua maikai a ua oluolu ko kakou launa aupuni ana me na aupuni a pau o na aina e, a ke lana nei hoi Ko’u manao, e mau ana pela, ke hooko mau kakou i na rula o ke kaulike a me ke aloha e like me ke ano mau o ka hooponopono ana iwaena o na aupuni.

            Ua maluhia ka aina a me na wahi a pau o kakou, a ua kuonoono kupono no hoi, a oia Ku’u ake nui e kokua.

            Ua hiki no i keia Pae Aina ke holo imua ma na oihana e waiwai ai, mamua ae o ka mea i ike ia i na kau i hala. Ua lawa no ka aina i mea e ulu ai’maanei ke Aupuni Moi Hanohano, a e hoomahuahua ia ka lahui a me kona kuonoono a me ka oluolu o ka noho ana, a e mahalo ia mai e na aupuni e.

            Ua waihoia kakou ma kahi pomaikai ma ke alanui moana o na Lahui, a nolaila, e hooluolu kakou i na moku kalepa o na aupuni a pau, e kipa maloko o ka malu o ko kakou mau awa ku moku, kahi e loaa ai na mea ulu he nui wale, a i kau ia hoi na Kanawai kaumaha ole.

            E kokua a e apono no Au i na Kanawai kupono a pau a oukou e hooholo ai i mea e malu ai a holomua ai na oihana kalepa.

            He mau mea ano nui i pili i Ko’u hiki ana aku i ka Noho Moi, he mau mea hoiw nana hooulu iloko O’u ka noonoo nui no na hana koikoi i ili mai Ia’u mai ka Lahui okoa.

            Ua hoike mai lakou Ia’u i ko lakou Aloha Alii me ka hooho lokahi o na leo, a ke lawe nei Au i keia oihana i haawi ia No’u, me ka hilinai i ka lakou kokua ana mai.

            E nana alohaia mai kakou e ka Makua Nui o ka lani, no ka mea, ina i nele i Kona Kokua, alaila, ua makehewa ko kakou hooikaika ana e hapai i na pono o ke Aupuni a me ka Lahui.

            I ka pau ana o keia haiolelo maluna ae i ukaliia ma ke huro ua heluhelu hou mai ka Moi i ka haiolelo malalo iho :

 

I KA LAHUI HAWAII :

            Mahope iho o ka make ana o ka Moi KAMEHAMEHA V., a ka Lahui e kanikau nei, ua hoopuka Au i kekahi palapala i ka lahui, a ma ia palapala, ua hai aku Au ua hakahaka ka Noho Alii, aole hoi i kohoia ka mea e noho ma ia wahi, a ua makemake Au e waiho aku na lakou e noonoo mai i Ko’u kueana.

            Ma na halawai lehulehu i malamaia ma kela a me keia Mokupuni o keia Pae Aina ua hoike lakou i ko lakou manao ma ke ano hoohanohano mai Ia’u, a o ke koho ana o ka Hale Ahaolelo, oia no ka hooko ana i ka makemake o ka lehulehu.

            He mea makehewa ke hai aku, ua piha Ko’u naau i ke Aloha no keia hoike lokomaikai ana No’u, a he makehewa hoi Ia’u ke hai aku, he mea ia e hooikaika ai Ia’u e hana i na mea a pau i hiki Ia’u e hoomaikai ai i ko oukou noho ana, a me na pono o oukou, a me ka noho oluolu ana.

            Aka, i mea e ko ai keia mau manao e kokua a e lokahi pu mai oukou me A’u.

            Mai keia la aku ke manaolana nei Au, e ike i ka hooikaika ana o na kanaka a pau e hookuokoa a lakou iho.

            Ua aoia mai kakou ma ka moolelo o ka wa i hala, aole hiki i kekahi lahui ke holo imua ma ka nui ana o na kanaka a ma ka waiwai ke malama ole i na hana a me ka noho maikai ana.

            He mea kaumaha i Ko’u Naau ka emi ana aku o ka Lahui Hawaii i na makahiki i hala, a ke noi nei Au i na kanaka Hawaii a pau ina maanei, a ma kona wahi maluhia paha, e ku ae me kona ikaika a kaohi i keia neoneo ana o ka aina.

            He hiki no ke hana ia, aia nae ma ka lokahi ana o na mea a pau i aloha ia Hawaii nei.

            Ke hooikaika ma ka hana, ka noho a uha ole ana, a me ka noho maikai ana i ka hoonaauao ia ana ma na hana pono a me na hana maikai ka mea e hiki ai.

            E haalele i na hana palaualelo a e hooikaika loaa ai kela kulana ka maikai e hooholomua nei i ka Lahui e.

            Maloko i Ka’u palapala i waiho aku ai imua o ka Lahui, ua olelo Au no kekahi mau Hoololi Kumukanawai e hiki ke hana ia me ka pomaikai. E hana no Au i keia mea ma ke ano kulike me ke Kanawai.

            Ua maopopo ma ka hoike ana iho nei o ka manao o ka lehulehu, he mea ia e hoohui ai i ke Alii a me na Makaainana.

            Ua ike kakou ua like a lokahi ko kakou manao no ka pomaikai o ka lehulehu,

            Oiai Ko’u Aupuni he Aupuni malalo o ke Kumukanawai, he mea pomaikai ka lokahi ana o ka manao o ka lehulehu no ka ili ana aku o ka noho Alii.

            He mea ia e manao ia ai e hooholo pono ia ana na hana o ka lehulehu, a e hoomalu ai i ka pono o na mea a pau, a o hoopaaia ai ia lakou ka noho kuokoa ana e hooponopono ia e ke Kanawai, a oia no ka pomaikai nui i hiki i ke Aupuni e haawi.

            I ka pau ana o keia haiolelo, ua liuliu ka Moi no ka hoi, a ua mele mai ka Papa Himeni i keia mele :

 

E OLE KA MOI I KE AKUA :

GOD SAVE THE KING.

Leo " America."

 

                        1. Ke Akua mana mai

                        Hoomaikai, pomikai

                        I ka Moi !

                        Kou Lima mana e,

                        Malama, kiai mai

                        I ko makou Moi,

                        E ola e !

 

                        2. Ka inoa kamahao

                        E Lunalilo e,

                        E ola mau!

                        Lei nani o makou,

                        Maliu aloha mai ;

                        I kou Lahui nei

                        E ola e !

 

                        3. Na ke ’Lii o na ’Lii,

                        E poni i Moi ;

                        No ka Lahui

                        E mau ke ea nei

                        O ke Aupuni ou

                        Ka makou pule nou

                        E ola e!

 

            I ka pau ana o na hana ma ka luakini, ua hoi wawae aku ka Moi i ka Hale Alii, me ka haahaa a me mahalo nuiia e kona mau makaainana.

 

            Ke haawi aku nei makou i ka mahalo i ka lahui Hawaii, mamuli o ka hoolokahiia ana o na manao o na Luna Makaainana me ko na makaainana, e koho i ka Moi a ka lahui i makemake ai, oia hoi Ka Mea Kiekie Ke Alii William C. Lunalilo, i Moi hou no ko Hawaii Pae Aina. Aole hoi nolaila wale, no ka malamaia ana kekahi o ka maluhia. Aole paha he Keiki Alii malalo iho o ka la maluna ae hoi o ka honua, i kau ma ke kalaunu o ka noho’na aupuni, i apo ia e ka oluolu a me ka manao maikai o ka lahui, e like me Ke Keiki Alii a Kekauluohi. Ua koho lokahi mua e ia Oia e ka leo o na makaainana, mai ka Hikina a ke Komohana o kona Aupuni, a na Ahaolelo i hooko aku ia leo me ka like loa. Pomaikai na’Lii i hoolokahiia ka manao o na makaainana e like me ia. Ua paa Oia i ka hoe i ka Poaha iho nei, a ke hookele nei Oia.

 

NUHOU KULOKO.

 

Oahu.

            Ua malamaia keia hebedoma, i pule haipule e like me ka hoolaha akeaia ana ma ka aoao o ka Hoomana Karistiano.

 

            O na hale a pau i koe, o ka apana o Honolulu, aole i heluia a aole hoi i loaa mai ko lakou mau Pepa Hela Kanaka, ke kauohaia aku nei oukou e hele ae i ke Keena o ka Papa Hoonaauao.                                          W. JAS. SMITH.

 

            KA POE PUHI OHE. -E puhi ana ka Poe Puhi Ohe o ka Moi i ka lakou mau mele ma ka hora 3 1/2 auina la Poakahi, ma ka Emma Kuea, i ike ai ka lehulehu o na wahi e mai e akoakoa nei ma Honolulu.

 

            KA LA 8 O IANUARI. -E hoomanaoia ka la 8 o Ianuari o ka 1873, he la ano nui loa iloko o ko kakou moolelo, oiai, oia ka la i hoomamaia ae ui kakou mai na hookaumaha mai o ke Kanawai a ke kanaka hookahi.

 

            AUHEE KE KIPI! -Akahi no makou a ike aku i ke Poo o ka nupepa "Ke Au Okoa" e kiai mai ana mai kona Papa Pai mai e hoike wahi mea pili mai ana no ko kakou Moi hou. Malia paha, ua auhee aku la na manao kipi, mai kona mau poo hana aku.

 

            Ma ka Poaha iho nei, ua hoao iho la kekahi pake, e kaawe iaia iho ma Honolulu nei, no ka makau ka o make i ka anaana. Ua ikeia hae kana hana hupo. Ua kiiia aku la oia e ka poe mamina ola a hoopakeleia ae la Kuhihewa ka pake he make ka anaana.

 

            MALUNA O KONA HEMA.-Ma ka la hope o Dekemaba, ua koho balota kela apana maluna o ka  pani-hakahaka no Hon. J. W. Kuhine i make. Ua puka mai o D. H. Nahinu i ka Lunamakaainana no lakou, a nolaila i ke koho ana i Moi no oukou.