Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIX, Number 8, 21 February 1880 — Ka HAIOLELO A KA MEA HANOHANO, SIMONA KALOA KAAI. [ARTICLE]

Ka HAIOLELO A KA MEA HANOHANO, SIMONA KALOA KAAI.

i Kuhina Waheai o ke Aupuni Haieaii — lloa o ka Hale Alii o ka Aina—a u\e ka Aha Knkamalu o ka 3īoi, &c., &o. } —i haaiei ia maloko o ka Luakini o Kaumakapili, ahiahi Poalua, Feb. 3, 1880—imua 0 ke anaina halawai makaainana o Honolulu nei. i | E o'u noA jukaainaxa :— j Ua akoakoa mai nei kakou maanei no ke 1 ; kuka ana i na mea e pono ai ka laweiawe ia ana 0 ka oihana kau kanawai, mamuli 0 ka kakou rmu Luna i makemake ai. Mamua ae o ko kakou hiki io ana aku iiaila, e oluolu inai ia'u e kono aku i ko kakou mau nooooo ana ma 0 kekahi mau mea i hoopuka īa ae nia ke akea, e kekahi 0 ko kakou mau hoakanaka e makemake nei e holo Lunamakaainana. Ua hoolaha oia ma ke ukea, ma 0 na pepa liiiii ia, ua Makemake 0 Hawaii nei 1 ka Aie Umi iMiliona Dala ! Noiaiia, e o'u hoa makaainana, ke kono aku ! nei au la kakou me ka ikaika, e nana me j ka makuaia, ina he kupono io ia kakou e { nofio uku inalalo o keia auamo kaumnha. Me ka ninau hou ole aku ia hai, ke hoike aku nei au i ko'u manao oiaio e pili ana ia mea, ma ko'u ano makaainana—"Hemea ia e kauo ana ia kakou iloko 0 ka poino a me ka pilikia nui! " No ka mea, ua maopopo loa, he mau dala uuku mai ka ke aupuni 1 aie ai, aka, a hiki mai i keia la, ke waiho nei no kehi mau aie, aole loa i hookaa ia. He mau daia uuku kai aie ia no na paipu ha-wai e ka-moe nei maloko 0 ke kuhmakauhaie nei, a me ka hoolauia ana ia kai 0 Ainahou, a ke ninau ae nei au, ua kaa unei ia mau dala uuku mamua 0 keia mau Miliona Koikoi ? Owau ka mea hiki ke hoole aku—aole loa ! oleloa 710 ! ! Nolaiia, ke kaa ole ka mea uuku e like me iu, he mea pono anei īa kakou e aie aku i ka mea nui kuhewahewa i hiki ole ai ia kakou ke hookaa ? He oiaio, i ka manawa e hiki aku ai i ka w» no ka hookaa ana i keia aie, a hiki ole ia kakou, (he mea maopopo no ia) heaha iho la ia ka hopena ou e Hawaii ? Ke hoike aku nei au me ke kanalua ole, 0 ko kakou aina aloha, OIA aoanei ka moepuu akaka ! ' i O ke Kalaiaina naauao ana, e oi aku na | loaa mainua 0 na hlo. Ua olelo ia e ka mea nona ke Kalaimanao maioko 0 na pepa liiliia'u'i kamailio ae nei, e kukulu ia i inau Haukipila ma kela a me keia inokupuni. He puu dala nui ke hooiilo ia no ia ! i men; a oole i hoike la mai ia kakou ko la- j i kou meiu lilo. Ua manao paha lakou e he- j j luhelu kakou i na olelo, a e koho wale iho 1 1 110 iloko o kakou, i ka nui 0 na lilo. Ua j makemake ia i maa j | Papu me ona mau Manuwa ! J j 1 hea la e loaa ai na kanaka nana e hoolawa ! ! i ka hana i manao la, a ina e loaa, mai hea 1 niai ke dala e uku īa'i lakou ? Ma na wehewehe no na mea e lilo ana i nu pu, me he mea la, i na pu no, pau e 500.000,000 dala, j koe na papo, koe na manuwa ! | Ma ka hoolala ia ana 0 kahi e ku ai na i I papu, (wahi a ka mea kakau manao,) ua | j olelo la. ma a ine Leah; wale no j : na papu e ku ai. Ina ua kiai maluhia ia ke : i awa 0 Kou nei, pehea la hoi o Waianae a i | me Waialua ma, kahi e hiki ai i ka enemi j • ke komo mai mahope 0 kakou? O Oahu i | nei wale no «nei kai manao ia e koe ? a e { | maiama mamuli 0 ka maluhia 0 keia mau | ! papu ? Pehea hoi 0 Hawaīi, Maui, Molo- > I kai, Lt«nai, a me Kauai ? ua ae ia anei ia | I mau mokupuni e lilo ? No ka mea, ua ae j i ia 1 Oahu wale nei no na Papu a me na pu,! (i aha ia ka mea e pale aku ai kela mau mo-; kupuni i na enemi ? O ko Oahu nei poe . wnle no kai uloha la, a aohe aloha ia 0 na ; kanaka 0 la mau moku. He Kaiaiaina noo-; noo kapakahi ana ia, a he hawawa, i na 0 ka enalahia 0 ka aina holookoa ka mea i manao ia—he hihio palaualelo, O keia ko , < kakou ( Ka hoaou Dala Kiekie ! : 1 oi aku mamua 0 na manawa a pau mai ke ; | kukulu ia ana 0 ko kakou aupuni, a ke ma-; j nao keia Kau Ahaoielo ae e hookaa ia ka ; aie aupuui, i ka nana aku, 11 he hiki loa k« , hooko ia la mea ! " A aole anei oia ka ha-; na kupono 0 keia manawa ? O ka hookaa aku i ko kakou mau aie kahiko oiai e noho 1 ana kakou me ka lako ? A i ole ia, he mea | pono ia kakou e 0 hooluulu d«la me ke ! akahai " lna paha e wiiho ana he 400,- i | 000 dala iloko 0 ka waihona waiwai 0 ke' * aupuoi i kei* makahiki, he 600,000 dala 1; 1 keia makahiki aku, alaiia, i ke!a makahiki \ J helu da!a aku, e loaa aoa ia kakou ka ; I 81.000,000, ME KA AIS OLE ! ; la'u e ku nei imua 0 kakou, ke kamailio; | oei au ona ko'u ano makaaioana, ao!e hoi! ma ke kuiana o ke Kuhina 0 ke aupuni; | [ maHa pahi, i ka la apopo—aole i ike ia—e!

hapii iā aoa wau enai ia ooho ae, aka f o ko'o kulana a me ko'a pooo maka*ioiEa. aole lea la e hiki ke lawe ia'ku a kaili ia'ka paha mai a'u ako. Heaha ia keia? Heaha na ooii e asi oei i imaa o ko kakoo mau ike a nooneo ana? Oa maopopo oo ia kakou a paa, a be mea no hoi i maa tnau, aia i ka manawa koho : ■ biiota LuoeimakaaioaoA, ao!e ioa e h*!t ana ka okomo ana mai o ka aoao aaponi i kona mau lima roa na mea e piii aoa i ke ko- ' j ho ana. U nh kumo, he mea hiki oie ia'u _ I ke hoike aku ui oukou i keia maoawa; aka, | \ e oieio ae oo nae au, o keia man hana, | he mau mea hookahaha !oa ia'u a i oa Ha-1 waii puuwai oiaio a pau. Uiai ke aopuni! e hana ana i ka pono, e hooikaika aoa j ' hoi e hooko U na komu hana e hoopomai* i ; kai ia'i ko kakou aioa a me ko kakoo lahoii ] > heaha hou ako la ia mea i makemake ia'i ; ma kona aoao, o ka iho akea aoa mal a ia- , welawe pu ma oa hana aole nana. Oiai ko kakou Haku Aiii ua hoahu ia me , ; ka Mana Hooko, oa Kuiyna e pa!e aoa ilo- j ko o ka Haie Ahaoieio oona, na Aiii hoi aia | I nona; a rae he mea ia, i ko'u hoomaopopo ! j iho, he elua hapakolu o ka popo paiaon ma | ka aoao o ke aupuni, a hookahi na kakou na ( makaainana; aka nae, me he mea la, aoie \ i na ke aupuni i oa enahele elua o ka popo paiaoa i kaawale iaia, ke kaoo na iima e iaiau kamoho mai i kahi haawina ; uuku i koe la kakou. i Ua manao no hoi au e iike me kahi e ou- j kou. e hooponopono hou ia na kanawai piii auhau, a knu iike inawaena o ka mea wai- | wai a me ka mea ilihune. Ma kekahi mau ano, ua like a like ka auhau maluna o ka mea iako nui me ka mea iako oie. He elua e'u mau kaa a he umi a oi mau iio, aole nne i oi aku ko'u auhau mamua o ko'u maka- ! maka e noho kokoke mai ana me kona kaa J j o!e a lio ole. Aole o'u manao he kaulike i i ia. Aole no hoi o'u manao o ka hoemi ana I i na aahau he kumu hoiiihune ia i ke au- ] puni ao b aie umi miliona ka mea na-1 na e hoopakele. ! No keia mau kumu i hoike ia ae la, ko'u nke ana e kukuiu aku i mau kanaka e. Ma ko'u noono kaulike ana, ua manao au he mea pono i eiua haole, oiai he nui ko lakou mau pono mawaena o Hawaii. He mea j pono i elua o lakou e kamailio a e kau kanawai no ko iakou aoao, a i elua hoi 0 kakeu ma ko kakou aoao. Ina e komo ana ka paa balota i kapa ia ; ka " Baiota Alii," ine ko iakou mau ; I noonoo hawawa a kupono ole i hoike ia e ! | lakou, e hana auanei lakou nia ke kapakahi < no ka aoao hookahi wale no. Aoie lakou I he mau naauno i lawa no ke kaupaona iike i ana me ko kahi poe like e ae, a e haule ' j hope ana ko lakou kaumaha ma ka mea ' kaupaona i ke koikoi o na manao o hai e kaiai aku ai. Aole o Inkou ke ano e like ai ke | kulana paio me ko kahi aoao. Noiaiia, ke ' hai aku nei au, aia au ma ka aoao kue i ko | lakou komo ana iloko o kela hale; a e pono 1 kakou e hoole i ke koho ana i ka balota e ! | * j | kapaia nei he " Balota Alii." J | O ke Keiki Alii Kunuiakea, ua iohe nui! j nu i kona inoa ina ka waha o na kanaka, no I j kona makemake nui la e komo iioko o keia ; | Kau Ahaolelo. O ke kumu wale no a'u i | ' hoohoio iho iioko o ko'u noonoo nui ana no ; | kona makemake la e na kanaka no ia kulaj na, oia no keia ewe kokoia kahiko iwaena o ! j kakou Hawaii, o ke "Aloha Aiii." Aohe ku- j | mu e ae. Ua noonoo au no'u iho. no kana ' i mnu mea i hana ai a me ke ano o kona noho ; ana, n aole au i ike i kekahi mea nona a'u e j manuo iho ai ua i»wa a ua kupono oia no j keia hale; aka, he ole wale no. He mau ku-! mu kai ia mai ia'u no kono kupono I ole; a ke makemake nei au i kekahi mea : | oloko o keia hale e hoike mai ia'u i kekahi | mea nona, nana e hoohuli ae i ko'u noonoo anr ; heoha la knna hana nui i hana'i nona : iho, a no kahi mea e aku paha, i loaa ai ia ; kakou ke kuieana o ka manao ana, aa kupo- | no oia i Lun«mak<ininnna. Aoie hookahi e , : aa! Aia i keia la ke noho nei oia malalo o j | ka mnlu a me ka maiama ana o kekahi Ka- ; hu maiamn iaia; a no k«»ha? no ka hiki t ! anei laia ke maiama i kona iho? Ua ike no | kakou a pau, no ka hiki ole laia ke maiama | iaia iho a me kana, ke kumu o ka hookohu ; ! ia nna i mana e ae maiuna bna, ma ke ano | he kahu malama 1 A o ke kanaka enei i hiki , I ole ke malama iaia iho a me kana, oia anei | ka kakou e hoouna aku no ka maiama ana a ! ! me ke kiai ana i ku iuhui a me ka iakoa ? ' | Aole! O ke Aioha Alii, he mea okoa loa ia, ! | e o ka oihana o ka Haie Ahaolelo. he okoa ! ioa ia. He mea nui ke Aloha Aiu a he mea ' l \ maikai. He mea nn kakou e hiipoi ai me ka ; makee a me ka lilī, a o ko k»kou aloha mao | ana i ke Aioha Aiii ka mea pono; aka, tna : ko'u ano makaainana, ke kau leo ako nei au ! ta kakou, mai hooiiio kakou i ke Aioha Aiii 1 kahua no na hana o keia ano, a ke kue nei ! au i kona balota, aia au ma kela aoao i ma- ; nao ua kupono oie oia oo ke kulana ana e • akenui nei. Alaanei, ke paipai hou aku nei au e koho kakou i mau haole i eiua. Eia o B Do- \ ie, he haoie no ka aina. He ike kanawai a ; he makaukau ma ua hooponopono ana me ka maiau i oa »no hana nui pili i na hiooa j o ka oihana a ka Lunakanawai. AiaoJ. j O. Carter, (Keo Kaaka) he~ liaoie t kaoiaea no ka hooikaika i ka pooo a ine ke oi» oo e ; Hawaii i kona kau i komo ai, a i ike ia boi ; ma ka hoopono ma k*oa mau oihana a pao | i ooho ai. Eia o W. L. Greeo, he haole » ! ae ia konaakamai > me k» oaauao. Ke hoej manao nei au i kona maaawa e ooho Kuhii na ana i ke kau o 1576, oia hookuhi ke Kohlna i ku paio ma ka ke aupuot a pi* lipa Wo kakov «oao. Aia o Hale L. Sheidon.; he haole i noho mai kahiko !oa mai mawae- j na o kakou, a ua kupa, ua lilo t io no kakoa |

CJa kanimoopun». a o Hawraii oei kooa aina. He kanaka naiuao oia a aa ike a maa ina oihaea kaoawai, a he makaokau mi na oieio a i elua. Ela oo aa me u, aoie i haaieie. A;a o J, Keao. ua koho no eukoo iaia, ar aole a'u raea i ike ai oo kona kupono oie. He kanaka oia:o ota ahe hooikaika no kakeu. Aia hoi he wahi iooa hoo, oia o Pahīa. Ke maoao neī aahe kanaka kupooo loa kēia, he ano maikii na noonoo ana, a he kuonoo'oo ena kona maa aoo a paa. Aka. aia oo nae ia oukou i», o ko'a mau manao waie no i keia no'u iho ma ko'u ano makaainana. A \ ano, ke waiho aka nei aa i keia mau wahi | oieio, a na ka e hoike uiai ko ka- ! kou kulana io.