Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXII, Number 14, 7 April 1883 — HE MAU MANAO KUOKOA IMUA O KA LAHUI HAWAII PONOI. [ARTICLE]

HE MAU MANAO KUOKOA IMUA O KA LAHUI HAWAII PONOI.

E na hoa aloha maikai o kuu lahui ponoi o ka ili hookahi. Aloha oukou a pau loa. Ma ko'u ano he makaainana malalo iho o ka Moi Kalakaua, ke hoike aku nei, a ke hoala aku nei i na manao o kuu mau hoa makaainana, i ka poe hoi e noho palaka nei, e hiamoe nei hoi, e ala! e ala! ke kokoke mai la kou hopena awaawa, ua pau ka manawa, e hoauwaepuu ai, a e muhee hololua ai, e ku like ae kakou, a e kuka, a e kamailio, a kukulu ae i mau halawai kuka maikai, e like me Wailuku, a ua oukou, ua hoolaha ia ma na nupepa, a heaha ka oukou i ike ai ma ia halawai, eia ka mea i ike ia ma ka nupepa, ua mahalo ia na hoolala ana o ia halawai, no ke aha? Eia, no ka mea, ua hoala ia ia halawai me ke ano naauao, a ua puka pu aku ia me na olelo hooholo maemae, a pehea hoi oukou, aole anei oukon e ku iluna ahele aku ma ia alanui hookahi? O keia ka manawa me ke kali ole, e hoike kela mea, keia mea i kona mau manao kuokoa, me ka hoopilimeaai ole, i na lilo t kakou i mau alakai i ko kakoU lahui i poe kiiokoa, e:like me ke ano o ko kakou aupuni kuokoa, alaila, uaola pono ko kakou lahui, alaila, aole e hana paewaewa ia ko kakou mau Kanawai aupuni. Eia keia, i na lilo kekahi o kakou i mea malama i ka oihana a hai, e malama pono ia oihana, e ku ae iluna a hehi pono iho kou mau kapuai a paa loa, me ka hoolohe ole aku i na alakai paewaewa, a me na kipe puhikole pau koke wale, no ka mea, ua olelo o Solomona. O ka waiwai kipe, ka mea e makapo ai ka poe ike, a e kekee ai hoi ka hana a ke kanaka naauao, a pela io no. Nolaila, i na makemake ke kanaka e holo balota, a lilo oia i lunamakaainana no kona apana, alaila, e malama pono oia i kona kulana, a me na olelo a a kona apana i kauoha ai iaia mamua, ae o kona hele ana i ka Ahaolelo, a e paio no ka pono o ka lahui, me ka nana ole i kona pono iho. Aka, i na kauoha mai na Kuhina ia oe e hele e paina pu me ia ma kona papaaina, a ae wale akuoe, o ka pau ae la no ia o kou kuokoa ana, lilo oe i palu kuha. Ke hai aku nei au, aohe ano o ia kanaka, o ko kanaka hemahema nui no ia, aka, i na kupaa ma ke kauoha a ka lehulehu, me ka ae ole i namanao lalau, me ka ike aku no nae he lalau, ua mau manao la, a lalau aku no a milimili, me he mea la, he mea maikai ia, ke hai nei au, oia ka lapuwale loa. Eia keia,aiama na papaainakekahimau wai hoomalule kino, no ka mea, ke olelo mai nei o Solomona, mai nana aku oe i ke kiaha i kona ulaula ana, mahope aku, e nahu mai oia me he moonihoawa la, a e pa mai hoi me he moohueloawa la, aole oia wale, he ono na mea i ai ia e oe, aka, mahope iho, komo mai la kekahi Kanawai, mai loko mai, 0 na Kuhina, e ae oukou i ka Bila Hoohui Aupuni, a me ka' biia kuai rama, a pela aku, no ka mea, ua lou oe i ka lakou la makau, ke papa nei au ia oe, mai hana oe pela. Eia keia, he oleio keia e piii ana i ka poe e koho ana i ka mea a lakou i makemake ai O kekahi mea nui loa keia, ma Waiiuku nei i ka makahiki 1882 ekolu kumukuai o ka haloia i kuai ia i | ka ia koho bak>ta. 1 1 O ke dala, 2 o ka rama, 3 o ka awa, oia ka u mau meai lohepono mai, oia ka anoano i kanu mua ia i ka la ko- ; ho baiota, a ua puka aku la na lunama- ! kaainana, a ua hele ak» hkou e kanu i | ua matt anoano ia i ka Hale Ahaolela [ Eia iho ka huxmua. 1 Kahaawi aina, \2 Inu laula ka rama. 3 Loaake Kana- ! wai Hula Hookamakama ma Wailuku, [ lilo o Kip&ona i Kohiha, a pela aku. I Nolaila ea, mai hana hou oukou pee na makaaiaaaa ak?ha o kuu iahui, ke ao nei au ia kakou, eia iho kekahi hana ano nui a hīki iho imua 0 oukou

ena makaainana. Ke hikimaikaM.' :H. 1884. e kiuī ia ana na balota o ou-! kou me na dala nui i kumu e puka ai \ - kekahi mea i manao ta ma ona la i hiki lai ka b2a Hoohui Aupuai, a iewalewa . ae ou mau wawae i ka lewa, paū kou ai : ir.a i ke kalo ono o kou aina a ka nani ji waiho aL j ] £ kupaa kakou ma ka pono oko ka-1 l kou aina, e heie imua ma ka imi ana e | i hoomaa i ke kuokai o ko kakou one j i hanau, e nana kakou ia Kamehameha j j I, Ka jui aupuni kauiana o na wa i ha- ! ia. Heaha kana i hana ai? Eia kana, | e HIo o Hawaii nei i aupuni hookahi, a I eno ho kuokoa. Aua hooikaika io no ; oia peia a lilo keia aupuni i aupuni ku- ! okoa, a pehea kona hana ana, hanaanei ; oia me ka makau waie a me ka hoopiiij meaaL paha malalo o kekahi mau aiii e j ae? f Aoie loa pela, me kona koa, ame ka makau ole, ina ihe wela a ka enemi, e hoomanawanui ana i ka make a me na popilikia, aole oia i minamina i ke kahe o ke koko uiauia o kona iahui ponoi, aka, o kona makemake. e iiio o Hawaii | nei maiaio ona*ma ke'ano kuokoa, a pela io iho ia no, noLaila, i ka noho ana mai o Kamehameha 111 Ka Maikai, a me ka Lokomaikai nui, mau no ia ano kuokoa a hiki i ka wa o Lunaiiio. A i ke au iho nei o ka makahiki 1882, ke hoomaka nei kela kuokoa e heielei. Heaha ia ke kumu o ka heieiei wale ana? Eia, ua uhaki ia ke Kumukanawai, e oleio ana, ua kapli na aina leiaiii aoie haawi wale ia, aoie no hoi e kuai ia me kekahi mea e ae. Eia ke kumu i hana ai 0 Kamehameha Elima, a i hooponopono hou ai Oia i ke Kumukanawai a Kamehameha Ekolu Ka Lokomaikai i hana'L I oie e pau na aina ieialii ike kuai a nele iho ka nohoaiii, a me kana mau pua mahope aku ika aina ole, a iiio iho ke kuokoa o keia aupuni i mea ole, no ka mea, o ka waiho mau ana o na waiwai paa a pau peia me ka maiuhia, he heleuma ia; a me ke kaulahao e hoopaa ai i kou Kuokoa e Hawaii. Aka, ina lilo ka heleuma ame ke kaulahao, ka mea nana e kaohi ai ia oe e Hawaii, auhea ia kou kulana e Hawaii Ponoi? Eia ua neo ioa oe, aioha wale. Eia keia. Heaha ia hoi ka mea i hana ole ia'i i Kanawai e olelo ana, e kuai ia kekahi mau aina leialii, me na makaainana kanu o ka Moi, i oie ai e lilo ka papaku ou e Hawaii ia hai, eia nae, aia ka he kanaka e, oia ka mea e hana ai i Kanawai e hoolilo ai ma ke kuai i kekahi hapa ou e Hawaii. O kekahi mea nui ia a ka lahui e noonoo nui ai i keia manawa, a ninau iho penei: Heaha la ke kumu i hana poomuku ia'i keia Kanawai? Eia no, ua kuai maiu aku nei o Keeiikolani, mamuli o ka hoomalimaii a Simona K. Kaai, he 24,000 eka aina o Wailuku i ka Ona Miliona, no na wahi dala $10,000 wale no, omiiumilu o Auwahikika, a oia kuai ia anapela, ua manao ia aole i iiio ia kuai ana, hana maoli iho nei ka Ahaolelo naauao ole wale o ke Kau o 1882 i Kanawai e paa loa ai ia kuai ana, a holo iho la ke Kanawai, a ua kau aku ia ka pulima 0 ke Alii i kona mau inakaainana. Ke hai aku nei au i kuu lahui aloha, aole i lilo kela kuai ana, aole he mana oia kuai ana, malalo o keia Kanawai poomuku i kau hou ia iho nei, no ke aha? wahi aka ninau. Eia, aia no ke Kumukanawai ke moe maiie la aole i hoaia ia kona hiamoe, a e iike me kona paa mau mai kinohi mai, peia no e paa ai na mea a pau maluna iho, nolaila aoie i iiio keia 24,000 eka o Wailuku. Eia keia, aoie i iawe ia keia mea imua o na Lunakanawai Kiekie, e hookolokolo ia'i, maialo o na Kanawai e pili ana i ka iakou oihana, noiaiia, e iike me ke kue o na Kanawai poomuku hou i ke Kumukanawai, pela no i kue mai ai ke Kumukanawai, i na mea a pau i piii iike ole i ko iakou kahua paa noiaiia, aole au e ae ana, a melakou ia, a me na makaainana aloha o kuu iahuL E hehi waie ia na maka alohilohi maikai o Kumukanawai, no ka mea, oia ke ola o ke aupuni, a me ka iahui f ame a'u a me ko'u ohana. Nolaila, oia kumuhana ano nui ia o ke Kau o ka makahiki 1884. Noiaila, aole e hiki ia'u ke hopaa i ko'u waha, me ke kamaiiio oie imua o ko'u mau hoa makaainana no ka pono a me ke kuokoa o ko kakou aina, noiaiia, e oluolu o C!aus Spreckels, e hoihoi hou mai i na aina leialii, a e noho no oia ma ke ano hooiimaiima, a e hoihoi aku o Keelikolani 1 keia mau dala he $10,000 ia Claus Spreckeis, a na na lunamakaainana haawi aina e uku i ka uku panee o keia mau dala he $10,000, no ka mea, aoie i haawi ia keia aina me kekupono, aka, ua haawi ia me ka manao pakaha waie, me ka manao e hoopiiikia i ka lehulehiL Aoie o'u makemake e nalowale aku na hoailona kamahao o ko kakou aina aloha, e oleio ana penei: "E mau ke Ea oka aina ika pono." A heaha ka manao maiaila? j Eia, e pono ka noho ana o na 'Lii, na Kuhina o ke Alii, na Luna Aupuni | a pau, a me na makaainana o ke 'Ui, laole i oielo mai kela huaolelo e kau ae jlamalun£ E mau ke Ea o ka aina i Ika uhauha daia, a me ka nhauha aioa, ia me ka puni aie waie i ka hai dala, ao|ie ioa. Kohu ole maoli keia hana, nolaila, ke ku nei au ma ka aoaokue i ke{ia haawi aina, me ka oleio iho, aole i > lk> kela aina, mamuli 00 hoihoi ia mai [ ua aina la, a ke manao neinoau.ua [ iike ko u manao me ko kalehulehu poe | ; naauao maikai a pau, a i na pela, no ke Akua no ia ieo lokahi Me ke aloha ina punwai oiakx e Hawaii Owau iho no o JOSiAR HAOLE. Wailuku, Mar. 29 1883.