Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXII, Number 22, 2 June 1883 — He Olelo Ao Enelani. [ARTICLE]

He Olelo Ao Enelani.

NO KA POMAIKAI O NA OPIO HAWAII NA ANO OKOA O NA OLELO Mokuna I. II. NA ANO OKOA O NA HUAPALAPALA ENELANI, A ME NA HUAPALAPALA HAWAII. 1 He kanaha na leo okoa ma ka olelo Enelani. He umikumamahiku wale no ma ka olelo Hawaii. O na huaolelo oia no na hoailona o na manao: o na huapalapala oia no na hoailona o na leo wale no. Ua hooponopono ka poe misionari i na huapalapala Hawaii. Ua like keia mau hua me na hua Enelani. Ma ka olelo Hawaii, he hua hookahi no ka leo hookahi. Nolaila ua maalahi loa ke heluhelu i ka olelo Hawaii. Aka eia kekahi hemahema nui o ka olelo Enelani. He 26 wale no na huapalapala, he 40 na leo kumu ano okoa. Ua hoailonaia na leo he nui ma kekahi hua, a no kekahi mau hua na leo kulike. Ua kapaia ka papa inoa o na hua he Alphabet, no ka mea ua hoomaka ka papa inoa o ka olelo Helene, Alpha, Beta. Ua like pu keia inoa me ka inoa Hawaii pi-a pa, no ka buke kumumua. 2 He elua na papa o na leo kumu Enelani, elike me ka leo kani o ka olelo Hawaii, na leo kani, a me na leo kani pu. He elima wale no na huapa lapala no ka hoike ana i keia mau leo kani pu, a, e, i, o, u, ina ka olelo Hawaii. Aka, he 15 na leo kanipu. Ua kupono e hoomaopopo i ke ano o keia mau leo. Ua kaniia ka leo a ma ka hemo loa o ka a-i a me ka waha. Ma ka hooemi ana i ka a-i, ua kaniia ka leo e; a hiki i ka paa o ka leo, oia no ka leo kani i. Ma ka hooemi ana i ka waha ua hookaniia ka leo kani o, a hiki i ka paa loa o ka waha, oia ka leo kani u. Ua hookaniia ma ka olelo Enelani, na leo anuu okoa. Aole pela ma ka olelo Hawaii. Eia keia mau Haawina Ao. E heluhelu me ka pololei i keia mau huaolelo. Hate, hat, hall, hard, here, hen, wine, win, hope, hop, who, pure, pun, pull, house. 4 O ka papa elua o na leo Olelo Enelani, oia no na leo kani pu. Ua kapaia lakou pela no ke kokua ana o na mea waha i ka leo kani olelo maoli: He 25 ka heluna o keia mau leo kani pu, aka, he 21 wale no na huapalapala i koe. Aia kekahi hemahema hou ma ka olelo Enelani. Nolaila ua hoohuiia kekahi mau hua palapala elua no ka hoailona ana i ka leo kani pu hookahi. He 7 wale no na leo kani pu ma ka Olelo Hawaii. A 7 hoi ka heluna o na hua palapala, no ka leo kani pu kona hua ponoi. Eia kekahi mau Haawina Ao. E heluhelu i keia mau huaolelo. Have, when, kite, sick, gun, mug, jam, glazier, march, shade, late, bar, send, zone, tart, did, think, that, pipe, babe, file, vase, yard, wide, make, nine, young.

6 Ua okoa ke ano o ke kamailio ana no ka poe Enelani. Ua okoa ke ano no na kanaka Hawaii. Ke kamailio nui nei ka poe Enelani ma ke alo o ka waha. Nolaila ua kapaia keia ka olelo nahesa, no ka pinepine o ka leo. Ma ka huaolelo kanaka, ua hoikeia ke ano kuluma o ka lahui Hawaii ma ka olelo, oia no ka pinepine o na leo i hookaniia ma ka puu. E hakilo ka poe imi i ka noeau i na leo kani pu 18, 16, k, g, a hookaawale, kekahi maluna ma ke kani a-i, kekahi malalo. Pela no ehoomaopopo a kaawale ia l, r, 24, 25. E hookani i ka l, me ka hoopalahalaha ana i ke alelo. E hookani i ka r me ka hoopoeope ana i ke alelo. Pela no t, me ka mama o ka alelo; d, me ka hoopaa ana i ke alelo iluna i ke kepa o na niho. Aole hiki i kekahi mea ke hookani ia th, ke ole ka hoopuka ana i ke alelo maiwaena mai o ka niho. Mai hoohuikau ia p, me na lehelehe mama, a me b, me na lehelehe paa. (A hoea hou aku.)