Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIII, Number 2, 12 January 1884 — Page 1

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

BUKE XXIII,            HELU 2.         HONOLULU, POAONO, IANUARI 12, 1884.      NA HELU A PAU. 1154.

MAIKAI KA HOI

 

KA PAPA,

 

A ME

 

KA LAAU O KOU HALE,

 

NOHEA LA!

 

KAI NO HOI NO KAHI O

 

WAILA MA.

 

Nana aku no hoi ia la ohi ka lo o ka laau o Makawao.  i ka ua mea hoi o ka nani.

 

NA PAPA! NA PAPA!

 

A ME

 

Na Pono Kukulu Hale

 O na Ano no a Pau.

 

AIA MA KE KIHI O NA ALANUI

 

Papu me Moiwahine,

 

HONOLULU

 

Malaila e loaa ai e like me ka makemake no ke

 

KUMUKUAI MAKEPONO LOA

 

PAPA!  PAPA!  PAPA!

 

NA PAPA HULUHULU,

NA PAPA MANOANOA,

NA PAPA I KAHIKA,

 

NA PAPA KEPA,

PAPA HOLE KEOKEO,

PAPA HOLE ULAULA.

 

Na Laau, Na Laau,

 

NA KUA,

NA KAOLA,

NA AAHO,

NA MOINA,

NA PEAPEA.

 

PINE HULUHULU;

PINE I KAHIIA.

 

NA PAPA A ME NA LAAU ULAULA.

 

PILI ULAULA,

PILI KEOKEO,

PANI PUKA

PUKA ANIANI,

PANI PUKA ANIANI,

PUKA OLEPELEPE

 

PENA

O NA ANO A PAU,

Hulu Pena mai ka liilii a ke nui,

Aila Pena,

 

                                    Aila Hoomaloo,

                                                Waniti, Pate,

 

Na Lako o kela a me keia Ano.

 

NA AMI PUKA HALE,

 

NA AMI PUKA PA, ANIANI

 

PEPA HALE A ME NA LIHILIHI,

 

E loaa no malaila,

 

PAAKAI HELU I,

 

-o-

 

KAKAAKO ME PUULOA.

 

            No ke Dala Kuike e loaa no na mea pau i haiia ae la no ke Kumukuai Emi Loa.  O na Kanoha mai Haaii ae la no ke Kumukuai Emi Loa. O na Kanoha mai Hawaii a Niihau, e loaa aku no me ka hooko pololeila.  E kipa nui ilaila i ike i ka oiaio.                                     905 tf

 

 

NA HOOLAHA KUMAU.

 

PAPA! PAPA!

-NO-

ALLEN & ROBINSON

 

Ua wehe ne ae maua

PA KU AI PAPA,

-MA-

Ka Uuapo o Pakaka.

 

Na Papa Ulaula o na ano a pau,

Na Papa Paina o na ano a pau,

Na Pili Hale Ulaula,

Na Pili Hale Keokeo,

Na Pepa Molina,

Na Pepa Hoonani Hale.

 

Na Pena a me na Aila Pena!

Na kui o na ano a pau.

Na Pani Puka a me

Na Pani Puka Aniani,

Na Pani Puka a me

Na Olepelepe.

 

NA LAKO KUKULU HALE

ONA ANO A PAU!

E kuaiai ma

KE KUMUKUAI HAAHAA LOA

O keia Makemake.

 

PAPA! PAPA!

AIA MA KAHI O

LEWERS & COOKE,

(O LUI MA)

ma ke kahua kahiko ma alanui Papu a me Moi.

Eloaa ai na

PAPA NOU AIKI.

o kela a me keia ano.

 

Na Pani Puka, Na Puka Aniani, Na Olepelepe,

Na Pou, Na O-a, Na Papa Hele, Na Papu

Ku, A me na Papa Moe nai loa

NA PILI O NA HALE O NA ANO A PAU.

 

Na Pepa Hoonani, Na Pena o na Wai e pau,

Na Kui mai ke Nui a ka Makalii, Na Ami

Puka, Na Ami Puka Aniani, Na Ami

o naano a pua, Na Aila Pena, o

kela mekeia ano Na Aila Hoe

maloo, he lehulehu wale,

Na Aila e ae o na

Ano a pau.

 

NA WAI VANIKI

-A ME NA-

WAI HOOHINUHINU NANI!

O NA ANO A PAU LOA.

NA BALAKI ANO NUI WALE.

A ke hai ia aku nei ka lono i na Makamaka a

pau, ua makaukau keia mau Makamaka

o oukou e hoolawa aku ma

na mea a pau e pili ana

ma ka laua oihana

-NO KA-

UKU HAAHAA LOA.

E like me ka mea e holo ana mawaena o

Laua a me ka Mea Kuai.

E Hele mai! E na Makamaka!!

A e lawa no hoi ko oukou makemake

me ka oluolu a me ka maikai.

 

LOLE MAKEPONO

Ke Kuike e loaa no ia ma kahi o

Kakela me Kuke.

-E laa na-

AHINAHINA, KALAKOA. KEOKEO,

LEPONALO. PENA, AILA,

AILA HONUA, ANIANI.

 

NA MEA PIULA,

Kopa, Aila Hoomaloo, Kui Kakia, Pa

keke, Tabu Kaula, Noho Lio, Hulu

Palahi, na Palumi, ahe agena

no na mokupuni o Hawaii

neino na Laina-kini-nao

Lainakini Maoli, Ki-lika, Palulu Kalakoa,

Alapia, Kelepa, Na Lole kupono i

ka Wawae, Palule Huluhulu,

Na Lole Huluhulu, Na

ka hoohelo ana, Li

Lole no pini, Lihilihi, etc.

A ME NA

 

Mikini Humuhumu

MAKEPONO LOA.

A he mau

MEA AI KAHI:

KA PALAOA, KOPAA

RAIKI, PIA, HOOHU

PAAKAI, HUAALA,

PIA KULINA, KOPE,

-A HE-

 

Laau Lapaau Kaulana Loa

A DR. JAYNE.

LAAU HOOMAEMAE KOKO

LAAU HOOPAU NAIO,

PENIKILA, HUAALE,

LAAU KUNU

Me na Laau Hamo, a Pala 'ku

            640-tf

 

 

OWAU A ME IA:

-A I OLE,-

OIA NO ANEI?

 

HE MOOLELO KAMAHAO!

 

I KA POE HELUHELU O KE KUOKOA:

Ke waiho aku nei ka mea unuhi o keia wahi moolelo i kona aloha Hape Nuia, a me ua aloha nei ke naue pu aku nei imua o oukou kana wahi makana no ka makahiki hou, a oia keia e kau ae la maluna; "Owau a me Ia:" i ole, Oia no anei?" He moolelo keia i piha i na mea ano e i na mea e kaha ai, a e manao ia ai paha he oiaio ole. A no ia kumu i waihoiea aku ai keia wahi moolelo imua o oukou, me ka manaolana o ka mea unuhi e apoia mai ana kana wahi makana iki a hookipaia aku ma kahi hakahaka o ko oukou mau home. Oiai, o ka manawa mua loa keia o ko ka mea unuhi hoao ana e unuhi i keia moolelo a hoaiai ae imua o oukou, e oluolu ka me heluhelu ke kala ana mai i na hemahema, a pela aku, ina he mau hemahema io kekai: a e hoao no au e unuhi me ke akahele a me ka pololei loa elike me ka hiki ia'u a, a pela no hoi au e hoao ai e imi i mea hoonanea me ka mikioi a me ka eleu no ka pono a me a pomaikai o ka poie e heluhelu ana i ke KUOKOA. Hape Nuia! Hape Nuia!!

 

MOKUNA I.

            I LOKO o ka makahiki 18-, ua ikeia ae la ma na poai hui o ke kulanakauhale o Nu Ioka kekahi kanaka kamahao loa. Ua lawe mai oia he mau palapala hoolauna mai ka poe hanomai o Europa a i ka poe waiwai a hanohano o Nu Ioke, a ua hoohui kokeia aku oia iloko o ua poai hui nei. Mawaena o na poe i hoolauna ia aku aiia, o kuu makuakane hanauna kekahi, he ona banako, kaulana no kona waiwai, kona noeau, a me kona kulana, a ma kona hale nani hoi i ike mua ai au i keia kanaka ano e, nana i hoala ae i na manao hoopunihei iloko ona poe a pau e hookokoke aku ana iaia: e hoopunihei ana i ka poe kahiko a opio, na kane me na wahine, mamuli o na helehelena maikai a me na manao noeau. He ano loihi kona mau oiwi, he maikai kona pauku kino, aole he ano puipui loa, a ma ka  hakilo pono ana i kona ano, e hoike mai ana kona mau hiona i ka ikaika i hunaia e ke akahele me ka malie. He mau nanaina kona o ke ano Helene, a ma ka nana pono loa ana e ikeia ai kahi i loaa mai ai o keia mea hoopunihei, no ka mea, ina hookahi ike ana iaia, e lapu ia ana oe e na hoomanao ana, a hiki ole hoi ia oe ke pale aku i na makemake no ka ike hou ana aku iaia.

            He ano haeleele kona ili, he uliuli lipolipo maikai kona lauoho, a e apiipii ana hoi ia maluna o kona poo nui, a o na helehelena, ua hoike mai no ia i ke ano hakumakuma elike me ka mea e ike mau ia ai ma na helehelena o ka poe huhu a me ka hoomainoino. Aka, o na maka nui mohaha, me he la, e heluhelu mai ana i na manao oloko ou, a me nanaina me he la ua hookaawaleia mai ko keia au aku nana i hoomanao mai ia'u i na nanaina kaumaha, aka hoi, makala, o kekahi holoholona i haai ia a pipa wale ae no. Na kela mau maka ano e no i koike mai i ke ano o kekahi mea nani loa i hoopoinoia a i hookilakilaia hoi e ike au o ka manawa a mekona hopena. Aka, na kona ike lua ole ma ke kalaimanao ana i hoolilo iaia i puu-nana, - o na luna aupuni, ka poe hanohano, ka poe hakumanao, na akekamai, ua hookeke aku la lakou e loaa ka manawa ekamailio pu ai me ia, haalele aku la na lede i ka rumi hulhul a me ka lakou mau ipo aloha no ia hele ana e hoolohe iaia; haahai aku la ke ao holookoa e hoolohe i kanamau mea e kamailio ai, aeonihele ana oia iwaena oke aluka kanaka, me he la, aole oia i ike a aole no hoi ona manao nui oia ka mea e kau nui ia nei. O kana mau mea a pau e kamailio mai ai e haule mai ana no ia mai kona mau lehelehe maime ka hookuanui ole a hoolauwili ole o na manao., a haanui ole hoi.

            He mea maa mau i ka poe i ike pono loa i ke ano o ka kanaka aole e oi wale aku ana na manao mamua o na noonoo kupono. He ike oia i na manao o hai, me he mea la i hele mai oia e lawe ae i kanaka @ i mea ao a hoopaanaau nana, aka, e hoohui ae i ke kanaka a me na mea a a pau e pili ana i hookahi, me he mea la la ua ike e ia eia mai ka mua a ka hope. Ua ike oia i na mea apau, ua kamilio oia no na mea i manao ia e kakou ua hanaia i kahiko loa me he mea @ ua ike maoli no oia a ua  noho pu no hoi me lakou; a ua kamailio no hoi no na kanaka kaulana o keia wa a me ko ka wa kahiko loa, me he la,ua hoohui like ia ko lakou ola hookahi ana. E hele mai ana kekahi mai kona alo mai me he la ua noho ia e ia na makahiki he nui wale iloko o hookahi hora wale no, a e hiki ole hoi ika ike o ke ao ana a na kula ke hoopapa mai i ka nui ike a me na wehewehe naauao ana a keia kanaka.

            He hapa ole mai kana mau mea i ike ai, a he oi loa aku no hoikona ike ma na mea kani, a ma ia mau mea wale no e hiki ai ke ike ia aku kona mau manao huna oloko, a mai ka honehone manahe malie ana o na mea kani a ua kanaka kamahao la e hookani ai, e lohe ia ai kekahi mau mele maikai loa, a e paa ai hoi ka hanu o ka mea e hoolohe ana no kekehi mau minute, a oia hoi keia: me he uwe ana la na kekahi mea i haule pu na manaolana e loaa kana mea i lia ai. Eia oia ma ka home me na malihini a pau, mamuli o ka nui o na ano olelo i loaa iaia, ua kamaaina oia i ko na aina e, me he la@o kona aina ponoi iho. He akahele kona ano, he mea hoi ia e hoike mai ana aole oia e hiki ke hoohikilele a hoopulalelaleia; aka, i hoapili nou no na a pau a no na makahiki hoi he nui, aole e hiki i kekahi mea ke hoopapau aku i kona mau noonoo.

            O Iosepa Salatela kona inoa, a mai Parisa mai oia, a i ka manawa i kakauia ai keia moolelo, e noho ana oia maloko o kekahi hotele nani loa ma ke kulanakauhale o Nu Ioka. O kona waiwai ua hapa ole mai ia,elike nomekona noonoo nui a akamai palena ole.

            I ka manawa o ka hoea ana mai o keia malihini iwaena o ko makou hui he kanaka opio loa wau, me kekahi waiwai i hooiliia mai maluna o'u e lawa ai no ka noho wale ana me ke kuonoono a me kekuokoa, me kau wahi ike iki ma ke kaha kii ana i ao ia mai e ka'u man aikane, no ka mea, he poe kakau a kaha kii ka hapanui o lakou. A aohe no hoi a'u hana nui no keia ola ana, koe wale iho no ka lawe ana i ko'u kaikuahine hanauna Adelaide ma na wahi hoolealea, na wahi ahaaina a pela aku, a e hana hoi nona i kela a me keia mea e hooluolu aku ai i kekahi lede opio kaikunane ponoi ole i kaukai mai i keia mau kokua liilii ana maluna o kekahi pilikoko i pili kokoke aku iaia; a mamuli hoi ona i hoalaia ai ko'u manao pilihua a uaki e ike i keia liona hou, ka mea nana e hoala nei i na manao pilihua a kuaki e ike i keia liona hou, ka mea nana e hoala nei i na manao kupikipikio iwaena o Nu Ioka. Mahope iho o na hoohokaia ana he nui wale, -no ka mea, he kakaikahi kana mau palapala kono i ae aku mawaena o na kono ana he nui e lehulehu wale- ua halawai aku la au me Salatela maloko o kekahi aha lealea nui i piha i na maka hanohano a kaulana, a mailoko mai hoi o ka puulu o kekahi o lakou i lohe ai au i ka puana ia ana ae o ko'u inoa, a huli aku la au e kulou hoomaikai no ka ae ana aku i na hoola una ana. A mahope iho o na kamakailio ana, ua ku kokoke aku la au e nana wale aku ana a e hoopaanaau ana hoi i ke ano o keia malihini. A ia'u e nana wale ana no, ua komo mai la na manao hookonokono iloko o'u, me he la he hana mana ano e, a ua hoao au e kue aku i keia mau manao ana, aka, aole e hiki, no ka mea, e hahai mau ana ma o na la kekahi mea hoopulalelale, a na ia mea i kono mai ia'u e pili mau aku me ia, -he mea na'u i noonoo nui mahope iho a hoomaopopo lea.

            Aole i puka mai keia mau noonoo ana iloko o'u no ka manao ana he ino na manao o keia kanaka, aka, o ka manao wale no ua hoopuniia ke ea o kahi a'u e ku ana me kekahi mea i hoahewa ia. He mau noonoo koho wale aku no keia, aka, ua ike no au, iaia i pahola mai ai maluna o'u i kona nanama moakaka, na maka luuluu, ua ike mua no oia. Hoomaka mai la oia e kamailio ia'u no kekahi mau mea liili e pili ana nona, a pela oia i hoomau mai ai ke kamailio ana a hiki wale i kawa i lilo ai na kamakamailio ana mawaena ona a me a'u a pela pu hoi i nalohia aku ai na noonoo mua, a'u i manaoio ai no ka nui loa o ko'u makemake e ike pono loa i ke ano a me ka loaa ana hoi ia'u o ka moolelo o keia kanaka kamahao loa a'u i ike mua loa ai. E hoao mai ana anei oia ma ka hoohuli ana i kona mana hoopunihei a pau e holoi aku i na hiohiona mua ana i hoike mai ai? Ina pela, aole oia i hololea pono loa, no ka mea, aia au imua o kona alo, malalo o na kaialewa ana a kona mau noonoo. aole i hiki iaia ke hoano e i na kamakamailio ana, aka ia'u wale iho no, ua hoike mai la na noonoo malie ana ia'u aia no he manao ma ona la e lilo maua i mau makamaka maikai a i mau hoaloha: no ka me, mahope iho o ko maua halawai mua ana me ka hoike ole i na hiohiona makemake no ke alo o kekahi a me kekahi, ua hooia ia mai au e ko'u mau noonoo ana e imi ana oia ia'u, a mai laila mai i hoomaka ai ko maua kamaaina ana a ma ka hakilo hoomau ana hoi i hiki ai ia'u ke hoike aku imua o ka lehulehu i na mea a pau a'u i ke ai e pili ana nona, oia hoi na mea wale no i loaa ia'u ma keia halawai mua ana. Aka, ma keia halawai mau ana a maua, eia no me a'u i na wa a pau kekahi manao e pili ana nona, a na keia manao no i hoala ae i na noonoo mau ana e kiai a e hakilo mau i kana mau mea e olelo a e hana ai. Ua manao no au aia no ma ona la kekahi mea e ae a'u i manao nui ai e huli, a he manao hilinai ole la kona ia'u ke kumu e hoike ole mai ai oia i keia mea a'u e manao nui nei, a malalo o keia mau kumu, ua manao au he hoopalaimaka wale iho no keia hoaikane ana, oiai aole oia i hilinai mai ia'u.

            Ina o na mea a pau a keia kanaka i hookau mai ai maluna o'u he ano e, he mea kahaha paha i na poe a pau ke koomanao ae i na mea i hanaia maluna o kuu hoahanau Adelaide, no ka mea, he like loa kana mau hana me ka Salatela. O ke keiki hookahi wale no ia a kona makuakane, a malalo o kana alakai ana e hooponoponoia ai na mea e pili ana no ka hale noho, oiai ua make kona makuahine. Ua hoonaauao pono ia oia a mamuli o kona nani a me ka ui, ua nui kona noi ia mai e mare, aka, ua hoole aku la oia i keia mau noi ana a pau, no ka mea, aohe kulike o kona manao me ko lakou; a o kekahi poe i hele aku e noi, aole no ke aloha wale no, aka, no ka ike i kona waiwai. Maluna ae e keia mau mea a pau, ua piha keia kaikamahine ka lokomaikai a me ke aloha, a e hooikaika ana hoi e holopono na hana maikai, a he karistiano oiaio oia I kona launa ana me Salatela, ua ike iho la au i ke ano e maluna o kona mau helehelena, oia hoi me he la e pii mau ana kona ui i na la a pau a ma na manawa a pau a laua e kamailio ai e ikeia aku ai keia mau hoailona, ua loaa iaia kekahi me i kulike ka manao me kona.

            Oiai makou ma kekahi ahaina hulahula i kekahi po, ua hakilo pono loa au ia Adelaida a me Slatela, a ma na hiohiona o na helehelena a laua a i elua ua hooia iho la kona naau ike ano e o na mea i hanaia a i kamailioia aku i kuu hohanau; a ua komo iho la iloko o'u kekahi hopohopo no Adelaida. Ia maua i hoi mai ai mai ka ahaaina mai ia po, ua kamailio aku la au iaia no Salatela, me ko'u hoike pu aku iaia i ko'u mau manao keakea no ka launa pu ana me keia kanaka, hoolohe malie mai oia ia'u no kekahi mau minute a pane mai la: "He mea ano e loa ia'u oiai, ua mahalo like kaua i kona ano, a he like ole nae ko kaua manao ana nona; oiai e noonoo iho paha oe, ua hui like kaua i loaa kona hopena -ia oeno ka hoike ana, a ia'u hoi:" -hoomaha io la oia no ka manawa pokole, me ke kau ana ae i kona lima ma kona lae, a pane mai la; "a ia'u hoi no ka hoola ana."

            "E kuu hoahanau aloha, " wahi a'u, ke manaoio nei au, aia ma o keia kanaka la kekahi mea huna ano e; he mea huna paha no ka luuluu a me ka kaumaha, a i ole he mea huna paha no kekahi pilikia; a no ia mea mai hoopaipai aku oe i kou mau noonoo no ka hooluolu, oiai ua aloha oe, malia paha hemau mea ia e hoopilikia mai ana ia oe."

            "Huli wikiwiki mai la oia a nana pono mai la ia'u, aole me na nanaina o ka huhu a me ka inaina, a pane mai la:

            "Aole keia he manao lapuwalewale ae no no'u iho aka he manao i hoolale ia mai. Ua ike no au e hiki mai ana a manawa e noonoo iho kela kanaka ku hookahi owau kana aikana maikai loa ma ka honua nei."

            "A," wahi a'u oiai e hoomaka mai ana e loaa ia'u ka noonoo hou: "he aikane wale no anei, aohe mea eae?

            A iloko o ka powehiwehi o ka po. ua ike aku la au i ka pii ana ae o ka ula ma kona mau maka: ahuli mai la oia ia'u me na papalina i hele a hakea; me ka pane ana mai. "Aole, e Roiala. Aole he mea eae! no ka mea, o ko Salatela puuwai, he lehu ia! he hookahi wale no ana aloha ana a aole oia e aloha hou aku." A mamua o ka loaa ana ia'u o ka manawa e mihi aku ai no kela ninau ano ole a'u, ua pane hou mai la ia, "Ua poina oe ia oe iho, e Roiala, aka, ke kala aku nei au ia oe. Mai manao oe e mau ana na manao o ia ano mawaena o na kane a me na wahine i na manawa a pau. ua kuhihewa kou mau noonoo ana no ko Salatela ano, a ua hewa loa kou mau noonoo ana no'u" O ka oi loa aku keia o ka awahua; ua mana oloa au ua ike ponoia la wau e ko laua mau manao, he mau manao hooipoipo a hoalohaloha, eia ka aole, ua kuhihewa loa ia ka wau.

            (Aole i pau.)

 

KA MOOLELO O

Kihapiilani,

 

KA MEA NANA KIPAPA KANAHELE

O OOPULOA A ME KE AI I PUPU

I MOLOKAI

 

[ KAKAUIA NO KE KUOKOA]

HELU I.

            [E na makamake e noho ana mai Hawaii a Niihau, ALOHA oukou. Ua ili hou mai maluna o'u ka hana nana i hookaulana aku i kuu moa iloko o na makahiki i kaa hope ae nei ma ka nupepa Ke Au Okoa, a me Ko Hawaii Pae Aina, a he kamaaina au imua o oukou, nolaila, ke panee aku nei au i keia mo olelo Hawaii imua o oukou, i mea e ike ai kakou i kona imi ana i kahi i ku ai oia i ka moku o Maui, a me kana mau hana kaulana, a e ikeia no ia ma Wananalua i Hana, Kipahulu, Koolau, a me na Loko o Kanaha me Mauoni a me Kaluakoi i Molokai, a he alii kiekie o Kihapiilani a me koha mau mua mai ka po mai, a mai kona mau makua mai i puka ai keia olelo kaulana a hiki i keia wa. "Na Hono o Piilani," a ke noho nei he mau pua 'lii e ola nei, aia nae he mea mau ma na moolelo a me na Kaao o Hawaii nei ka hoole ana aole he pololei o keia, a ke noi aku nei au i ko oukou lokomaikai e ka poe heluhelu e hookuu mai ia'u e hoopuka i keia moolelo mai ka mua a ka hope, ae hoomaka kakou e heluhelu me ka hoomanao i na hana oia i alowale aku la.]         M. Manu.

 

I KA wa e noho Moi ana o Lonoapiilani no Maui ma Lahaina oia ka mua ponoi o Kihapiilani a o Piikeaapiilani ko laua kaikuahine ponoi, o ka mua ia o Lonopiilani, oia ka wahine a Umialiloa ke alii o Hawaii, o keia alii o Lonoapiilani i ai, a i i-a na lakou, a i ka hiki ana o ua kanaka nei imua o ke alii ninau mai la ke alii, heaha mai nei kau: hai aku la ua kanaka nei, i hoouna mai nei ko kaikaina ia'u e haawi mai oe i ai a me ona i-a na makou pane mai la ke alii, o hoi e aku mamua na ko'u kanaka e lawe aku ka ai mahope nei, ku ae la keia hoi a hiki imua o Kihapiilani a hai aku la i kana mea i hele ai, mai ia la a po a ao ia po aole i hiki aku ka ai mai ia Lonoapiilani aku nolaila, hoouna hou aku la o Kihapiilani i kona kanaka e hele hou i ai i kona kaikuaana, aole no he loaa mai, o ka lua keia o na kanka i hookokaia e ke alii Lonoapiilani, ma keia nele ana o ko Kihapiilani makemake i hoouna aku ai i kona mau kanaka ua noonoo oia i ke kumu i loaa ole mai ai o ka ai a me ka ia mai kona kaikuaana mae a aku, @ e aho nae @ ke @ ia Kihapiilani i makaukau a @   mau kanaka @@@ aku @ kauoha i kana wahine  @ a hoi mai au ma ke kane makua mai ae mai la ka wahine, ia @@ me kona mau kanaka kokoke e hiki aku i ka hale o Lonoapiilani, pane mai la oia i kana olelo i kona kaikuaana ia Kihapiilani hele mai a noho iho malaila, oia hoi ke kipaepae i hoonohaia mawaho o ka puka. he mea mau @ na hale o Hawaii nei mai ka wa kahiko a hiki no i keia wa ma keia olelo @ oko aku ai ka mea nona keia moolelo a me kona mau kanaka, a pane mai ia Lonoapiilani me ka leo nui i kona Kaikaina, heaha mai nei kau e Kihapiilani i hele mai nei? hai aku la keia @ hele mai nei au e i ai a ia na'u a ia ka @ wahine ia oe.

            Ae wahi a ke alii o hui e mamua a ou kanaka ke noho iho mahope nei a hoiaku me ka ai, ku ae la o Kihapiilani a hoi aku la me ka noonoo pono i na olelo a kona mua, aia nae, ua ike mua o Kihapiilani i kana olelo a me na @ o kona mau maka ia manawa @ oia imua o kana wahine hai aku la oia i kana olelo.

            He mea kupanaha i kuu kaikuaana i ke aha hoi kau, i waho no o ka puka o ka hale o ka ninau e mai no ia o Lonoapiilani ia'u, hai aku nei no hoi au i ai a o ko'u ike aku la nei no ia ma ke ano o kana olelo a me kona mau hiona a o ko'u hoi mai nei no ia la.

            Hai mai la ka wahine, ina pela ka olelo a ko kaikuaana. alaila, e moino aku ana ka noho ana o keia mua aku, nolaila, (he mea pono e hoomanao ka mea e heluhelu ana i keia moolelo i ka hooko ia ana o keia olelo mua a ka wahine @ Kihapiilani.)

            E waiho iki kakou i ka olelo ana no Kihapiilani, a e huli ae kakou a nana aku i ka Lonoapiilani mau hana ku ole i ke aloha. I ka wa a Kikapiilani i hoi aku ai. ua olelo aku ia o Lonoapiilani i kona mau Aipuupuu e houluulu i ke koena ai papaa o na umeke a pau i ka ai ia. a o kahi umeke okoa aku, a pela no hoi me ka iwi o na puaa a me ka i a e houluulu a ka laulau hookahi. a ua hookoia ka olelo a ke alii, aia nae iloko o keia wa e lawelaweia nei keia mau mea. na komo mai la na manao hao hoa no keia mau mea a pau e hanaia nei. me ka manao he mea e la ka mea nana keia mau mea e hanaia nei, eia ka auanei na Kihapiilani.

            I ka makaukau ana o na mea a pae hele aku la ua mau: A ipuupuu nei a hiki imua o ke alii Lonoapiilani hai aku la ua pau na mea au e ke alii i olelo mai nei, a oia ka wa a ke alii i kahea ae ai i na kanaka o Kihapiilani e hoihoi i ka ai a me ka ia. hoihoi laua nei, holo ka auamo mamua kekahi a mahope kekahi. a ia laua nei i hiki aku ai imua o ko laua Haku alii Kihapiilani me ka manao hoihoi pane mai la ko laua alii, hookuuia iho malaila.

            I ka makaukau ana o ke alii e ai me kona mau ohua. i wehe ae ka hana i na umeke ai a me na laulau. he iwi wale no, aohe wahi mea a pili io ae a pela no hoi me na umeke  ai he papaa ma loo wele no. I ka ike ana o Kihapiilani a me kana wahine i keia mea, ua kahaha ka manao a me ko laua mau kanaka. aole nae e hiki i ke alii ke haalele i keia mau mea ai i haawiia mai e kona kaikuaana, lawe ae la no ia a ai i keia mau mea a pau. a he hana mau no hoi keia na Lonoapiilani i ka haawi aku i kona kaikaina ma ia hope iho, aka, oke alii nona keia moolelo, hoomanawanui no ia i keia mau hana ku i ke aloha ole a kona mua. I ke kakahiaka o kekahi la ai. kauoha aku la o Lonopiilani i kona mau kanaka lawaia okilo hee e malama i ka hee, aole e e@pehi, e hoo no me ke ola iloko o na poho-ie, a i ka holo ana o ka poe okilo hee mawaho iho o kuaau o Lahaina, ma kahi e kokoke ana i ka nalu o Uo e pili ana i Keawaiki. a he nalu kaulana keia ma Lahaina i hakuia e ke mele.

            Aloha mai ka nalu -a.

            Kani nalu o Uo -e

            Nalu haihai maka -a,

            No ua hoa nei - e.

 

            I ka hoi ana mai o na lawaia okulu hee a hihki imua o ke alii me ka hoike aku i ka laua mea i hele ia elike me ke kauoha a ke alii a ua like me kona makemake.

            Ma keia wahi o keia moolelo e ike ai oe eka mea heluhelu ika loa o ka Lonoapiilani mau hana pono ole.

            Aia no iloko o keia wa i hoouna aku ai o Lonoapiilani i kekahi kanaka ponoi ona e kii ia Kihapiilani.

            (Aiole i pau.)