Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXI, Number 21, 21 May 1892 — Page 1

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

BUKE XXXI. HELU 21. HONOLULU, POAONO, MEI 21, 1892. NA HELU A PAU, 2390

 

@ [column unreadable]

 

He Moolelo No NIWELA! KE Kanaka Hana Pu o Mosekao KA Weli o ka Makakila

Waladimira ka Moneka.

KE AUPUNI O RUSIA MALALO O PETERO KA NUI.

Ka Weli o ke Kaneturia Umikumamahiku

MOKUNA  XV.

HOEHAEHAIA-KA HOOPAKELE A KA HOALOHA.

 

O IA O RULEKA MALOKO O kela wahi ona i hoopaa pio ia ai, ua ano palaka loa ia oia mamuli o ka loihi loa o kona noho pio ana. Iloko o kona mau hoehaehaia ana, aole loa oia i poina i ke noi ana i ko ka Makua Lani lokomaikai e aloha mai iaia a me kona luaui makuahine, a pela pu hoi me kana ipo alhoa ka ui nohea hoi o Rusia.

            A oiai oia e noho ana me ka nanea nui, nakeke mai la ke pani o ka puka o ke keena ana e noho ana a komo mai la he elua mau kanaka i maopopo ole ko laua mau naka i maopopop ole iaia, a pane mai la:

            "E ku, a e pnka kokoe iwaho."

            Ku koke ae la oia iluna a hele aku la ma ke alahele i maopopo ole laia, a koho wale iho la no oia e lawe ia ana ia no koua wa hope loa, oiai no kona mau lima ua paa i ke pupee ia, aole hoi e hiki iaia ke hana ae. A me ka pane leo ole ua haawi mai la kekahi o laua i kana peku mahauahana ma ko Ruleka kikala, aka, me ka eleu nui ua alo ae la ia me ka hikiwawe; alaila, hoomoe mai la kekahi i kana pauku laau maluna o ianei, aka, ua poho ia mau manao palaualelo, no ka mea aole I ko kona makemake, a oiai e waiho koke ana ka ipukukui hele po ua peku akau la o Ruleka a pio iho la, a hapapa hewa wale ae la no ma o a maanei. O Ruleka hoi ma ia wa ua nee aku oia iloko o ia pouli nui me ka hoopnopono ole a kulai aku ia i kekahi o na powa a hina aku ia ilalo.

            "E Mikila, e Mikila, auhea iho la ke pio a kaua?"

            "Auhea la; ua hina ia au ilalo a ua eha loa, nolaila o huii koke aku oe, malia ua holo aku la."

            Ia laua e hoka wale ana no iloko o ia pouli nui, ua lohe aku la laua i kekahi leo nui e kuhea mai ana ma kahi mamao. Hele awiwi aku la laua no kahi o ka leo a laua i lohe ai me ka manao o ko lakou poe hoa lawehana, aka, ia laua i hoea aku ai ma la wahi, ua hoopuiwa koke ia laua I ka ike ana aku i ka Moneka e hele mai ana me ka pahikaua nui e ku mai ana imua o laua. I kela wa ala ka makau a me ka weliweli iloko o laua kahi i hekau ai.

            M ka manawa hoi i pio ai ke kukui ua hele malie aku la o Ruleka ma ke ala ololi o kona keena paahao a hiki i kona lohe ana i kekahi leo i kamaaina mua iaia e kuhea ana i kona inoa. Me ka awiwi oia i hele aku a hopua i na lima o ka mea nona ka leo ana i lohe ai me ka hauoli nui.

            Hopu mai la ka Moneka i na lima o Ruleka, a pane mai la;" E hoonani ia na lani no keia loaa ana ou la'u. Nolaila, e awiwi kaua o loea maui ananei kaua i na powa." Me ka elu, ua puka aku la ka Moneka me kona hoaloha opi Iluna o ka malamalama.

 

            No ke iho la na kanaka powa i ka huli i ka laua pio ma o a maanei aole nae he wahi o ka loaa. Nolaila, ua piha loa laua i ka makau no no ka nalowale honua aua o ke pio ia laua.

            Kalakala ae la ka Moneka i na kaula i hauhoa la ai kona hoaloha a pau.

            "E hoomaikai ia oe e kuu makua maikai, a na na mana lani e kokua mai ia oe," wahi a Ruleka.

            "Na ka lokomaikai o na lani i kokua mai ia kaua," wahi a Valadlmia.

            Oiai laua nei e nei ua po eleele loa kela manawa a huli hoi aku la laua me ka naau hauoli.

            Oiai kona luaui makuahine e noho ena maloko o kona keena me na lihilihi maluhiluhi a me ka naau mokumokuahua ua hiki ole loa iaia ke hiamoe oiai e uwe mau ana oia no kana keiki hiwahiwa. Oiai hoi oia e holoholo ana i o a ianei me na kuko kaumaha aia hoi, lohe aku la oia i ke kani ana mai o ka bele o ka puka a huli koke ae la i kona wahi kokoolua Paulo.

            "E! he bele paha kela?" ae, wahi a kahi keiki, me kona ku koke ana ae a hele aku ia no ka puka a i kona wehe ana aku aia hoi, ua hoopuiwa ia oia i ke ku ana mai o kona haku ka mea hoi a laua i manao ai ua make, aka eia oia ua ola hou mai.

            Kono koke aku ia o Ruleka a imua o kona luaui makuahine, ua haule aku la oia ma kona mau kuli, a apo aku la i kona luaui a uwe iho la laua me na waimaka o ka hauoli.

            Mahope iho o ko laua apo aloha ana, ua pahola aku ia ka luaui maikai i kana hoomaikai imua o na lani.

            Ua nui ko laua mahalo no kela Moneka pahaohao, a ua lilo oia i mea poina ole iloko o ka naau o kela makuahine maikai i na wa a pau a laua e haipule ai.

            Ma kekai ia ae, ua hoea mai la ka Moneka i kahi o Ruleka a ua nui na hoomaikai a kela luaui i pahola aku ai maluna ona, a pela lakou i hoohala ai ia la a hiki wale i ke ahiahi ana.

            "Ke mano nei au e ka makua maikai, he mea pono e hoike ia aku keia lono hauoli i kela lede opio, oiai ua ike au ua ehaeha loa kona naau?" wahi a ka makuahine.

            "Ua lohe oia no ka mea, ua halawai au me la."

            (Pela a puka hou aku.)

 

NANEA KAMAHAO O KE KEIKIALII ROMEALA; KA Ui Kila Mageneti O PARAMERI.

 

Ka Nani e haule ai ka Honua;

Ka Mahina Meli o Salaredina;

Ka La Alohi o Mulisedera;

Na Kulu Koko Kamahao Ekoulu.

 

Na Ui Hookelakela O KE AO HOLOOKOA.

 

NA NANI Puuwai Uahoa o ka Honua nei A O KE Kila Mageneti o ke Aloha-"O Parameri no ia."

 

            No ka mea, o ka nani o ke ao, he wahi la i huli nui ia e like me ka olelo a ka ipo i ka ipo.

            "Maluna o ko'u wahi moe i ka po. Imi a'u i kau mea i aloha ai, aole nae i loaa."

            A ma na poai hoi o ka poepoe honua, ua olelo hou ia.-E hai aku i ka'u mea aloha. No keaha la ola e awiwi ole mai ai. E moe iho anei au maluna o kahi moe, a kanikau iho nona no ka hopena? Wahi hou a Romeala i hoomau aku ai i ke kamailio ana. O ka loea maluna o na kaula moliolio o ka pila, a me ka noeau maluna o na huamele, he mea ia na puni ke ao holokoa, aka o ka berita a'u i lawe mai nei ma ke ano hoohui kuikahi ia Raianapo nei a me Parameri, he mea ia aole loa i loaa maluna o na welelau elua o ka honua, aole hoi ma na kihi eha o ke ao.

            Nolaila e ke aliiwahine, e noonoe hou oe no kau olelo hooholo, a e hai mai i ka haina o ka'u mau olelo la oe. Ae hoonanao pu ia, aole o ka mokuahana ka'u i lawe mai nei, aka o ke kuikahi a me ka maluhia o ko kaua mau aupuni, oia wale iho la no.

            Na keia mau olelo a Romeala, leha maui ia na maka o ke aliiwahine Raianapo me na nanaina o ke pihoihoi a me ke pahaohao, alaila pane mai la ia i keia mau olelo.

            O ka berita hea ia kau i makemake ai na Raianapo nei e hooko? O ka berita anei o ka noeau, a i ole ia o ka berita anei o ka mokuahana? O ka berita o ka noeau ka berita hoi e hoike ia ai o ko kaua mau kulana loea no ke ao, oia ka'u berita i makemake ai na Raianapo nei e hooko, wahi a Romeala i pane aku ai. Alaila e hoao na ike o kaua, a oiai ua lohe no oe i ko'u moto he panihao paakiki no Raianapo, nolaila, e hewa ole auanei au ke olelo ia mai na'u i lawehala mua ko ke ao.

            He mau minoaka o ka ulumahiehie kai uhola iho maluna o na heleheleua o ke keikialii Romeala no kela mau olelo a ke aliiwahine o Raianapo iaia, i hoomaopopo iho ai ua hiki mai na minute ana e wawahi aku ai i na panihao paakiki loa o Raianapo me kana mau puupuu hamare o ka neau nui, a i loko o kekahi o na minute o ia la e nohaha a weluwelu liilii no auanei ua mau panipuka nei iloko o na apana he tausani.

            Nolaila i ka wa a ke aliiwahine o Raianapo i hoolauna mua loa mai ai me na olelo-"hoao i ko laua loea, aia hoi ua haaheo mua loa ae la ke keikialii Romeala me kana mau olelo e kohu ai ka olelo ana.-

            Kuupau i ka holonui

            I ka nahenahe kupilikii,

            A he mea oiaio e ka mea heluhelu, ua hoike mai na helehelena o ke aliiwahie Raianapo, ua loaa pono aku la oia i na pahuna ihe hala ole a ka laluakele, a o ka pakiki hoi o kela mau panihao i olelo ia ai, ke makili liilii mai la ia iloko o ka helelei, a no na minute helu wale no, lohe ia aku ia ka leo o ua moiwahine ia e palihi mai ana i ka loea o ke ao:- e ike mua au i ka nani o na poepoe honua a me ka hiehie o na kihi eha o ke ao, mamua o ka hoea ana mai o ka hopena.

            O ka Romeala pane no keia mau olelo o ka moiwahine Raianapo, aole loa oia e ike ia mau nani a hoopaa mai oia i kana berita o ka ae like paa loa. Ua haule ola he pio malalo o ke kila makeneti o Parameri."

            E hoopaa no au i ka'u berita o ka hoohiki paa, i ke sekona mua loa a'u i lohe iho nei, wahi a ka moiwahine Raianapo.

            Alaila e alakai aku ia kaua no kekahi o na keena mehameha i kupono no kaua e makaikai aku ai i ua mau nani la o ke ao, a no ka panina o na hana,- na'u ia e hoike aku ia oe, he opua hoohae naulu.

            Aole mau hoohalahala a ka moiwahine Raianapo no keia mau olelo a ke keikialii Romeala, aka, e like me ka mama a palanehe o ua kapuai o ka Aneterope, pela ua moiwahine nei i kamoe aku ai me na awihi hoohie ana mai i ke keikialii Romeala no ka ukaii ana aku mahope.

            Emoole, aia ua mau opua la ua nalo aku la mai na maka aku o ko ke alo alii iloko o na haluku leo ana a kela a me keia, me na ninau ana ia lakou iho, heaha ia keia nani o ke ao a ko lakou moiwahine i ake nui loa ai e ike. Oia mau pohihihi nae e hone mai ana, ke sekona a lakou e puwa ai me ka hikilele nui i ka wa e hai ia mai ai o ka lohe,- "o na @ paakiki o @- ua nohaha a weluwelu liilii i ke keikiaalii Romeala o ke aupuni o Parameri, a o ua manawa la, o ia ka kaua e makaikai aku ai.

            Oiai na ui hookelakela i nalo aku ai mai na maka aku o ke anaina, a i ka hala ana ae o kekahi mau minute, hoea hou mai la laua me na helehelena i hele a- lamalama, ke ohe palai Maholehole lua i kalamaulii.

            [Aole i pau.]

 

HOIKEIKE NUI O KE AO NEI MA KIKAKO!

Ka Helealii o na Hana Noeau.

 

O KA HALE NALUNA AE, he kii kona o ka hale huinaha loa nona ka loa he 500 kapuai ma ka 320 kapuai laula i okioki ia ma na mahele ka akau, hikina, hema a me ke komohana o kahi kiekie iwaenakonu a e moe ana he 100 kapuai ka akea me 70 kapuai ke kiekie a ma kahi o ka mahelehele ana, he hale puoa he 60 kapuai ke anawaena. He 125 kapuai ahiki i kaupoku o ka puoa i hookiekie ia e ke kia kikeekee o ke ano o na kii kaulana o ka eheu lanakila. O kahi kiekie o waenakonu, he wahi akea ia mawaena aku he 60 kapuai, a mailuna iho e komo ai kona malamalama.

            Ma keia a ma keia aoao na hale aoao he 20 kapuai ke akea, a he 24 kapuai maluna ae o ka papaphele. O na kii kalai i hoakoakoa ia, ua kau ia lakou ma ka papahele o ke kino o ka hale a me kahi kiekie iwaenakonu; a ma na paia no hoi o ka papahele o ke kahua a me a na hale aoao ua lawa ia wahi no ke kau ana o na kii pena a me na kii kalai uhake. O na kihi ma kahi i hookui ai ke kino o ka hale me kahi keikie waena, ua hoopiha ia me na hale paikii liilii. Aia ke poai nei i ka hale holookoa a puni he mau hale aoao he 40 kapuai ke akea, a ma ia ano e hoomau ia ai ka hele holoholo ana a puni ka hale maikai i kukulu ia. Mawaena o kahi e holoholo ai a me na kino o ka hale, he mau keena liilii i hookaawale ia no na kii pena a me na mea hanalima akamai e ae a kela a me keia mea ponoi iho i houluuluia. A ma kela a ma keia aoao o ka hale nui, he mau hale liilii i hoopili ia mai a i mahelehele ia iloko o na hale aoao liilii. O keia mau hale i hoopili ia mai, aia ma ka 120 a maka 200 kapuai akea.

            O na wahi e komo ia ai ka hale nui, aia ma na puka komo nui eha, i hoonani ia me na hanalima akamai o ke kaha kii, a hiki ke pii ia ma na ala anuu palahalaha. O na paia o ka malumalu o na lalani pou, e hoowehiwehi ia ana me na kakoo ana a na kii pena, e hoikeke pu ana i ka moolelo a me ka nee ana o na hanalima akamai. O ke kaekae o na paia mawaho a me na hoonani ana o na puka komo, ua okomo ia me na kii kalai a me na kii pena a na hana kii o ka wa kahiko.

            O ka waihooluu he ano pohaku ahiehie.

            O ka hale, oiai no ka manawa kaulei wale no, he mea pono i hale pau ole i ke ahi. O na paia o ka hale nui, he pohaku paakiki, i uhi ia me na hoohanohano akamai a ka mea kaha kii, oiai hoi kaupoku, na papahele a me na hale aoao, he hao a pau.

            E hookomo ia mai ana ka malamalama ma o na aniani la maluna iho i hoopaa ia me na oa hao.

            Eia keia hale ke ku kilakila @ ma ka akau loa o ka Paka me ka hema e huli ana i kahi papau o ka Lokowai. I kaawale wale no mai kahi papau mai o ka Lokowai i na honua papa i hoonani ia me na pa laau, me na ala anuu nunui e iho ana ilalo mai ka puka nui mai, kahi o na waapa e pili mai ai. Ke huli nei ke alo ma ka akau i ka pahale @ nenee a me ka pae o na Hale Aupuni.

            E hiki ana na lilo o keia hale mawaena o ka $500,000 a me ka $600,000.

            O ka Hale Maikai o na hanalima akamai, ua manao ia i waihona e palekana ai no na hanalima akamai i hoouluulu ia, a ola a me ka Hale Amerika Huipuia, na hale oi loa o ke dala i hoolilo ia ai o keia Hoikeike nui. O ka hapa nui o na mea hoikeike o na hanalima akamai iloko o kela hale, e kuai ia aua paha e ke kulanakauhale o Kikako mahope o ka pau ana o ka hikeike a waho ia i mea hoomomoa ma ke ano he mea hoomanao. Mawaena o na kii pena i hiki e ae, ke kii o Kolona i maiau ia i ka 1540, a i lawe ia ai i Ladana e hoikeike.

 

Ka Moolelo o ka Aha Hui Kula Sabati o ka Mokupuni o Kauai ma Koloa.

 

            Halawai ka Aha Hui Kula Sabati o ka Mokupuni o Kauai ma Koloa hora 9 a.m. Aperila 15 1892, e like me ka mea i hoopanee ia i Oct. A.D. 1891 ma Lihue. Hapai ia ka himeni me ka pule Hoomaopopo ia na lala o ka Aha, ua Kahu Kula Sabati apana me na Elele.

            Na Elele S. P. Kaleikini; Koolau, R.P. Paulo; Kapaa, Mano; Lihue, aole; Joe Puni, Koloa; Jacob Kala, Hanapepe; Waimea, aole; Kauai Hikina, aole.

            Na Kahu Kula Sabati- Rev. J. Kanoho, Waioli; S.K. Oili, Koolau; Rev. J.M. Kealoha, Kapaa; aole o Lihue; Ed Kaaloa, Koloa; Samuela Punahoa, Hanapepe; aole o Waimea; G.B. Meheula, Kauai Hikina.

            Kahu Kula Sabati nui Kauai Komohana Rev. Louis Mitchell; koho ka aha ia G.B. Meheula, i luna hoomalu, a ia Joe Puni, i kakauolelo; koho ka luna hoomalu i komite imi hana, J. Kanoho, Jacob Kala, Samuela; i ka manawa i kaawale ai na komite, ua hoonanea ia ka aha he hapa hora ma ka himeni.

            Heluhelu mai ka luna hoomalu o ke komite. 1-Hapalua hora haipule. 2-Hoike a na kahu kula Sabati nui na kahu kula apana me na elele. 3-Haawina heluhelu. 4-Na hana hoeueu i na kula Sabati. 5-Hoike hui o na kula Sabati. 6-Na elele i ka aha hui nui ma Honolulu. 7-Ka uku moku o na kahu kula Sabati nui me na kahu kula apana me elele. 8-Kahi e noho ai ka aha. 9-Komite o na haawina heluhelu noi ia mai e apono ia ka hoike a ke komite.

            Hapai ia ke kumuhana. 2-hoike a na kahu kula Sabati nui, na G.B. Meheula i ko Kauai Hikina, na Rev Mitchell i ko Kauai Komohana; apono ia na hoike. Hoike a na kahu kula apana me na elele, na J. Kanoho me ka elele i ko Waioli, apono ia na S.K. Oili me ka elele i ko Koolau apono ia, na J.M. Kealoha me elele i ko Kapaa, aponoia; na ka elele i ko Lihue apono ia na Ed. Kaaloa, me ka elele i ko Koloa, na Samuela i ko Hanapepe, na ke kakauolelo i heluhelu i ko Waimea apono ia. Hapai ia ke kumuhana 3-Haawina heluhelu i ko Waioli aole; Koolau, aole; na J.M. Kealoha i hana ka hopena o ke ao nei i ka ninau ia ana lawe ka hale a apono no kona imi maoli ana i kana haawina heluhelu.

            Kumuhana 4-Na hanahoeu i na kula Sabati. Hoakaka nui mai na hoa i na mea e holo ai kekahi mau kula Sabati o keia mokupuni o ka makaala o na kahu kula Sabati nui a me na kahu kula apana me na kumu e ao. Kumuhana 5-ka hoike nui o na kula Sabati a puni ka mokupuni, lilo he hapalua hora i ke kamailio ana o na hoa, noi mai o J.B. Hanaike e hoopaneo loa keia kumuhana. Apono ia ke noi.

            Kumuhana 6-Na Elele i ka Ahahui Nui ma Honolulu. Koho ka Lunahoomalu i na Elele: R.P. Pauole, Joe Puni, Jacob Kala.

            Kumuhana 7-Ka uku moku o na Kahu Kula Sabati Nui, na Kahu Kula Sabati apana a me na Elele i Honolulu. Noi mai o J. Kanoho e hooholo keia Aha e aku ia lakou e like me ka makahiki i hala a aponola pela.

            Kumuhana 8-Kahi e noho hou ai keia Aha. Noi ia mai ma kahi e noho ai ka Ahahui Mokupuni ma Hanalei.

            Kumuhana 9-Komite o na haawina heluhelu. Koho ka Lunahoomalu ia Rev. J B Hanaike, W A Kiha, Samuela Punahoa, i Komite Imi Haawina. Kali ka Aha i na Komite Imi Haawina. Hoike a na Komite. Lawe ka Aha a apono i ka hoike a ke komite.

            Hoakaka mai o Hanaike, o na Haawina Heluhelu mua no i hoike ole ia oia no ka lakou. Rev. J Kanoho, SK Oili, Samuel Punahoa, S E Kaula a me J K Kealoha, e wehewehe mai no na Huahelu 666 i hoikeia ma Hoikeana moku. 13:18. Noi ia mai e heluhelu ia ka moolelo a aponoia. Noi mai o J Apolo e hoolaha ia ka moolelo i ka nupepa KUOKOA. Waiho mai o J Apolo he Olelo Hooholo, Hooholoia: O makou o na iaia, na kahu me na elele Kula Sabati o keia Ahahui i ukoakoa mai uei i keia mau la ma Koloa nei, ke haawi aku nei makou i ka mahalo piha i ke Kula Sabati o Koloa no ko lakou apo aloha ana mai i na iaia o keia Ahahui me ka lako pono i na mea e oluolu ai ke kino, nuinui poi, nuinui @, nuinui pukini laiki, a nuinui wai lemi. Hoopanee ia me  ka pule a ka Lunahoomalu. Me ka mahalo. JOE, PUNI. Kakauolelo

 

HAINA NANE.

            Eia mai ka'u haina o ka nane a Kapaia ma ke KUOKOA o Mei 14, "Kawailelehunaokamanu." A penei e kuwiliwili ai: Hua 1,2,3,4, he kauwa; 3,4,5, wai; 6,7,8,9, lele; 10,11,12,13, huna; 14, o; 15,16,17,18,19,20, kamanu. Ina e hooheno pono ia keia mau huaolele e kau ae ia maluna , e loaa pono no ou mau lei hua kukui e lei ia, "Kawailelehunaokamanu." Owau iho no o KAKALIA KAPULE. Royal Hawaiian Band Boy.

 

            Wahi a ko makou Poropeka o na leo mele a me ke kilo @ lani, ke aneane aku nei ka honua e hiki i kona hopena. No ka mea, o na hiohiona e ike ia nei iloko o na la i hala, he mau ouli hikimua ka la o ko ka honua hopena. Pela paha!

 

            Laukanaka ko makou halepai e hana nei, ke ku iho oe iluna o kona mau oneki-ohuohu wale Halemano i ka lau lehua; e kue mau ana no hoi ka Uwila i kana hana, me he mokuahi ia ka paneo me ka holo ihope. Ina he makemake kou e makaikai, naue mai.

            Ua kakau mai o Messrs. Cage & Sherman o Alexander, Tesaka ia makou, no ka mea i pili i ke ola ana o ka ma'i @, penei: "Ua kaa mau ia ka bela moe e ka wahine a Mr. Wm. Pruitt, ko onei Lunalela,

            e ka ma'i rumatica no na makahiki loihi. Aohe mea i loaa iki iaia e hoola iki ae ai. Ua kuai aku makou iaia i ka omole o ka Chamberlain Laau Hoola Eha (Chamberlain's me Pain Balm), a na hoola loa ia kona eha e keia omole hookahi. Ke kuhikuhi aku nei makou i na mea a pau e ninau aku iaia no kona hooiaio mai i keia hoike." He 50 kenets o ka omole hookahi, a e loaa i na mea kuai laau a pau. O BENDSON SMITH & CO., Na Agena ma Honolulu.