Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXII, Number 26, 1 July 1893 — Page 1
This text was transcribed by: | Lynda Patterson |
This work is dedicated to: | In memory 'Anakala Bill |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
ME KO HAWAII PAEAINA I HUILA.
BUKE XXXII HELU 26. HONOLULU, POANO, IULAI 1, 1893. NA HELU A PAU, 2448
Hoolaha Loio.
W. R. KAKELA,
@ he Kokua ma ke Kanawai.
@ LUNA HOOIAIO PALAPALA.
2370
NELLIE M. LOWREY.
NOTARI no ka LEHULEHU
-A ME-
@ HOOIAIO PALAPALA A ME NA
PALAPALA HOOHIKI
Keena Hana me W. R. Kakela, LOIO, ma ka @ makai o ka Hale Leta, Honolulu 2370
J. S. SMITHIES (KAMILA,)
NOTALI no ka LEHULEHU
-A ME-
Agena Haawi Palapala Mare
Makukona, Kohalu, Hawaii 2378-1y
ANTONE ROSA,
(AKONI.)
Loio a he Kakua ma ke Kanawai.
LUNA HOOIAIO PALAPALA.
Keena Hana ma Alauu Kaahumauu
2370
E. G. HITCHCOCK,
(AIKUE HIKIKOKIA)
Lolo a Kokua ma na mea a pau i pili ano ma ke Kanawai.
@A NO NA BILA AIE ME KA AWIWI
Hilo, Hawaii. 237
JAMES M. MONSARRAT,
MAUNAKEA.
@a he Kokua ma ke Kanawai
HE LUNA HOOIAIO PALAPALA.
E hana ia no ua Palapala Kuai, Palapala hoolimalima, a me na Palapala Pili Kanawai e no ma ka olelo Hawaii. Dala no ka honie ma ka moraki ma na Waiwai Paa.
Keena Hana: Hale Pohaku hou ma ka aoao ma Waikiki o ka Halewai, alanui Kalepa. 2370
ALLEN & ROBINSON,
NA MEA KUAI PAPA O NA ANO A PAU E loaa no ma ka UWAPO O PAKAKA, Honolulu, make kumukuai makepono loa, no ka pomaikai o ka lehulehu e makemake ana e ku kulu hale. E kipa mai a e ike kumaka.
2396-o
WILDER & CO., (WAILA MA.)
Mea Kuai Papa a me na Lako kuhulu hale o na ano a pau, a me na mea @ a pau e pono ai o ka hale.
Kihi o Alanui Moiwahino me Papu.
2396-q
J. T. WATERHOUSE,
(WALAKAHAUKI.)
Haleknai o na Lole Nani Panio!
LAKOHAO.
Na Lako Hana Mahiko,
A KELA AKU HE NUI WALE.
Alanui Moiwahine, Honolulu.
2896-q
KAUKA LEONG KENG TONG.
(L. AKINA.)
EIKEAUANEI NA ANO LAHUI A PAU, E noho ana ma ko Aupuni Hawaii, mai na kane, wahine a me na keiki; i loaa i na ma'i o keia a me keia ano, e naue mai i ko'u keena hana, a na'u o hoopau aku i na ehaeha a ka ma'i maluna o oukou e na makamaka, ke hiki ia'u ke lapaau i na ano ma'i a pau; ma'i iloko o ka opu, hu'i ko kino, aki iloko o ka iwi, eha o ke poo. ma'i wahine, a pela aku. Mai hoololohe aku e na hoa, a he hiki ia'u ke lapaau i ka ma i hookaawale ohana. Hele mai hookahi, hele mai elua, hele mai no a pau loa; he oluolu ka auhau ke hui me ia ma na kukai olelo ana; ua makuakau au e pulama mai i na kono ana mai mai na Mokupuni mai, me ka oleu me ka hikiwawe loa, he makamaka a ho hoaloha maikai @ oukou e na Hawaii oiaio.
DR. L. AKINA,
Helu 40, Huina o na Alanui Kamika a me Hotele Honolulu 2405-l
KO BIHOPA MA,
BANAKO MALAMA DALA
ELAWE NO MAKOU I NA DALA HOOMOE ma ka hoaie ana ma ko makou BANAKO Malama Dala malalo o keia mau kumu:
Ina e hoomoe mai ke kanaka hookahi i na dala Elima Haneri, e uku no makou i ka ukupanee ma ka Elima Hapahaneri o ka makahiki, mai ka wa aku o ka lawe ia ana mai o ke dala, ke waiho ia ke dala hoomoe i ekolu mahina a ua waihoia paha ke dala a hala na malama ekolu i ka wa e hooponopono ia ai na helu. Aole uku panee e helu ia maluna o na dala hakina no na la elua paha o ka mahina.
Aole uku panee e uku ia i na dala e lawe ia ana maloko o ekolu mahina mai ka wa aku o ka loomoe ia ana mai.
He 30 la mamua ae o ka unuhi ana aku o kekahi kanaka i kana mau dala, e hoike e mai i ka BANAKO, a e luwe pu ia mai ka buke dala i ka wa e kikoo ai.
Aole dala e uku ia, aia wale no ma ke kikoo ka mea nana i hoomoe mai i ke dala me ka lawe pu mai i ka buke hoahu dala.
I ka la mua o Sepatemaba o kela a me keia makahiki e hooponopono ia ai na helu o na mea a pau, a o na uku panee i uku oie ia maluna o na puu dala a pau e waiho ana me ke kikoo ole ia, e helu ia ma ka aoao o ka mea hoomoe dala mai i hala na malama ekolu, a ma ia wa aku e hui ia mo ke kumu paa mua.
O na puu dala haomoe mai maluna, elima haneri dala, e lawe ia uo mamuli o o aelike ana.
E hamama ana ka Banako ma na la a pau o ka hebedoma, koe na la Sabati a me na la Kulaia.
BIHOPA MA.
Honolulu, Ian. 2396-q
J. HOPP & CO.,
Na Poe Hana ma na Lako Hale o na ano a pau!
Hana Moe, Na Uluna Pulu, Etc.
Noho no ka Hoolimalima ana, ua Lako Hale me ke kumuhuai emi.
Honolulu. 2396-q
KA EUEU WIWO OLE O
NU IOKA
A I OLE. O KA
Makai Kiu Hale Niwela.
MOKUNA VII.
HE MEA oiaio, ua hoomakakiu keia wahine i na mea a pau, a ua maopopo hoi iaia, aka, ua hiki ole nae iaia ke ike o ka po hea la o ua pule la ka po i hooholo ia ai no ka hana ana i ke karaima.
Ia wa, ua hookaawale ae la laua ia laua iho, a huli hoi aku la o Hale no kona wahi noho me ka hooholo ana e halawai hou laua iloko o na la pokole.
Iaia e hoi ana no kona wahi noho, ua halawai aku la oia ma kona alahele me kekahi wahine paele, a oia no hoi kekahi mea i hoomaopopo nui ia he hoa lawehana no kekahi o na poai hana karaima ino haahaa loa o ia kulanakauhale.
Oiai oia e kaalo iho ana ma ka aoao o ka wahine paele me kona kunou aloha ana aku i ua wahine la, aka, aole, nae ona manao e kamailio pu me ia, aia hoi, ua pane mai la ua wahine paele la nona ka inoa i kapa ia o Kiki Ulaula.
"Heaha kou makemake e ka kaikamahine?" wahi a Hale.
"Aia iuka o ka hale helu-ke hoopaa pio ia'la he lede opio nani a u'i maoli no hoi, a he keu o ke aloha o ko'u naau i kela lede opio. He mea hiki ole loa ia'u ke nana maka aku i na hana maiuoino e hana ia nei maluna o kela lede maikai, a ua ike no hoi au e powa wale ia ana ke ola o kela lede e kela poo lima koko."
I kela manawa, ua maopopo koke aku la no ia Hale kela mea a ke kaikamahine paele i kamailio mai ai iaia.
O ke ano o kela mea a ka wahine paele i kamailio mai ai, me he la, he lede opio u'i malihini a ua hoea mai oia i keia kulanakauhale me ke kamaaina ole, a no ia mea, ua hoowalewale ia e kekahi poe kolohe a ua hoopaa pio ia hoi maloko o kekahi o na hale hana karaima. He nui wale o na lede opio kuonoono malihini i hele mai ma ke kulanakauhale, a aole loa lakou i ke hou ia. Hoomaopopo iho la no nae ka makai kiu he mea makehewa wale no kona hele ana e ninau hele no kela mea, oiai aole no e nele kona hoohoka ia mai e ua poe la.
Ike no nae oia, he mea makehewa hoi kona hele ana aku me ka lawe pu ana i na lima kokua, aka, mamuli hoi o kona hoomaopopo ana aole ana hana ano nui ma ia po, nolaila, ua paa iho la kona manao e hele oia me koua ano maalea a hoopakele hoi i kela wahine opio mai na lima mai o kona mau enemi.
Ma ia ahiahi iho, aia hoi, ua ike ia aku la kekahi kanaka u'i opio i kahiko ia me na aahu maikai e hele aku ana, a komo aku la iloko o kekahi o na hale inu rama maikai loa o Hotele Kuwaena nui o Nu Ioka.
He ekolu mau kanaka e kuku ana ma ke pakaukau inu rama i ka wa a ka opio i komo aku ai.
I ka wa a ka opio malihini i hele aku ai ma kahi o ke pakaukau inu rama, ua haka pono mai la na maka o na kanaka palaulelo o ke kulanakauhale maluna o ka malihini.
Ua hiki loa hoi ke hoomaopopo ia aku ko lakou manao, oiai ma kela manawa, ua pane ae la kekahi o lakou:
"Aole anei keia he manu i kupono e hukibuki ia kona mau hulu?"
Aole he hoomaopopo iki aku o ka opio i keia mau olelo a ua poe kanaka la, a ia wa, ua kauoha aku la oia I ka pa-kipa e haawi mai i kiaha waimomona nona.
I ka loaa ana mai o kona kiaha, ua inu ae la oia a pau, a liuliu kona ku ana malaila, ua hele ano hikaka aku la oia a noho iho la maluna o kekahi noho e like me ke ano o ka poe ona rama. I ka manawa a ka opio i huli ae ai kona kua no ka hele ana ma ka noho ana i noho iho ai, ua hoopuka ae ia kekahi o ua poe kanaka la ekolu i kekahi mau olelo, a ia wa hoi, ua oili aku ia kekahi o ua poe kanaka ia mai loko aku o ua keena inu rana la a koe iho la he elua.
I kela wa, ua ku ae la kekahi o na kanaka i koe iho a hele aku la a noho iho la maluna o kekahi noho e pili kokoke ana i ko ka opio malihini aoao.
"Ea! he keu ka hoi a ka malie o keia ahiahi iloko o keia kau ino."
"Aole i loaa ia'u ka hanohano ma ka launa mua ana me oe." wahi a ka malihini i pane mai ai me ke kuoo.
"E kala mai ia'u, oiai he malihini au no keia wahi, nolaila au i hele mai nei e kamailio pii me oe, me kuu manao hoi he malihini pu la oe e like me a'u," wahi a ke kanaka maalea.
"He oiaio, he malihini no au, no Kenetuke mai."
"A, no Kenaki mai hoi au."
"Ahe, pela io ka, hauoli maoli ka hoi au i ka launa ana me oe, a owai kou inoa?"
"O Timoteo Waka ko'u inoa."
"A o Rekeke Poka hoi ko'u inoa a he ohana ko'u o noho la ma Kenaki."
Ae, aia no hoi kekahi ohana hanohano ma ia inoa hookahi ma ko makou mokuaina."
"He poe ohana wale no lakou a pau no'u, a he keu maoli ka hoi a ko'u hauoli i ka launa ana me oe, nolaila, e haele kaua e inu kiaha."
"Aohe o'u inu nui, aka, aole nae au e hoole aku i ke koi a ka makamaka maikai."
Haele aku la ua mau kanaka la e inu, a i ka pau ana, ua hoi hou mai la laua a hoomaka iho la e u kamailio me he mea la he mau hoalauna laua no kekahi wa loihi.
Mahope iho o ka ike ana o ke kanaka maalea o ke kulanakauhale o Nu Ioka ua lawa kona ike no na mea a pau e pili ana no ke kanaka kuaaina ana hoi i kuhihewa ai, ua i mai la oia:
:He keu ka hoi a ka neoneo o keia wahi, pehea la ina oe e ae mai ana e haele kaua i ka holoholo?"
"He hoaloha paha hoi nou kela kanaka malama Banako ma o aenei, oiai, no kou mokuaina mai hoi ia?"
"Aohe o'u makemake e hele ilaila, oiai, ua hana oia i kekahi mea ino ia'u, nolaila, aole loa o'u makemake e ike iaia."
"Ina pela, e haele hoi ha kaua i ka nana keaka?"
"Aohe no o'u makemake ia mea," wahi a ka malahini.
MOKUNA VIII.
Mamuli o na olelo a ka malihini, ua hoomaka iho la ke kanaka kolohe e hopohopo, a aole hoi keia he kanaka ihu pohue loa.
He oiaio, aole no keia opio malihini he hupo loa, aka, he makemake wale no kona e hoopunihei i ka manao o kona hoa kamailio hou.
"He hookahi wale no a'u mea ano hoihoi iki," wahi a ka malihini opio.
"Heaha ia mea," wahi a ua kanaka la i ninau koke mai ia.
"O ka hele e ike i na lede, a oiai hoi au he malihini, owai auanei ka mea nana e lawe ia'u."
"Ina paha aole o'u kanalua, he makamaka wahine no ko'u e malama nei he kula hanai no na lede opio, a i ko'u manawa e hele mau ai ilaila, e hookipa mau ana oia ia'u iwaena o na lede opio nunui loa o kana kula," wahi a ua maalea la.
"Pela io hoi. He keu maoli ka oe a ka laki."
"E haele hoi ha kaua ilaila?"
"Ae, aka, he mea maikai loa nae e kamau wahi kiaha hou kaua."
I ka wa opio malihini i hookaa aku ai no na kiaha hope, ua wehe ae la oia he eke i hele a piha me na dala gula a me na bila baneko.
I ka wa a na maka o ke kanaka kolohe i ike aku ai i keia mau dala heluna nui, ua huila ae la kona mau maka e like me na maka o ka nahe@a.
Mahope iho o ka hookomo hou ana iho o ka opio malihini i kana eke dala iloko o kona pakeke, ua haalele iho la laua i ka hotele.
Oiai laua e haele ana ma ke alanui, ua hoike mai la ke kanaka i kona ano hoomaopopo, a kulana keonimana maoli imua o kona kokoolua malihini, a no ia mea, aole loa he hoomanao iki au ona he mau hana kolohe keia a kona alakai. I ko laua haalele ana iho i ke alanui akea, ua alakai aku la ua kanaka la i kona kokoolua ma kekahi wahi o ke kulanakauhale kahi hoi i kamaaina loa ia no na hana karaima eleele loa.
I ka hala ana o kekahi manawa, ala hoi, ua ku iho la ua kanaka la nona, ka inoa i hai mai ai o Timoteo Waka ma ke alo o kakahi hale kiekie, a e ku ana hoi mawaena o kekahi mau hale hoolimalima o ke ano haahaa.
Ia wa, ua hookipa ia aku la ua mau kanaka la e kekahi kaikamahine kauwa maloko o kekahi keena hookipa nui i hele wale a uluwehi me na lako hoonani o kela a me keia ano. Aole hoi i liuliu iho ko laua noho ana, ua komo mai ia kekahi lede ano aoo i hele a hihimanu me na hoowehiwehi ana a na aahu nani.
Ia wa, ua ku koke ae la ua Timoteo Waka la iluna a me ka leo haahaa loa, ua hawanawana aku la oia i ka lede. Ina hoi ka malihini i hoolohe pono aku ina la ua lohe pono oia i na mamala olelo a kona kokoolua. Eia ua mau olelo la a ke kanaka i hawanawana hikiwawa aku ai i ka pepeiao o ka lede:
Aole i pau.
He Moolelo Hawaii
Mokuna IX.
KA PULE UMI HOANO.
"Lolohi, lolohi, lolohi, lolohi,
Nenee, nenee, nenee, nenee,
Nonopa, nonopa, nonopa, nonopa,
Ke peo la omia la, omia, omia la,
Onanaha la e onanaha,
Omia la e omia,
O kona maka la e omia,
O kona ihu la e omia,
O kona waha la e omia,
O kona kaniai la e omia."
A hiki mai ka i kaia pule hoauo la, hemo ka malo o ke kahuna, no ke kuni make a kuni ola, me he pupule la na kahuna o keia ano iwaena o ka ahakanaka nui i ke akea. Aole pela na kahuna aihamu, he hana malu, a ma na ano diabolo no ua like.
Eia he wahi pule hoola no ka laoa. He pinepine ka poe i laoa i ka ia aholehole a manini a ia e ae ma kaheka kahakai, a ma na hale a wahi e ae no, mamuli o ka ai ana a penu i ke kai me ka ia e hoohalale ai; a i ka walea ana o ka ai ana pela, ua poholo aku la ua manini nei a paa pu ka puu, aole hiki ke huki mai oiai, e ala mai ana na iwi kuala, a haiki ke ola. Alaila, kii ke kahuna o keia ano, a hiki mai, alaila, pule i keia pule:
"Laoa la ola, puua la ola,
E pala e ka ia, e moa e ka ia,
E palahe e ka ia, e palupalu e ka ia,
E popo e ka iwi, e lehu e ka iwi,
Ai oe i ka manini la,
Puua, laoa, uu ka ola,
Pepee uu ka ola,
Pepee kulolo no ke ola,
Ai oe i ka manini la,
Puua, laoa, uu ka ola,
Pepee kulolo uu ka ola,
Pepee uu ka ola.
Ai oe i ke aholehole la,
Puua, laoa, uu ke ola,
Pepee kulolo uu ka ola," a pela aku.
I ka wa e pule ana ke kahuna, ua lilo ae la ka ia i mea palahe ka, a ua like me ka ia i pala i ke ahi a oili mai la iwaho, a puka mai la ka hanu o ua kanaka nei, a olelo ae la ka lehulehu, "Pomaikai ke ola na ke Akua."
Ke hoomau la no ke kahuna i kana oihana pule kuni i ka wa e lalapa ana ke ahi o ke kapuahi kuni; ke hoolel la ka mauna kaamehai o ka mea make iloko o ke ahi, ke pio nei ke anuenue, ke ua nei ka ua koko, ke kapalili nei ka uwila i ke kapuahi kuni, ke kui nei ka hekili me ke kuina kapa pahoola la ka nakeke nehe oweowe, a hakuikui iho la i kapuahi, a lele liilii ae la ka lehu o kapuahi, alaila, hoomaka iho la ke kahuna i ka pule kuni kaamehai, penei:
Kaukihi kaukoe la,
Lele kohana mai ana ne,
Kaukihi kaukoe la,
Lele kohana mai ana ne.
Eia mai o mea la ke iho aku a,
Kaukini kaukoe la,
Lele kohana mai ana ne.
Eia mai o mea la ke iho aku la,
E kela wahine e hele mai la,
I kela ululaau e i kela ululaau e,
A pela aku, a hala wale.
Iloko o keia hana a ke kahuna kuni, ke hoouka nei na diabolo i na hoouka kaua, a ke hahau nei lakou me na laau i ke kahuna, a hina iho la ke kahuna ilalo ma kae o ke kapuahi kuni, me ke kahe mai o ke koko o ke poo a me ke kino, a ke i ae nei hoi ka ahakanaka, "Nui no hoi ka ike a me ka mana o ke kahuna." A ke wanana ae la hoi ua kahuna nei, penei:
"Ua minamina au i kuu pule i keia la, hookahi wale ana no kanaha kanaka, e mea kane, a mea wahine, e mea keiki, he mau alii nae kekahi i ae iloko o kuu kapuahi kuni."
I ka manawa e kuni nei a e anaana nei, ke inu pu la me ke koe, ka noo, ka lohelohe, ka auhuhu, ka akia me ka ipuawa, a me na mea awaawa na pau e apu koheoheo ia ai a make ke kanaka ke inu. Kupanaha ka hana a na diabolo.
Aka, ina e ike ke kahuna i ka uuku o ka waiwai, alaila, hololuna ka pule; pela i olelo ia ai, "Hololuna ka pule a kahuna." O kekahi, ina e ike ke kahuna i kona makamaka ponoi ma ke kahoaka, alaila, hololuna ka pule, a pakele ke koe ka maunu kaamehai; a i na e kala ke kahuna i kana pule, ua hoi no kana pule iaia. A pela iho la o Uli e nana mai ai.
He koi ka makana mua i ke kahuna @uni, he oo hoi ko ke kahuna o. O ka lehu o kapuahi, lawe a kiola i ke kai; a o kekahi, lawe a ke poowai. A pela iho la ka hana ana a ka poe kahuna kuni, anaana, a kahuna o.
KA PAPA LAAU HOOPIOPIO A HOOUNAUNA A ME KE KA-INA.
O ka pauku laau kauwila, mai ka ekolu a i ka eono kapuai ka loa, a oi aku kekahi. He kaa a he oniu, a he kukulu, a he wehe i na mea i hoopaa ia na ua diabolo a me na uhane ino, a penei e lapaau ai: O ke kapa keokeo, he mea huehu ia, mai ke poo mai e kauo mai ai i ke kapa a kehi e kuehu ae ai, aohe elelu kokoke mai, pau i ka puhee. O ka lau-i kekahi mea kuehu, o ke oli ke mele a me ka pule ko ka waha a ola ae la ka mai hoopiopio i keia mau laau.
He mai ola ole keia i kahuna Lonopuha, a me na kahuna paaoao, aka, he mai ola i ka poe i ike i ka hoopiopio.
He ohe kekahi laau i kihae ia a wau ia he apu, a he uhau, he kukai makani, he olona me ka huluhulu awa i wau ia, he papaa puhilani, ka papaa o Maiola, ka papaa o kiiula a me kiikea, ka papaa o pua me kona kino, ko kapo me kona kino, ka papaa o Kahuilaokalani me kona kino, ka papaa o ka hualewa me kona hua, ka hua o Haloakea, ka mole o Malena, o ka papaa o Kaonapuaa me kona kino, o ka papaa o Painahala me kona pua, o ka lau a me ka pua o Kanakamaikai. A he nui aku na laau i koe o keia papa laau lapaau.
O na olelo huna nanenane ka i komo iloko o keia papa kahuna, a o ke kaiehu aa hana nui. Olelo ia, o ke kumu o ke ola a me ka palekana, oia ka uluhia ana o na uhane iluna o ka mea i loaa i ka mai, a ina ua kokoke ka mai i ka luakupapau. a i uluaia e na uhane, e hauoli auanei ke kahuna, me ka hoike ae i ke akea, ua palekana, ua puka ke ola a ua oiaio, aka, o ka mai hoopiopio i ulu aole ia, ua paakiki loa ia, aole maopopo ke ola.
Ua komo pu iloko o keia papa ka poe kahuna hoopiopio, hoounauna, hiu, ka-ina, a me na kahuna makani. O ka papa kahuna keia i olelo nui ia he peo hoomanamana a hoopunipuni, a pela wale aku.
Eia he wahi pule na kekahi kahuna makani o keia au hou mai kekahi makamaka mai, a ua ike oia i ke ola ana o kekahi mai ikaika loa i huli ke alo iluna, penei:
A haule ke Akua mai ka lani mai,
Ku opu i ka makemake,
I ka poli o Kukanaloa,
I ka oo a ke Akua o ka lani a Iehova,
Palalahiwauli ka lani ia Iekukalaiki,
He hekili kui i ka honua,
He uwila e a i na moku,
Moe lapuu, hoolei loa,
Hanau o Kukalaiki,
Moku ka piko i lele,
A hanau ke keiki kapu a ke Akua a Iehova,
A ko makou Akua nui la. Amama.
Kaumaha ka lani haawe ka honua,
Na ka honua i pii ka lani,
Hina ka laau Olohia,
O ka lala i kau makani,
O ko hale kapu ua komo ia,
O ko hale noa ua noho ia,
He iu kahi o ke Akua,
He ano kahi o ke Akua,
E hele kanaka e make,
E pii ke kanaka ma ke kuahiwi,
Ma ke kualono e make,
I kahi ihi kapu o ke Akua. Amama.
Ma ka lae hema o Kahoolawe ko lakou holo ana aku, no ka hahai ana i ka hoku o kupono ana i ke alahele i Kahiki, a pela i kapa ia ai kela lae hema o Kahoolawe, o ka lae o Kealaikahiki.
KO LAA HOI ANA MAI.
A hiki o Kila ma i Raiatea, hui aloha ae la oia me Laa, a hoike aku la o Kila i ka manao o ko laua makuakane, a ae mai la no hoi o Laa.
O ka hoeu koke iho la no ia i ka hoi. Ua hele pu mai o Naula-a-Maihea me Laa. He kahuna a kaula kaulana, a he nui loa no hoi ka poe e ae i hele pu mai ma keia huakai.
A i ko Laa hoi ana mai, ua lawe pu mai oia i ka aha hoa waa, a me ka lanalana waa, a me ke kaekeeke a laha ae la ma Hawaii nei. A hui oia me Moikeha, a mahope iho, noho o Laa ma Kualoa. A hui oia me Kaikulani, a hanau keiki laua, a mai a ia mai na alii nui aimoku o Oahu nei a me Kauai, a komo aku no i ko Maui a me Hawaii, a e ike ia ana keia ma na papa kuauhau o na alii ke panee ia aku.
I ko Laa hoi ana mai, ua olelo ia o Kalapana ke alii o Hawaii ia wa.
Aole i pau.
I ke awakea o ke Sabati iho nei, Iune 25, ua kipu iho o Mr. S. Macauley, haole hana piano iaia iho maloko o kona keena auau ma kona hale noho ma alanui Alakea. Ua loaa aku keia haole ua puka ke poo i ka poka a e kahe ana ke koko. He ekolu mau poka o ka pu i ki ia i ka wa i loaa aku ai. Ma ka nana ia ana o ka mea poino e na Kauka Peterson a me Wood, ua hooholo ia e hoihoi i ka Halemai Moiwahine. Ua lawe io ia i ka Halemai, aka ma ka hora 2:40 auina la, make aku la oia. E noho ana ke kiure koronelo e nieniele ia ai na kumu o kona make.
KeKahi o na Kumuhana ano nui no ka Hoohui Aina.
KA OIHANA KALEPA ME MIKIALA.
O ka oihana kalepa oia kekahi o na oihana waiwai nui a e kuonoono ai o ka aina a e kuonoono pu ai hoi me kakaou ka lahui kanaka, aka ma ka hoomaopopo ana ma na kumu oiaio ke emi hope nei keia oihana waiwai nui a kuonoono hoi o ka aina, malalo no ia o ke kulana o ko kakou hooponopono aupuni, a ua hiki ole i na kanaka o na aina e ke hookomo nui mai i ko lakou mau waiwai kalepa a ua emi pu no hoi me ke komo nui ana maia o ke aloha iloko o ko kakou aupuni nei, nolaila ua hune a ua ilihune ka aina, e like me ka hune o ka aina pela ka nui o na leo uwalo e pae nei iwaena o na kanaka i ka nele o na pakeke i ke dala ole.
He oiaio, i ka hapa mua o ke au o ko ka moi Kalakaua hooponopono aupuni. Ua hana ia he kuikahi me ke aupuni o Amerika Auipuia a ua komo kukonukonu mai keia oihana ke kalepa a me mikiala iloko o ka aina nei, ua piha ka aina i na halekuai waiwai o na ano a pau, ua hoomahuahua pu ia no hoi ka heluna o na mahiko, nolaila, ua komo nui mai ke dala iloko o ka aina nei, a ua loaa i ke kane, wahine a keiki kekahi hapa o ia mau dala, a ua nui pu ka pomaikai i loaa i ke aupuni, aka, malalo o na hooponopono aupuni kapulu o ia au, ua kiola wale ia ke dala o ke aupuni ma ka hoolilo wale ana i na elele holo i na aina e ke komisina i Samoa, ke kuai i kekauwahi moku popopo Kaimiloa a me ke komo pu ana o ko kakou Moi i aloha nui ia iloko o na hooponopono koho balota ana, a he nui aku na hana hoomainoino i hana ia, a no ia mau hana hooponopono aupuni lapuwale i hooulu mai i ka manao iloko o na poe waiwai nui o ka aina, ka poe hoi nana e hoopiha nui nei i ka waihona o ke aupuni me na dala nui, oia hoi ka kakou i ike ai i ka hookahuli aupuni o ka M. H. 1887, a mai ia manawa mai ka ike ia ana o ka emiliilii o keia oihana waiwaia, a pela mai a hiki i keia M. H. Jan. 17, nolaila, heaha la ka kakou hana pono e hana ai i ola ai keia makapehu o ka aina, ma kuu noonoo maikai ana, hookahi wale no laau lapaau, o ka hoohui aku o ke aupuni Hawaii nei me Amerika Huipuia, alaila, ma ia hana ana, e ike auanei kakou i ke kulana holomua o ka aina a me ke kuonoono o ka poe mikiala hana, oiai, he wahi lihi iki wale no ko Amerika i loaa ia kakou i keia wa, oia hoi ke kuikahi, a ua loaa pu ia kakou he pomaikai, pehea la, aole anei e oi aku ka pomaikai ina e hoohui ia ana kakou me Amerika, ke hoike aku nei au ia oukou i ka mea olalo, e oi papaumi aku ana ka pomaikai o ka aina a me ka lahui, malalo o keia kumuhana e ake nui ia nei e loaa ia oe e kuu lahui, a ua like no hoi ia me kekahi auwai nui e hookahe ana maluna o kekaahi aina panoa, a o ka mea maopopo e nui ana ka pomaikai e loaa i ua aina la ma ke komo ana o ka wai ina kakou e hoomanao i ke Kulaokamaomao he aina waiwai ole ia mamua, aka, mahope iho o ke komo ana o ka wai iluna o ua aina la, ua ike ia he aina momona a waiwai nui oia e hoohua mai ana i na tona kopaa e nui a ua loaa i ke aupuni he mau tauaani dala nui no na auhau aupuni. He nui aku na aina e waiho nei me ka hoohana ole ia, aka ina e holo ana ka hoohui aupuni, alaila e lilo ana ua aina la i mau aina waiwai.
O keia oihana no hoi ke kalepa, he oihana keia i ako nui ia e na aina haole e holomua, oiai mai loko mai o keia oihana i loaa ai ka pomaikai a me ka holomua o ka lahui ke hoomaopopo aku kakou i ke aupuni nui o Geremania. Ke uku nei oia i kona poe makaainana kanu ko he 2-100 no keia paona kopaa keia paona kopaa i hana ia iloko o kona aupuni, a pela pu no hoi me ke aupuni o Amerika Huipuia e uku ana i kona poe mahiko ma ia uku hookahi. Ua haawi ia keia uku kaulele e keia mau aupuni i mea hoohoihoi i kona poe makaainana e ake ana e holo mua keia oihana mikiala iloko o ka aina, a pehea, ua hiki anei i ko kakou aupuni ke haawi i kekahi uku kaulele e like me keia i ka poe nana e hooikaika nei i keia hana nui, ke olelo aku nei au ia oukou, aole, no ke aha no ka mea aole i lawa na loaa aupuni e hiki ai ke hookaawaleia he haawina no ia ano, no ka mea, o ko kakou wahi loaa aupuni mai na bona kuloko mai, he miliona a me ka hapa wale no, o ka bila haawina hoi, aia i maluna o ka ekolu miliona, e nina u kakou, mai kea la i loaa mai ai keia mau dala, e hai aku au, mai @ auhau kuloko, Hale Dute, Loaa Hale Dute, Banako Hale Leta a i ne na Bona Aupuni, a na wai keia mau bona aupuni e paa nei, aole anei na na haole waiwai, aole he hoo@ahi o keia mau bona e paa ia an@ e ke kanaka Hawaii, nolaila, ina e haalele mai ana na haole i ka paa ana i keia mau bona, alaila, o ka nele no ia o ka loaa ana mai o na dala e hiki ai ke hoolawa i keia mau miliona dala nui o ko kakou Bila Haawina, nolaila, he mea pono ia kakou ke nooneo akahele, aole o ko kakou liki wale iho no i ko kakou aloha aina, aka, o ke kahua o ia hana aole me kakou.
Ke olelo nui kekahi hapa o ko kakou lahui, ina e holo ka hoohui aupuni, alaila, e emi loa ana ke kumukuai o ko kakou mau hua kope mamuli o ke komo nui mai o ke kope mai Amerika mai, he manao lalau ia o ka poe nana e olelo ana pela, aole he mau aina kanu kope iloko o ka aina o Amerika Huipuia, o na kope a pau i komo mai iloko o ka aina, mai na paemoku mai o Java, Cuba a me East India, a ua komo mai lakou me ke dute ole la, a peia no hoi me ke komo ana mai iloko o ko kakou aupuni nei, nolaila aole ia he mea e emi ai no ke kumukuai o ko kakou mau hua kope, o ka mea maopopo loa, ina o holo ka hoohui aupuni, alaila e komo nui mai ana na haole a me na pukiki iloko o ka aina nei, a oia mau lahui, o lakou ka poe nana e inu mai ke kope, he manao ko'u, o na paona kope e loaa ana iloko o ka aina nei, aole ia e lawa ana no ka hoolawa ana i ka makemake e ka poe nana e inu mai, alaila, e ano aumeume ana, a o ka mea maopopo e pii aku ana ke kumukuai a hiki i ke 50-100 no ka paona, a ola auanei ka pomaikai e loaa ana i ka poe kanu kope ma keia hope aku.
Eia kekahi pomaikai e loaa aua ia kakou ma ka hoohui Aina, e kukulu ia mai auanei he mau hale hana lole o na ano a pau, a e emi loa mai ke kumukuai e like me ko Amerika Huipuia ola hoi mai ka ekolu a eha keneta o ka i-a no na kalakoa, a mai ka elima a ewalu no ka leponalo, mai ka umi a me umikumamalima no na ahinahina a pela aku a pela pu no hoi e emi mai ai ke kumukuai o na mea ai ae nui aku auanei ka pomaikai e loaa ana ia oe e kuu lahui ma keia hope aku.
Nolaila e o'u mau hoa makaainana, mai manao kuhihewa kakou o ka hoohui aina he mea ia e poino a e pilikia ai kakou, aole ka he mea ia e pomaikai ai a e mau ai ko kakou kuokoa ma ke ano naauao.
Aole hoi e like me ka manao o kekahi kapa o ka lahui, oia hoi ka i kapa ia lakou iho he Aloha Aina o ko lakou ake nui o ka hoi hou ae o ka Moiwahine Liliuokalani i ka noho Moi. Ke olelo aku nei au ia oukou he mea papkiki ka hiki ana ke hookoia ia manao. I ka manawa e hoi hou ae ai ka Maoiwahine a noho ma ke poo o ke aupuni, e ike auanei kakou i ka pilikia loa o ka aina a me ka lahui, aole e loaa ana kekahi keneta i keia aupuni ma ka aie ana aku i ka poe waiwai, a o ka hope oia ka emi mau mai a hiki i ka wa e nalowale aku ai o ke aupuni a i ole e pakaha ia ae e kekahi mau aupuni e ae a o ko kakou lilo pio no ia e like me ka hana a Beritania me Geremania i kekahi mau paemoku ma ka hema aku nei.
Nolaila, i mea e pakela mai ai kakou mai keia poino ae, e pono no la kakou ke hoohui aku i ko kakou aina me ko kakou aupuni makamaka nona ka olelo kaulana., "Ke Aupuni o ke Kuokoa a me ke koa Lanakila," alaila e palekana auanei kakou i na poino a me na popilikia. Aka, o ko kakou hoolohe i ke ao hewa mai a kekahi poe e kapa ana ia lakou he "Aloha Aina," e hoike aku wau ia oukou he mau ao naaupo ana ia, oiai, aole ke kahua o ke aloha aina ua lilo mua no i na haole a o ko kakou kuleana wale no iluna o ke aupuni he kuleana hanau.
Nolaila, e hoolana i ko oukou mau manao no ka pomaikai o ka hoohui aina, a e haalele loa i ko oukou noonoo ana no ke aupuni Moi, oiai, ua hala na Kamehameha ka poe i ike i ke aloha aina a me ke aloha makaainana.
Ma keia mau huaolelo pokole, ke lana nei kuu manao, e lilo ana kakou a pau he mau lala no ke aloha aina oiaio, oia hoi ka hoohui ana aku me ke aupuni o Amerika Huipuia.
THOS. H. WRIGHT.
Kona Hema, Hawaii.
Kuhina Amerika Hou.
Ma ka mokupea Kilona i ku mai ai i ka la Sabati nei, i loaa mai ai ia makou ka lohe, ua koho aku Peresidena Cleveland ia Lunakanawai Sneed o ka mokuaina o Tenesi, i Elele Kuhina no Amerika Huipuia ma Hawaii nei ma kahi o Hon. J. H. Blount i waiho aku.
Ua mahalo nui ia oia ma Amerika Huipuia a ua kupono loa no keia kulana. Oia kekahi o na loio alakai o Amerika Huipuia ma na ninau pili kumukanawai, a he kanaka ike i na olelo lehulehu.