Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIII, Number 10, 10 March 1894 — Page 1
| This text was transcribed by: | Jacob Ahue Jr |
| This work is dedicated to: | Luukia Archer Hawn Studies 261 Class |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
ME KO HAWAII PAEAINA I HUIIA
BUKE XXXIII HELU 10. HONOLULU, POAONO, MARAKI 10, 1894.NA HELU A PAU,2484
@oolaha Loto
J.S SMITHIES (KAMILA)
NOTALI no ka LEHULEHU
A he
Agena Haawi Palapala Mare
Nahukona, Kohala, Hawaii 2378-1v
W.R KAKELA,
Loio a he Kokua ma ke Kanawai.
LUNA HOOIAIO PALAPALA
2370
ANTONE ROSA,
(akoni.)
Loio a he Kokua ma ke Kanawai.
LUNA HOOIAIO PALAPALA
Keena Hana Ma Alanu Kaahumanu.
2370-
ALLEN & ROBINSON,
NA MEA KUAI PAPA O NA ANO A PAU
E lo@a no ma ka Uwapo O PAKAKA, Honolaia, make kumukuai makepono los, no ka pomaikai o ka lehulehu o makemakeaua e ku kulu hale. E kipa mai a e ike kumaka.
2396-q
E.G HITCHCOCK
(AIKUE HIKIKOKI.)
Loio a Kokua ma na mea a pau e pili ana ma ke Kanawai.. E OHILA NO NA BILA AIE ME KA AWIWI.
Hilo, Hawaii. 2370
WILDER & CO., (WAILA MA.
Mea Kuai Papa a me na Lako kukulu hale o na ano a pau, a me na mea e ae a pau, ai o ka hale.
Lihi o Alanui Moiwahine me papa
2396-q
JAMES M. MONSARRAT,
(MAUNAKEA.
Loio a he Kokua ma ke Kanawai
HE LUNA HOO@AIO PALAPALA.
E hana ia no ua Palapala kuai, Palapala Hoolimalima, a me ua Palapala Pili Kanawai e ao maka olelo Hawaii. Dala no ka boai@ ma ka moraki ma na Waiwai Paa.
Keena Hana: Hale Pohaku hou ma ka aoao ma Waikiki o ka Halewai, alanui Kalepa. 2370
J. T. WATERHOUSE
(WALAKAHAUKI.)
Halekuai o na Lole Nani Panio!
LAKOHAO.
Na Lako Hana Mahiko,
A PELA AKU HE NUI WALE.
Alanui Moiwahine, - - Honolulu.
2896-q
Ua Nalowale.
Ua NALOWALE aku kekahi lio eleele huelo loihi mai ka hale noho aku o Dr. Hyde’s ma ke alanui Beritania, I ka la 20 Augaate nei. Ina o ka mea a mau mea paha e hoihoi ae ana ma ka lima o ka mea nona ka inoa malalo iho nei, e loaa no iaia ka uku makana.
2454-@@ WALTER C. WEEDON.
HOOLAHA
I ka Poe Hele I ke Kiowaio Waiakeakua, Manoa.
O NA POE a pau e makemakeana e hele I ke Kiowai o Walekeakua. Ma Manoa, ke hoolahala aku nei e pono e loaa mua ia lakou ka a@ ia mai ka mea nona ka inoa malalo iho nei. A o na mea a pau e komo hewa ana mai ia wahi me ka ea ole ia e hoopilia no ma ke Kanawai.
JAMES H. BOYD.
Ma ke Keena Aina. Hale Aha Hookolokolo.
Honolulu, Iune 17, 1893. 2447-tf
OLELO HOOLAHA.
Ma ka halawai makahiki o na poe kuleana @ahele iloko o ka hui The Hawaiian Fruit and Taro Company I malamala I keia la, ua kohola @a luna malalo iho no ka makahiki e hele nei:
E.H Bailey. Peresidena
@no Richardson, Hope Peresidena
A.N Kepoikai, Kakauolelo
W.O Smith, Puuku
J.M Vetlesen, Luna Hooia
@ lakou pu no ka Papa o na alakai o ia. Hui.
A.N Kepoikai,
Kak@uolelo Haw’n Fruit and Taro CO.
Wailuku, Maui, Feb. 14, 1894. 2484-1
KO BIHOPA MA,
BANAKO MALAMA DALA
ELAWE NO MAKOU I NA DALA HOOMOE ma ka hoaie ana ma ko makou Banako Malama Dala malalo o keia mau kumu:
Ina e hoomoe mai ke kanaka hookahi I na dala Elima Haneri, e aka no makou I ka uku panee ma ka Elima Hapahaneri o ka makahiki, mai ka wa aku o ka lawe ia ana mai o ked ala, ke waiho ia ke dala hoomoe I ekolu mahina, a
ua waihola paha ked ala a hala na malama ekolu I ka wa e hooponopono ia ai na helu. Aole uku panee e uku ia I na dala hakina no na la elua paha o ka mahina.
Aole uku panee e uku ia I na dala e lawe ia a@a maloko o ekolu mahina mai ka wa aku o ka hoomoe ia ana mai.
He 30 la mamua ae o ka unuhi ana aku o kekahi kanaka I kana mau dala, e hoike e mai I ka Banako, a e luwe pu ia mai ka buke dala I ka wa e kikoo ai.
Aole dala e uku ia, aia wale no ma ke kikoo
Ka mea nana I hoomoe mai I ked ala me k@ lawe pu mai I ka buke hoahu dala.
I ka la mua o Sepatemaba o kela a me keia makahiki e hooponopono ia ai na helu o na mea a pau, a o na uku panee I uku ole ia ma@@na o na p@@ dala a pau e waiho ana me ke kikoo ole ia, e helu ia ma ka aoao o ka mea hoomoe dala mai I hala na malama ekolu, a ma ia wa aku e hui ia me ke kumu paa mua
O na puu dala haomoe mai maluna, elima haneri dala, e lawe ia no mamuli o o aelike ana.
E hamama ana ka Banako ma na la a pau o ka hebedoma koe na la Sabati a me na la Kulaia.
BIHOPA MA.
Honolulu, Ian 2896—q
HE KAAO HOONAUE PUUWAI
-NO-
PUAKAOHELO
-KE-
KAIKAMAHINE ALII.
-KA-
Ui Oi Kelakela o ka Nani a me ka Maikai.
-NANA-
I HEHI-KU NA KAPU O KUAIHELANI A ME NUUMEALANI.
-KA-
Ui I Hiolo ai ke Kapu a me ka Mana o ke Kiowai kupua-kahi e hiolo ai ka nani a me ka maikai o na mea kino kanaka o ka Honua nei.
KE KIOWAI KAPU A ME KA MANA KUPUA E KIAI IA ANA E NA HONU ALII HE UMIKUMAMALUA; UA LILO IA MANA I MEA OLE I KA NANI A ME KA UI O HAWAII.
O ka hele ia a hala na pule ekolu o ka noho ana I ko Kaha O Mana, ua ku a hoohili loa ia ka manao o ka ui no ka nani o ia aina, o ka hula a me ke kilu ka hana nui a na lii oia mau la, o ka hee nalu kekahi nui a na’lii, ala kahi e hee nalu ai I kai o Keone o Paweha, he kunananalu maikai a nani ia.
E hoohie ana kahi poe alii opio I ke kaikamahine o ke one o Waiolama, aka nae, ua poho ia manolana o ia poe alii opio, no ka mea aole lakou I piliwi ia, aole no hoi I like aku ko lakou nani me ka mea nona keia moolelo.
O ia noho o laua nei a hala hou he mau pule hou aku o ke kaana ana ma ia kaha e hoohihi ana I ka nani o Aipo, o ke ako mai o na keiki kukulu hale a Limaloa I ke kaha ohai. O ka hana no ka hula ame ka heenalu, o ka hele ia a piha na malama eono o ka noho ana ia Kauai, a mahope o laila ua kamailio mai ke kupunawahine o laua e hoomakaukau ka hele ana eia lakou I na malama ino o Kauai, aia a pae I Niihau alaila pono, no ka mea, o keia mau malama a lakou e noho nei aia iloko o Augate ma ka helu haole a o Nana ma ka helu Hawaii, o ia nei ka mea I kapaia ke aho pu lua.
Ma keia wahi e aui hou ae kakou a nana aku I kahi makaula, oiai oia e kali ana I waa nona, a ma kekahi la ua pane mai la kona mau akua, e kali hou oe no elua pule maanei, alaila loaa ka waa ia oe, he mea oia@o ia, he waa e kau ana mai Kauai mai no Hanalei, no kekahi kaikamahine ui nohea o laila oia o Luia, I holo mai I ka makaikai ia Waimea a oia kona kumu o ka holo ana mai.
O ka ia nei noho kali no ia a hiki I ka Manawa a na akua ona I olelo mai ai iaia, ua ko io ka mea I olelo ia aku iaia.
O ka hele ia a hiki I ka wa e hoi ai ua waa nei no Kauai, ua hookokoke loa aku la keia malaila, a ua launa mau no hoi oia me na kanaka Kauai, a ua kamailio mua no hoi keia no ko ianei makemake e holo I Kauai, ua ae mai ka mea nona ka waa. Ma ka po o Laaupau, haalele ka waa ia Waimea no Kauai, ia po no a ao, ia ao a po, a ma ka wanaao kaalo ana ke waa mawaho ae o ka lao o Puupoa, e waiho kahela mai ana ke one o Mahamoku, a oia ka mea I olelola, Pahee I ka limu ka kanaka O Manuakepa I ke one Mahamoku.
O ia hele o lakou nei a pae I kula hehi aku la na kapuai wawae o Honokaapeape. I kula, me ka ike ole mai o na kanaka nona ka waa, oiai hoi lakou e liuliu ana I na wahi ukana, ua nalo aku la ka makaula mai ko lakou mau maka aku, a I huli aku ka hana he ole ka loaa, a I kahea aku ka hana he ole ke o ia mai, aia kela no luna o ke kuahiwi o Waialeale no ke ake no e ike pono I kahi o kana mea e imi nei I noho ai o Kauai, a I iaia I hiki aku ai iluna o Waialeale, huli aku la ia a nana ia Mana, aole: ua kaulua ike keia ilaila no elua la aole no ne wahi mea a ike iki o ia nei, a I ke kolu o ka la, haalele keia ia luna o Waialeale. No Kilauea, a hiki keia I Koolau a noho I Anahola a hala elua la, hele keia no Lihue a noho elua la, a pii oia iluna o Haupu.
Iaia e pii ana iluna o Haupu, me kona mau hoa hele no, oia kahi puaa a me kahi moa a me ka puawa hiwa, o ka puaa ne hele a nui loa, o kahi moa ua ulu kakala, a o ia pii ko ianei a hiki iluna o Haupu, ua noho keia e hakilo no kana mea e lia nei, a iaia e nana ana, ike aku la ia I ke ku a ka punohu iluna o Niihau, a hoomanao ae la ia aia kana mea e imi nei I Niihau, pau kona manao nana I kana mea e huli nei, a he ekolu ia o ko ianei noho ana iluna o Haupu, hoomaka keia e hoi ilalo hiki mua aku la keia no Mahaulepu a moe malaila, ma ia po ua loaa aku la iaia kona mau akua a hai mai la:
E, aole paha e loaa ana ia kakou ka mea a kakou e imi nei. Ninau aku la o Honokaapeape, no ke aha hoi? Eia, ua oi aku ka ikaika o kela aoao I ko kakou no ko lakou makemake ole e ike I ka lakou mau alii, oia ke kumu o keia mau hana I lohe oe, ano e na hoa heluhelu o keia moolelo, e hoike aku ana wau ia oukou, e haalele ana na hoa hele o ka makaula I ka la I ka mea mehana, oiai ka olelo a na akua o ka makaula, ua oi aku ka ikaika o Punahou I ka hoopale I ke alahele o Honokaapeape, a ma keia wahi iaia e nanea ania I ka noho, ua make mai ia ka puaa a me ka moa.
I ka hele ana aku o ka makaula e nana I kona mau hoahele o ka au ana mai I ke kai loa a me na kuahiwi, na alu a me na ala loa o ka hele ana, a I nana iho ka hana ua make no laua a elua, he mea e ke kaumaha o kona naau no ka make ana o kona mau hoahele a me ke ko ole o kona iini nui o ka hele ana mai I ka loa.
Ua lawe na akua o ka makaula I ka uhane o ka puaa a hoonoho iluna o Haupu, oia ke mea I olelo ia kau ae la ke ao puaa iluna o Haupu, o ka uhane o ka moa, aia iluna o Kemamo, a o ka puawa oia wale no ka mea e koe nei ma kona lima.
No ka nui loa o kona aloha I kona mau hoa I make, nolaila, ua haalele keia ia Mahaulepu no Koloa, a ma ia wahi oia I noho ai.
A ma ia wahi, ua manao oia ua pau kona hooikaika ana e huli I kana mea I imi mai ai I ka loa a me ka inea o ka hele ana, a ua hoohiki pu iho la hoi, aole oia e hoi I Hawaii, malaila oia e noho ai a make, oia ka olelo hoohiki a ka makaula.
He mea oiaio ia, ua noho io no oia ilaila a make, oia ka mea I kappa ia ai o ia wahi e waiho la I kai o Koloa o Honokaapeape, a maanei e waiho kakou I ke kamailio ana nona a e hele aku ana kakou no ka mea nona keia moolelo.
Ia laua e noho ana me na lii o Niihau, a hala ka makahiki hookahi o ka noho ana, aole he mea okoa ae ka mea nana keia hana e hoolauwili nei ia laua, aka, na Punahoa no ia, no kona makemake ole I ka hele o na moopuna I Kuaihelani, manao ia o ka noholoihi I Niihau, ola ke kumu e pau ai ka manao hele, aole nae pela, a o ka hele ia a piha na makahiki elua o ka noho ana I Niihau o ua mau alii aukai nei, e walea ana I ka nani kamahao o ia aina I ka welona a ka la I ka ilikai o Lehua.
Aole I pau.
Ka Halekula hou o ke Kulanui o Oahu e Kukuluia aku ana.
O ke kii maluna ae, oia no ke kii o ka Halekula hou ke Kulanui o Oahu e kukuluia aku ana ma ke kahua o Punahou, makai pono o ka hale o na mea ike akeakamai e ku nei I keia wa makai o ke alanui nui e komo ai iloko o ka pa kula ma ka puka nui ae mauka. Ua lawe ia mai keia ano kii I hoonohonoho ia me ka paa o ka pohaku nunui, ke akea, e oioi pono mai nei maluna o ke poo e alaalai aku ai I ka la, e kuhikuhi la I ke ano ole mai a piha, kahi nana hoku, I hui la me ka puoa I kupono loa I ke ano a ke kahakii I maiau ai.
O loko o ka hale, ua Koolala ia na mea a pau e ikeia ai ka waikahi, ua malamalama a oluolu kupono na keena a pau, aole I ka loloa loa, aole pouliuli na alahele, a ua maalahi ke komo ana I na keena a pau mai ke alanui malamalama pono mawaenakonu mai.
He elua mau alanui akea e komo ai iloko o ka hale, oia he hookahi mai ka hakala aku e huli ana I ke alanui nui e komo ai I ke kahua o ka pa, a o kekahi e huli ana ma ke alo o ke kahua o ke kulanui mai ke alakomo aku mawaena.
He elima mau keena kala ma ka hale mua, ma ka nui e pii ana ma ka 20x28 a hiki ma ka 28x30 kapuai. Ma keia hale hookahi, ke keena o ka Peresidena o ke kulanui, na keena kau koloka o na kamalii wahine a me ka hooluolu ana, a me ko na kamakili kane keena kau papale a e hiki ai I ko na keikikane wahi holoi lima I ka hale ilalo o ka lepo.
O ka hale nui e halawai ai, he 46x60 kapuai ka nui, me elua mau keena e kula ai I na papa, ma ka 20x28 kapuai pakahi, me ka puka uwai nui mawaena, a e hiki ai ke hoohui ke makemake ia.
O na keena waihona buke a me hoahu mea hoomoamoa, ma ka 20 kapuai kuea pakahi laua, a me elua mau keena papa kula ma ka hale elua, he 20x28 kapuai ka nui.
O ka laula a me la loihi o ka hale, he 70x104 kapuai. O ke kiekie o ka hale mailalo ae a kaupoku o ka hale nana hoku, e hiki ana I ke 75 kapuai.
E kapili ia ana me na pohaku paa nunui o Hawaii nei ke kahua o ka hale a me na paia, he iliili I awili ia me ka puna ko na wahi e hoonani ia aku ana, a o ke pili e uhi iho ai ia luna o kaupoku he piula. E hamo ia ana oluna o ka hale me ka puna; o na paku e pale ai mawaena o na keena, he papa aole me ke pena aka e kahi ia a hinuhinu.
O na lilo I koho ia no keia hale kula hou, he $50,000.
O na mea nana I kahakaha I ke kii me ke akahele a me ka maiau pono ana e noii ai, o C.B Ripley a me Arthur Rey@old.
O na make o ka apana o Honolulu nei no ka malama o Feberuari I hala, penei no ia: He 29 Hawaii, 8 Pake, 5 Iapana. 2 Pukiki a me 1 Amerika. Huina a pau, he 45. He 6 o keia heluna o ka poe make, aohe kauka nana I lapaau a he ekolu mau malihini. He 25 mau kane a he 20 mau wahine. O ka haahaa keia o na make ma ka malama o Feberuari ke hookuku ia me ko eha mau makahiki @amua aku.
Make I Aloha Nui ia
E Ke kuokoa; Aloha oe_
Ke hooili aku nei au I kela mau huaolelo e kau ae la maluna, no ka mea, o oe no ka elele mama, I ike iho na hoa kaua a ke Akua kiekie loa, a me ko maua mau a pau loa.
Ma ko maua kihapai ma Marekei nei, ma ka la 12 o Augate o keia makahiki 1893, ma ka hora 8 o ke ahiahi, ua hookuu aku la o Mrs. Lahela Kailihao Kanoho I kona hanu hope lua, a kaualupe ia aku la ma kela aoao o ka muliwai eleele o ka make e moe kau moe hooilo I ka opu ana ole o ka honua, a ua haalele iho la ia’u I ke kane a @ae ka maua kaikamahine a me na hoahanau ma ko maua ekalesia nei I hoopihaia I na kanikau a ke aloha, e noho u, e kuewa hele I ke ala me ka waimaka, aka, na ke Akua no I haa wi mai a nana no I lawe aku. E hoomaikai ia ke Akua I ka mea nana mai no.
MR. KANOHO
Jaluit.
Pomaikai ke Ola na ke Akua
Ma ka la 22 o Feberuari 1894, hora eono o ke ahiahi’ holo aku la makou maluna o ke waapa I ka lawa I’a kawelea, ekolu kanaka Hawaii hookahi Pake. O ko lakou mau inoa; J. Kahalewai, Naihe, Iokewe a me Aki pake, ia makou e lawai’a nei, nui ka uwila, kahekili a me ka ua, hoomakaukau makou e hoi, ia Manawa hiki mai la ka makani me ikaika loa mo Kona mai, he makani I ike ole ia e a’u mai ko’u la opio mai a hiki I keia po. Ia Manawa, hoomanao a e la au I ke Akua, ke kokua o ka wa pokele, ua like mai la kahi waapa o makou me he wahi papohue la e pa ia lewa ana e na ale hanupanupa o ka moana, I keia Manawa, ke paa nei no ka waapa o makou I ka heleuma, aohe e hiki ke pae iuka, nui ke kai, ina e au ana, e make ana no, I na e noho ana iluna o ka waapa e make ana no.
E kahea mau ana makou I kanaka o uka, me ka manao I na ike ia aku ana, ua like paha me akahi hora a oi a e ko makou noho ana iluna o ka waapa, ike ia aku la hookahi kanaka e maalo a e ana I ka wa a ka uwila e anapu a e ai. Ia Manawa, ninau aku la makou, owai oe, pane mai ia kela o Kapela au, hoomaka aku la maua e au, pae aku la hookahi I uka, oia o Naihe, hoi hou wau iluna o ka waapa, ike hou aku la au, owai oe, pane mai kela owau no Moi, ma ia hope koke no puka mai la o G.W. Kaholokahiki a me hookahi wahine o Kahale. Ia Manawa au hou aku la a’u me ke kaula, me ko’u kahea no nae, e hoolei mai I kaula. Loaa ia’u ke kaula, huki ia aku la a’u, a kau iluna me ko’u paa I ke kaula a paa loa a puka iluna, ua nui loa mai la ke anuu I ko’u kino, oiai he 62 ka nui o ko’u mau makahiki. Ma ia kaula no hoi I pakele ai ke ola o n a mea iluna o ka waapa, o Iokewe mau makahiki he 15, hoi aku la makou a hiki I ka hale, olala I ke ahi a mehana.
J. KAHALEWAI,
Kalae, Kau Hawaii, Feb. 22, 1894.
He Moolelo Hawaii
Mahope iho, inu iho la o Boki I ka rama, a lilo loa I ka hewa. A hilahila o Kaleimoku kona kaikuana, a holo oia ma Hawaii, a make oia malaila I ka la 8 o Feberuari, 1827.
He mau kaikunane pok@i o Kaleimoku a me Boki no Kaahumanu ma o na makua la, no ka mea, o Namahana ka mua ko Kakuamanoha ka muli ko Kaleimoku ma makuakane. Nolaila, aia no iloko o ko lakou lima ka mana hooponopono o ke aupuni o ke alii opio.
He kanaka haipule o Kaleimoku, a kokua aikaika oia mamuli o ka pono, a he Alihikaua ikaika no hoi oia.
A ike o Kaahumanu I ko Boki hele I ka inu ona, lawe hou oia I ka mana hooponopono aupuni ma kona lima me ka wiwo ole. Nolaila, kue iho la o Boki e kaua ia Kaahumanu no ka lilo hou ana o ka aina iaia.
Hooikaika loa iho la o Boki a me kana wahine ma ka hewa, a ale nui iho ia o Boki. He uuku ka Liholiho, he nui aku ka Boki.
Alakai iho la o Boki a me kana wahine ia Kauikeouli ma ka hewa, a hiki hou mai la ua mau hewa nui la I hana ia I ka wa o Liholiho oia ka inu rama a me ka aie, a luhiiho la na makaainana I ka pii ana I ka wahie aia a me ka imi ana I ke dala.
Aole he m au hewa nui e ae ma keia paeaina e like me keia mau hewa elua a hoea mai I keia la e like me ka inu rama a me ka aie, o na mea no ia e poino loa ai ke uapuni.
Hooikaika nui loa iho la o Boki e hoohuli I na kanaka I ka hewa, I nui na kanaka me ia, a hiki ia ia ke kipi ia Kaahumanu; aka, nui no hoi ko ke Akua kokua ana mai I ka pono, ma ka waha o Kaahumanu.
Nolaila, aole I nui na kanaka I lilo me Boki I ka hewa; he mau opala wale no ka lilo me ia.
Nui ka Boki hana ino mai ia Kaahumanu ia wa; aka, ua hooi loa ia aku ko Kaahumanu ikaika e kukulu paa I ka pono, a e hoauhee aku I ka hewa.
Nolaila, kau iho la o Kaahumanu I ke kanawai no Hawaii nei, e like me ko na aina naauao.
Hele aku la o Boki a hui me kekahi poe haole kalepa, a me kekahi poe kanaka Hawaii e ae, a kue loa mai la lakou ia Kaahumanu, a hoala mai la lakou I na manao kaua; a haunaele loa iho la ka aina.
Ua noho o Boki me ke kau nui o kona manao no ka waiwai, a me ka hanohano; a pela oia I manao ai e kipi I loaa mai ai ia mau mea ia ia.
Ia Manawa no 1827, holo aku la o Boki I Hilo, Hawaii, a noho malaila okioki iho la oia I ka aina, a haawi ae la I na alii a me na kanaka o ke alii. A hoike oia I kona manao kuko I ke kaua, e make o Kaahumanu.
A lohe ia no keia olelo ma Honolulu.
A mahope iho, I ka malama o Feberuari 1828, hoi mai la oia I Oahu, a ia Manawa iho hele aku la ia ma Waikiki, a hoonoho iho la I ke kaua.
Manao ae la o Kekua@aoa; a me Kanaina e hele aku e nana I ua kaua la, oiai ua lohea ia mai ua lono kaua la.
A holo like ia manao ia laua, ee ae la laua maluna o na lio, a holo mai ia a hiki I Kewalo, alaila pipii mai la ke ano puanuanu makau ia Kanaina.
I aku la ia ia Kekuanaoa, o hele oe, e hoi au me na wahine a kaua, a e hoomaha aku ia laua a me Elisabeta, (oia hoi o Kaahumanu.) A ae mai ia no hoi kela, a hoi aku la no hoi o Kanaina, a hol@ aku la no o Kekuanaoa.
O kona holo aku la no hoi ia me kona lio a hiki I Waikiki, nana iho @a keia I na kanaka paapu ke Kou o Kahalea, e paa ana ana na lima I na pu.
Aohe leo pane, elua mau kanaka I aloha mai ia ia, a aloha aku la no hoi kela.
A ike mai ia o Boki ia ia, paweo ae la kona mau maka ia ia nei, a ike keia I kona ano, lele aku la keia mai kona lio iho me ka manaolana hope ole aku I ke alo o Boki.
A paa ia ia nei na lima o Boki, a lulu lima aloha iho la laua a hoohuli aku la o Kekuanaoa I ko Boki manao e hoopau I ke kaua ana, a oki wale iho ia hana.
Pela ke kue mau ana o Boki ia Kaahumanu, a alakai no hoi oia a me kana wahine ia Kauikeouli ma ka hewa.
No keia mau mea nui loa iho la ka haunaele o ka aina, a noho huikau hou na kanaka, a hoomana hou kekahi poe I ke kii.
Ia wa hooikaika hou mai ke Akua I ka pono ma ka waha o Nahienaena, kupaa oia ma ka pono.
Kii aku oia ia Kauikeouli kona kaikunane e hoohuli mai I ka pono; oia a me Kaahumanu a me kekahi poe e ae o na alii wahine, a ae mai oia. A maopopo io no iaia, ola ka mea e pono ai kona aupuni a me kona lahui kanaka.
Nolaila, haawi lilo aku la oia I kona aupuni a me kona lahui kanaka no ke Akua; a makia ae la oia I kela leo lani ma na paia o Hawaii I ka puana alii ana ae.
“O ke kanaka pono, o ko’u kanaka ia; a o ke kanaka hewa, aole ia o ko’u kanaka.”
A kaapuni ae ia o Kaahumanu a me Kauikeouli ia Oahu, a holo I Maui a mailaila mai no Molokai, no Maui a me Hawaii, e hoohuli mai ana I na makaainana ma ka pono. A ua huli nui io mai no na makaainana ma ka pono, a maluhia iho la ke aupuni. Oia ka M>H 1880. NO KA HOLO ANA O BOKI MA E KUA LAAU ALA.
E noho ana no o Boki me ka manao no e hele I ke kua laau ala ma na kuahiwi o Hawaii nei, no ka hookaa ana aku I kona mau aie ana I imi ai; a e kauoha aku hoi I na alii a me na makaainana a pau e pii I ke kua laau ala.
Ua holo aku hoi o Kaahumana ma I Kauai ia Manawa.
Ua hele aku no hoi kekahi moku haole, a na na haole a me ke kapena hoi o ua moku la I olelo aku ia Boki, penei:
“Ina e holo oe I kela paeaina I loaa mai nei ia’u, he nui loa ka laau ala, o ke ano laau hookahi wale no ia mai kahakai a hiki loa I ke kuahiwi, hookahi no wahi e kua ai, komo ka moku.”
Aole no he hilinai loa o Boki, aka, holo aku oia I ka moku o @a haole la a ike io I ka laau ala, alaila paa loa io iho la ka manao o Boki e holo.
I hou mai la ua haole la, “o keia mau laau ala la ea, I kii ia aku I wahie, ela ka auanei he laau ala; olelo mai kuu poe kanaka o keia wale iho la no ke ano laau ma ia kahakai a hiki loa i@ka lilo.”
No ia olelo a ua haole nei, o ka @h@ koke ae la no ia o ka manao holo.
O ka hoolale koke iho la no ia o ke kalua o ke o e holo ai I ka moana, a makaukau ae la na mea a pau, alaila, ninau ae la ia I na kanaka no ka makemake e holo me ia. Ae mai la no hoi na mea a pau, ma ka I ana mai.
“Ae no hoi paha, I aha la auanei ka makou uku la oe, no kau malama ana ia makou. He hana no ka hoi.