Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIV, Number 37, 14 September 1895 — Page 2
| This text was transcribed by: | Cheryl Mokuau |
| This work is dedicated to: | Ke`ea & Elli |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
MA KE KAUOHA.
(Koena mai ka Aoao Ekahi mai.)
Mai ke Aupuni mai, i ka manawa e loaa mai ai o ia mea i ke Aupuni mai kekahi mea noho hou e like me na mea i hoakaka ia ma ka Puaku @, a ma kela ke haawi ia nei ka mana i ke Kuhina Waiwai e uku i ka kuina ao ia waiwai @ i helu ia mamuli o ke kikoo ana ao na Komisina mailoko ae o kekahi dala i hiki e hoolilo ia no ia mea.
PAUKU 54. Ina ua hoihoi hoa, ia lilo i ke Aupuni, a i ole ia pili paha i ke Aupuni kekahi Hoolimalima Home Liilii, ua hiki e malama ia ka aina i paa ia malalo o ia palapala ma ke ano hamama no ka noho ia ana me ke kau ia iho nae o ka waiwai io o na mea hou ano paa i hana ia maluna iho ma ke ano he Hoolimalima Home liilii, Hoolimalima me ke Kuleana e Kaai, a i ole ia Kuleana e Kuai, a i ole ia ua hiki ke malama ia no naha o ka lehulehu e like me ka manao o na Komisina he pono.
Ina na malama ia ua wahi `la no ka noho ana e like me ia i olelo mua ia ihonei e heia kaawale ia ka waiwai io o ka aina wale no me ka hana ole ia o kekahi mea hou maluna iho a me ka waiwai io o na mea ano @ maluna iho oia wahi. E helu ia ka waiwai io e kekahi papa maloko o laila ka Hope Agena a me kekahi kanaka e ae i hoonoho ia e na Komisina. Oia kanaka heia waiwai io i hoonoho ia aole oia he kanaka a neho ana ma kekahi oihana Aupuni. Oia helu ana a la no ia malalo o ka nana a me ka hooponopono hou ana o na Koamisina, a o ka helu ana i hooholo ia e lakou e maikai no ia no ka makahiki hookahi, a mahope ole manawa ua hiki no e helu hou ia ka waiwai io oia wahi e like me ka mea i olelo mua ia ae nei. Ina e hoolilo ia ua wahi `la malalo o na heakaka ana e pili ana i na Hoolimalima Hom e liilii, a i ole ia Hoolimalima me ke Kuleana e Kuai e uku ka mea noho hou no ia mau mea hou paa mau i hana ia maluna o ka aina ma de dala maoli i ka manawa e loaa ai kona palapala hoike no ka noho ana a i ole ia palapala hoolima. Aka, ina ua paa ia ua wahi `la no ka noho ia ana ma ke ano Kuleana Kuai, alaila e kau ia akn no ke kuai ma ke kudala ma ke kumukuai koho mua i like me ka huina o ka waiwai io o na mea hou ano paa i hana ia maluna iho o ka aina a me ka huina o ka waiwai io o ka @ wale no me na mea hou ole maluna iho.
MAHELE VII.
NA HOOLIMALIMA ME KE KULEANA E KUAI A ME KULEANA KUAI.
PAUKA 55. Ma keia, ke huawila nei ka mana, a ke kauohaia nei na Komisina o na aina o ka lehulehu, me ka apono o ka Aha Kuhina o kauoha e ana ia, a e hookaawaleia na wahi kupono o na aina o ka lehulehu no ka nohoia e ka poe e makemake ana e loaa ia lakou na home uilii malalo o keia hapa o keia Kanawai.
E wae ia ia mau aina mailoko mai wale no o na aiua mahiai a hanai holoholona, a e ana ia ma na apana aole e oi aku mamua o hookahi haneri eka, ma na aina mahiai papa akahi, aole e oi aku mamua o elua haneri eka ma ka aina mahiai o ka papa elua, aole e oi aku mamua o elua eka ma ka aina wai, aole e oi aku mamua e eono haneri eka ma ka alua hanai holoholona o ka papa ekahi, aole, e oi aku mamua o umikumamalua haneri eka ma ka aina hanai holoholona o ka papa elua, a aole e ei aku mamua o eha haneri eka ma ka aina mahiai a hanai honoholona i huiia. E ana ia na alanui kupono o ka iliwai a me ka moe aua e hoohui ana i ua mau apana la me kekahi alanui aupuni.
PAUKU 56. I ka wa e pau ai kekahi ana ana o ia ano, e koho no kekahi papa koho waiwai, maloko o laila, ka Hope Agena me kekahi mea e ae i kohoia e na Komisina i ka waiwai o ia mau apana e like me kona ike ma kekahi kumukuai kupono a e hoike aku no ia helu ana i na Komisina kona koho ana ma kekahi hoike i kakauia, e hoakaka maopopo ana i na apana ma ko lakou mau helu e like me ka hanaia ana ma ke kii o ke ana ia ana. Oia mea koho aole oia he mea e noho ana ma kekahi oihana aupuni. A na ke ana aina e hoolako akau i na Komisina i kope o ia kii maluna iho o laila i hoike maopopoia ma na huahelu maloko iho o na palena o keia a me keia apana, ka huina kumukuai i kohoia ma na dala a me na keneta a e haawiia no hoi he kope e like me ia i ka Hope Agena, eia nae ua hiki ke hoololila ia koho ana e na Komisina. E hamama no na kii o ke ana ana no ka nana ia e ka lehulehu iloko o na hora hana me ka uku ole.
PAUKU 57. Ma ia manawa e hoolaha akea aku ka Agena o na aina e ka lehulehu ma ka olelo Beritania a me hawaii maloko o na nupepa a me na olelo hoolaha kapili, a ina ua manao oia he mea pono e hoolaha no ma kekahi olelo e ae ma na nupepa i paiia ma ia olelo maloko o ka Repubalika, a e kau ia mau hoolaha ma ka hale leta a me ka hale hookelokolo e ka apana e hoakaka ana ua hamama ia mau apana no ka noho ia e like me na hoakaka no ia mea ma keia wahi o keia Kanawai.
NA MEA E KUPONO AI KA POE NOI.
PAUKA 58. O kela kanaka a me keia kanaka maluna ae o umikumamawalu makahiki, he kupa ma ka hanau ana a i ole ia mamuli o ka hookupaia ana, a i ole ia ua loaa iaia na palapala hookupa a i ole ia ua loaa laia na pono kupa kuikawa, aole hoi i kaa malalo o kekahi mea e lilo ai kona mau pono kivila no kekahi hewa ana i hana ai, aole kaa malalo o ke kumu he heokaa ole i kona mau auhai, aole i hana i kekahi hoakaka oiaio ole ma ke noi ana i ka aina malalo o keia kanawai, aole hoi i lilo wale ka aina no ka hooko pono ole i na kumu malalo o keia Kanawai, aole i hoihoi i ka palapala hoike o ka noho ana a i ole ia he palapala heolimalima mau me ka hooko pono ole ia o na kumu malalo o keia kanawai, aole no hoi oia ka ona ma kona kuleana ponoi iho e kekahi aina mahiai aole i helu ia ma ke ano he aina wai, aole no i kekahi aina hanai holoholona ma ko Hawaii Pae Aina, a aole hoi oia he mea nei no kekahi kuleana e ae iloko o ka aina malalo o na olelo o keia kanawai, ua hiki iaia e noi no hookahi ona apana i oleloia no kena pono a pomaikai ponoi iho ma ke ano kuleana kuai, hoolimalima a i ole ia kuai dala maoli. Eia nae ua hiki no i kekahi kanaka kupono e noi aku i hookahi apana aina wai mawaho ae o kekahi apana aina o na ano e ae i noi mua ia e ia a i ole ia i loaa iaia malalo o ka hapa o keia kanawai, ma na wahi i kokoke ia aina wai i kona mau aina e ae; a e ;hoomaopopo hou ia o kekahi kanaka oia ka ona o ka aina malalo iho o hookahi haneri eka aina mahiai papa ekahi, a i ole i a malalo iho o elua haneri eka mahiai papa elua, a i ole i malalo iho o eono haneri eka aina hanai holoholona papa ekahi, a i ole ia malalo iho o umikumamalua haneri eka aina hanai holoholona papa elua, i kupono ole no ka noho ia, aole hoi oia ka ona o kekahi aina mahiai a hanai holoholona e ae koe ka aina wai, ua kupono no e loaa iaia malalo o na hoakaka ana o keia hapa o keia kanawai, i aina hou aku o ka papa o ka aina i loaa mua iaia e oi aku ai ke huiia me kona aina ponoi mamua o ka hyuina i oleloia ma kela papa keia papa, a i ole ia kupono no e loaa iaia na aina hou aku o kekahi ano koe ka aina wai ma ka ratio o umikumamalua mahele aina hanai holoholona papa elua, eono mahele aina hanai holohonona papa ekahi, a i ole ia elua mahele aina mahiai papa elua, ma kahi o hookahi mahele aina mahiai papa ekahi, a hiki i ka piha ana o na eka aina o kela papoa keia papa i ae ia e like me ka papa o ka aina i @oi la ai, a e hoomaopopo hou ia aole e kupono i kekahi kane me kana wahine i mare ia e noi like i ka aina malalo o keia hapa o keia Kanawai ina aole i hoano e ia ko launa kulana mare ia e kekahi olelo hooholo e hoopau ana, hookaawale ana a i ole ia e oki ana i ko laua mare.
NA HOOLIMALIMA KE KE KULEANA E KUAI.
PAUKA 59. O na noi a pau e loaa he kuleana hoolimalima e hana kino la no e ka mea noi ma ke keena o ka Hope Agena iloko o na hora kino ia n o e ka mea noi ma ke keena o ka Hope Agena iloko o na hora haua a e hui pu ia me kekahi olelo hoakaka i hoohiki ia i hanaia ma ke ane nui e like me ke kumu ma ka Papa A.E. uku aku ka mea noi i ka Hope Agena i kekahi uku i like me ka uku hoolimalima no eono mahina o kahi i nolia, a oia uku e hoopaaia ma kona inoa ma ke ano he uku hoolimalim a ina e ae ia kana noi a e hoihoi hou ia aku iaia ina aole i ae ia kana noi. I ka wa e loaa ai o ia noi a me ia uku e kakau iho ka Hope Agena maluna o ka palapala noi i ka hora o ka loaa ana o ia mea iaia a me ka loaa ana o ka uku i oleloia. Ina he elua a oi ae poe i noi no ka apana hookahi, o ka mea nana ka palapala noi i loaa @ oia ke haawiia ka pono. O na noi i hui pu ole ia me ka hoakaka no ka kupono a me ka uku i oleloia maluna aole no e lawe ia a @.
PAUKA 60. Ina ua kupono ka mea noi e like me na mea i hoike mua ia ao nei, e hana ka Hope Agena me ka apono o ka Agena o na Aina o ka Lehulehu i palapala hoolimalima i hana pakolu ia no ka mea noi, no ka apana i noi ia, a haawi aku i ka mea noi i kekahi kope o ia palapala hoolimalima a e waiho ia kekahi me ka Agena o na Aina o ka Lehulehu a e malamai kekahi ma kona keena. E papa ia ka mea noi i ka wa e loaa ai iaiai ka palapala hoolimalima oia ka mea hoolimalima a oia no ka olelo ana no kekahi mea e ili aku ai kena mau kuleana malalo o ka palapala hoolimalima. O ka lawe ia ana o ka palapala hoolimalima e ka mea hoolimalima, he ae ana no ia e hoapono ana i na olelo a me na kumu i hoike ia maloko.
NA KUMU O NA HOOLIMALIMA ME KE KULEANA E KUAI.
PAUKA 61 E hana ia ka palapala hoolimalima no ka manawa o iwakalua-kumamakahi makahiki e helu ia mai ka la 1 o Aperila a 1 ole o Okatoba mahope iho o ka la i hana ia ai e hui pu ia no hoi ka uku hoolimalima no ka manawa mawaena o ka la i hanaia ai ka palapala hoolimalima a me ia la, a e hanaia no malalo o keia mau kumu mahope iho nei:
1. He uku hoolimalima o ewalu pa-keneta maluna o ka waiwai ma ke dala i kohoia o ka aina, e hookaa mua ia i kela a me keia hapalua makahiki ma ka la mua o Aperila a me ka ia mua o Okatoba o kela makahiki keia makahiki i ka Hope Agena.
2. E noho no ka mea hoolimalima mai ka pau ana o ka makahiki mua o ia manawa a hiki i ka pau ana o ka elima o na makahiki me ka malama mau ana i kona home maluna o ka aina.
3. Mamua ae o ka pau ana o ka ekolu o na makahiki o ka manawa i oleloia e mahi oia a e malama me ka mahi ia aole e emi malalo o elima pa-keneta o ia aina, a i ka pau ana o ka elima o na makahiki o ka manawa i oleloia e mahi a e malama ma ke ano mahiai aole e emi malalo o umi pa-kneta o ia aina, .a e kanu a e malama me ka ulu maikai maluna o ka aina i oleloia aole e emi malalo o ka avelike o umi laau kupono i ke kukula hale, lasu malumalu a hua ai paha no ka eka o ka alna a pau ina ua helu ia ka aina ma ka papa o na aina mahiai; a i ole ia ina ua komo ma ka papa o ka aina hanai holoholona, alaila e pa oia i ka aina. Ina ua heluia ka aina ma ke ano he aina hanai holoholona a mahiai i huiia, alaila e pili no kela kumu i kela a me keia o na ano aina a i elua.
4. Aole oia e hoolilo aku i kona kuleana i oleloia malalo o ka palapala hoolimalima i olelola me ka oie o na Komisina i kakauia. Eia nae o kekahi mea hoolimalima a poe hoolimalima paha e paa ana i ke kuleana a pau loa iloko o kekahi hoolimalima me ke Kuleana e Kuai ua hiki no i kela manawa keia manawa i hookoia ai na kumu o ka palapala hoolimalima e hooko ia e ka mea hoolimalima a hiki mai ia manawa e hoihoi aku ai ia kuleana i ke Aupuni ma ka haawi ana aku i ka palapala hoolimalima i ka Hope Agena me ka manao o ka poe e paa ana e hoihoi i kakau moakaka ia maluna o ka palapala hoolimalima a i kakauinoaia e lakou imua o ka Hope Agena. O kekahi hoihoi ana o ia ano e lilo no ia i mea e hookuu ia ai ka poe hoolimalima mai ka hooko hou ana aku i na kumu i oleloia maloko o ka palapala hoolimalima i hoihoi ia, aka aole e mana kekahi hoihoi ana ina kekahi o na mea hoolimalima he mea oo ole malalo o umikumamawalu makahiki ina aole i loaa i ua mea oo ole nei kekahi kahu i hoonohoia e like me ke kanawai. A e hoomaopopo hou ia ua hiki no i kekahi mea hoolimalima maluna ae o umikumamawalu makahiki e hoolilo aku i kona kuleana i kona hoa hoolimalima.
PAUKU 62. Ina e kueia kekahi o na kumu i olelo mua ia ae ne, e ilo no ia i kumu kupono no na Komisina me ke apono o ka Aha Kuhina e lawe i kahi i hoolimalimaia me ka hoolaha, koi, a i ole ia, komo mua ole, a hoopii mua ole, a e hoopau i ke kuleana i loaa ma ka hoolimalima.
PAUKU 63. Ina ua lilo kekahi poe he elua a oi ae paha i mau mea noho aina like malalo o kekahi hoolimalima o ia ano mamuli o ka hooilina a kumu e ae paha ua hiki no i kekahi o lakou e koi aku e kuaiia mai a i olo ia, kuaiia aku kona, a i ole ia ko lakou kuleana, e like me na hoakaka ana o ka Pauku 45.
PAUKA 64. I kela manawa keia manawa maope iho o kaa ekolu o na makahiki o ka manawa i oleloia he kuleana ko ka mea hoolimalima e loaa iaia mai ke Aupuni mai kekahi Palapala Sila Aina e hoolilo ana iaia ma ke ano alodio i ka aina i hoakaka ia maloko o kona palapala hoolimalima, ma kona uku ana aku i ke Aupuni i ka waiwai io ka aina i oleloia ma ia palapala hoolimalima, ina ua mahi oia i ka iwakalu-kumamalima pa-keneta o ka aina i oleloia a ua noho maluna o laila aole e emi malalo e elua makahiki, a ua hooko pono i na kumu e ae a pau o kona palapala hoolimalima.
NA KULEANA AINA KUAI
PAUKU 65. E hana ia na noi a pau no na kuleana kuai ma ke kakau lima, ai ole ia, hapa ma ke kakau lima a hapa ma ka mea pa`i hakahaka ma ke keena o ka Hope Agena, a e hui pu ia me kekahi olelo hoohiki i hanaia me ke ano nui e like me na kumu i hoike ia ma ka Papa A, a e hui pu ia me kekahi uku i like me uni pa-keneta o ka waiwai io i kohoia, no ka apana aina i noi ia, a oia uku, e lilo i ke Aupuni ina e lawe ole ka mea noi i ka apana aina ma ke kumukuai koho mua ina aole mea koho kiekie hou ae, a ina i ae ia ke noi, alaila, o kakauia ia uku ma kona inoa ma ke ano oia kekahi hapa o kona hookaa mua ana, aka ina he mea koho kiekie hou ae maluna o ke kumukuai koho mua a lilo ole ka aina i ka mea noi, e hoihoi hou ia no ia uku iaia. O na noi i hui ole ia me ia olele hoakaka, a i ole ia, i hui pu ole ia me ka uku i olelo ia, aole no e noonoo ia. I ka loaa ana o kekahi noi o ia ano a me ka uku i oleloia e kakau ka Hope Agena maluna iho o ka palapala noi i ka la a me ka hora i loaa ai o ia mea iaia a me ka loaa ana o ka uku i oleloia.
PAUKU 66. I ka wa i waihoia ai na noi no kekahi kuleana kuai e hoolaha aku na Komisina ma na nupepa, a i ole ia, ma na pepa kapili, a i ole ia, ma ia mau mea elua, ma ka olelo Enelani me Hawaii, a ina ua manao lakou he mea pono ma kekahi olelo e ae i paila ai na nupepa maloko o ka Repubalika o Hawaii i kekahi kuai kudala no ia mea ma ka manawa a me kahi ma ka apana a lakou e koho ai, a i ole ia, ma ka Hale Oihana Hooko ma Honolulu. Ma ia hoolaha e hoola ia ka apana e kuai ia ana a me ka waiwai io i koho ia o ia apana, a oia no ke kumukuai koho mua.
PAUKU 67. Ina he elua a oi ae mau noi aole nao he koho hou ae maluna o ke kumukuai koho mua, o ka mea nana ke noi i loaa mua ke haawiia ka pono. Ua hiki no i ka Hope Agena, a i ole ia, kekahi mea e ae i hoomanaia e na Komisina ke lawelawe ma ke ano lana kudala ma ia kuai ana, me ka lawe ole i laikini kudala.
PAUKU 68. E hookaa koke aku ka mea nana i kuai ma kekahi kuai ana i ka hapaha o ke kumukuai a e haawiia aku iaia kekahi palapala hoike i kapaia he “aelike kuleana” a e kakuinoa Pakolu ia, a e haawi ia kekahi kope i ka mea noi, hookahi e waihoia me ka Hope Agena, a o ke kolu e waihoia na ka Agena o na Aina o ka Lehulehu. Ina ua hookaa koke ole ae ka mea kuai i ka hapaha o ke kumukuai, e kukala ae ka mea e lawelawe ana ma ke ano luna kudala ua pau ia kuai ana a e hoolilio aku i ka aina i ka mea nana ke koho malalo koke iho o ke koho kiekie loa, aole ia kau koke hou mai ma ke kuai, a i ole ia, e unuhi ae i ua aina la mai ke kuai ana no ka manawa. E kapaia ka mea kuai i ka wa e loaa ai iaia o ia aelike kuleana oia “ka mea kuleana,” a oia no ka olelo ana no ka poe e ili aku ai kona mau kuleana malalo o ia palapala. Oia lawe ana i ka aelike kuleana, oia no ka lawe ana a me ka apono ana i na kumu i hoikeia maloko. Ma ia aelike kuleana, e haawiia ka mana i ka mea kuleana o noho maluna a e lawelawe i ka aina i oleloia maloko o ia palapala, a e loaa iaia ke kuleana e loaa iaia he palapala sila no ia aina ma ka pau ana o ekolu makahiki mai ka la o ia hookaa ua ana, a oia no ka la e hanaia ai ka aelike kuleana, ina ma ia manawa ua hookoia na kumu mahope iho nei:
1. E hookaaia ke keena o ke kumukuai i mahele like ia, iloko o hookahi, elua a ekolu makahiki mai ka la o ka olelo aelike kuleana ma ka ukupanee ma ka eono pa-kejneta o ka makahiki; eia nae, ua hiki no i ka mea kuleana e uku i kekahi mahele mamua o ka hiki ana mai o ka manawa hookaa, a ma ia hana ana e hoopau i ka ukupanee.
2. E mahi aole e emi malalo o iwakalua-kumamalima pa-keneta o ka aina i oleloia, a me ke kanu a malama ana i na laau malumalu a hu ai paha i emi ole malalo o umi no ka eka hookahi ina he aina mahiai, i kekahi manawa hookahi mamua iho o ka pau ana o ke kolu o na makahiki, a i ole ia, ma ma pa ana i ka aina ina he aina hanai holoholona iloko o ia manawa, eia nae, ina he aina hanui holoholona iloko o ia manawa, eia nae, ina he aina hanai holoholona a me mahiai i huiia, alaila e pili no na mea i oleloia mamua ae ne i na ano aina a i elua.
3. E noho ka mea kuleana maluna o ka aina mai ka pau ana o ka ekahi o na makahiki a hiki i ka pau ana o ka ekolu o na makahiki.
4. Aole oia e waiho aku, a i ole ia, hoolimalima hou aku malalo o kekahi mau kamu o ano e ae paha i kona kuleana a o kekahi papa o kona kuleana malalo o ka “aelike kuleana” me ka ae ole i kakau lima ia e ka Hope Agena i kakauia maluna iho o ia olelo aelike; a e hoomaopopo hou ia, o ka poe kuleana no lakou ke kuleana holookoa ma kekahi aelike kuleana ua hiki no ia lakou i na manawa a pau ina o na kumu a pau o ia aelike e hookoia e ka mea kuleana ua hookoia e ia, ua hiki no iaia e hoihoi hou aku i ke Aupuni ia kuleana ma ka haawi ana aku i ka aelike kuleana i ka Hope Agena me ka manao e hoihoi, i kakau maopopo ia maluna iho o ia palapala a i kakauinoa ia e lokou a i hooiaio ia. Oia hoihoi ana he mea no ia e hookuuia ai ka poe kuleana mai ka hooko ana i na kumu i olelo ia iloko o ka palapala i hoihoi ia. Aka, aole e ae ia kekahihoihoi ana o ia ano, iua aia kekahi o na mea kuleana malalo iho o umikumamawau makahiki, ina aole i loaa ia poe oo ole na kahu e like me ke kanawai; a e hoomaopopo hou ia ua hiki i kekahi mea kuleana maluna ae o ka umikumamawalu makahiki e hoolilo aku i kona kuleana i kona poe hoa noho.
5. Na kumu ma kekahi olelo aelike kuleana no ke pale ana aku i na hana hoopoino, ka hoomalu ana i na laau e ulu ana, a i ole ia, e kanu i aku ana maluna o ia wahi, a i ole ia, no ka hoopau ana i na mea ulu ino maluna o la wahi, a i ole ia, no ke pale ana aku i ke komo ana mai o ia mau mea ino.
6. E ae oia i na Agena o ke Aupuni, e komo i na manawa a pau e nana i ka aina.
7. E hookaa i na auhau a pau i kupono e hookaa ia no ka aina i olelo ia.
PAUKU 69. Ina ua hookua ole ia kekahi o na mahele i olelo ia a hala he kanakolu la mahope o ka ia e hookaa ia ai, a i ole ia, aole i hooko i na kumu e ae i olelo ia ua hiki no i na Komisina me ka apono o ka Aha Kuhina e lawe i ua aina nei me ka hoolaha, koi a komo mua ole, me ka hoopii ole a hoopau i ke kuleana i loaa mamuli o ia aelike kuleana.
(E Nana ma ka Aoao Eha.)
KA
NUPEPA KUOKOA
ME
Ko Hawaii Paeaina i Huiia
O ka Makahiki $2 00
No Eono Mahina 1 00
Kuike ka Rula
HOOPUKAIA E KA
| Puka Ana | 1 Pule | 2 Pule | 3 Pule | 4 Pule | 5 Pule | 6 Pule |
| Iniha | $1.50 | $2.00 | $2.50 | $3.00 | $3.50 | $4.00 |
| 2 Iniha | 2.00 | 2.75 | .3.50 | 4.00 | 4.50 | 5.00 |
| $ Iniha | 2.50 | 3.50 | 4.50 | 5.00 | 5.50 | 6.00 |
| 4 Iniha | 3.00 | 4.00 | 5.00 | 6.00 | 6.75 | 7.50 |
| 5 Iniha | 3.50 | 4.75 | 6.00 | 7.00 | 8.00 | 9.00 |
| 6 Iniha | 4.00 | 5.50 | 7.00 | 8.00 | 9.00 | 10.00 |
O na Olelo Hoolaha a pau e hoonuna ia mai ana no ka Hoolaha maloko o keia Nupepa, e hoouna pu mai me ka auhau, a ina aole, aohe hookomo ia.
HAWAIIAN GAZETTE CO.
GEO. H. PARIS, Luna Nui
J.U. KAWAINUI, Luna Hooponopono
No Honolulu, Oahu, Lakou a pau.
POAONO,--SEPATEMBA 14, 1895
Alu Like i ke Kolera
Ke alu nei na kokua ana a ka lahui i ka Papa Ola i keia mau la a ka ma`i kolera haha mai nei kona mau lima menemene ole, me ka nana ole ae i na noonoo kalaiaina, hookahi wale no manao nui o ka hana like me ka wiwo ole e kinai i ka laha ana mai o keia ma1i.
Ke haua mau nei i ka po a me ke ao, ka Peresidena a me na lala o ka Papa Ola, na Kauka i haawi manawaiea wale i ko lakou mau hookauwa ana no ka lahui, na agena ame na kokua. Ke hamama mau nei ke Keena Oihana o ka Papoa Ola i na hora a pau o ke ao a me ka po.
Ua mahelehele ia ka Apana holookoa o Kona nei i na apana he iwa kulua kumamakahi ka nui, a ua hoonohoia he hookahi Luna Nana o na Makaainana me kona mau kokua ma keia a me keia apana pakahi a pau. O ka lakou hana, oia ke komo ma keia a me keia apana iho, kakau i na inoa o ka poe e noho ana maloko o ka hale, anan i ke ano o ka noho ana, ninau i na mea e ai a e inu ai, haawi i ka laau kolera e inu ai, ke hoomaka iho e kau na hiohiona o ua kolera nei. Kauoha ina e loaa kekahi i ka ma`i, e hoike koke ae me ka hoohakalia ole. A ina he poe hune kekahi a loaa ole ka mea ai, alaila haawi i na palapala kii mea ai i ka Hui Manawalea e malama ia nei na mea ai i hoomoa ia ma ka Hale ma Alanui Betela. He mea ai keia i hoomakaukau ia no na poe hune io maoli, aole no ka poe loaa o ka hana.
O keia poe, ke haawi wale nei i ko lakou mau hookauwa ana no ka hooikaika e kinai i ka laha nui ana aku o keia ma1i, me ko lakou kapae ae i na manao paonioni a opu keemoa kalaiaina, a ke huki like nei no ka hoopakele i ka lahui e like me ka hiki i ka mana o ke kanaka ke hoopaa aku a me ko lakou makau ole hoi ma ke komo ana ma kela a me keia wahi a e launa hoi me na kanaka o ko lakou mau apana iho. O lakou a pau, ke haawi aku nei ka lahui i na hoomaikai ana ia lakou. A ina e hoolohe ana na mea a pau i na hoonaauao ana, e malama i ka nohe ana maemae, e ai i na mea ai i hoemoa ia a e inu i ka wai i paila ia, alaila na ka mai no e haalele wale mai i kana kaua mokomoko lele hewa e mai nei.
Ua hookupu dala aenei ka poe waiwai o Honolulu nei ame na poe alohai ka lahui i ka ike ana i ka make nui o na hawaii ke loaa i ka mai kolera a ke nee nei ka huina o ka lakou mau hana aloha maluna aku o ka $8,600. O ka hana a keia puu dala i lulu ia mai, oia ke kuai i ka io bipi, poi i hoowaliia mo ka wai wela a me ka wai paila, hana ti inu, kopaa a me palaoa, alaila haawi makana aku i na Hawaii nele a hune maoli, no ka mea ma o na kanaka Hawaii wale la no ka nui o ka poe loaa a me na mea make. O kekahi keia o na hana aloha kiekie a ko kakou poe waiwai i hoohamama ae ai i ko lakou mau sekela no ko lakou mau hoa kanaka iloko o ka popilikia. A he mea pono i ka lahui ke papahi aku i na mahalo a nui maluna o keia poe puuwai hamama.
O ka hooko ana i ka hana a keia puu dala i hookupuia ai, ua haawiia aku na kekahi ahahui o na wahine e lawelawe. Ke haawiia nei na mea ai me ka wai i paila ia i ka poe nele o na Hawaii ma na palapala ae la i hoopukaia e ka poe komite komo kauhale a ike maoli i ka noho ana o kela a me keia ohana a me na poe noho hale a pau. O keia poe lede kekahi e haawi ia na mahalo ana a ka lahui, no ka mea ke haawi wale nei lakou i ko lakou mau hookauwa ana no ke aloha i ka lahui oiwi ponoi o ka aina.
O ka makou e ao aku nei, mai hana kekahi Hawaii i ka mea e hoowahawaha aku ai i keia lokomaikai nui!
Na Hookapu Ano Nui ma Honolulu
Ua papa loa ia ka hele ana aku o kekahi mea mai Hoonolulu aku nei a i Waialae, Palolo, Manoa, Makiki Pauoa, Nuuanu, Kalihi a me Moanalua, aia wale no a loaa ka palapala ae mai ka Papa Ola mai.
Ua papa loa ia ka nee ana o kekahi kanaka mai kona wahi noho mau mai ma Honolulu a i kekahi wahi noho e aku, aia wale no a ae ia mai e ka Papa Ola.
Ua papa loa ia na mokuahi, moku pea a waapa, aole e haalele ia Honolulu a holo aku no kekahi awa e aku, aia wale no a loaa ka palapala ae mai ka Papa Ola mai.
Ua papa loa ia ka lawaia ana maloko o ke kai ma na wahi mawaena o Makapuu a me Kalaeloa.
Ua papa loa ia ka la waia ana ma na kahawai o Honolulu a me na loko, aole hoi ke kaeo i na i`a kula maloko o na loi kalo.
Ua papa loa ia ka inu ana i ka wa mai na kahawai a me na punawai mai o Honolulu, aia wale no he hoomoa e ia mamua a mahope inu aku.
Ua papa loa ia ka hoowali ana i ka poi me ka wai maoli, aia wale no me ka wai ua hoomoa ia a moa.
Ua papa loa ia ka hoakoakoa ana i na kanaka ma kekahi wahi hookahi, a ua pili pu i na anaina pule, Kula Sabati a me puhi ohe.
Ua papa loa la na hale hoohainu rama, aole e kuai mawaena o na hora 6 ahiahi a me 6 kakahiaka.
E noho mana keia mau hookapu ana a ka Papa Ola mai keia wa aku a hiki i ka manawa e hoolaha hou ia aku ai.
Ke Kuokoa ma ka @ iu ano o Kaleponi
Ua kakau ia mai he leta ia H.M. Wini mai Petaluma, Sonoma Co., Califoania mai, e kekahi haole malalo o ka la 26 o Augate i hala, e olelo ana penei: He mau ia i hala aku nei, oiai kuu keikikane kolea i ke alualu dia ma Mendocino, ua apo iho ia oia i kekahi nupepa ilalo o ka papahele, a ua hoomanao oia he nupepa Hawaii. A no kona maao he mea hou iaia ka ike ana ia pepa nolaila ua hoihoi mai oia i kauhale nei. I ko`u nana ana iho, he KUOKOA o Sepatemaa 23 1871, mamuli o ka manao he mea hou ia oe ka lohe ana i ko ka nupepa hele ana a ma ke ano hea la i hiki mai i keia wahi ulunahele i Mendocino nei, nolaila au e hoouna aku nei i ka nupepa ia oe. Ua hiki mai ua nupepa nei, a eia ia makou e paa nei.
Ku mai ka Mokukaua Amerika Nani Olympia.
Ua hekau mai ka mokukaua Amerika nani hou loa “Olympia” ma ka nuku o Mamala i ka hora 10 kakahiaka o ka la 2 o Sepatemba nei, iloko o na la holo ewalu mai Kapalekiko mai, ma kona ala moana e holo loa ana no Kina. He mokukaua hao keia i kapilila e ka Hui Hana Hao Union o Kapalakiko, nona ka loa he 348 mau kapuai, he 53 kapuai akea a nona ka hohonu iloko o ke kai, he 21 kap. 6 inh. O kona nui he 5,870 tona, o ka ikaika o kona enekini mahu, ua like me ko na lio he 17,313 i huiia, e ahai ana i ka pupouhi i na mile he 21 a me 69-160 iloko o ka hora. Ke lawe nei oia i na pukuuiahi he 14 ma ka batari iwaena. Aole oia i komo mai iloko nei o ke awa, mamui o ka kiki ana mai o ka kolera a laha ma keia kulanakauhale. E hookaulua wale ana no oia no ke akli o ka loaa he mau haneri tona lanahu, alaila o ke kihikihi loa aku no ia no kona pahu hopu. Ke hiki oia i Kina, alaila e hoolilo ia ana oia i moku lawe hae no ka Adimarala Amerika ma na kai o Kina. Aole e ike ana ko Honolulu anaina i ka nani o keia mokukaua hou loa.
Hookuuia na Paahao Kalaiaina.
Ua huikala ia aku e ka Ahakuka o ka Repubalika, o liliuokalani Dominis a me kanaha kumamawalu mau pio e ae. Ma ka hora 3.30 auina la Poalima i hala, Sepatemaba 6, ua heluhelu ia aku imua o Liliuokalani e ke Konela McClean ka palapala huikala parole i kakauinoa ia e ka Peresidena. A na Mekia Potter o ko ka Peresidena puaii ukali ponoi i heluhelu aku he olelo hoonaauao i ka paahao, e kuhikuhi ana iaia e hoi a noho ma kona wahi noha ma Wasinetona Hale, me ka lanakila e hiki ai iaia ke hele ma na wahi a pau o ka mokupuni o Oahu nei me ka noho paa loihi ole ma na wahi e ae, me ka ae mai o ke Aupuni. Hora 5:30 ahiahi, ua haalele iho o Liliu i kona keena i hoopaa ia ai ma ka Hale Mana Hooko a ua hoi aku i Wasinetona Hale.
Ma ia la hookahi no hoi, ua hookuu ia mai na pio e noho ana ma ka Halepaahao o Kawa no lakou keia mau inoa: Kalanianaaole Kaili, Kaae, Aikiki, Beni, Elia, Henry Edwwards, Enoka, Kiliona, Kaloa, William Kekoa, Keawe, Kawai, Kanoho, Kahooniahele, Kaaihue, Kolomona, Keamopohaku, Kamaka, Koa,J.C. Lane, Lot Lane, John Mahuka, G. Kamalena, Moepali, Nahinalau, Pahia, Pehu, M. Rosa, H.C. Ulukou, W. Widdifiald, C. Widemann.
He poe paahao e ae no kekahi i huikaia ia, aka aia lakou i Hilo, a eia ko lakou mau inoa: Kanenu, Hikilea, Keiki, Hokii, Kekipi, Kaohi, kekaula, Hakalewai, Kanehe, Kaniela, Pat Lane, W.C. Lane, Henry Hahoe, Mahoe, Ioela Kiakahi.
Na Pake Paahana Hou.
I ka Poaono i hala aku, ua ku mai ka mokuahi “Rio de Janeiro” ma keia awa mai Honokaona a me Iokohama mai iloko o na la hoio he 11 mai ke awa hope mai, me 263 mau Pake, 20 mau Iapana a me 560 mau tona ukana no Honolulu nei. Ua hoolele ia aku na limahana he 283 i kai o Kahakaaulana e hoomaluia ai, o na ukana aole i ae ia e hoolele mai iuka nei, a nolaila ua hiu loa aku ka mokuahi no Kapalakiko. E noho ana na limahana ma Kahakaulana e hoomalu ia ai no umikumamawalu ia, alaila hookuu ia mai ke puka ole ae he mai. O keia poe ae la maluna, ua 1198 o lakou na loaa na wahi e hana ai, oia keia: Hana 49; Kukuihaele 21; Honokaa 4@; Poaahau 40; Laupahoehoe 18; Onomea 30.