Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVI, Number 34, 20 August 1897 — Ke Koho Balota "Plebiscite." [ARTICLE]

Ke Koho Balota "Plebiscite."

Ke koi nei kekahi poe "Roialiti," he mea pono ia Amerika Huiia, ina oia e manao ana e ike i ka manao o ka lahui Hawaii, no ka mea e pili ana i ka ninau Hoohui Aupuni a Hawaii e koi nei imua o Amerika Huiia, alaila, ma ke koho balota "Plebiscite" e ikeia ai keia manao. Heaha la ke ano o keia koho balota? He koho balota lahui no kona ano: oia hoi, oia ka aeia ana o ka poe i loaa ka pono koho balota iloko o ke Aupuni e haawi i ka lakou mau koho ana, ma ka aoao apono a kue paha i ke kumuhana nona ke koho balota ana i koila ai ua poe la no lakou ia pono. A ua koi pu hoi ua poe "Hoialiti" nei,\ o ka poe na lakou e lawelawe 1 keia hana. oia ka poe i loaa ka pono koho balota ma ka wa e ku ana ke Aupuni "Monakia" (Alii) ame ka poe i loaa ia pono i keia wa, elike me na kuhikuhi ana a ke kanawai. O keia koi a ka poe "Roialiti," manao makou he koi maikai maoli no la, ina nae o ke kumuhana hoohui ia Hawaii nei me Amerika Huiia he hana la i lawelaweia mua ia mamuli o ke koho balota "Pleblscite" ma Hawali nei i kahi wa a mau wa paha i kaahope ae nei, ma ka wa e noho mana ana ke Anpnni "Monakia" (Aiii); aka, o ka mea I ikeia, ua hooneie loa ia na makaainana koho halota o Hawaii nei, ma ka wa e kn ana ia Aupuni, i ke knleana a pono koho balota ana ma ka nlnau hoohui Aupuni me Ameiika Hulia, ame kahi Aupunl e ae paha. Ke olelo nei makou, o ka hana hoohui Aupuni me Amerfka Huiia, & I ole ia, haawi ana akn paha ia Hawaii nei e noho hoomaluia mai e Ameiika Huiia, he hana ia I hooaele maopopo loa la ai ka mana koho balota lahui o na m&kaainana HolaliU. Aole loa i loaa ia lakou ia pono mal ka wa mua loa mai i hookumuia ai ke kumuhana hoohni Aupunl ma Hawaii nei; aka. o ka mea i ikeia m& ia wa» oia k& hoohanaia ana o ka hana hoohui Aopuni, ola hoi,

ka hoohui aina. e olelola u«i. Am?rika. KuiU. e ke Poo kiekle loa -> k* laiiai ia *a. ke Kuhina Nai, k& Alia Kukaxxia!u ame k% AUa&l&o o ke Aupani. t*a nele »oa na poe koho ba!cM oia wa ia pono: aole loa i kauoha :;i !ii ame na poo Aupuni "MonakU" :ji wa e koho baloia " plebis«ite" ka Uhi; ' Rotaliti" oia wa, elike me ka ia L\hui 0 ke aeo hookahi e koi nei i k«?ia vn. Hooneie na *Ui i ko lakou "poe ainana i aiohaia" i kela pono koho lota laulaha. no ke kakoo a kakoo o * paha I ke kumuhaaa hoohui (hoohui aina). a haawi iaHawaii r.i Amerika Huiia e hoomaiu mai: e loaa wale aku anel ia pono i ka lakou mau '*welo Roialiti" o keia raau ! i, j elike me ka lakou e koi nei? Aoie. Ina | he koho baiota "Plebiscite" kekahi > ; hoea mai ana ma Hawaii nei eii k-:.\ mua aku no keia ninau hoohui Aupuni, ai&ila* o na poe i loaa ka mana > haloia malalo o ke Aupuni e ku uoi, o lakou waie no ke loaa ia pono: a o l.ikou waie no fca poe e koho ma keii ninau; a o ka poe i neie i ke kuleaa.i koho balota malalo o ke Aupuni Kum«kanawi o Hawaii nei i keia la. ke Aupuni mana hookahi ma Hawaii nei. .1 1 o ka mea hana aelike kuikahi hoi me | Amerika Huiia, a o ka poe (Roialit:^ ; hoi i hele mua loa no l ka pono koho baiota iaulaha ma keia kumuhana hoohui Aupuni. mamuii o ka hooneie mao'i ia ana no e ka Moi Kauikeaouli Kamehameha III ? ame na *Ui oia wa. e mau no ko iakou nele. Nolaila, 0 ka manao ana o na ;hv "KoialiU" o keia mau la e loaa ana ia pono koho ba!ota ia lakou, oiai ua nele ko lakou mau kupuna. na makua amo na hoahanau kane ia pono ma ka wa o Kamehameha 111, he manao kuhihewa ioa ia. Ma ka wa ia Kamehameha llr. ua hoihoiia ka mana imi ana'ku I n;i mea e mau ai ka maluhia o ke Aupuni iloko ona iho (Kamehameha III> ame ka Aha Kukamalu e ka mana kaukanawai. oia hoi, ka Ahaolelo, a ua olelo na "Hale elua 0 ka Ahaolelo," mamuli o kekahl olelo hooholo hul i hooholoia ma lune 21, ISSI, 0 ka ka Moi "mea e hana ai" no ka pono, ka palekana ame ka maluhia o ke Aupuni, "e paa no ia maluna 0 ka lahui" koho baiota a koho balota ole hoi 0 Hawail. A ua apono ke Alii 1 keia oielo hooholo ma ka la 4 0 Augate, 1961. Aka, ma ka la 10 o Maraki, 1851, i hoopuka ai o Kamehameha 111 i kekahi Olelo Kuahaua, elike me keia ke ano: HONOLULU, Maraki 10, ISSI. 0 makou, o Kamehameha 111, ma ka iokomaikai o ke Akua, Moi 0 ko Hawaii Pae Aina: Mamuii a ma ke ao ana la a ko makou Kuhina Nui ame ka aha kuka o na 'iii kanaka maoli, i ka Ike ana i ko kakou launa ana me Farani, he hookaumaha loa i ko makou Aupuni. a kue loa hoi i kona mau pono ma ke ano he Aupuni kuokoa, a lilo hoi i mea hooikaika ana e lawelawe aku i ka hooponopono ana i ko makou mau mokupuni, i ka pono kaulike i na lahui apau ame ke kuokoa kauhke ma na hoomalu ana mai o waho. a ua ma-make hoi I:a manaolana no ke kaulike mai a Parani mai: Ma keia ke kukala nei.o ko makou makemake e oiuolu alii hoi ia, e waiho aku i ko makou mau mokupuni, ame ko makou mau kuleana apau, ma ke ano he Moi maluna 0 lakou, mai keia la aku, malalo o ka hoomalu ana ame ke kiai ana o na Mokuaina Huiia o Amerika, a hiki i ka hanaia ana o kekahi mau hooponopono ana. no ka hoonoho ana i ko kakou mau launa ana i oleloia ae nei me FaranU ma ko kuiana kauiike me ko makou mau kuleana. ma ke ano he Moi Kuokoa, malalo o na kanawai o na lahui a kulike hoi me ka makou mau kuikahi i hoopaa ai me na lahui e ae, o ko na alna e, a i ole ia, ina hoi e ikea ana ka hiki ole ana 0 na hooponopono ana oia ano, alalla, o ko makou makemake ame ko makou oluolu r e hoomau loa ia aku ka hoomalu i oleloia ae nei malalo o na Mokuaina Huiia 0 Amerika. A ke kukala hou aku nei makou eliko me ia i olelo mua ia ae nei. mai ka la e hoolahaia aku ai keia, e hukiia ka hae o na Mokuaina Huiia o Amerika maiuna ae o ka hae lahui, maluna o ko makou mau papu ame na wahi ame na moku e holo ana me na inoa i hoopaaia me ke Aupuni Hawail. (Kakauinoaia e ke Alii ame ke Kuhina Nui.) Maraki 10, ISSI. He oiaio, aole i hookoia keia hana hoohui Aupuni a Kauikeaouli ame kona poe aiii ihana ai; aka, aole nae fa he mea e kinaiia ai ka lilo ana oia hani ku-kaokoa a ua Moi la ame kona poe AUi, ame ka Ahaolelo o ke Aupunl, ma ke kapae ana i ka mana koho ba!ota "plebiscite" o na makaainana ia wa, a pela pu hoi me ka hookumula ana o ka hana hoohui Aupuni me Amerika Hulla ma la wa i kumu alakai (preeedent) no la hana hookahi no e hanaii nei i keia wa e ke Aupunl Repubaiika o Hawaii nei. Ua ike iho ko makoa poe heluhelu, ma ka palapaia hoakaka a Kuhina Nui Sherman I waihoia aka ai e ka Peresidena Imua o ka Aha nate, me ke Kuikahi Hoohui Aupuni. i kona kuhikuhl ana l ka Repuballka o Sana Dominika i makemakeia ai e hoohui me Amerlka Huiia, ma ka wa e noho Pere«idena ana o U. S. Grant. oia hoi, ua ae na. Aupuni eiua e hana kaikahi hoohui Auponi mawaona o iaoa.

aka, aole nae i hooholo iki ia keia kuiV.ahi. eia nae, ao*e o ka hooholo oie ia ana oia kuikahi oia ka mea e liio o!e ai ia i kumu alakai (prece<ieiit) i kikoo ia aku e ua Kuhina la no ke kakoo ana i ke kumuhana hoohui Aapuni a Hae koi nei i keia la. Penei na oklo a ua Kuhina la: ' No Keia hana, o ke kumu alakai wale no e kakoo ana ia mea maloko o ko kakou moolelo Aupuni, oia ke kuikahi i hoohoio ole la f ka mea hoi i hanaia ma ka wa e noho Aupuni ana o Peresidena Grant, oia ka la 29 o Novemaba, 1869, no ka hoohul ana mal i ka Repubaiika o Dominlka ia Amerika Huiia nei." Peia no I lilo al ka hana hoohui Aupuni a Kamehameha 111, kona poe Alii ame ka Ahaoleio i apono ai i iilo ai i kumu alakai no keia hana hoohui Aupuni a ka Repubalika o Hawaii e hana nei me Amerlka Huiia. Na ka mana Ahaolelo i haawi ia Kamehameha 111 he mana e apono ana i kana hana hoohui Aupuni i makemake ai ia wa; a na ka mana Ahaoleio nohoi o ke Aupuni Repubalika o Hawaii i haawi i ka mana apono l ka Peresidena o ke Aupuni e hana i "kuikahi" hoohui Aupuni me Amerika Huiia ma o ke Kumukanawai e ku nei i keia wa. N'a ka mana Ahaoieio » hoonele i na poe "Roiailti" koho haiola o ka wa ia Kamehameha 111, aole o lakou kaleana e hoka'e wale ai ma ia ninau "hoohui aina" a "hoohui Aupuni" a Kamehameha e hana ai; a oia nele no o na "Roialiti" mai a Kamehameha 111 mai, oia no ka nele o na "mamo ame na welo" a lakou ia pono i kela wa, Aole na ke Aupuni Repubaiika iakou i hooneie aku ia pono koho balota "plebiscite" ma ka ninau "hoohni Aupuni" a "hoohui aina" hoi e lawelaweia nei i keia wa; a o ko lakou koi ana e loaa keia pono i hoonaikola maoli ia ai e ko iakou mau kupuna, na makua ame na hoahanau kane (kupono i ke koho balotii) e na 'Lii e noho ana ma ka M. H. 1852 a ma ia hope mai, manao makon he "me'o" lalau loa ia a lakou e hoohune ae nei. E mau no ko lakou nele e pono ai. oiai he neie no ia raai na 'lii inai a mai na kupuna mai o kakou.