Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 36, 8 September 1899 — Ka Liona o ka Akau. He Mooolelo no ke Au Manawa o Gustavus Adolphus. [ARTICLE]

Ka Liona o ka Akau.

He Mooolelo no ke Au Manawa o Gustavus Adolphus.

Kakauia e G. J.. Henty a imiihiia c kekahi mea unuhi moolelno ke Kuokoa. MOKUNA XIII.

Aia na mahele koa Suecfena ke aee mai la no ke kulanakauhale o Nuremberg. Hookahi mahele koa, e alakaiia ana e Oxenstiern, ka alihikaua iaia ke kiai ame ka jnaJamaia ana o Rive Waena ame Palatineta Lalo, a oia hoi na wahi i ku ai oia ame kona mau koa, he alo no a he alo me na koa Sepania, malalo o Don Pilipo Silva. Aka, mamua nae o ka nee ana mai o ua alihikaua Suedena nei no ka halawai ana me kona haku Moi, oia hoi o Gustavus, ua hoonoho aku la oia ia Kenerala Horn me kekahi wahi puaiikoa «wiu ma ia wahi, no ke kue ana i ka poe Sepania. Ma ka la 11 o lulai i hoomaka mai ai kona nee ana. A ma keia hele ana mai ana, ua halawai mai la ia ma ke alahele me na mahele koa o ka Landgrave 0 Hesse-Cassel. Aia hoi ma ka mahele aina o Magdeburg na alihikaua Sekotia Ballandine ame Alexander HamiHon me ko laua mau koa, ma ka wa i loaa aku ai ka lohe no ke kulana kupilikii o Gustavus; nolaila, i ko laua lohe ana i keia nuhou, ua hoomaka koke ko laua nee ana no Nuremberg. Nee aku la laua a hoea i Halle, a malaila i huipu aku ai laua ame ko laua mau koa me na koa o ke Duke o Saxe-Weimar, a nee loa aku Isl iakou me ka aui, no Zeitz, a malaila halawai lakou me ke Duke me elima regimana koa Sekotia mai Franconia mai. Alaila, nee aku 1 la lakou a hoea i Wurtzburg, malaila hui aku la lakou me Oxenstiern ame ka Sandgrave o Hesse-Cassel. Ma ia wa hoi, aia o Kenerala Banner me ka pualikoa helu eha, ma Angsburg, e kiai ana ia Kenera/a Cratz, ka mea. e alakai ana i ke koena o na koa o Kenevala Tile. I kona lohe ana hoi no ka pilikia 0 ltona Moi, ua nee aku la ia me ka awhvi nui a hoea i Windsheim, a malaila hoopuipui ia mai la kona mau koa e na koa malalo o Bernhard o Weimar•Alaila, hoea mai la 'na mahele koa mai Wurtzburg mai, a ua hiki ka huina apau o na koa i ke 40,000 koa, a nee aku la lakou uo ke kulanakauhale o Brnck he umi mile ma ka akau aku o Nuremberg. Ekolu la lAahope iho o ko lakou hoea ana aku i keia wahi, aia hol, hoea aku la o Gustavus ilaila, ma ka la 16 o Augate, a ma ka la 21 mai, haalele aku la īakou ia wahi a nee mai la 'no Nuremberg, malalo o ke alakai ana a ka Moi Gustavus, me ke akeakea ole ia ana hoi e na koa Imeperiela. Ma keia hana ana a ua Moi nei o Suedena, ua manao loa ia e lele kaua aku ana o Wallenstein maluna ona, a oia la ka wa ana i manao tii e hoauhee 1 kona enemi me ka nui o ka poino; aka, ,ua ike o Wallenstein i kona nawaliwali e hiki ole ai iaia ke hoonee aku i ke kaua maluna o koua hoa paio, oiai hoi, he 10.000 ka nui o kona poe koa i unuhiia aku no ka lawe ana mai i na lako ai ame na lako kaua e pono ai kona mau koa, a ua oi aku kona makemake e lilo na Gustavus ka lele kaua mua ana aku maluna ona, ma ke kulana a kona poe koa i hoomoana ai. Ma ia wa hookahi nohoi, ua ike no ia i ka nui o ka pilikia i loaa i ke kulanakauhale o Nuremberg mamuli o ka nele i ka ai, a ua hoomahuahiia loa ia hoi keia pilikia ma o ka loaa hou ana, mai /a he 40,000 koa. O Gustavus nohoi kekahi i hoomaopopo i keia kulana pilikia o kona poe koa. Nolaila, ma ka la 22 o Augate, ua nee aku la ia (Gustavus) me mau mahele koa ona, a hoomaka aku la e kipu aku me na pukuniahi maluna o ke kahua hoomoana o Wallenstein, eia nae, aole no i hoeueuia aku ua Kenerala Imeperiela 'la. e haatete f kaaa. lana, a nee mai e paio he alo a he alo me kona hoa paio. I kek&hi la ae, ua hookokoke iki aku la o Gustavus i kona. mau batari pukaa i kahi hoomoana 0 kona hoa paio, a noke aku la i ke kipu me ka ikaika loa. He 24 hora ka nui o ka manawa i ai oia i keia hana, a o ka mea i ikeia, oia ko Wallenstein kuemi hope ana me kona mau koa a noho iho la maloko o kekahi mau hale kakela kahiko elua, e ku ana maluna o kekahi mau puu elua. O ke alahele e hoea aku ai j keia mau wahi, he pii ku no ia, a e komo aku ana! hoi iloko o kekahi ululaiau e ulu paapu ana mamua mai o ua mau hale kakela la. Aia hoi mamua pono mai o ua mau wahi la, ua kukulu ae la o Wallenstein I he pa laau i hanaia me ke a'kamai nui,; a ua like ua pa la me kekahi pa uwea 001 i hoonohonohoia me ka maikai. He lehulehu loa. na pa o keia ano, e ku ana kahi mahope aku o kahi, a pela ka hele ana a he mau anana wale no ke kaawale mai na hale kakela mai. j Ma keia hoouka kaua ana, ua loohia he kulana pakalaki ma ko Gustavus I aoao, mamuli o ka haalele ana o ke| pookela loa o kona mau alihikaua, oia J

hoi, o Sir John Hepburn, a oia nohoi kona lima akau ma kana mau hoouka kaua apau. O ke kumu o ka haalele ana o keia alihikaua makaukau ia Gustavus, mamuli no ia o ka ulu ana ae he wahi hoopaapaa mawaena o laua; a i ka hele ana i ka nui, ua hoopuka pupuahulu ae la ka Moi i kekahi manao pahenehene no ka hoomana Katolika, oiai o ko Sir John Hepburn hoomana ia. Aole hoi oia*wale no, aka, no ke ano puni nani a puni haaheo o ua aliikoa la. No keia mau pane pupuahuiu a ua Moi Suedena nei, ua haalele aku la o Hepburn i kona hookohu aliikoa malalo o ua Moi nei. A mai keia wa i loli ai ke kulana hoonee kaua a ua Moi Suedena nei, aole elike me ko na wa i hala ae. E hoomanaoia, o Sir John Hepburn, oia ka alihikaua nui o ka pualikoa Sekotia i kapaia ka Brigade Omaomao, a mamuli o kona waiho ana i kona komisina aliikoa, ua kohoia ihtj la o Konelo Muneri i alakai no ua mahele la. HS nui no aa aiihikaua Sekotia i waiho i ko lakou mau iomisina aliikoa, a aole paha he wa e ae i ikeia ai ka pilikia i loaa mai ia Gustavus no ka haalele ana mai o keia mau aliikoa akamai o kona mau mahele koa, elike Ia me keia wa. Ma keia lioeuhu kaua ana a ua Liona nei o ka Akau, ua hooholo iho la ia i kona manao e hoonee aku oia i kona mau koa, ma ka lele kaua ana aku maluna o Wallenstein e noho mai ana ma ke kulana ikaika loa; a ua hooko koke ua Liona nei o ka Akau i keia manao, mamuli o kona ike ana aku i ke auhee ana o kekahi mahele koa nui o Wallenstein mai loko aku o na papu a lakou i noho ai. Ua manao loa iho ia o Gustavus, he auhee io maoli keia o ua poe koa Imeperiela nei, aole loa oia i moeuhane iki, he hana apukoheoheo keia na kona hoa paio. I keia wa i haawi ae ai ua Liona nei o ka Akau i ke kauoha i kona puali pukaa e lele kaua koke aku maluna o ke kulana o kona hoa paio. Ua nee aku fa iie 200 mau pukuniahi no ka hoao ana e ulupa aku i na kiekiena a na enemi e paa mai ana. He mau mahele koa lehulehu keia, e nee ak» aei, i hoonohonohoia ma na bataliona, a he 500 poe koa ma ka bataliona hookahi, e alakaiia ana keia ame keia bataliona e hookahi Konela. 0 ke kulana o ka enemi e paa mai ana, he kulana i'kaika loa ia. Aia ma,loko o ua auwaha eli, e hoopuni ana i na papu, ua piha i na koa Imeperie!a, a e hulali olinolino ana na maka o ka lakou mau mea kaua imua o na kukuna kikiki wela o ka la. Aole nae i ike mua o Gustavue i keia poe koa i hoonohoia pela, a oia ke kumu o kond aa ana e lele kaua aku maluna o kona enemi. Ua manao loa ia, o kela poe koa Imeperiela ana i ike ai e puhee ana mailuna aku o na puu, o lakou la na koa i hoonohoia maloko o na auwaha eli, a e holo ana hoi lakou mai loko aku oia wahi, mamuli o ko lakou hiki ole ke ku mai imua o na kipoka ana a na' pukuniahi a ua Liona la o ka Akau; aka, ua ikeia keia kuhihewa o ua Alihikaua Moi nei o Suedena, ma keia wa a kona poe koa pukaa ame na hoa helewawae i lele kaua aku ai maluna o ke kahua hoomoana o na koa Imeperiela. Ma ka wa i nee aku ai na koa Suedena a kaa pono malalo o ka hale kakela o Altenberg s kekahi o na hale kakela i nohoia ai e na koa Imeperiela, oia ka wa i luai mai ai na pukuniahi he 80 ka nui i na elele a ka luku maluna o na koa o Gustavus; a ma ia wa hookahi nohoi i kani nakolokolo mai ai na pukuniaM mai ke kiekiena. mai i ku ai ka hale kakela o Alter Veste, a oaka mai la, me he hulili anapa ana la na ka uwila i ka poiniu o ka lewa, na ahi paea o na pu kaupoohiwi a na koa Imeperiela i hoonohonohoia maloko o na auwaha eli. Aka, oiai keia mau ku-a-ua poka kila e hiolo makawalu mai ana maluna o na koa Sekotfa ame na Suedena, aia no lakou ke nee aku la no mua, me ka wiwo ole ame ka hopo ole. Hoea aku la lakou i ka auwaha eli mua o na koa Imepei'iela, a hoao aku la hoi e pii aku ma na paia pohaku e loaa hou aku ai he mau auwaha eli hou, aka, elike me j ka nui o ko lakou onou ana aku ia la-1 kou iho e hoea hou aku lakou i kulana hou, pela ka nui o ka ikaika o na koa i lifteperiela e luku mai la ia lakou. i Aole paha he wa e t ae i ikea ai ka hakaka ana a na koa Sekotia me ka ikaika loa, ame ka piha uwiia, elike me keia kaua ana. Ala o Makamu, ma kona kulana lutanela no kona mahele koa, ke alakai la i kona poe kanaka imua o na koa Imeperiela. 0 kona mahele koa ka mua loa i a'e aku ma ka auwaha eli mua o na koa Imeperiela, a o kona mau koa nohoi ka mua e pii la ma na paia pohaku no ka lua o na auwaha eli o ko lakou poe enemi. Aka, no ka manawa wale no nae i loaa ai keia kulana nee mua i ua poe koa nei o Gustavus, a hookuemi hope ia mai la lakou, me ka nui o ka make. Me he mea la, o ka akahi hapalua okoa o ko lakou huina mua i nee aku ai, kai koe mai ma keia kuemi hope ana mai, a o kahi hapalua o lākou ua haule aku la ī' mau luahl na ka make. 1 ka ike ana o Gustavus i ke kueml hope ana mai o na koa Sekotia ame na

Suedena, ua hoolale ae la oia i kona poe koa ponoi, oia hoi na koa Finilana. Elike me ka nu ana a ka makani hele uiuulu o ke kukulu akau, maluna o ka ili o ka honua, pela i halulu ae ai ka honua i ka nee ana aku o ua poe koa Finilana nei, ka poe i oleloia, ka lehua 0 na koa Suedena. Ua lele aku keia poe koa maluna o ko lakou mau enemi, ua paio me ka ikaika ame ka wiwo ole? a ua like no a like ko lakou pukani ma keia hakaka ana, elike no me na koa mua, eia nae, ua ioaa ole no ia lakou ka pakahi lei hanohano o ka lanakila. Elike me ka poe mua, pela no lakou. Ua kuemi hope mal la no lakou me ka nui o ka poino i loaa ia lakou. Alaila, hooneeia aku la "ka pualikoa Livonia, aka, he nele no ka mea i ohiia mai e lakou. Ma keia wa hoi, ua hooukaia he hooili kaua ikailea loa mawaena o na koa kaua lio Imeperiela ame ka mahele koa helewawae o na koa Suedena, a ua hoauheeia na Suedena; aka, ua hoauhee aku ia hoi he 1500 poe koa kaua lio e kekahi poe koa Finilana, he 200 ko lakou nui. Ma ka wa hoi i kuemi hope mai ai na koa Sekotia i lele kaua mua loa ai 1 kinohi o ka hooukaia ana o ke kaua, ua hui hou ae la lakou iloko o na mahele koa Sekotia e alakaiia ana e Hamilton ame Douglass, a nee aku la keia poe no na kiekiena o Alte Veste, a ulaa pu aku la i na koa Imeperiela. Ma ia wa hoi, ua hoi hou mai ]a ke koena o ka mahele koa o Lutanela Makamu a komo hou iloko o ka Pualikoa Omaomao. Oiai i lele kaua aku ai na koa malalo o Hamilton ame Douglass ma na kiekiena o Alte Veste, ia wa no i lele kaua aku ai o Koneia Munero me elima haneri poe koa o ka Puali Omaomao, a ahai aku la lakou i ka hae o ka lanakila a hoea iloko lilo loa o na koa Imeperiela; a o ko lakou nee ana mai keia lele kaua ana, he ku no i ka wiwo ole, a ua paa la kela laau ihe keia laau ihe o kela ame keia kanaka o ua poe nei he 500, me ka ikaika ame ke oolea. A oiai keia puali e nee 1 a no mua, aia hoi, nee aku la ke koena iho o na koa ikoe 0 ka Puali Omaomao, a ua alakaiia. aku la lakou e Lutanelā-Konela Sinclair. Ua ku paa iho la keia p'oe koa Sekotia he 1000 ko lakou nui, ma kahi a lakou 1 kaili mai ai, mai na koa Imeperiela mai. Aka, ma keia nee kaua ana, ua hoehaia o 'Konela Munero, a ua make hoi o Lutanela Kouela Maken, Kapena Innis ame Kapena Traill, ame kekahi poe aliikoa Sekotia e ae he nui. He lehulehu nohoi na koa i hoehaia a i make nohoi, a pela nohol me na'liikoa i hoehaia. Ua hoomauia keia hoouka kaua ana a hoea i ka po ana. Ua komo na mahele koa apau o Gustavus iloko o .keia kaua ana, aohe hookahi mahele koa ona i koe i komo ole. Mamuli o ka uhi ana mai o ka po, ua hoomaha pu iho la na aoao paio a i elua i ke kaua ana. O keia ka hoouka kaua mua ]oa i ike ia o Gustavus i kona hoopuhiliia ana. Mamuli o na hoike lehulehu i laweia mai imua o ua Moi la, ike iho la ia ua make ka hapa nui o kona mau Kenerala makaukau ame na 'liikoa kiekie no hoi, a ua hoehaia nohoi kekahi poe. He 2000 ka nul o kona poe koa i make, a he 6000 palia ka nui o ka poe l hoehaia. 0 ka nui hoi o na poe i make ma kaaoa'o Imeperiela he 1000 a he 1500 paha a oi iki ka poe i hoehaia. He mea maopopo,aole i hoauheeia ua Liona nei o ka Akau ma keia hoouka kaua ana, koe wale no ka olelo ana ae, ua hoopuhiliia kana hoolala ame ka hoonee kaua ana ma keia paio ana mawaen ona me Wallenstein. 1 ko Gustavus ike ana, he mea makehewa kona hoonee hou ana aku i ke kaua, \m haawi ae la ia i ke kauoha e kuemi hope mai na koa Sekotia o Munero a pela hoi na koa o Kenerala Bernhard. Ua lawe hou ae la ua Liona nei o ka Akau he kulana kaua hou ma ke kula papu mawaho aku o ke kulanakauhale, I a me he mea la, e hai maopopo aku ana j ia imua o kona hoa paio, oia kahi e ikeia ai o na o laua, ina he makemake oia (Wallenstein) e ike i ko laua mea e lanakila ana ma keia hoouka kaua; aka, ole e ike o Wallenstein e haalele i kona kulana i noho ai me kona mau koa, He umikumamaha la a Gustavus i noho ai ma keia wahi, me ke kali ana o ka lele kaua ia mai e Wallenstein, aole nae i hookoia kona maKemake. Mamuli o kona ike ana i ka lahilahi loa mai o na wahi mea ai e ola ai kona poe koa, ame na pilikia e ae he nui, ua haalele iho la ia ia wahi, mahope iho o kona hoonoho ana ia Kenerala Kniphausen me 8000 koa no ke kokua ana i na kanaka o Nuremberg, ina e lele kaua mai ana o Wallenstein. Ma ka la 8 o Sepatemaba i nee aku ai ua Puhl Olali nel o ka Akau no Windsheim, a malaila oia i hookaulua ai, me ke kiai ana no na hana a ka enemi. He elima la mahope mai, haalele iho la o Wallenātein 1 kona wahl J hoomoana ai ma na kieklena o Alte Veste ame Altenburg a nee aku la ia I Forsheim. Ma keia hoouka kaua ana aole i loaa he wahi poino i& Lutanelt Makamu Gerema. A e hoomanaoia, ma ka wa i noho ai ka holookoa ma Nu-

remberg no na mahina he ekolu a ua a'o iho la ua wahi Makamu nei i k oihana hana wati me kekahi o īui naka akamai loa oia kuUumkaului'.' 'u ia hana. A ma ka wa i ala ai kr ,a.. mawuena o Gustavus ame WalU:.-:-elike me ka mea i hoikeia ae ». loaa i ua wahi Makamu nei he m.- .: kau nui ma ia hana. l'a hiki i u.t wehewehe i ka wati. a hoihoi ho . na mau apana apau elike me mu;: a hooponopono nohoi i na wahi ;• oka wati. Ma na ano apau. ua m.; ..: kau loa oia i ka hana wati. a<>; hemhema. Oiai hoi o Gustavus ame \Vaileu> 1 ku ai he alo no a he alo. imua u k ame kahi, ua mau no ka a ;\ua ahi o ke kaua ma na wahi e a» ■ aina, mawaena o na Suedena. ::: (E nana ma ka aoao 'Z\