Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 37, 15 September 1899 — Page 4
This text was transcribed by: | Stacey Kawano |
This work is dedicated to: | Awaiaulu |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
NUPEPA KUOKOA, SEPATEMABA 15, 1899.
Ka Liona o ka Akau.
He Moolelo no ke Au Manawa o Gustavus Adolphus.
Kaka@ia e G. A. Henty a unuhiia e kekahi mea unuhi moolelo o ke Kuokoa.
MOKUNA XVII.
KA HOOUKA KAUA WELIWELI MAWAENA O GUSTVUS AME WALLENSTEIN.
I ka paa ana o ko Gustavus manao @ huli hou oia i hope, no ke kokua ana i ke Alii o Sakoni, ua hoomaka koke kona nee ana me kona pualikoa. Mamuli o ke ano nawaliwali o Kenerala Banner, kekahi o kona mau alihikaua akamai loa, ua hoonoho aku la ia ma kona wahi, ma ke ano alihikaua kokua maluna o na koa he 12,000, i ke Keikialii Palatine o Bukenefela, a waiho iho ia ia poe koa ma ke Danuba. Haawi aku la nohoi ia i mau koa hoopuipui hou ma Augsburg, Rain ame Donanworth, ame ke koena iho o kona mau koa, nee aku la ia no Sakoni.
Mai Donanworth aku nee aku la ia a hoea i Nuremburg, hookaulua iki iho la ia malaila no na hora he 48; a mai laila aku nee aku la ia me ka awiwi nui i Erfurt, kaki ana i makemake ai, oia kahi e hoakoakoaia ai na mahele koa apau ona. O ka Pualikoa Omaomao o ma koa Sekotia, oia kekahi o na mahele koa i waihoia aku e ia (Gustavus) ma Bavaria, malalo o ka noho alihikaua @ui ana a ke Keikialii Palatine. O ke kumu nui o keia waihoia ana o ua poe koa Sekotia nei mahope, ma keia nee ana a ua Moi Puuwai Liona nei o ka Akau, mamuli ia o ke kulana nawaliwali i loaa ia pualikoa ma kela hoouka kana ana me na pakaua o Ate Veste ame Atenberg. Ua haawi ke alii ia lakou i manawa hoomaka no lakou, a i wa hoi e hoonohonoho hou ai i na papa koa ame na alii alakai iloko ona. He mea oiaio, he ulia pakalaki keia i ikeia ma ka aoao o ua Moi Puuwai Liona nei.
O kekahi ulia pakalaki i loohia hou ma ka aoao o ua Moi Gustavus nei, oia ka haalele like ana o na alihikaua makaukau loa o ua Moi la iaia, ma ka la mahope iho o ka la i hoea aku ai ka pualikaua ma Neustadt, a o keia poe alihikaua, oia o Hepburn, Sir James Hamilton, Sir James Ramsay ame ka Makuisa o Hamiletona.
Ma ka wa i hele aku ai o Hepburn me kona mau hoa Alihikaua ekolu, a haalele iho la i ka pualikaua o ka Moi o Suedena, ua ukali aku la na ’liikoa Sekotia apau o ka pualikaua ia Hepburn, a hala ekolu mile, alaila, haawiia iho la ke aloha lululima walohia loa mawaena o Hepburn—ke kanaka nana i alakai me ka makaukau nui o na koa Sekotia, ma na kahuakau apau i lanakila ai na koa Sekotia ame na Suedena maluna o ko lakou mau enemi—ame ua poe aliikoa Sekotia nei; a pela pu nohoi me na hoa alihikaua ekolu @ @a Kenerala Sekotia nei.
O Makamu Gerema hoi, aole oia i hoonohoia aku e Gustavus e noho i Bavaria me kona pualikoa, aka, ua lawe mai la ka Moi Gustavus iaia i hoa no loko o kona poe alii ukali; a he kulana hanohano maoli keia i loaa i ua wahi koa opio nei o Sekotia. Ua hauoli loa o Makamu no keia ukali a@a o@a i ka pualikaua o ka Moi Gustavus, nokamea, na manaoio loa ia, e hooukaia ana kekahi kaua weliweli loa mawaena o Gustavus ame Wallenstein, a oia auanei kahi e ikeia ai ko laua mea i makaukau.
Ma ke kalanakauhale o Erfurt, hui mai la me Gustavus o Duke Bernhard o Saxe-Weimar me kona poe koa, a hoomahuahuaia ae la ka nui o na koa o Gustavus a hiki i ka 20,000. I ka lohe ana hoi o ke Alii o Sakoni no ka @ea ana mai o kona hoaloha, oia o Gustavus, ua hoohauoli hou ia ae la kona naau; a, aia pu me ia, ma ia wa, he huina o 15,000 koa, e noho ana ma Torgan.
Ma ka wa hoi i halawai pu ai ua alii nei o Sakoni me Gustavus, ua hoi mai @a ia, he ekolu mau mahele malalo o Wallenstein, a he 12,000 ka nui oia poe; hookahi mahele malalo o Papenaheima, he 10,000 ka nui oia poe koa; a hookahi mahele malalo o ua Kenerala Gallos ame Holk, he 16,000 ka nui oia poe koa. Nolaila, o ka nui o na koa Imeperiela he 38,000.
Mamuli o ka hikiwawe loa o keia nee ana a Gustavus me kona poe koa a hoea i kahi kulanakauhale o Erfurt, aole loa i loaa iki mai he wahi lono ia Wallenstein no keia nee ana mai o @ea enemi, me he makani puahiohio @a no ke kukulu akau. No kona manao loa aia no o Gustavus ma kahi mamao loa mai iaia aku, nolaila, ua hoo@a aku la ia ma ka la a Gustavus i hoea ai i kahi kulanakauhale o Erfurt, @e 12,000 poe koa, malalo o Gallas i Bohemia, no ke kokua ana i kona poe @oa e hoao ana e lawepio ia Naumburg a, o kahi hoi ana i manao loa ai, oia ke alahele e nee mai ai kona hoa paio, a o ka lilo pio ana mai oia wahi i @na mau koa oia auanei ka mea e panikuia aku ai kona enemi, a hookauluaia hoi kona nee ana mai e halawai me ia.
I ka hoomaopopo ana hoi o Gustavus, aole i haule pio aku ke kulanakauhale o Naumburg, iloko o na lima o ka poe Imperiela, ua huli koke ae la ia a nee aku no ia kulanakauhale. Mamua hoi o ka lohe ana o na Imperiela i kona nee ana aku no ia wahi, aia hoi, ua hoea aku la ia i ua kaiaulu kuwaho a ua kulanakauhale la, a, mahope iho o kana luku ana aku i ua wahi mahele koa Impereiela i aa mai e paio me ia ua komo aku la ia iloko o ke kulanakauhale, a hoomaka koke iho la i ka hookuene pono ana iaia iho ame kona mau koa.
Lohe mua mai la hoi o Wallenstein mai na koa Imeperiela i auhee mai ai mai Naumburg mai,, aia maloko o ia kulanakauhale o Gustavus, ua lilo ia i mea hoopuiwa nui loa i kona noonoo, aka, i kona hoomaopopo ana nae aia kona kulana ia wa mawaena ponoi o Naumburg ame Torgan, ua maha iho la no ke pihoihoi o kona noonoo, no ka mea, aia no iaia ke kulana e kaupale ana i ka hiki ana e huipu na koa Suedena o Gustavus me na koa Sakoni. Ua ike hoi ia, o ka huipu ana o keia mau puali elua, he mea ia e oi aku ai ko laua heluna huiia mamua o kana mau koa, aka, ma ko laua wa e ku kaawale ai, kahi mai kekahi mai, ua lawa loa ka ikaika o kona pualikaua e paio me kekahi o laua. Ua manao iho la nohoi ua Alihikaua Imperiela nei e noho ana o Gustavus me kona poe koa ma Naumburg, a pau na la puanuanu o ia kau hooilo, nolaila, aohe ona manao e lele kaua koke mai ana o Gustavus maluna ona. O kana hana i hana ai ia wa, oia kona hoouna ana ia Papenaheima e lawepio mai i ka papu o Halle, a e nee aku hoi ia no ke kokua ana i ke kulanakauhale o Cologne. Alaila, nee aku ia ia no kahi kulanakauhale o Lutzen.
Aole hoi i manao iki o Gustavus e noho oia ame kona poe koa maloko o ke kulanakauhale o Naumburg; nolaila, hoouna aku la ia i kauoha i ke Alii o Sakoni, he mea pono iaia e nee aku ana no Eilenbuga, he wahi ia i kokoke aku ia Leipasika, alaila, e nee aku no ia (Gustavus) i ka hema a nee ae mahope o ke kulana o Wallenstein, a ma ia wahi laua e hui ai. Me ke kali ole ana o ua Moi Gustavus nei a loaa mai he pane mai ke Alii o Sakoni, aia hoi, haalele iho la ia me kona pualikaua ia Naumburg, ma ka hora 1 o ka wanaao o ka la 5 o Novemaba. Aka, mamua nae o ka hala ana o eiwa mile ka mamao o kahi ana i nee aku ai me kona poe koa, lohe mai la ia mai na kanaka mai o kahi ana e nee aku nei ua hala aku o Papenaheima no Halle, a ua nee aku o Wallenstein no Lutzen.
O kahi a Gustavus e nee aku ai me kona mau koa, a hoea pono aku i kahi kulanakauhale o Wallenstein e noho ana, he wahi pohopoho nenelu ia. A, aia hoi ma kela aoao mai o ua wahi pohopoho nenelu nei, ma ka aina paa e hoopuni ana i kahi kauhale o Lutzen, na koa Imeperiela papale kila ame ka bataliona keo Croat. Ua hiki loa i keia poe koa ke lele kaua mai maluna o na koa o Gustavus e nee hoomanawanui aku ana iloko o ke poho, aka, ma kahi o ko keia poe koa Imperiela lele kaua ana mai maluna o na koa o Gustavus e nee aku ana, ua haalele iho la lakou i kahi o lakou i hoonohonohoia ai, a naholo aku la lakou a kau aku la iluna o kekahi wahi kiekiena ma ke kua mai o kahi kauhale o Lutzen, a malaila lakou i nana malie mai ai i ka nee aku a ka pualikoa Suedena. I ka hoea ana i ke ahiahi, ua kau aku la ma kela kapa ka pualikaua Suedena, a lele koke aku la lakou maluna o na koa Imperiela, a hoauhee aku la ia lakou, a no ka uhi e ana mai o ka pouli, ua hookiia ko na Suedena hoonee kaua ana aku, a hoomoana iho la ka puali holookoa ma kahi a lakou i a’e aku ai.
He po noonoo kupilikii keia no ua Moi Liona nei o ka Akau, ua kukakuka iho la ia me kona mau alihikaua alakai, oia o Kniphausen me Duke Berhard no ke ano o ka hoonee ana aku i ke kaua. Ua manao o Kniphausen, he mea pono ia lakou ke kuemi hou i hope, ma ka au hoomanawanui hou ana ike poho, a pae i kahi a lakou i haalele aku ai, i mea hoi e hoopuipui hou ia ai ko lakou huina, mamuli o ka hui ana mai o na koa o ke Alii o Sakoni me lakou. Hoike mai la hoi keia kenerala imua o Gustavus, ua luhi na koa ma ko lakou nee ana mai kahi mamao loa mai, a ina e hooukaia ana ke kaua ma kekahi la ae, e paio ana lakou me ka hoomanawanui, me ko lakou nele pu ana hoi i ka ai, oiai, aia no na koa lawe ai o ka pualikaua ma kela kapa o ka aina poho. Ua manao nohoi ia, mamua o ka loaa ana ia lakou he lanakila maluna o Wallenstein ma ka hoouka kaua o kekahi la ae, e hoea mai ana no o Papenaheima ma ke kahua kaua. Aka, ua hoopaakiki iho la no ua Moi Liona nei o Suedena, ua oi aku ka pono o kona lele kaua ana aku maluna o kona enemi mamua o kona kuemi hope ana, a, ua manao no oia, e hiki ana no iaia ke hoauhee i na Imeperiela mamua o ka hoea ana mai o Papenaheima mai Halle mai. Nolaila, ua hooholo iho la ua Moi Gustavus nei e hoomaka kona lele kaua ana aku maluna o kona enemi ma ka hora 2 o ka wanaao.
Mamua o ka hoea ana aku i ka hora 2 o ke kakahiaka, me he mea la o ka hora 12 paha ia o ke aumoe, aia hoi, hoomaka mai la ka halii ana mai a ka uhiwai (ohu) poluluhi loa maluna o ka aina, a, ua lilo ia i mea hoopouli loa iho i ka po e uhi ana maluna o ka aina ia wa. Ua hiki ole i kekahi koa ke ike i kahi koa, ina he mamao o eono kapuai wale no mawaena o laua. Ua mau ke poipu ana o keia ohu pouli a hoea i ka hora elua, ka wa i manao ai o Gustavus e hoehu i ke kaua. Na keia ohu i akeakea mai i ka nee ana o na koa Suedena no ka lele kaua ana aku maluna o na enemi ma keia hora; a, aole nohoi i malohia aku ka uhi paa ana iho a ua uhiwai poipu nei maluna o ka aina a hiki wale i ka hora 9 o ke kakahikaa, a, oia ka wa i poha mai ai ka mlamalama o ka la maluna o ka aina, a makaukau iho la ka nee ana aku o na koa Snedena.
O keia hiki ole ana o na koa o ua Liona nei o ka Akau ke nee aku ma ka hora 2 oia wanaao elike me kana i manao mua ai, he ouli pakalaki no ia i hookui pu hou me ia.
E alakai ana ua Moi Liona nei o Suedena i ka eheu akau o kona poe koa. Aia ma ia eheu, he eono mau regiman koa Suedena, i kokuaia hoi e na koa kaua lio ame na koa kipu pololei. O ka eheu hema hoi, e alakaiia ana ia e Duke Bernhard, a he poe koa kaua lio ia, me na koa hele wawae nohoi, Mawaenakonu hoi, he eha pualikoa helewawae e alakaiia ana e Nikolao Brahe, ke Kauna o Weissenberg, a ua kokuaia keia poe e eha mau mahele koa Sekotia malalo o Henderson.
O na pualikoa kokua hoi mahope o keia mau mahele ekolu, he poe kaua lio ka nui. Ma ka eheu akau, e alakai ia ana e Bulach; mawaenakonu, e Kniphansen; a ma ka eheu hema, e Ernest ke Keikialii o Anhalt. Aia hoi mawaena o ka eheu akau ame ka puali koa mawaena, a pela nohoi mawaena o ka eheu hema ame ka puali waena, he puali pukaa, ame iwakalua mau pukuniahi.
Ma keia nee ana, ua komo mai la o Franz Albert o Lanenburg i hoa ukali pu no ka Moi Gustavus, he keiki pilikoko na ua Moi Gustavus nei, ma ka aoao o kona makuahine, a, he mea hoi i noho aliikoa no kekahi pualikoa Imeperiela i kahi wa i hala ae. A he kanaka opio nohoi i hilinai a i pauleleia e Wallenstein.
A mamua o ka nee ana aku o ua mau mahele koa nei o ua Liona nei o ka Akau, e halawai me kona hoa paio, ua haawi aku la ia i kekahi haiolelo hooikaika i kona poe koa.
O Wallenstein hoi keia ma kona kulana hoonohonoho kaua, ua kukulu iho la ia i kona mahele koa eheu hema, mahope ponoi aku o kekahi auwaha eli; a o ka mahele akau o kona pualikaua, ua hoomalumaluia ae la ia e ke kulanakauhale o Lutzen. Aia hoi maluna o kekahi ahua kiekie ma ka aoao hema o ke kulanakauhale, he wahi hoi ia i paapuia e na huila makani he lehulehu loa, i kukulu iho ai he batari pukaa o umikumamaha mau pu kuniahi. E kokua ana hoi i kona mau kaa kipu pololei iloko o na auwaha eli mamua pono aku ona, ma kela ame keia aoao o ke alanui e hoea mai ai i kahi kulanakauhale o Lutzen, hoonoho iho la ia i batari pukaa o ehiku pukuniahi nunui.
O kona mau koa helewawae hoi, ua maheleheleia iho la e ia iloko o eha mau puali, a i hoopuniia ko lakou mau aoao apau e na koa kipu pololei me na pualikaua lio. Aia ia Kauna Colloredo ke alakai o ka eheu hema; ia Holk, ka eheu akau; a ia Terzky o waenakonu.
O keia ae la na kulana hoonohonoho kaua a ua mau alihikaua kaulana nei, ma keia kaua pili hoomana.
I keia pule ae e hoouka kaua ai na aoao elua.
(Aole i pau.)
NA ELELE HAWAII NO BOSETONA.
Haalele ia Kaleponi no Omaha ame Chicago.
NO KALEPONI.
Oiai makou ma Kaleponi ua nui no na mea a ka maka i ike ai. He kulanakauhale maikai ma ka hele ana, ka noho ana, a ma na ano apau ua like ole loa ia me na mea i kamailio wale ia. Ua hiki i ke kanaka malama i kona kulana ke kaapuni i loko o nei kulanakauhale i ke ao me ka po me ka hoopilikia ole ia mai. Ina pohihihi ke ala e ninau oe i ka Makai, a o ka Makai ke kanaka hiki ia ke hilinai ia e na mea apau ma keia kulanakauhale. He kiekie na hale pokahu a he haahaa nohoi kekahi; pela pu na halelaau. O ke alahele ua haliiia me na pohaku uinahapa ame ke ka, i awiliia a kohu palolo ma kekahi mau alanui.
Ina e holo mai na kaa lio hele ia a hiki i kou wahi e lele ai, a lapuwale ka holo kaalio maoli he eha ke kino. Hookahi no mea nanea o na kaa hapaumi, na ka lio ame ka uwila e hooholo.
He elua ano o na kaa uwila, o ka mua, aia malalo o ke alahao he uwea e niniu ana a malaila i komo ai na hao mai ke kaa iho ma kela aoao ame keia aoao o ke kaa, a he nui ka holo; mea ole ka piina ame ka iho ana. Ua hana ia no he palaka e hoopaa ai i ke kaa i na wahi apau au e makemake ai, ina o ka hapalua like ia o ka piina, a i ole, o ka ihona paha, elike me ka ihona mai o ka nuku o Nuuanu. Ua paa koke ka holo me ka neeu ole i hookahi hapawalu iniha. O ka lua hoi o ke kaa uwila aia maluna kona mea nana e hooholo; ua hanaia no he mau uwea uwila elike me na uwea ipukukui uwila o kakou mai kahi pou a i kahi pou. Nolaila, maluna pono ae o ke kaa e moe hio ana kekahi hao loihi i hanaia me ke kauwahi huila uuku ma ke poo o waho loa a oia huila ke pili aku i ka uwea, a o ke oki aku la no ia. Aka, aia no nae i ke kanaka hookele kona holo ame kona holo ole, a ua like no ka piina me ka ihona. Aohe hoi he olelo ana no ke kaa hapaumi, na ka lio e huki, ua like no ia me ko kakou mau kaa o Honolulu.
No na wahi i ijkeia e maua aole no i nui loa, aka, o ke kumu oia no ka nui loa o na wahi a na hoaloha e huki hele ai, aole i Kaleponi wale iho, i na mahele aina kekahi o waho loa aku, Penei kekahi moolelo pokole no ko maua noho ana la Kaleponi: Poalua ahiahi ku aku ia Kaleponi, hora 8, noho ma ka Hotele Occidental. Poalua no Okaland elike me ia a’u i hoike mua aku ai. Poakolu hele maua no ka Park Golden Gate, luana a ua hoohalaia e maua me ka hialaai mawaho olaila a hiki i ka hora 5 a oi o ke ahiahi.
He nui launa ole keia wahi hoolauna, uuku o Kapiolani Paka o Waikiki. O ka pau holookoa no o Waikiki ka lihi launa aku. He nui na mea kanu, na kumulaau haole o kela ame keia ano, pela na pua ua kanuia mawaho, a ua malamaia maloko o na hale aniani nunui.
He puu no me kana mau mea kupanaha, na kia hoomanao o na kanaka kaulana o Amerika nei, ka hale hoikeike o na mea o na aina e, elike me ka hale hoikeike o Kamehameha, na holoholona mai ka manu, ka bea, ke dia, a pela aku. He nui a lehulehu wale na mea e nanea ai ka maka, ua walea maua me ko’u hoa Rev. E. S. Timoteo ma keia ulunahele ana ka malu ana o ka uhiwai, akahi no maua a manao ae no ka huli hoi no ka Hotele o maua. He loa no o 3 mile mai ko maua hotele mai i noho ai. Kau ma ke kaa uwila, na ka uwila ka lawe e iho ana, e pii ana, pela wale iho la no ka holo ana i keia loa a hiki ana; eia nae ka mea hilu he 5 keneta wale no ka uku. E holo oe i na wahi ano nui o Kaleponi a puni no ka 10 keneta. Penei nae e loaa ai ka emi. Oiai oe e kuai ana i kou kikiki me ka mea haawi kikiki o ke kaa e hoike aku oe e lele ana oe a kau hou aku ma ke kaa o ke alanui mea, alaila i kou hiki ana i ke alanui, alaila oia kikiki hookahi no a kau ana oe i ke kaa hou. Pela oe e hana ai, alaila e loaa no ka emi, aka, kau oe me ka nanea, alaila poino loa kahi ‘kenikeni.’. Nolaila, pololei ka buke o ke ola, “Aole i ka mea akahi a kahi.”
Poaha haalele maua ia Kaleponi a kau ma ka moku hoohikihiki ohua o loko o ke kaikuono no Alameda. Na Ema Dilinahama keia kono ia maua me ke kumu o Mills College. Hiki makou ma kela ao o ke kaikuono , kau ma ke kaaahi a mai ke kaaahi aku kau ma ke kaa uwila a hiki ana i ka hale kula o ka loa mai Kaleponi mai he 18 mile.
Ke ku nei keia kula no na kaikamahine malalo pono o kekahi puu e hoopuni ia ana e na laau paina nunui ame na laau hua ai o kela ame keia ano. Ua lilo maua i mea nui ia Mrs. Mills. O keia wahine ua oo a ke hele aku la na la i ke ahiahi, aka, he ikaika no e lawe hele ana ia maua i na keena like ole a puni ka hale kula nona ka huina haumana o 150.
He kahuanapule o Mr. Mills, ka mea nana i kukulu keia kula, a ua make oia a o kana wahine wale no koe. Paina awakea makou me na kumu a i ka piha ana aku o ka lua o ka inaina mohala pono ae la na maka. Ua noi ia maua e haawi i manao paipai i na keiki o ke kula. Ia Kimokeo ka mapuna hoe mua a maua i alawa aku ko’u hana ua kuakea ka moana o ka uli nohoi a ke keiki lae oo la ke hele ala a puai ka ula o na papalina o Ema Dilinahama i ka unuhi ma ka olelo Enelani. I ka mao ana ae o ka ia la mau mapuna hoe ua noi ia maila au e kamailio. Ua hookoia aku ka iini ame ka makemake o na poo kumu, a i ka hooki ana ae ua mele mai la na kaikamahine i na mele haole no ka lua o ka manawa.
I ka hoopau ana ae, lulu lima iho la, laweia aku la maua e na kumu no ka mala hua mea ai, he nani na hua ai like ole, a i kokoke ana mai o ka manawa e kau hou ai ma ke kaa uwila, ua makana mai la na kumu i hookahi a maua ie hua o na mea ai like ole. Hoomanao ae la wau i nei mau wahi lalani olelo, “O kau e lulu oia no kau e ohi mai.”
Haalele ia Mill’s College no ke kulanakauhale o Kaleponi ka pahu hopu. Ua heleia aku me ka hialaai i ka nani, a ua hoi ia mai me ka puuwai hauoli no ka nui o ko ke Akua lokomaikai. Hoaumoe ia po ma ka Hotele, oiai hoi maua no Alameda, eia ka kekahi poe hoa aloha ke ake ae nei e lawe ia maua no kekauwahi o Kaleponi ponoi iho.
Poalima ua konoia maua e holo no Berkeley. O ka hele iho la no ia. He kono keia na kekahi kumu kula o na keiki kane pokii o ke kula o Kamehameha, Miss J. M. Gearhardt. Ua hele maua elua o Miss Nape, o Hilo, Charles King, kumu kula o Waikane. Ua hoohala makou ma kona home a ua aie no hoi i kona lokomaikai i ka hookauwa ana ia makou ma kona home.
O keia mau wahi ae la a ekolu i hele ia e maua oia hoi, Okalana, Alameda ame Berkeley, he mau mahele aina wala no keia no Kaleponi, na ke kaikuono i pale mai, hiki ole ke hele aku a na ka moku e lawe. A ua kapaia o keia mau mahele aina ka lumi moe o na kanaka o Kaleponi no keia kumu. Ma Kaleponi ka hana ana a ma Okalana ka moe ana. E ike ia no ka huina nui o na kanaka i ke kakahiaka ame ke ahiahi. I ke kakahiaka haalele na kanaka i ko lakou mau home a holo ma kela kapa o Kaleponi. Ua piha o luna o ka moku Ferry i na kane ame na wahine, na kaa lio lealea, kaa lio huki ukana, a i ke ahiahi hoi pu no na mea apau o ke kanaka, ke kaa ame ka lio. He mau haneri elima a oi aku ka nui o na kanaka a ua hiki no i ke kaukani a oi i kekahi wa.
I hakalia no a pili ma ka uapo i hana ia a iliwai me ka moku o ka holo aku la no ia o ke kaa me ke kanaka no e kau ana i luna, pela ohoi na kanaka he hookeke na kane ame na wahine. Mai i nae oe e lalama ae na lima aole loa wau i ike ia mea. Pololi no hele no e ai, aia no he mau lumi ai i hookaawale ia. Makemake e paiaki kamaa, aia no he mau haole nana e hana ia mau hana. A o ka uku mai kahi aoao a kahi aoao he 5 keneta.
Ma ke kakahiaka Poaono ua laweia maua e Mr. ame Mrs. Lewers o Honolulu, nona ka pa kuai papa, e hoomakaikai i ke Cliff House. He hale auau keia me na mea kupanaha like ole o ke ao nei. He mau keena like ole o na mea hoikeike mai na manu, kanaka, puaa, nehesa, a pela aku. A maloko o keia hale ke waiho nei he mau kino kupapau o ke ano i hoikeia no na kino Ialoa o ka lahui Aigupita ma ka Buke Wehewehe hua olelo Baibala, a he kupanaha ke ano. Ua wahi ia me ka lole olona a oia mau o ka waiho iloko o ka pahu a ua popopo kekahi no ka loihi loa.
Ala keia hale i ka lihi kahakai, a ma ia wahi hookahi no he hale laau e luana ai a paani, himeni, a pela aku. A maloko o ke kai he mau wahi puu pohaku liilii e ikeia ana na holoholona Kila e kaapa mai ana iluna o ka pohaku e aoa ana me he ilio aia. Ma ia wahi no he maia pua nani o na ano like ole. A ua lilo loa keia i wahi waiwai loa e makaikai ia ai e na mea apau, no ka mea maanei ua ike oe i ke kino ia loa o na mea apau a pela ke dala, ka puupuu gula, daimana, a pela aku. Na kekahi haole kuonoono i hana i keia mau mea a pau, a ua make oia a eia i kona mau hooilina. Haalele makou i ka hale auau huii hoi mai la, na ke kaa uwila ka hana e poai ana i ka Paka a he mau mile loihi loa keia holo ana ame ka hoi ana mai no ka 10 keneta o ka mea hookahi, a koe na lilo e ae e laa ka mea ai o ka hotele auau. He 5 makou i paina i ka hotele auau, he 10 keneta ka uku ia ana aku e Lewers, a he uku okoa no ka nana ana i na mea pahohao, aka, aole i poho i ka Hawaii ke ike i na mea o keia ano no ka mea e loaa ana iaia ka waiwai nui ma ka ike maoli ana i na mea ana i heluhelu ai ma na buke, a i ole, i kula ia ai paha oiai oia e noho haumana ana.
Maanei ua loaa ia’u ame ko’u kokoolua he ola hou ma ka noonoo ma ka ike pono ana i na mea like ole. He oiaio ua heluhelu a ua k@la ia wau ma na mea Baibala e wehewehe ia ana i ke ano o ka noho ana o na Iudaio ame ka lahui Aigupita, aka, ke ike nei wau he maka a he maka.
O ka Baibala mua loa a Lutera i unuhi ai ke waiho nei ia ma ka hale hoikeike o Golden Gate Park. Me ko maua ike pono he maka a he maka, a he nui a lehulehu na mea waiwai no na Hawaii huli naauao. O ka’u wale no e noi nei e houluulu i puu dala a ina e loaa i kekahi opio ia mea he huiua nui o ke dala e holo oia no ka makaikai honua, a aole ana oia e nele a e loaa no iaia ka waiwai nui. Aka he hilu loa aku hoi i na he haawina e like me ko maua ano e hele nei i ka loa ame ka laula o Amerika Huipuia, he nani loa hoi ia. Oia hoi ua wehe ke Akua i keia ipuka no maua ma kela huakai, $500. Nui loa keia, aole e pau, me ka pau o Kaleponi i ka ike ia a hoi $1000. Mai Kaleponi a Bosetona aole pau ke pakiko. Nolaila eia ka wa no Hawaii ke hoike nei wau me ka oiaio. Aole mea e makau ai no ka powa a pela aku. Aole he mea oia ano no ke kanaka makau i ke Akua a makaala i kona mau aoao o haule i ka poholo a ke Diabolo. He mea oiaio he powa no ke hele oe ma na wahi haiki a poeleele o ke kulanakauhale. Elike me ka hale inu rama, hale keaka, hale hookamakama. No ka mea aia ma na hale lua o lalo o na hale pohaku kiekie he mau hana o keia no. Ina e komo oe i kekahi keena oia ano a huikau pu aole no e nele kou aie ia e ka liona, no ka mea, ua olelo mai ka Buke o na Buke, “Elike me ka liona uwo pela no e imi nei oia ia oe, aole e moe kona maka a poholo oe iloko ona.” Pela he mea oiaio ka olelo. Aole kakou e ike ana e iho wale mai ana na liona pololi iloko o na kulanakauhale e imi ai i na mea ai no lakou, aka, aia no lakou ma na waoakua ame na wahi pouli. Pela no ka poe hana ino mai Hawaii a na Aupuni nui, ma na wahi mehameha e hoohalua auanei lakou i kou koko. A ke hoopau ae nei wau i ka’u mau hoakaka no keia kulanakauhale i kukuluia ma na puuone oia hoi o Kaleponi, a e nee aku kakou imua.
HOLO ANA NO OMAHA.
Poaono, Augate 19, hora 5:30, haalele ia Kaleponi no Omaha.
Ma keia ahiahi ua haalele makou i ka hotele a kau mai la ma ka Ferry Boat no keia aoao o Alameda. O ko makou huina pau ma keia huakai he 8. Henry Waterhouse ame kana wahine, me ke kaikamahina ame keikikane a ka wahine me ke kane mua, ke keikikane a Willie Rice o Kauai, o maua no hoi elua ame Miss Maggie Nape o Hilo.
Oiai makou e kau ana ma ke kaa ahi a e noho ana hoi ma ke kaa helu ekahi ke hele aku la ka la i ka molehulehu. Haalele i ka hale hoolulu kaaahi no Omaha ka pahu hopu. Oi hele mai me ka malamalama a pouli, ku ana makou i kahi hoolulu kaa ahi e kau ai ke kaaahi, na kaa apau maluna o kekahi kao nui i hanaia no ka hoohikihiki ana i na kaaahi, a pela aku. I hakalia no i ko makou kaa a kau, o ka lilo aku la no ia, aohe i loihi pili ana makou ma kahi aoao o ka muliwai Sakaramento. O ka holo aku la no ia o ko makou kaa, e holo ana i ka papu, e iho ana i ka oawa, e nihi ana ma hai o na mauna, e komo ana ma na lua lepo a puka ma kekahi aoao, kohu uwau, pela wale no i hanaia ai a ao ana ia po.
Kakahiaka Sabati kela, ke alawa la ma o a maanei, ke kilohi ala i ka nani o na laau paina. I ka pau ana o ka paina kakahiaka ua haalele aku la makou i kekahi hale hoolulu i lalo pono o ka oawa a he nui kau hale o nei wahi. E ku mau ana ke kaaahi ma ka halehoolulu apau, a e halawai mau ana no hoi makou me na kaaahi mai ka hikina mai. O keia alahele ua ike ia na hale olo papa ma kela ame keia aoao o ke alahao, e hana ana no. Aole Sabati, aole Akua, pela ka nana aku. Ma keia ano makou a po ke Sabati, a ao ae Poakahi, holo ana makou i ke kua loao he mauu ai a ka lio ka nui, ma kela ame keia aoao he mala kulina, a pela aku; a ku ana makou i kahi hoolulu nui o ke kaaahi, oia o Ogden. He maikai a oluolu keia kulanakauhale, a o ka ikiiki ame ka wela ua kaahope aku la ia. Mamua o ko makou hiki ana i keia kulanakauhale ua hiki ke ike ia aku o Lokopaakai, aole nae he lihi launa aku. O keia hale hoolulu oia ke ala e loaa ai he wahi e hiki ai ke holo ao Lokopaakai, a o Ema Dilinahama o makou kai holo no Lokopaakai me kana mau keiki no ka mea ua haalele oia ia Kaleponi i ka Poalima; a ao makou aole makou i holo no laila; ina paha he kokoke mai i ka hale hoolulu ina ua halawai me na Hawaii oia Oawa. Haalele ia laila holo loa mai me ka alo ana i na oawa, na kualono, e hialani an no hoi i ka ike aku i na kaona like ole ame na hale kaaahi lehulehu a he maikai me ka oluolu ke nana aku.
Nui ka holo o ke kaaahi, hu ka makani, e holo ana ko makou kaa no ka Hikina, e holo mai ana hoi kahi mau kaa no Kaleponi. Ka po ame ke ao ua makaukau loa ke alahele i na kaaahi kokua, elike mai Honolulu a Ewa. A no ka loaa pono ole ia’u he wa kupono e hooponopono ai i keia moolelo ke kapae nei wau i ka inoa lehulehu o na hale hoolulu i ku ia e makou. Moe ae a ao ae e ike ana no oe he kulina ma kela ame keia aoao o ke alanui hao. Ua holoia e makou mai ke ahiahi Poaono a ahiahi Poalua ku i Omaha. Aole i pau ka ike ana i keia mau mea ulu, aole oe e ike i ka palena o kekahi aoao ame kekahi i kau a mea he kulina. O ka uku kaaahi he 75.00 o @ ekahi, aole e loaa ka ai ame @ ae, koe ka wai inu. Ina po@ oe ai maloko o ke kaa i hoom@ ia no ka paina, o ka mea m@ mai ia oe he pepa i kakauia @ ai like ole, pela pu no me @
Ina ono oe i ke kope, 10 keneta @ pola, aole mea ono, a palaoa @ pipi, pola kope, me ka pala@ $1.00. Pela na mea apau @ make ai, aole emi he @ olilo emi loa e pono ai @
Ina ku ke kaa ma kekahi @ lulu no umi a emi mai o na @ pono ia oe e lele a komo kok@ aina i hanaia ma kela ame @ hoolulu, 30 keneta ua loaa ia @ na kupono. Inu kope, 10 keneta pola a kenikeni ko na pap@ elua me ka puaa hame o wae@ aku, a e aho ia no ka hoe@
He like ole maanei ka uku ka@ na Kahunapule, ua kaki ia lakou hapaua o ka @k@ mau, a @ maua i kau mai ai mai Kalepo@ i Kikago me ka lele pu i Omaha.
E haalele iki ae au i ke kama@ no na mea pili mea ai a e nee @ kou no ke kulanakauhale o Omaha.
I ko makou ku ana mai i ka @ la Poalua, ua halawai iho @a m@ pa’i nupepa haole o Honolulu Towse oia oihana like no. Ma@ hoolulu aku kau ma na kaa @ ka hotele ka palena. Maloko @ hotele i kapaia o Millard, @a @ kou a ia ahiahi no ha@ ia ma@ makou e haiolelo ana o @ haole nana i hooikaika ka pi@ keokeo. Pau makou e hoolohe a @ makou i kona ano ame kana m@ olelo e hooikaika ana no @ keokeo, ka pono oia dala ame @ ole o ke dala gula. Moe ma @ ka hotele, a ao ae hoea ua ko@ makaikai. Pau makou i ka @ ma na kaa hapaumi, a @ iho la no hoi k@ Mrs. Dilling@ ana mai ma ke kaaahi me na @ pau ana makou i ka makaikai.
He nui no na hale kiekie a @ he ikiiki keia, @a like me ka @ o Honolulu, a pa mai ka maka@ moana me ka ikaika, pela ke@a @ kauhale, aka aole he mea h@ he nui na mea o kela ano ame @ a aka maka e punihai ai. Ma ka @ ana o na alanui ua like no @ poni ka haliiia i ka pohaku ame @. O ke ano o ke ku ana o na hale @ ame laau ua kuku@u@a no ma @ na oawa, a pela aku, e holo ana na @ uwila, aka, he hiohiona k@ keia kulanakauhale e hoike mai ana ua @. Ma kekahi hotele, a iluna loa o ke@ rumi, ua haawi@a he paina @ a ilaila makou, i ka pau ana ua @ mai makou e hele e ike i na mea @ ike o ka hale hoikeike nui o Omaha. Oi nana a luhi, aohe wahi i laua aku na mea pahaohao. Malaila halawai @ me na keiki Hawaii i lawela mai @ Omaha nei e hime@iai, e h@a ai, N@ aku ia lakou, ua ku maoli i ka @ ame ka @iha maoli. He okoa ka @ mailio ana no Hawaii, a @ okoa @ nei haua ana, a wahi a keka@ mea o lakou, aole Sabati @a lakou @ ae ke aloha no ka aina @
I kekahi manawa mamua @ a@apu ka uwila me ke kui @ kili me ka ikaika l@a ole e pak@ ana me na pakana el@el@. Ua @ weli a hoomanao ae la i ka aina @ ka ono o ka poi. Aka, he maik@ ola kino i ka nana aku mawaho, @ hea la o loko. E ake nui ana o ka @ o ka manawa i aelike nui @a ai.
Haawi ke aloha hope o ko maua @ lele aku la no la ia lakou, e h@a @ kekahi poe, a e himeni ana nohoi kekahi poe. Aloha wale lakou n@ e @ luhiia nei i ke dala.
Ke noi nei wau i o’u lahui o ka @ makuahine mai ao i na keiki a @ ka hula elike me ke kau mau wahi @ kamahine liilii e noke @a nei i ka @ hula. He 12 a oi aku paha maka@ ke ole wau e kuhihewa, @a lilo lak@ maunu hoowalewale no ka p@ m@ make lealea hula.
Aka, poino maoli ka naauao pa@ ame uhane e aho na mele maikai @ hoi o keia ae la.
Eia ka ka Nuke nui, “No keaha @ kupikipiki o ai ko na Aina e a @ noo nui ai lakou i na mea lapuw@ eia hoi kau, @no ka ike ole i ka @ ke Akua.” E Hawaii e? E hoo@ na hana lealea hopo ole, e haha@ pono a e pili loa aku ia Kri@ Hawaii ame na Iliki@i o lakou ma @ kahua. Hula no hoi ka Iliki@i a @ ke me ka manu pikake ka hula @ nei poe.
(Aole i pau.)
Mamuli o ka holom@a ioa o @a @ ana a ka Laau O@a a Kamale@a @ Nahu, Kolera ame ka @, i na @ ka opu, ua lilo ia i laau laulaha @ loa mawaena o ka hapa nui o na @ naauao. E kuaiia ana e na @ laau apau. O Benson Smith @ Kaupalenaia na agena @ k@ Pae Aina.
G. DIETZ.
HE MEA HANA WATI AKAMAI PIHA NOEAU LOA.
Alanui Nuuanu, Helu 417.
Aia ma ke Alanui Nuuanu, mauka iho o ka Halekuai Pipi “Central Meat Market.”