Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 28, 13 July 1900 — KANAWAI KUMU O HAWAII [ARTICLE]

KANAWAI KUMU O HAWAII

moki;na ii. I'auku 12 a hiki i ka Pauku 19, c nana i kr Kuokoa o une 22. NA LUNA AME NA RULA. I i'auku 20. Na ka Senate ame ka Ha-j l. o na Lunamakaainana e koho pakahi | iho 1 ko laua mau luna; e hooholo l na! ? ula no ke alakal ana i ka lakou mau j hana i kue ole me keia Kanawai; a e! malama i buke moolelo. j NA AE'AME.'NA HOOLE. | l'auku 21. O na Ae ame na Hoole o , a lala ma kekahl ninau, eh iki no e v iookor ,, oia ma ka moolelo, ke makemakt* ka ho'kahi-hapalima o na hoa i hiki! KK KO'KAMU (QUOHUM). | l Auku 22. O ka hapanu (majority) o i-.a hoa « kuleana al keia ame keia hale, oi.t no k(? Koramu ((juorum) o ioko b:a lihl* no ka lawelawe ana l na hana maa nau, a. o ke koho aan a ka hapanui o u Koran u ua lawa ia; aka, ma ka hoohulo ioa ana i kekahi kanawai ko o kela ame keia hale e pono no ke l' aa ke koho ana a ka hapanui o na tic»a apau i kuleana ai la hale. Pauku 23. Ua hiki no 1 kekahi poe ■ :,alaJo iho o ke koramu ke hoopanee mai kahl la a kahi la, a e koi aku e hele mai ka poe I noho aku, makeano a malalo o na hoopai a kela ame keia hale e hooholo al. Pauku 24. I mea e maopopo ai ka loaa ana o ke Koramu (quorum) na ka Lunahoomalu e helu i ka nui o ka poe i hikl ae. !lOOPAI O KA POE AOLE lIE MAU LALA. 1-auku 2īi. Ua hiki i kela ame keia hale e hoopai ma ka uku dala, a '. ole 4.1, ma ka hoopaahao no ka manawa noie e oi aku mamua o kanakolu la, i kekahi mea, aole ia he lala no kekahl 0 na hale. 1 hana i kekahl o na hana hoohaahaa imua o ia hale, mamuli o ka hoohaunaele a hana e ae o ia ano imua o la hale, a i ole ia, ua hoolaha i kekahi hoike oiaio ole o na hana, a i Ole ia, mamuli o ka lawelawe ana i kekahi o na hana pili i ka Hale Ahaolelo, ua olelo e hoopoino l ke kino, a l ole ia, • ka waiwai paha o kekahi o na lioa o 1 i hale; a i ole ia, nana i hoeha, hooj.aa a kaohi paha i kekahi hoike a ka;.;ika e ae paha i kauohaia e hele ae iv.iva o ia hale, ma kona hele ana a » "i ana hoi mai laila mai; a 1 ole ia, a hoopakeie i kekahi īnea i hopuia ma • kauoha a ia hale. i Aka, e hoikeia aku i ka mea i hōopiina ke- kakau na kumu hoopii e kue iaia. a e loaa no iaia he manawa e v.we mai ai i kona mau hoike, a e hoo- ' }ieia no oia ma kona pnle ana iaia iho. KA UKU O NA LALA. | l'auku 26. E loaa no i na lala o ka a haolelo no ko lakou hana mawaho ae " ka uku mile o umi keneta no ka miie hookahi no ka hele ana mai amn ka tioi ana. he uml keneta, a he Eha Haueii dala no kela ame keia kau mau o ka Ahaolelo, e ukuia ana iloko o ekolu mahele like, ma ka la mua, ka la kanakolu ame ke kanalima o na la o ke i K&u; ame ka huhia o elua haneri dala no kela ame keia kau kulkawa o ka Ahaolelo. HOOPAI O NA LALA. l'auku 27. Ua hikl no i kela ame keia fiale e hoopai i kona mau lala iho, no oa hana hoohaunaele, a i ole la, no ka nana pono oie ana i ka hana ma ke ao nna, kapae ana, a 1 ole ia, kipaku ana. NA HOOKUU ANA. Pauku 28. Aole e hoopaaia kekahi *ala o ka Ahaolelo e pane Imua o kekahi Aha e ae no kekahi mau huaolelo i oleloia, ma ka hooko ana 1 kana mau hana kau kanawal imua o kela ame ♦<eia haie. HOOKUUIA MAI KA HOPUIA ANA. Pauku 29. Aole e hopula na lala o ka *\haolelo ma na wa apau, koe wale no ke klpi. hana ana 1 ka feloni, a kue para i ka maluhia, oiai lakou e noho ana «na na kau o na Ahaolelo, ame ka hele ana aku ame ka hoi ana mai laila mai. Kia nae. oi pono e pili ana i ka heleana me ka hoi ana, aole e oi aku mamua <> umi la no ka hele ana ame ka hoi .i-aa. VAUKU 30 A HIKI I KA PAUKU 44. E NANA I KE KUOKOA O UNE 22. NA POO O NA KANWA. P&uku 45. I hookahl no manao ma kela ame keia Kanawal, a e hoakakaia ma kona poo. HELUHELU ANA I NA BILA KANAWA. Pauku 46. I mea e lilo al kekahi Biia Kanawai i Kanawai, koe nae ma na •nea i hoakakaia maloko nei, e hooholoa ma na heluhelu ekolu ana ma kela keia hale, ma na la kaawale ekolu, i o ka hooholo hope ana ma kela ame Heia, mamuli no ia o ke koho ana o ka o na lala apau 1 kuleana ai ia *a)e, mamuli o ke kakauia ana o na \e ame na Hoole, a hoopaaia maioko '• kona moolelo. HOOIAIO ANA O NA BILA MAI KEKAHJ HALE A KEKAHI HALE. Pauku 47. I ka wa e hooholoia ai keame keia Bila Kanawai e ka hale i mai ai ia Bila, a i ole ia, a <rjiioko hoi o laila i hooholoia ai na

i hoololi 1 ua liila la, e hooiaio koke ia aku e ka Lunahoomalu ame ke Kakauiolelo, a e hoounaia aku i kekahi hale e I noonooia ai. , KAKAUINOA ANA INA BILA. | Pauku 43 O na Bila Kanawai apau | l hooholoia e ka Ahaoielo, i mea e ma- ! na ai, koe nae na mea i hoakakaia ma- | ioko nei, e kakauinoaia e ke Kiaaina. ! KA VITO A KE KIAAINA. j Pauku 49. O na Bila Kanawai apau '! i hooholoia e ka Ahaolelo e hooiaioia no e na Lunahoomalu ame na Kakauoielo o na hale elua, a e waihoia aku imua o ke Kiaaina. Ina e apono oia e ; kakauinoa no oia a liio no ia i Kana- | kai. Ina aole ke Kiaaina e apono i ua ! Biia Kanawai nei ua hiki iaia ke hoihoi aku me kona mau kumu o ke apono ole ana 1 ka Ahaolelo. Ua h:ki iaia ke vito i kekahi itamu a mau itamu paha iloko o kekahi Bila Kanawai e hookaawale ana i ke dala no kekahi mau hana; ina oia e vito i na Jft3ila e ae e hanaia ma ke ano holookoa waie no. KA HANA ANA I KA WA E LOAA AI KA VITO. Pauku 50. I ka wa e loaa mai ai ka olelo vito mai ke Kiaaina mai, e hookomo no kela ame keia Hale Ahaolelo ia mea iloko o kona moolelo, a e hoomaka e noonoo hou i ua Bila Kanawai la, a hapa paha o kekahl Bila, a e koho hou ma ia mea mamuli o na Ae ame na Hoole, a e hookomoia maloko o kona moolelo. na mahope o ia noonoo hou ana ua aponoia ua bila kanawai nei, a i o'e ia, hapa paha o ka Bila Kanawai e ka elua-hapakolu o na lala apau i kuleana ai kela ame keia hale, ma ia mea la e lilo ai ia i Kanawai. KAKAUINOA OLE, A I OLE, UA NELE I KA VITO. Pauku 51. Ina aole i kakauinoa aole nohoi 1 vito ke Kiaaina i kekahi Bila Kanawai iloko o umi la mahope o ka haawiia ana iaia, e lilo no ia 1 Kainawai me kona kakauinoa ole, ina aole i hoopanee ka Ahaolelo me ka hoomaopopo ole i ka la, mamua o ka pau ana 0 ia mau la he umi. Ina e lioihoi ole ia mai kekahi Bila Kanawal e ke Kiaaina iloko o uml la (koe nae na La Sabati) mahope iho o ka waihoia ana aku iaia, e lilo no ia 1 Kanawai me he mea Ia ua kaleauinoaia ia e ia, koe waie no ma o ka hoopanee e ana o ka Ahaolelo a hiki ole iakehoihoiia mai. a ma ia kumu, aole no. ia e liio i Kanawai. NA HAAWINA DALA. Pauku 52. O na haawina dala, koe ina na ano i hoakakaia ma kekahi ano | e ae maloko nei, e hanaia no i kela ame keia elua makahlki e ka Ahaolelo: Aka nae, oiai hoi ka manawa e nee aku ana a hiki i ka wa e mana ai keia Ka - nawai, a hiki hoi i ka wa e malamaia al he Kau o ka Ahaolelo o ka Panaiaau 1 o Hawaii, e hiki no i ka Peresldena, e like me kena manao, e hoomana aku a e kauoha aku e hoohanaia na dala o ; loko o ka waihona o ka Repubalika o Hawaii, a o ka Panalaau nohoi o Hawaii, a o ka Panalaau nohol o Hawall, elike hoi me kana 1 manao ai he pono no ka hoohana ana aku no ke Aupunl o ka Panalaau o Hawaii, ka malama ana 1 ke ola o ka lehulehu, ka hoopaa loa ana i ka oihana paipu hoomaemae o ke kulanakauhale o Honolulu, ame na lilo e ae a ko ka Peresidena noonoo i ike ai he pono ke hookaawalela. 53. E waiho aku ke Kiaaina imua o ka Ahaolelo, ma kela ame keia kau mau o ka Ahaolelo, he mau hoike no na haawlna dala no na makahiki elua e hiki mai ana. 54. Ina ua hooholo ole ka Ahaolelo i na Bila Haawina e hoolawa ana no ka uku ana i na lilo kupono no ka hoohana ana i ke Aupuni ame ka uku ana l kona mau aie ku i ke Kanawai elike me ia i hoakakaia ma kona mau Kanawal oia wa, e kahea no ke Kiaaina, olai ua panee ka noho ana o ka Ahaolelo l Ahaolelo Kuikawa, no ka noonoo ana i na Bila Haawina, a hiki i ka wa e noonooia ai e ka Aliaolelo, e hikl no 1 ka Puuku Aupuni, me ke ao ana hol a ke Kiaaina, e uku aku i ua ihau dala la, a no ia hana e manaoia o na huina dala i hookaawaleia maloko o na Bila Haawina i kaahope ae, ua hookaawale hou ia no ma ia ano. O na haawina elala Ahaolelo ame na haawina dala e ae apau I hanala mamua ae o ka la e mana aku al kela Kanawai no ka pomaikai no ia o ke Aupuni o ka Panalaau o Hawaii. KA MANA KAUKANAWAI. Pauku 55. E pahola aku no ka mana kaukanawai o ka Panalaau maluna o na kumu kupono apau o ke kau ana aku i ke Kanawai, me ke kue ole ana nae i ke Kumukanawai ame na Kanawai o Amerika Huipuia ke hoopili kuloko ia. Na ka Ahaolelo auanei ma kona kau mau o ka noho mua ana, mahope iho o ka maopopo ana o ka helu kanaka, a I kela ame kela manawa nohoi mahope aku, e hookaawale i na nohona lala o ke Sente ame ka Hale o na Lunamakaainana mawaena o na Apana Koho Sente ame na Lunamakaainana, mamuli o ke kahua o ka lahulkanaka iloko o kela ame kela o ua

mau Apana ia, a he poe kupa hoi lakou no ka Panalaau; aka, aole ka Ahaolelo e haawi aku i kekahi hui i hoohuiia, ahahui (ossociation) a kanaka paha i kekahi kuikawa a kaokoa paha me ke apono ole ana o ka Ahaolelo nui (Congress); aole nohoi e hiki iaia ke haawi i na paiapala hoohui i kekahi poe kakaikahi, aka, ua hiki nae iai ke ae, ma o ke Kanaw ? ai laulaha la, i na kanaka e hoohuiia iakou iho i mau hui no na oihana mikiala, mahiai a mau oihana holomua e a«. a no ka lawelawe ana hoi i na hana inisua, banako hunahuna liiiii, banako no na kuai biia daia ame ka hoahu dala (aole nae no ka hoopuka dala ana aku.) Na ahahui hoaie dala a hoopaa waiwai, ame ka heoia ana i na ahahui no ke kukulu ame ka lawelawe ana i na pailina kupapau, a no ke kukulu ame ka ilina kupapau, a no ke kukulu ame ka hoohana ana i na alanui hao, na alanui kaa, na moku, ame na auwi hoopulu aina, ame ka hoolaupai ka- • naka malalo oia mau ahahui, a no na Kula nui, na kula-wae, na halepule, na hale heluhelu buke, a ahahui akeakamai paha: Eia nae: Aole kekahi ahahui i hoohuiia, kuloko a kuwaho, e noho ona aina ma Hawaii ke oi aku maluna o hookahi tausani eka; a o na aina apau i loaa, a i paa ia e ia ahahui 1 hoohuiia, a hui maoli paha ma ke ano kue i keia, e hooneleia no ia hui a e lilo hoi ia Amerika Huipuia, aka, aole nae e hoopilikiaia na pono i loaa mua maloko o na .aina. Aole e aeia kekahi oki mare e lea Ahaolelo, aole nohoi e aeia kekahi oki mare e na Alia Hookolokolo o ka Panalaau ke ole ka mea nana ia noi e noho ma ke Teritori no elua makahiki mamua ae o ke noi ana, aka, aole keia mau olelo e pili i kekahi hoopii oki e waiho ana iloko o ka Aha ma ka wa e mana ai keia kanawai; aole e aeia kekahi loteri a 0 ke kuai ana paha i na tikiki loteri; aole hoi e kuai ia na waiona, ala wale • no malalo o na rula hooponopono me na kaupale ana e kauia ana e ka Ahaolelo o ka Panalaau; aole hoi e hookaawaleia kekahi dala o ka lehulehu no ke kokua ana, a no ka uomaikai paha o kekahi kula pili hoomana a kuokoa pa>ha, a i ole, o kekahi kula i kaokoa die kona hooponopnoia ana e ke Aupuni; aole hoi ke Aupuni o ka Panaiaau o Hawaii, a i ole ia, o kekahi ahahui kalai Aupuni a ahahui hooponopono aupuni.kuloko paha, a maheie paha'o ka Panalaau e hoopaa inoa no ke kokua ana i ke kumupaa o kēkahi hui i hoohuiia, a i ole, e kokua paha ma kekahi ano e haawi aku i kona inoa maikai no ka pomaikai o ua ahahui la; aole lioi e hoomanaia ka hanaia ana o kekahi ahhui e ka Panalaau, a no kona pono paha, a no kekahi kalai aupuni, a ahahul hooponopono aupuni kuloko paha, a mahele paha ona, koe wale no ka uku ana i ka uku-panee maluna o ka aie e ku ana, no ke kinai ana I ka haunaele kipi a 1 ole, no ka hoolawa ana no ke pale lahui like ana, koe nae ka hiki ana i ka Ahaolelo ke kauoha i na aie ma o ka Panalaau la, mawaho ae o na aie i hoouluia no ia mau hana, a no kekahi mahele paha ona, no ke kukulu ana i na hale paahao, manawalea a j hoonaauao, a no na hale Aupuni, na ' alahaka, na alanui ame awa-kumoku, ame na hana Aupuni e ae, eia nae o ka huina o ia aie e hanaia ana e ka Panaiaau iloko o k makahiki hookahl, a o kekahl mahele paha, aole no ia e 01 aku mamua o hookahi pa-keneta maluna o ka huina walwai io o ka walwai ku i' ka auhauia o ka Panalaau a mahele paha ona, elike me ka mea e ikeia ana, mamuli o ka lioike. o ka helu auhau hope i hala aku, a o ka huina aie nui*vno ka Panalaau, aole no ia e hoomahuahuaia aku a oi aku mamua o ehiku pa-keneta o ia waiwai W i auhauia, a o ka huina nui o ka aie o kekahimahele aole no ia e hoomahuahuaia aleu a oi aku mamua o ekolu keneta no ia waiwai io i auhauia, aka, aole nae he mea ma keia kanawai e akeakea ana i ka hoopiha hou ana i kekahi aie e ku ana ma kela ame keia manawa; aole hoi e hoopag,ia ia aie maluna o ka inoa maikai o ke Aupuni, a o kahi lihi paha ona, aole hoi e hoopukaia kekahi bona, a palapala e ae no ia aie, aia wale no a hanaia no ka heokaa pau ana no ka x manaw r a 1 oi ole ku mamua o elima makahiki a e hiki ana ke hookaaia no ka wa i oi ole aku mamua o umikumamalima makahiki mai ka la i hoopukala aku ai ia; aole hoi e hanaia ua bona la a aie paha a hiki i ke aponoia ana e ka PeresJdena o Amerika Hulpuia. HOOPONOPONO AUPUNI TAONA KULANAKAUHALE AME APANA. Pauku 56. E hiki no i ka Ahaolelo ke hookaawale I mau hooponopono Apana aina ana me taona ame kulana- ' kauhale maioko o ka Panalaau o Hawaii a haawi aku i ke ano o ko lakou hooponoponoia ana. NA KOHO ANA. Hookuu ana i na Poe Koho ma JCa La ' Koho. Pauku 57. Aole e hopuia kekahl mea. koho balota, ame ka hele ana aku ame ka hoi ana mai mailaila mai, koe -wale

no ina ua kueia k'a maluhia ma ia manawa, a i ole ia, ua hana i ka hewa leipi a feloni palia. ! Pauku SS. Aole e koiia kekahi mw. koho e hana i ka hann koa ma l:a 1» koho balotu. i mea e keakeaia ai kona koho ana. koe ka manawa kaua a pilikia e ae paha o ka lehulehu, a i ole ia. ua kaawale mai kona wahi naho aku mamuli o ka lawelawe maoii ana i ka oihana koa, a ina pela ua hiki no p hanaia, ma ke kanawai ka mea e hi ki ai iaia ke koho. PAUKU 59 A HIKI I.KA PAUKU 62. E NANA I KE KŪKOA JUNE 22. Pauku 63. Aole e aeia kekahi mea e kolio balota, oiai ia maloko o ka P»nalaau, mamuli o kona noho ana Uoko o Pualikoa a Aumokukaua paha, a mamuli hoi o kona pili ana i kekahi pualileoa ma ka oihana koa o Amerika H«ipuiqi. Pauku 64. O na ī ula ame na hooponopono ana i ka haawi ana i na hoohiki ame ka malama ana_i na koho balota i hoikeia mloko o k Hoohuihui Kanawai Kivila a Ballou, Pakui, ame ka papa, inoa o na Apana lioopaa inoa am.> na mahele i hoohuipuia, ua mau n«- ka %inn. ana, me keia mau hoolli nav, oia hoi: E kapae aku hia olelo kukala mua ame na Pauku 1a ka 26 i huila, na pauku 30 ame 39, na mahele elua me 3 o ka pauku 48, mahele 2 o ka pauku 50. ame na apuku 62, 63 ame 36, mahele 2 o ka pauku 100. Ma ka pauku 29 e kapae aku i na huaolelo apau mahope iho o ka huaolelo "Niihau," a ma ia wahi e hookomo iho: "E pau no ka noho oihana ana o na papa kakau inoa ma ka la e aponoia ai keia kanawai, a e kohoia ona mau papa hou o ekolu lala o ka papa hookahi, e ke Kiaaina, me ka ae pu ana mai faol 0 ke Senate, a e noho lakou ma ka oihanano eha makahiki. E mana no n;t hookohu i hanaia e ke Kiaaina ma ka wa e akoakoa ole ana ke Senate, a hik» 1 ka wa e noho hou inai ai ia halo." Maka pauku 31 e kapae "ka la mua r> Aperila ame ka la kanakolu o une iioko o ka makahiki i897," a e hookomo ma ia wahi, "ka la hope o Augrate amo ka la 10 o Okatoba, iloko o ka makahiki 1900." kapae aku i na huaolelo "ka Moolelo kupono (piha) ma na pauku 52 ame 12. " E kapae aku ia "ilamuku" ma na wahi apau i komo ai ia, ae hookomo ma kona wahi, "Makai Kiekie." E kapae mailoko aku o ka pauku 53 i na huaolelo "koe ka mea i hoakakala ma ka Pauku 114 mahope ae nei." Mailoko aku o na pauku 53, 54. 56, 57, 59, 60, 71, 75, 86, 92, 93, 94, 95, 111, 112. 113, e kapae ak ui na huaolelo "Kuhina" a me "Kuhina Kalaiaina," ma na uahi o ikeia ai laua, a e hookomo ma k-> laua mau wahi i na huaolelo "Kakauolelo o ka Panalaau." Ma ka pauku 56, mahele 3, e kapat? aku "Keena Kalaiaina," a e hookomo ma ia wahi, "Keena o ko Kakauolelo o ka Panalaau." Ma ka pauku 56, mahele 1, mahope i ho o na huaolelo "mea holo balota," o hookomo "i ka Ahaolelo." E kapae aku i ka huaolelo "kohoia" mailoko aku o ka pauku 64. ' Ma na pauku 27, 64, 65, 68. 70 ame 72, e kapae aku i na huaolelo "Kuhina Kalaiaina," a i ole, "kuhina" ma na wahl apau e ikeia ai laua, a e hookomo malaila i ka huaolelo "Kiaaina." E hoololi i ka pauku 67 i heluhnluia ai penei: "I kanaha la mamua ae o kekalii koho balota ana e hoopuka aku no ke Kiaaina he olelo kuahaua koho balota a e hoouna aku i na kapa o la mea i na papa luna nana lehulehu mi o a o, o ka Panalaau, a ma kahi hoi e malamaia ai ia koho ana." Ma ka pauku 75 e kapae aku I ka huaolelo "perfeotly" (aole I komo keia huaolelo ma ka unuhina kanawai Hawaii. O ka hapa hope o )ceia pauku e pili ana i ke kapae ana i ka huao!elo "in" a e hookomo ma ia wahi I ka huaolelo "on," ua pololei ka unuhina Hawaii o ke Kanawal Koho Balota. Mea UNUHI.) Ma ka pauku 112 e kapae aku ia "Kena Kalaiaina," a e hookomo ma kona wahi. "Keena o ke Kakauolelo o ka Panalaau." Ma ka pauku 114 e kapae aku i ka huaoleio "Repubalika" mailoko aku o na wahi apau e ikeia ai ia, a e hookomo ma kona' wahi la "Panalaau." Ma ka pauku 115 e kapae aku i na Wuaolelo "kuhina" ame "Kuhina Kalaiaina," a e hookomo ma kona wahi ia "puuku" a e kapae aku I na huao!elo apau mahope aku o ka huaolelo "o na mea ai." Eia nae: No ka malama ana i ke koho balota kuikawa mamua o ke kohb balota kuikawa mamua o ke koho balota nul mua, e hikl no I ke Kiaaina ke'hoike aku 1 ka manawa e akoakoa ai na papa kakau inoa a hoopaa i na inoa. 65. E hiki no i ka Ahaolelo o ka Panalaau i kela ame keia manawa, ke hoonoho a hoololi hoi i na palena o na apana koho balota ame na mahele koho, a e mahelehele hoi i na Senatoa ame na Lunamakaainana e kohoia ana mai ia mau Apana maL (Aole i pu.) Eia mal no ka kakou milimili ke oili aku me na mea hou makamaka ame ka. kakou mau moolelo hōoniua puuwai i hele a nuanua.