Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 31, 17 August 1900 — NA HOOPONOPONO AUPUNI O KE AO HOLOOKOA. [ARTICLE]

NA HOOPONOPONO AUPUNI O KE AO HOLOOKOA.

— ! I ka hanaia ana o ka honua nel ame na mea a pau o loko Iho o ka honua, maluna iho ona, a mawaho ae ona, ua kau mai ka Mana Nana ia mau mea a pau i hookumu he kanawai hooponopono no ke ola ana, ka noho ana, ame ka malama ana i ka pono me ka maluhia o kela ame keia mea i hanaia e la. E like no me ia mau hooponopono ana malalo o ka Mana o ke Akua, pela ua Akua Mana loa la i kau hou mai ai maluna o kahi mea Ana i hookiekie ae ai maluna o na mea e ae a pau—he' naauao, he ike hooponopono nohona ma ke ano lahui. Na keia ike l hookahua iho i aupuni kaokoa ko keia ame kela poai kanaka i ikalka maluna 0 ka nawaliwali. I KE KANAWAI. O keia mau rula a hooppnopono i kauia e kekahi poai a lahui kanaka no ( ka hoomaluhia ame ka hookele ana i ka nohona hoopomaikai o kela ame keia makaainana, ua kapaia he Kanawai. Na ke kanawai e hooponopono keia po-/ no o ke kanaka malalo o na mahalo' ekolu i heluia penei: (1) Kanawai laiaina; (2) Kanawai kivila a kuloko paha. (3) O ke Kanawai o ka naau, oia no ka mea e alakai ana i ke kanaka ftia ka ike o k<? Akua, a he akea ka manao o keia kanawai, a he oi aku kona pohihihi i ko ka honua nei. • Malalo o na Kanawai Kalai Aupuni ame Kivila 1 hookumuia ai. ) KE AUPUNI. | E like no me ka lehulehu o na lahui, ' pela no ka maheleheleia ana o ke Aupuni a loaa keia mau kulana malalo, i hoomaopopoia ma ke ano o ka hookeleia ana o ka mana kau kanawai. Penei: 1 I. Na Kaula.—Oia ka nohona i ka wa kaliiko malalo o ke alakai ame ka hoomalu ana a na Kauia. » 11. Ka Mana Akua.—Oia ka nohona i ke au o ka Iseraela malalo ponoi no o ka malama ana a ke Akua. 111. Moi. —He aupuni i rulaia e ka Moi, Emepera a e kekahi Pua'lii paha. A o keia mahele ua kauliilii hou no 1 na mahele penei: j (a) Kaokoa,—oia ke kaa o ka mana a pau 1 ka mea e noho mana ana, a 1 ole, ' I (b) Kaupalenaia,—ina ua kaa ka I mana o ua mea la e ruia ana malaio o ka hooponopono ana a kekahi kana,wai, ahaolelo, a mana e ae paha. * O ua Aupuni Moi la, he elua ona ano e ae: (1) He hooilina, —e like me ka hooili waiwai mai ka makua I ke keiki; a— (2) He kohoia—oia ke kohoia o ka Moi mahope o ka make ana o ke alll mua. IV. Ma ke Ana Waiwai,—Oia hol, na ka poe wale no i ikeia ko lakou kulana ma ka hanau kiekie ia ana a ma ka waiwai, e hooponopono ke aupuni. V. Demokalaka a Repubalika.—-Ola hoi, na na makaainana e rula ia lakou iho. He eiua ano o keia: (1) Na na makaalnana. ma ka akoakoa like ana e hooponopono la lakou iho, a , ...i (2) Ma o ka lakou mau elele pah» 0 ka mua ua kapaia he hooponoponip ana na na makaainana ponoi; ~.a o k,4 lua hoi, ma o na elele a lakou i koho ai, NA ANUU I PII AI O KO KAKOU AUPUNI. He ekolu mahele 1 komoia e ko kakou Aupuni mai kona hookumula ana i a hiki mai l kona ku paa ana: Ke aupunl Panalaau,,ke Aupuni I kukuluia I malalo o ke kuokoa no ka pono kaulike I 0 na makaainana o na Panalaau, me ke j kau ole aku i na hooponopono ana mal a Enelani. Oia_ no ke aupuni i hooku- I muia ma ka halawai mua loa i malamaia ma "Carpenter's Ha.11," PhilaOel- , phia, ma ka Poakahi, la 5 o Sepatema- j ba, M. H. 1774; a o ke kolu, oia no ke Aupuni Lahui —he aupuni i noho ma- 1 naia e ka Mana Plooko a na makaal- | nana i koho ai. Oia iho la na hoonee ana a ke Aupuni a hiki mai i keia wa. 1 na la i kinohi, ua ulu mai na kuee lie nui a lehulehu no na ninau pili i na oihana kuloko ame na hooponopono e ae; aka, iloko oia mau paonioni o na mahele a mokuaina hoi, ua lokahi no j lakou iloko o ka pohai o ke Kuokoa malalo o ka malu o ka hooponopono ana a na Elele a lakou i koho al: a I hoopaa hoi ia lakou ame ka lakou mau I mamo malalo o kela Palapala Kuahaua kaulana loa, ke KUAHAUA o ke I£U- i OKOA. I He 56 ka nul o na Elele i kakauinoa i ua Kuahaua la ma ka la 4 o lulai, M. H. r?76—ka ia hanau o ke Aupuni Re- j pubalika o Amerika Hulpula. j I mea nae e mau ai ke kuikahi o na mokuaina o ke aupuni opio, ua lokahl hou na makaainana i ka hoouna ana 1 na Elele no ka noonoo a kukakuka ana i na "au iki" ame na "au nui" e ola ai o ka lakou milimili, a iloko o na makahlkl elua, ma ka la 9 o lulai, M. H. 1778, ua hooholo lokahiia, a ua kakau inoa na Eiele i ka Aelike Hoopaa no ke kuikahi mau o na mokuaina, a ma ia hana ana a ua mau Elele la, ua hoopaaia ka lahui holookoa ma ka pohai paa o ke aloha —hookahi puuwai,, hookahi inoa, a he hookahi lahul malaio o Hae Laa o Amerika Hulpula. KE KUMUKANAWAI. Mamuli o ke kapekepeke o na ouli o ka manawa, ua hooholo hou no na makaalnarta i ka makahiki 1759, i ka malama o Marakl, a ua kuahauaia he Kumukanakal i aponoia e na makaainana, a mai ia. la mai a hiki i keia, ka nee ana o ke aupuni imua me ke kuemi ole, ' a iloko o na makahiki o ka ulu ana, ua ikea na kai a .puni ka honua e kona poe kanaka, a i keia la, ke welo nei ko-' na hae malalo mau o ka wena o ka ula o ka la, aohe ona kau e poull al. ! Ina la i kinohi, he okoa loa ka inoa o ke aupuni, a e like no me ka ulu ana, pela no i hoololila ae ai a kupono ka moa i ke kino o ke aupuni. Ma ke kuahaua o ke Kuokoa o ka ta 4 o lulai, M. H. 1776, he Poaha ia, ua kapaia ke aupuni "Panalaau i Huipuia," a pela i paa al ia inoa a hiki i ka kuahauaia ana o ke Kumukanawai i ka la 4 o Maraki, M. H. 1789. | KAHANAU ANA O NA AOAO KALAIAINA. Mamuii o ka like ole o na kalal ma« nao a me na kakoo ana i keia Kumukanawai ia makahiki 1789, nolaila, i kapaia ai na aoao paio, malalo o na inoa elua: Ka poe Federala, ame ka poe Kue-Pederala; oia hoi: O ka poe ka- ' koo l ke Kumukanawai, he poe Fede-i

rala lakou; a o ka poe kue hoi, hl .poe i Kue-Federala. O keia huaolelo "federala" no ka oleJlo Latina mai ia—a o kona mole he "foedus," oia hoi, "he lokahi, he kuikahi." Pela no i kaka ai na kalaiaina o i 17£9 ia lakou iho, ka poe kuikahi ame ka poe kue. He aoao kalaiaina no ko na makaainana i ka M. H. 1774, a oia ko lakou aoao i ku ai me ka lokahi a hiki i ko . lakou kuokoa ana, a mamuli oia lokahl : i puka ai keia mau huaoielo mai ia George (Keoki Wakiiiekona) mai, i ka malama o Novemaba, 1778, oiai, e paonioni ana na hoa o ka Ahaolelo e noho ana ma ia kau. I aku oia: "He oiaio, aia na mokuaina a pau iloko o ke kupilikii mamuli o na popiiikla kuloko, aka, e l aku au ia kakou a pau, aia ko kakou kuokoa mau i ka lokahi, a i kau liilii na mokuaina, o ko kakou pio ana no hoi ia." Mamuli o keia mau olelo, ua hooliloia iakou a pau i hookahi, a pela i ukali ai mahope ona malalo o ka inoa Federala, a hiki mai 1 ka makahikl 1789. I KA AOAO REPUBALIKA. i Mahope o ke komo elua ana o Wakinekona ma ka noho Peresidena, ua hoomaka mai e ulu me ka ooiea he ao&9 kalaiaina hou maiaio o ke alakai ana Jefferson o Virginia, a ua ' lfifkou ia lakou Iho, ,ka Aoao Ke- I pubaiika. A ma ka Aoao Federala, ua' kaa iho ke alakai ana ia John Adams o Makekuke. I ke kau koho Peresidena o 1796-7 ua holo moho keia mau alakai a ua komo o Adams—he 3 wale no ba- , lota oi. I kekahi kau mai ua puka o Jefferson iaua o Burr. Ma kela kau, ua hooikaika o Jefferson ame kona ) mau kakoo e hoihoi i ke koho ana i ka ! Peresidena i na makaainana. Mamuli 0 keia lanakila o ka Aoao Repubalika, a no keia hana maikai loa, ua hoomaka ka Aoao Federala e emi pu, a pela i helelei ai a hiki i ka makahikl 1812, ! pau loa ke ku ana oia aoao. | 1 Mai keia wa i hoomaka ai ka Aoao Repubalika e hakoko me na luna.aupuni makee oihana, a me na poe e ae a ' pau e aiunu ana i ka pono koho o na makaainana —a hiki mai i ka M. H. 1825, ua loaa iho la he inoa Demoka-, laka. i 0 ka huaolelo "repubalika" mai ka olelo Latina mai no ia, a o kona mole I "respublica," oia hoi, "res" "lu mea io;" | I "publica," "lehuiehu," ka hopuna pau pono ana, "no ka lehulehu." Ua Uke 1 . no na ano o ka "Repubalika" me ka ( "Demokalaka," ma ka io o ka olelo, a | pela no keia mau aoau i ulu al ma- ■ lalo o ka Inoa Repubalika mai ka ma- | kahiki 1789 a hiki i ka M. H. 1856. I ka 1 makahiki 1833 hoomaka ka mahae, aole nae i kaawale loa a hiki i ka hoomaka ana e paio no ke kuokoa o na kauwa kuapaa o ka Hema. NA AOAO E A'E. Ia makahikl no ua ku mal he aoao i hookumuia i ka M. H. 1830, aole nae I komo i ke kahua mokomoko kalaiaina a hikl ikaM. H. 1833. Oka inoa o keia aoao hou, ka Aoao Kue Hui Mu (AnUMasonic Party). Mamuli o ka hoino o ' ka poe Demokalaka i ka poe Repubalika, nolaila, lakou i kapa ai i ka poe Re- j puhaiika he poe Abolika (hoopau wale;, a o ka io maoli nae o keia aoao, he kue 1 ke kauwakuapaa. He Poe Kue alii (Whigs) kekahi i ala mai I keia wa, aole no i lolhi na la. il kii 1843 ala he Aoao Ll- : berala no ke kue ike kauwakuapaa. I ka makahiki 1848 ku hou he Aoao Demokalaka Kuokoa—he poe keia e kue ana i ka hookauwakuapaa—a he kuokoa wale no ko lakou kahua. | No ka lawa oie o na hana a na alakai no ko lakou pono wale lho no, ua mahae hou ua Aoao Demokalaka nei i Ika mahele hou malalo o ka inoa, ka Aoao Ma Ka Ikaika wale n0,—1853. I 1 ka makahiki 1872, loaa hou elua mau aoao kalaiaina —ka Ahahui o na LimaI hana me ka Hui Hookapu (Prohibition). I ka 1877 loaa hou he aoao i ikeia ia wa, ka Aoao Dala Pepa (Grēenback ' Party). I keia makahiki no hoi i komo ' pu ai ka Aoao Kue Huimalu, a he Ao- i j ao Amerika kahi inoa o ua poe nei. I ke kau o ISS9, ua loaa he mau ahahui kalaiaina hou mai loko mai o ka poe puni hoohaunaele o ka Aoao Demokalaka ame na Repubaiika palaueka. • Oia keia: Ka Hui Lahui o na Limahana; ka Hui Mahiai; ka Hui Imi Balota no na Wahine. j Ina kau mai nei mahope ua ulu hou ae he mau aoao kalai hou malalo o na inoa "Mug-wump"-he poe Piliwale —"Populists"—he poe Lahui. I KA IKAIKA O KA LOKAHI. Mamuli o ka moekahi o na hookele ana o ke kahua hoohana o ka Aoao Re- | pubalika mai ka hookumuia ana a hiki mai i keia wa, pela no i loaa ai ka holomua me ka lanakila mau ia aoao ma j na hana a pau; a iloko oia mau ma« nawa a pau, ua ikeia ka holomua o ka pomaikai iloko o ka aina mai ka moana Aleelanika a hiki i ka palena o ka Pakipika, a mai.ka hau kuakea mau o Alika a hiki i na palena welawela o Mekiko. Iloko nae hoi o keia kau pokole loa a William MeKinley i poo ai no ka lahui a no ka Aoao Repuballka hoi, ua kauia ka eheu mana o ka Aeko ma na welelau o ka honua, a i keia keneturia 20, ke welo nei ka Hae Hoku maluna o ka ill honua mai ka Hikina a ke Komohana—ka Akau a ka Hema, he mea hoi e onohi mau ana i na kukuna o ka la. ( Mamuii o ka hooikaika no ka pono «kaullke i na makaainana a pau, pela no i mana al na hana a* pau a ka Repubalika mai kinohi mai o ke ku ana o ke Aupuni malalo o na pono 1 kakoola a i kauholaia mai hoi e ke kumukanawal a Wakinekona l hana al—ke Kamehameha hoi oia o Amerika» . Mamuli o ka uhaki ana o na hauhoa paa o ke kauwakuapaa, ua loaa he hooia a he makia mohai no ke kahua , paa no keia Aoao makee nui wale i ka pono ame ka lanakila o ke kanaka a ke i Akua i hana ai ma Kona like iho. KEKAHI HANA A KA AOAO REPUBALIKA NO KEIA KAU ! BALOTA O 1900. Mamull oia makee 1 ke kliokoa o kela ame keia mea uhane malaio o ka la, ua hooholo a ua hoolilo mai nei ka Aha Elele nui ma ka la 30 o lune, makahikl 1900, i ka "hoihol pono koho balota" o na makaainana Paele o' na I Mokuaina o kā Hema, a e 1110 ia I kui muhana na na moho Repubalika a pau e hapai a e kakoo ikaika ai no ka hooko mau ana I ke KUAHAUA. j "Hookahi puu wai, j Hookahi lahui, I hookahi, ka lokahi A ku paa mau ' Ika malu i Oka Hae Hoku."