Ka Nupepa Kuokoa, Volume XL, Number 39, 26 September 1902 — Page 5

This text was transcribed by:	Kunewa Mook
This work is dedicated to:	Paleka

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

NUPEPA KUOKOA, SEPATEMABA 26, 1902

HUNAHUNA MEA HOU

-----

Eia na hui hoowaiwai o ka aina ke @ nei i na hana e hana ai i lilo ai o Hawaii i wahi e hele nui ia mai ai @ makaikai.

-----

Ma keia huakai mei nei a ka mokuahi Alameda mai ka Ipuka Gula mai, @ e ia elima la ameiwakaluakumamalua hora.

------

Ma ka la 29 ae nei e haawi ana ka @ Wilikoki ame kana ewa he paina @ Komikina mamua o ko lakou haalele ana ia Hawaii nei.

-----

He eha mano akule ka nui o ka i'a, @ i ka upena a nakanaka lawaia @ Halawa, Molokai i kela mau la aku nei. Nui kela.

-----

I ka hora 8 o ka po Poaono i hala, ua komo ae ka piko pau iole ma kahi @o Kauka Habati ma alanui Ala@. He $@ ka waiwai io o na mea a ka aihue i lawe aku ai.

-----

Ua hiki mai nei na aniani nunui o ka @ o Young a ke hoomaka ia @ ka hookomo ana ia lakou ma ko @ wahi pakahi. He $50,000 ka @ no keia mau aniani.

-----

Ua kipa mai ko makou hoaloha o na @, Thomas Haae e ike ia makou. Wahi ana he oia mau no ka lana malie @ o na kanaka ma na hana @ ka aina.

------

Nui ka poe i akoakoa ae ma ke kihi o Alanui Betela ame Hotele i ka po Poaono nei no ka manao e hele hou ae ana ka poe haiolelo malaila e haiolelo, o ka mea apiki nae aole i hiki ai ua poe nei, no ka pau paha i ka ai @ ma Waiakamilo.

------

A @ hoouna mai oe i kau haawina no ke ola o ka nupepa Kuokoa alaila, e hoomanao koke iho oe aia me oe ke kuleana o ka loaa aku o ka makana a ke Kuokoa. E haawi ana ke Kuokoa i kana makana i ka poe lawe pepa kumau iloko ae nei o ka mahina o Okakoba. A pela e loaa aku ai i na hapaha makahiki apau.

-----

Ua loaa aku ke kino make o kekahi haole e lana ana ma ka aoao o ka uwapo Emmes i ka po Sabati nei ia Iosepa H@. Ua hoikeia ae ka lohe i ka hale@ a na ke aupuni i hoomaopopo i kona kino. Aole he mau palapu i loaa ma luna o kona kino, a ua manaoia he haule i loko o ke kai majuli oka ona @ke kumu o ka make ana.

-----

Aole e Hui ana.

HAULE WALE KA WILIKOKI PAPAHANA--KUE NA ELEMAKULE KA AOAO DEMOCARATA.

Ma ka halawai iho nei a a Home Rula i malamaia i keia mau la iho nei, ua hakoko aku o Wilikoki no ka pono@ i na aoao kalaiaupuni Home R@ Democarata, aka, ua oi aku @ o na elemakule i ke kue ana @.

Na Senatoa Kalauokalani i haawi ae @ poka pahu nana i wawahi iho i ka papahana hoohui a Wilikoki ame @ i hooikaika iho nei. Wahi a Kalauokalani, ua kauohaia mai oia e @ o Hawaii e hoi mai a paio kue @ keia hana i hanaia iho nei maa@o Kalauokalani e hooikaika @ ma Hawaii, a oia kana i wawahi @ a ku na paia ilalo. O kela paha na haawina e hooia mai ana ke hele @ ko Wilikoki kulana ma ka paa@ loko o ka aoao Home Rula a ke @ nei o Kalauokalani maluna. Mahope aku nei o ka leo hoolohe ia oia @ ka Elele. Iaia e olele ai penei @ e hana ai, ua hooko ia, i keia hoi @ nana ia aku.

-----

Lilo ke Ola mamuli o ke piholo ana iloko o ke Kai.

-----

Ma ke ahiahi o ke Sabati i hala aku @ Sepatemaba la 14 ua loaa aku ke kino o kekahi kanaka ua make ma kona @ ana iloko o ke kai. Ua ,amapoa @oia maika uwapo aku o @ mamuli o kona ona i ka rama @ iloko o ke kai ke kumu o ka @ aku ua make. Ma ka Poakahi @ loaa aku la ka ike he kanaka@ a o G Ellund kona inoa. He @ mua oia noka moku S. D. @. Ma ka noho ana o ka aha @ no ke kino make o G. Ellund @ aku lakou i ka panina o na @.

@ ike hope loa ia ana mamua @ ana aku ua make oia no ka @ mawaho iho o ka halekeaka @ i ka hora 8 o ua ahiahi la. I @ iho ua ikeia ua ona loa oia @ pela i manao wale ia ai ua @ mamuli o ke poholo ana iloko o ke kai mamuli o kona ona, e like me ka mea i hoikeia maluna.

@ Kahi mea i hanaia oia no ka @ i mau kukui ma na uwapo @hoomalamalama ana ma ka ho@ ana i ka Luna Nui o na Hana Hou.

-----

HOIKE KULA SABATI O KAWAIAHAO

-----

@ ana ka hoike o na Kula Sabati o ke Kula Sabati o Kawaiahao @ o keia mahina ma ka hora @ ke kakahiaka. Ua makemakeia @ apau e akoakoa ae i ka @ ae nei i ole e lolohi loa @. Ua makemake pu ia no hoi @ aole e @ wale i ka @ aka, e hana me ka eleu.

S.K.NAWAA,

Kakauolelo.

-----

OLELO HOOLAHA

-----

@ ke hoolahaia aku nei ia @no Honokaa, maloko o umikumamalima la @ keia la aku o kela @ ke hiki ole ae oia ma kuu @ e ku, @ ma Kalopa, Hamakua , Mokupuni o Hawaii a uku mai @ ka mea nona ka inoa malalo iho @ ka uku hana o ka hana ana i ke @ o Lonohiwa i oleloia, a @ aku mai kuu haleamala aku e @ aku no wau ka mea nona ka @ malalo iho ma ke kuai i ua kaa @ no ka hookaa ana i ka uku @ ka hana hou ia ana o ua kaa ia.

JOE ,M. FERREIRA,

Mea Amala amo Hana Kaa

@ - Sept.@ Oct. @

-----

Ike aku na Senatoa ia Hawaii.

-----

ELUA LA ME NA KINI O KA UA KANILEHUA-NUI NA MEA I HOOLOHEIA A KE AKE NEI E PAU KA LAKOU HANA I KEI PULE AE

-----

I ka wa i holo aku nei na Komisina no ka mokupuni o Hawaii, ua noonoo na Repubalika o ka Mokupuni o Maui e kono aku ia lakou e kipa ae malaila ke pau ka lakou hana ma ka mokupuni o Hawaii. Ua hoounaia ae o A.N. Kepoikai ame J.L. Coke Esq. i komite no ka hui ana me na Komisina, a ua holo ae laua no Lahaina a kau pu aku no Maalaea me na Komisina Ua waihoia aku ka manao o ko Maui poe, aku no ka uuku loa o ka manawa ua hooleia ka lakou noi. Ua hoi hele aku ua komita la a hiki ana i Wailuku mahope o ka hala ana o 6 1/2 hora ma ka laua huaka paoa. O Hawaii paha auanei ko oi? Ola no!

Ua holo loa aku na Senatoa no ka Ua Kanilehua a hoea loa aku la ilaila i ke kakahiaka o ka Poaha. Sepatemaba 18, a lilo koke aku la i na kini o Hilo ka hookipa ana. O Senatoa Mikila ua lilo aku ia Mr A. Richley: o Senatoa Foster, Miss Griggs ame Mr. ame Mrs. Senatoa Thurston ia P. Peck a o Mr. ame Mrs. Senatoa Burton ia Mr. C.C. Kennedy: Kakauolelo Kupa, A. B. Loebenstein, Konela Paka ame ko lakou mau hoahele ia J.T. Stacker.

He iwakalua minute mahope iho o ko lakou pae anaaku ika aina, ua hoomaka koke ia ka lakou hana. Ua nui ka poe i hele ae no ka waiho ana aku i ka lakou mau mea i manao ai e holomua ana na hana ma Hawaii. Aole he wahimea i hoheia e na Senatoa mai na kanaka Hawaii, ole loa, no ka hookipa ana ia lakou. O na haole wale no ka i hele ae me ka lakou mau palapala ame ka ike ana i na Komisina.

Oiai na Komisina e hoopapau ana i ka lakou hana aia no wahine a lakou ke hooholoholo ia la e na hoaloha no ka makaikai ana i ka nani o ua aina nui nei ame ka lawe hele ia no noa paina i hoomakaukauia. Aole i haawila ae i paina nui no na mea apau mamuli no ia o ka paa loa o na kane ma ka la-kou hana.

O ka ninau nui i hoea mai imua o na Komisina oia no ka ninau limahana, a ua wahoia ae ka pilikia o na ma-hikope ame na mahiko.

Ma ka Poalima ae ua omaka aku na Komisina i ka lakou hana ma ka hele makaikai ana maluna o ka waapa i kahi i ana ia ai e ka mokuahi ana o Amerika, ame kahi i manaoia ai no ka hana ana i ka palewai. I ke awakea ae ua holo loa aku na Komisina no ka Lua o Pele a malaila lakou i makaikai ai i uja luahine la me kana mau hana hookalakupua a hiki ika hora 2:30 o ka auwina la Poaono. Mai ka luapele aku ua laweia aku lakou e Mr Moir o Onomea e hoomaikai i na awawa a hiki loa i kahi i kapaia Arched Rock a huli hoi mai no Hilo no ka paina ana ma-mua o ke kau ana iluna o ka mokuahi Helene i ka hora 8:45 no ka huli hoi ana mai no Honolulu nei.

Ma ka nana ana i ka manao o na Komisina aia ko lakou mau manao apau no ka hana koke ia o ke awa kumoku o Hilo ame he mea la oia ana kekahi mea nui loa a lakou e hoike aku ai i ka Ahaolelo Amerika. Ua nui ka ma-halo o na Komisina i na hookipa a na kini o Hilo a pela no hoi me ka nana o ia hapa o Hawaii nei. Ke ake nei na Komisina e pau ka lakou mau hana i keia pule ae no ka huli hoi ana aku no ko lakou mau wahi pakahi, oiai, he nui no na hana ma ko lakou mau wahi iho. Oiai e nui ana na mea a lakou e hoolohe ai ke hiki ma Honolulu nei, aole paha e nue ana na wahi a lakou e ike ai, aka, e aho ia ua ike i ka Paredaiso o ka Pakipika.

-----

Kuapo a paa i kana Ke-Iki a hikii iaia me ka puka.

-----

HE HANA NA KEKAHI MAKUA-HINE PAKE I OLE E LUHI I KA HULI I KANA KEIKI.

-----

Ehia la kamalii liilii e hoihoi ana i ka hoopaa ia e na makuahine ma na home a po ka la, a huli ka pule, a pau ka mahina me ka loaa ole he wahi holo-holo mawaho aku o ka pa? Aole paha e loaa ana ia ano, aka nae, eia kekahi wahi keiki Pake uuku nona na maka-hiki eha ke paa nei ma kona home ma alanui Holt me ka loaa ole iaia o kahi e hoomaha ai.

Ua hoaahu ia keia wahi keiki e like no me na keiki o keia lahui, mawaho ae no nae o kona mau aahu mau, he wahi kuapo i hoopaaia ma kona mau poohiwi a holo loa aku i kona opu a hoopaa ia ae mahope o kona kua. Ua hoopaa ia he wahi kaula lole nona ka loihi o eono kapuai me keia kuapo a holo loa aku a paa i kahi paalima o ka lak hale. Ua hoopaa ia keia kuapo iluna o keia keiki i kona wa no e ala mai ai, a aia no ka wehe ia a hiki i kona wa e hiamoe ai. Ina oia e ai e paa ana no keia kuapo maluna ona a o kana mau mea ai no ke haawi ia aku ma kahi ana e paa ana. Ma ka nana aku i kona kulana ola kino he maikai maoli no he nepunepu maikai kona wahi kino, a aohe on a hoohalahala; aka, ma ka manao o ka poe e nana aku ana he hana menemene ole kela a keia makuahine e hana nei maluna o kana wahi kamaiki. Aole he mea i hele ae e hoohalahala no keia mea, a he olu hoi ia no kona makuahine, no ka mea, aole he luhi i ke kahea ame ke alualu hele i kana keiki.

Aole he mea a olelo mai ana ua hoi-hoi keia wahi keiki i keia hana, oiai o ka noonoo iloko o ka poe maikai he mea pono e loaa na hooikaika kino ana i na keiki oiai na la opiopio. oo iho ke kino laau na lala ke hoomau ia keia ano hana. Kekahi no hoi, aole i hele ke komo ana iloko o keia keiki, heaha la kona mea e nele nei i na lealea e like me kekahi poe kamaiki.

-----

E hookomo i na Maʻi Lepera i Hawaii nei

-----

WILIKOKI IMUA O KA AHA KOMIKINA

-----

Inehinei, ka manawa a na Komikina e hui ai no ka hoolohe ana i na kulana o Hawaii nei a oia ana ka panina o na hana a lakou e malama ai. O keia kekahi o na mea i halia mai i ka hui ana aku o ua mau Komikina la i ka Poakolu iho ka manawa i hooloheia ai na mea i waihoia aku ai imua o lakou. O kekahi mea i @ e lakou oia ka haawi ana i kekahi manawa no ka makaikai ana i ke kulanakauhale, na uwapo ame na wahi like ole o ke kulanakaulale. Ua pau mua no na hana ano nui i ka hoolohia a he mea liilii wale no ka ia hooloheia inehinei. Ua hoomaka na hana o @ ka hora eiwa a. m.

Ma ka hui ana o na Komikina i ka Poakolu nei o G.A. Davis ka hoike i kukulu mua ia a ua hoike ae oia no na hoohalahala pili i ka Lunakanawai Kaapuni John Kalua no na epaepa i hanaia ma kona aoao, aka ua ku mai o Hon. W.O. Kamika a kakoo i ka maikai o na hana pili oihana a ka lunakanawai. He oiaio no he mau epaepa no kekahi, aka, aole nae e hala kona malama i kana hana pili i kana oihana. Ua hoike pu ae o Kavis i kona manao hoohalahala pili i ka Lunakanawai Perry, a wahi ana, e kapae i hookahi lunakanawai kiekie oiai i kona manao he elua no lunakanawai kiekie ka lawa.

Mahope o ka pau ana o ka Davis ua ku mai la ka Lunakanawai Kiekie Frear a hoike no na mea pili i ka oihana ana e lawelawe nei. Alaila kukulu mai la ka Elele Wilikoki i kana mau manao ma ka wiho ana mai imua o ka Aha Komikina.

-----

E HOOKOMO MAI I NA MAʻI LEPELA I HAWAII NEI

-----

Eia ka pane: O ka Panalaau o Ka-laupapa e pono e kaa malalo o ka hoo-malu ana me ka malama ana ame ke kakoo ana o ke aupuni Huiia o Amerika ma ke ano he kahua maʻi no na maʻi lepela o na Mokuaina ame na Teritori ame keia Teritori koe ko na wahi e ae. No ka mea, aole o makou makemake e komo mai na na i lepela o Pilipine.

Mr Kakina - Ua makemake anei oe e hele mai lakou mai na Mokuaina Huiia?

Mr Wilikoki - Aia ma na Mokuaina Huiia he ekolu haneri wale no lakou.

Mr Kakina - Ua makemake anei oe e laweia mai lakou ianei?

Mr Wilikoki - Lawe mai ia lakou - O na mea no apau - aole o lakou malama ia. I ka wa i hele aku ai ke kau ahaolelo i hala malaila, ua loaa aku he kamano ino, @ ino, lole popopo a he halekuai i kukuluia malaila, a ke loaa nei i ka Papa Ola he 110 pa-keneta ma ia hana ana.

Senatoa Mikaela - Heaha na mea i loaa i ke komite?

Wilikoki - O ka hoike anei ia a ke komite? Ua hoohikiia iho nei kela ame keia o ke komite a ua haiia aku nei na ninau, a o keia no ka hoike piha a keia komite o ka Ahaolelo i hala a ua ike no wau he oiaio.

Lunakanawai Hamepera - He mea oiaio anei ua hanaia keia halekuai ma Molokai i hiki ai i na kanaka kalepa ke ohi iho i na waiwai popopo e wa-iho ana iloko o ko lakou mau halekuai a hoouna aku no Molokai e hoopiha ai i ua halekuai la?

Wilikoki - O ka lakou no ia e hana mau nei. Ua ike au i kekahi mau iaia o ka Papa @ e hana ana pela hoo-una i na mea ino @ lepera a auhau aku i ke kumukuai piha.

Lunakanawai Hempera - Aole anei oia ke kumu o ke aupuni kuloko e makemake nei e paa i ka hoomalu ana iloko o ko lakou lima?

Wilikoki - Aole oʻu manao ke hana nei ka Papa Ola pela a ua ike no hoi au, aole o keia Papa Ola i keia wa, aka, o na mea aku mamua , a ke olelo nei au o na alakai aupuni ame ka Papa Ola maanei ka i hana i keia hana. Aole ola wale no ke kumu kue. He kumu kue okoa ae no kekahi. Ke olelo nei au he makau na kanaka Hawaii i ke kaa ana o keia wahi malalo o ka Papa ola. Aole o lakou hilinai i ka Peresidena o ka Papa Ola.

Mai ka wa i hookumuia ai ka Papa Ola, ame ka hookaawale ia ana o na lepera malaila ua hiki aku i ke 40,000 maʻi malaila, a oia no i keia la, he 1,000 i kela ame keia makahiki. Aole he ano maʻi okoa ae. Aole o lakou nana mai i na kanaka, na kanaka hoi o onei, o ka hapanui o lakou. Ke nana nei la kou maluna o ke kauka o ka Papa Ola a ke manao nei lakou ua o ia na keiki me ka lepera a hookomo aku i ka lepera iloko o lakou. O ma makua maanei he maikai a maemae, o na kei-ki e o ia ana maloko o na kula ua kahuli ae a lilo i maʻi lepera. Ua hiki ia oe ke hoahewa aku i na kauka o ka Papa Ola. Aole hilinai o na kanaka Hawaii i keia aupuni e ku nei. Ke ma-nao nei lakou ke malamaia nei kela wahi no ka pomaikai o ka Papa Ola, no ka poalo ana he hookahi haneri dala a na maʻi lepera. No ke ka-ua ana mai i keia pilikia, manao au oia ka pau ana, o ka manao malaila e nana mai o Ame-rica @ malama pono ia o na maaʻi lepera. O koʻu manaoio keia. Ua ike @ he makau loa na kanaka Hawaii i keia wahi, makau i keia poe haole a makau no hoi i ka Papa Ola. I ka wa, e loaa ai ke Aupuni Kalana, alaila loaa ka Papa Ola na na kanaka, a aole hoi he hookahi mea e hookohuiae ka poe e kokua nei i ke aupuni a i ole o na lawelawe ame na ano e ae. Aole o makou hoahewa i ko lakou huli dala, he huli kala no lakou mai na lepera mai ame na mea e ae.

------

NALOWALE KA PUUKU WRIGHT

-----

MANAOIA UA HOLOMALU OIA MA KA MOKUAHI ALAMEDA - POKOLE $18,000 ILOKO O KA WAIHONA O KA TERITORI.

-----

O William H Wright., Puuku o ka Teritori o Hawaii a ke kau ahaolelo Home Rula i apono ai, ua holo a nalowale mai kona keena oihana aku ma ka Poakolu nnnei. Sepatemaba 24. Ua manao wale ia ua kau aku oia maluna o ka mokuahi Alameda i haalele iho ai ia Honolulu nei ma ia awakea no ka Ipuka Gula o Kaleponi. Ua huliia olu-na o ka moku e na makai, aole no nae he wahi mea a loaa; ke olelo nei hoi kona mau hoaloha eia no oia i ke kulanakauhale nei. O ke kumu o keia na-lowale ana mmamuli o ka nalowale ana he puu dala nui e waiho ana iloko o ka waihona o ke aupuni. O keia pokole aole ia iloko o ka waihona ponoi o ke aupuna, aka, aia iloko o ka waihona o na Pake i waihia ai iloko o ka Waihona Aupuni.

Ua ikeia keia pokole iloko o ka waihona ma ka Poalua iho nei mamuli o ka hele ana aku o ka Puuku a hai aku i ke Kakauolelo Kupa ua hoolilo aku oia i ke dala o ke aupuni a nana no e pani iho ia mea. Ua hoikeia aku i@ Kiaaina Dole a ua aela mai e haawi aku i manawa no ka Puuku e pani ai i kana mea i lawe ai a hiki i ka Poakolu nei. Ma ka hora 9 o ia kakahiaka ua hiki kino ae ke Kakauolelo Kupa ma ke Keena Waiwai a kali aku no ka Puuku. I ka hala ana o ka manawa maa mau iaia, ua komo koke ka hoohui iloko o Kupa a ua Kauohala ae ka Makai Nui Brown e @ ia Wright. Ua hoomaka koke ia ka huli ana iaia aole no nae he mea i ike ia nona.

Mamuli o keia nalowale ana o ka Puuku, ua hoomaka koke ae ke Kakauolelo Kupa e huli i kahi i @ ai ame ka nui o na dala i nalowale. Pe-nei kekahi hapa o ka hoike a ke kakauolelo Kupa:

Ua Kohoia au i komisina kuwaho e Kiaaina Dole inehinei (Poakolu) e huli aku i ko ka Puuku Wright mau buke.

Ua hoomaka koke au i ka huli a ua noi aku wau i ka mea hoopaa, Mr Ha-pai i hoike no na loaa e waiho nei, a ua hoike mai oia me ka pololei he wahi pa-ewa wale no ma na keneta.

"O ka waihona o na Pake, kahi hoi i loaa ai ka pokole i hoikeia, oia no ka waihona a na hui mahiko i waiho ai no ka hoihoi ana aku i na lima-hana mahope o ka hoopauia ana o ke kepa limahana. I ka wa i kaa aku ai ka lawelawe ana o ka oihana hale leta malalo o Amerika, ua huki ae o Komisina Hoopaelimahana Wray Taylor i keia waihona a hookomo aku iloko o ka Banako Laui Mua (First National Bank)> He makahiki i kaahope ae nei oiai au e noho ana ma ke ano Kokua-Kiaaina, ua kauoha aku wau e hoihoi ae i keia dala iloko o ka waihona au-puni. O keia waihona aia no ia iloko o ka lima o ka Puuku Wright, a aia no iaia ke ki o ka pahu i waihoia ai keia mau kala. E kauohaia ana ka Luna Hooia e huli pono aku i ka buke a ka Puuku."

Wahi a ke Kokua-Lunahooia Meyers, ua like loa no ka buke o ke Keena Waiwai me ke Keena Hooia, a ua maopopo ole iaia kahi i pupuhi ai ka iʻa o Ukoa.

He nui na mea e kamailio wale ia nei no kahi i hele ai o ka Puuku, aole no nae he loaa wahi meheu iki. Ua hoike ae o Mrs. Wright ua haalele aku kana kane i ko laua hale i ke kakahiaka me kekahi haawina ole maluna on a, aole no hoi oia i lohe iki no keia hana a kana kane a hiki i ka haiia ana aku iaia. Aole i hoi aku kana kane a po ia la.

Heaha la ke kumu o ka puiwa ana o ka Puuku a hele okoa e hai i ke Kakauolelo i kana mea i hana ai? Mamuli paha o keia mau hana e imi ia nei no ka B.H. Wright mau hana. Ina he oiaio keia, e ike ia mai ana na kanaka Hawaii aole i kupono no ka lawelawe ana i na hana o ke aupuni. O ke mea hilu loa, eia na Komisina Amerika ia-nei, o ko lakou hoi aku no ia a hoike aku aole e hiki ke hilinai ia na kanaka Hawaii ma ka lawelawe aupuni.

-----

NUI KA POMAIKAI,

-----

LEHULEHU KO HONOLULU NEI I IKE A HOOIAIO IAIA.

-----

Nui ka pomaikai,

I loaa i ko Honolulu nei

Ma ka imi ana o ka lehulehu,

Nui ka põe nawaliwali i hoolaia

Moe ole ka po i na la popilikia

No ka maneo mai ke kumu oia

Ma na maʻi maneo e ae no apau

Aka, o ka Hoola no ia mau mea

Oia ka aila Lapaau a Doan

He pomaikai no ka poe i nawaliwali.

Eia ka makou hooiaio no keia - O Mr. H. Ryall e noho la ma ke alanui Grosvenor, South Yarra he kamaaina kahiko o Melbourne, ke kulanakauhale o Auseturia, ua pane aeoia penei: No kekahi manawa loihi i hala ae ua loaa mau iaʻu na maʻi maneo e hoouluhua mau ai i koʻu noonoo. I kekahi manawa e laa ka po ua pii ikaika mai la, a ano ikiiki maoli no, pela pu no hoi ka wa owelawela loa.

Ua lawe iho la wau i ka Aila La-paau a Doan, me ka hauoli au e hoi-ike aku nei ua loaa iaʻu ka oluolu mai keia maʻi a ka hoouluhua nui wale. He laau maikai loa keia no na maʻi apau o ka ili o ke kino, na maʻi palahehe, nahuia e ke kanapi, kikiia e ka hope-o a, a pela aku. He malalhi loa ka lawelawe ana a he maikai no ka lapaauana. Aia ma ka elua a ekolu poho laau e kau ai o ke ola no ia o ka maʻi e ola koke ole ai in a e kauia kekahi ano laau e ae.

A loaa kekahi i ka pilikia e loaa no ka Aila Lapaau a Doan no ke kumukuai kupono 50 keneta no ke poho hoo-kahi a e hookoia aku no na kauoha apau ma ke kuike mai ka Halekuai Laau o Hollister ma (Hollister Drug Co. Ltd.) aku.

-----

HOIKE LAKOU APAU NO KA MOIWAHINE

-----

HE ELUA IWKALUA HOIKE I HOIKE AE I KA MANAOLANA O NA HAWAII I KA UKU IA O KA MOIWAHINE

-----

"No na mea pili i na hookahuli au-puni o Hawaii nei ua hiki mai na komikina Amerika i ka panina o ka lakou hana.

Mamuli o ka ike ia aohe manaolana i koe no ke kukulu hou ana a hoihoi hou i ke aupuni Moi, ua hooholo iho la na komikina he mea makehewa ka lawe ana mai i na ninau pili i ka hookahuli aupuni moi a ke aupuni Kuikawa o Hawaii i hana ai huiia me na hana a Amerika ina he hana kekahi ana i hana ai. Ke manao nei makou aia na mea pili i ka hookahuli ia ana o ka noho moi ana o ka Moiwahine ame na mea apau pili ilaila ua paa maloko o ka moolelo.

Ke makemake nei na komikina e ike i na manao o ka lehulehu o ke Teritori o Hawaii ame ka lakou mau ao pili i na koi a ka Moiwahine a o ka lua i ka waiwai oi o na waiwai ana e koi nei i laweia aku hoi mai iaia aku

Ma ka aoao o ka Moiwahine i waiho aku ai kona lolo i na kumu ame na ike maloko no nae o na mahele i hoike mua ia ae nei.

O keia mau olelo i hanaia e na komikina oia iho la na alakai ame na kuhikuhi e hoohanaia ai na ike. Ua hooholo na komikina i keia mau mea i rula no lakou e hui aku ai me na manao like ole e panaiia mai ana ia lakou a i ka Poalua ka hanaia ana o la hana. Ua pili @ keia no ka hookahuli aupuni.

Ua hoike ae ka lunahoomalu o ke Komite Senatoa Mikaela e holopono ana na mea apau ke hele malalo o na mea i hooholoia, ka mea hoi e ike koke ia @ ka hua.

Aole wale no hoi keia o na mea e hanaia aku ana aka he nui aku mawaho ae o keia mau mea. I ka manawa i hui ae ai no komikina ma ka lakou hana i ka auwina la ua hoohala nui ia ka manawa ma na mea pili i ka oihana ka-lepa oiai o ko lakou manawa o ke ka-kahiaka ua hoolilo ia no na ninau pili Aina Leialii ma o na hoike la a liilii na ninau i hoouluia mai, he mau mea wale no keia i pili aku i na koi i paa ma ka moolelo a na komikina.

He nui na mea i hoikeia mai a o kekahi o ia mau mea oia ka A.S. Humphreys, ka loio o ka Moiwahine, i waiho mai al imua o na komikina pili i na Aina Leialii. Ua hoike aku oia o na koi a ka Moiwahine he mau koi ia i kakooia e na kuikahi i hana mua la ua like no hoi ia me na ike a kekahi poe hoike ana e kahea ai no ka waiho aku i ka lakou ike. Ma kahi o ke ka-naha ko lakou nui.

Ua hoomakaia na hoike malalo o ka Senatoa Burton hoolohe ana ua kaupa-lena ia ka hapanui o ia mau ike maluna o na manao pili laula o ka lehu-lehu o ke Teritori no ka haawi ana i ka Moiwahine i haawina dala a heaha la ka hopena o ia hana ke hana ia iwa-ena o keia lehulehu.

O ka ninau i waihoia aku imua o na lala o ke Komite o ka Malama Ola oia keia malalo iho: Ma ka waiho ana ae i na mea e pili ana i ka hookahuli ia ana o ka Moiwahine ame na hana a ke Aupuni Kuikawa ame ke Teritori o Hawaii a i ole o Amerika paha, i ka lawe ana mai i na Aina Leialii ame na waiwai e ae i kuleana ia e ia, ma ko oukou noonoo iho heaha ka manao o ka lehulehu o Hawaii nei pii i ka Moiwahine, a heaha hoi i ka oukou noonoo ana ka hana kupono a ke Aupuni Hui-ia e hana mai ai?"

O na haina i waihoia mai me ka loaa ole o kekahi keakea oia ka hooia ana mai e haawiia i haawina dala ma ka makahiki no ka Moiwahine a i ole e haawi i huina e hiki ai ke loaa ole iaia ka nele a e hoi hou mai ai na ulakolako e like me na ulakolako o na la i hala he mea hoi e kaomiia ai na pa-ee iwa-ena o ka nohona lahui o ke Teritori.

Hookahi wale no mea like ole i loaa ae aoia ka noonoo ana ma ke ano hea la e haawi ai i keia haawina dala. He nui na hoike i hoike ae i ko lakou manao e ukuia ka Moiwahine me ka huina dala ma ka makahiki a o kekahi poe hoike ma ka uku huina nui ana. Ua hoike ae o McCandless he mea pono keia ninau e hooponoponoia e ka Ahaolelo Kuloko o ke Teritori o Hawaii, a na ia ahaolelo hana, no ka mea, he ninau pili kuloko keia. O ka hapanui o na hoike ua hoike ae lakou i ka manao pili laula o ka lehulehu maloko o na aoao kalaiaina, ka aoao Repubalika ame na aoao e ae o ka aina nei ua hoaoia keia noi ma ka hoohoohanaia iloko o na Hale Kau Kanawai i hala aku nei aole nae he mea i hanaia no kona hua mai. O na hoike i hele mai imua o na komikina no ka hoolohe ia aku o ka lakou mau ike e like me ia maluna i haiia oia keia poe malalo iho: John A. Cummins, John E. Bush, Col. Samuel Parker, John F Colburn, S.M. Damon, Kakauolelo H.E. Cooper, L.A. Thurston, W.R. Castle, T.F. Lansing, George R. Carter, E.D.Tenney, J.A. McCandless, W.O. Smith, J.B. Atherton, W.W. Hall, C.M. Cooke, A.B. Loebenstsein, o Hilo; Dr C>B. Cooper, Andrew Brown, L.L. McCandless, J.L. Kaulukou. Elele R.W. Wilcox, Kiaaina S.B. Dole, Fred Wunderberg, Keikialii David Kawananakoa, C.B. Wilson, Charles L. Hopkins, Lot C.K. Lane, J.K. Prendergast, E.S. Boyd, John Emmeluth, W.H. Coney, E.M. Boyd, A. Fernandez, Capt. John Ross, F.H. Hayseiden, Allan Herbert and J.O. Carter.

-----

KELA AME KEIA

-----

He nui aku na mea i koe no keia kumuhana aka ua kahamaha koke ia ma muli o ka hoike a ke Anaaina Wall pili no kona keena hana. Mahope ua waiho mai o J.f. Colburn i na mea pili i ke awa ma Kalihi.

Mahope o ka paina liilii ua hooliloia ka manawa no na hana e ae a o ka ninau pili i na limahana, pili i ke awa o Honolulu. Aole wale o lakou aka ua hoolohe pu ia ae no na mea pili i ke dala Hawaii, na mea pili i na koi pauahi, kope, na oihana kalepa kuloko, pili i na moku lawe waiwai, na kanawai @ i na aina, ame na haawina dala no na hooponopono hou o ka aina.

-------

Ke hele loa la i ke kukonukonu na hana hoohaunaele ma Panama.

-----

Ua @ ae ma ka Lae Alelo (Tongue) ka mokuahi Colomibia iaia i holo aku ai mai Kapalakiko no Astoria.

-----

Ina ole i paa kou inoa ma ka papa @ o ka poe pono koho balota, e pono e hele e hoopaa, o haule hope anei ka manawa, a nele oe i ka pono koho balota ole o keia kau koho balota e hiki mai ana i Novemaba ae nei. E makaala i keia.

-----

AILA KIKAPU

Ka Mea Hoopalupalu Iʻo Paahana i La-au

-----

O ka Aila Kikapu oia ka mea nana e hoihoi i ka @ paahana o na lima, na wawae, na @, na u-ha i ko lakou kulana mua. He hoala mai ia i ka ikaika o na @ paahana a hoihoi hou mai i ka ikaika i maalo aku, a hjoloi ae i na eha ame na ano ilaau o ke kino. He hiki oia ke kipaku i ka rumatika, hoopalupalu mai na maeele ame na eha @ hooia i na eha moku hou, hoopololei i na hookuina iwi i kekee a hoopau i ka nawaliwali o ke kua. O ka omole hookahi nona ke kumukuai o 25 keneta nona hoi ka waiwai @ o haneri dala ma ke ano o ka hauoli oia ka omole laau.

"He pule aku nei i hala ua loaa iho kuu wawae i ka eha, @ maikai ole e hoolilo ana i na iʻo paahana o kuu wawae a ano laau ke oolea, ke kumu o ka hiki ole iaʻu ke hele wale me ke kookoo ole. Ma ka olelo ia ana mai iaʻu no ka Aila Kikapu ua lawe mai ia wau a hoohana me kahi manaoio uuku iloko oʻu no ka hiki iaia ke hoola i koʻu pilikia a mahope o kuu hamo ana ekolu manawa o ka loaa mai no ia o ka oluolu iaʻi. Pau loa ka eha ke kumu hoi o koʻu ike hou ole i ka eha. He kupaianaha maoli no ka hana a keia ano laau he mea hoi e i mai ana iaʻu e malama wau i keia ano laau iloko o koʻu hale." O keia ka pane a J.R. Robbins he Aliimakai, Foxcroft, Me.

He 25 keneta ke kumukuai o ka omole hookahi a e loaa no i ka Poe kuai Laau apau.

-----

Halawai koho Senatoa a na Home Rula

(Mai ka aoao 1 mai.)

--------

Kaleikau, lunahoomalu o ke komite, Mahoe Opio, Kallimai, J.T. Baker ame Keanu. Ua waiho ae ke komite i kana hoike e apono ana i na hookohu o na Elele, a koe kekahi mau Elele i loaa ole aku na hookohu. Ua mahuiia ae o ke kumu i loaa ole ai o ka hookohu o kekahi mau Elele mamuli no ia o ka uhaeia ana e kekahi mau hoa Elele no o lakou.

Ua ku mai o George Makamu a noi mai e lawelawe ia no hana o ka aha malalo o na rula naauao. Ua kokuaia a hooholoia. Ua puiwa hou ae no kahi Elele i lawe mai ai i ka olelo hooholo e hoouna aku i komite o ekolu lala e kii aku ia Kalauokalani. O keia puiwa on a ua makemake oia e pakui ia i rula e kipakuia na mea apau i loaa ole ko kuleana iloko o ka aha, a koe wale no na Elele. Ua nune hou ae na lala a aneane hiki ole ke hoomalu ia. Mahope o ka paio ana no kekahi manawa ua pau ae la keia nune ana a o ua Elele la, ua lohelia aku oia e namunamu ana i ko Kalauokalani "nuinui bosi."

O ke kumuhana imua o ka halawai oia no ka wae ana i na moho Senatoa. Ua waihoia ae na inoa o Edgar Caypless, J.P> Makainai, Chas. Notley, J. Holt, H. Hauaihilo, D. Kawananakoa, J.P. Paele C.A. Long, Joe Aea, J.P. Kahahawai, J.T. Baker, D. Kamiana, T.C. Polikapu, C.B. Maile, Wm Mossman ame Keliiheenalu.

Ua noi ae o George Makamu e paiia ka inoa o na moho. Kokuaia mai a kohoi ao Geo. Makamu, Kaleikau ame Naholowaa, i mua komite pai. Ua hoomaha ae ka halawai a paa @ balota i ke paiia.

He hapaha hora i koe kani ae ka hora elima akahi no a hoea ae na balota, a hoomaka hou ka noho ana o ka aha. Ua haiolelo mua ae o Kalauokalani a penei kekahi mau olelo ana i hoopuka ai: "@ na hoa makaainana ano ka wa a kakou e wae ai i na moho Senatoa no keia kau koho balota ae. E noonoo pono oukou i ka oukou mau inoa e koho ai oiai, o ka hana imua o oujkou he hana ano nui. Aole keia he hana mawaena o ka makuakane ame ke keiki. Iaʻu i hele ai i keia kau aku nei iloko o ka aha Senate, ua ike au i ka nui maoli o keia hana. Ke makemake nei kakou e loaa na kanaka e kakoo ana i ka bila kalana, nolaila, eia ka wa. I ka wa e kahea ia aku ai na inoa o oukou oia ka manawa no oukou e hele mai ai a loaa na balota a wae ae i ka oukou mau moho. Ua makemake au i na Elele apau e ku iluna." Ua ku like ae na Elele apau iluna, a oia ka wa i kahea mai ai o Kalauokalani e hapai i na lima iluna: "Ke hoohiki mai nei oukou me ka oiaio e hana ana oukou i ka mea pololei a o ka pololei wale no."

"Ae," @ like ae ai na mea apau. @ koke ke kahea ana i na inoa, aka, ua ku mai kekahi mau Elele @ ia i manawa e kamailio ai kela ame keia Elele maluna o ka paa balota imua o @ Elele, oiai @no he mau "moo" iloko o ua paa balota ia. Ua apono mai kekahi poe Elele, a ua kue aku no hoi kekahi, a rula okoa ia mai e Kalauokalani me ka pane ana aku: "Ua ike oukou ia mau moo a na oukou no ia e kiola ae."

He hana kuapapanui maoli no ke ano o ke koho ana, oiai, e kahea ia mai ana na inoa, a oia ka manawa e hele aku ai na mea apau a loaa na balota @ e Kalauokalani a hele loa aku no ke kaha anai ekolu inoa mailoko ae o na inoa he 16. Ua makai no nae ka hana ana pela oiai ka hale e nohohuikau ana. Ua huikau aku a huikau mai na Elele me na makaikai. O kekahi no hoi, aole he aumeume ana i na balota, oiai, he hookahi no kanaka e hele ai i ka was hookahi no ka wae ana i kana mau moho. -- like keia hana ana e like me ke kau koho balota maoli.

Penei na balota i puka mai ame na moho: J.P. Makainai, 67: Edgar Caypless 55: Chas. Notley, 41; Joe Aea, 22; John D. Holt, 20; William Mossman, 10; C.B. Maile,6; H. Kauaihilo, 4; J.P. Kahahawai, 3; T.C. Polikapak, 2; J.K. Paele, 2; David Kawananakoa, C.A. Long. H. Keliiheenalu ame John Baker, hookahi balota pakahi. O Damien kekahi moho iloko o ka paa balota, aka aole hookahi mea i koho lala.

Mahope o ka pau ana o ka wae ana o na moho Senatoa, ua hauwalau aemai o a o, a he manawa oihi ia i @ Kalauokalani i ka hoomalu ana. Ua haiolelo mai na moho Senatoa a hookuuia ka halawai.

Na Lunamakaainana o ka aoao Home Rula:

Apana Eha - L. K. Kentwell, D. Kaona, I. Hlauha, Joe Aea, J.D. Holt ame Chas. McCarthy

Apana Elima - D.M. Kupihea, Mon War, Wm. Mossman, Damiana, M.K. Kou, S.K. @