Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 43, 23 October 1903 — HE MOOLELO NO KE KAUNAWAHINE O KE KULANAKAUHALE O TAREVIS. KE ALOHA I KA MAKA PAHIKAUA. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO KE KAUNAWAHINE O KE KULANAKAUHALE O TAREVIS.

KE ALOHA I KA MAKA PAHIKAUA.

! ! MOKUNAI. f 1 KIPA KA EMEPEHA I TAREVIS. y *'Ī7ū manao wati niaanei 110 kaua e ku ai. no ka mea, malia o uinauia mai kaua i ka manawa e puka mai ai kaua IwiUio nei. Ma keia manawa ua kuene pono ae la laua ma kahi e ike pono ikn ai i ka huakai oiai ka nui o na kanaka, mai ka poe helewawae ame ka poe kaulio e olelo ana a na koa kaulio hoi e hooikaika ana e kaawale maikai ke alanui no ka huakai e puka mai 91. A īloko o keia ano ua hoooho ae la kekahi poe he lioailona eia ae ka huaMi a oia no ka manawa i paue mai ai kekahi koa i ke kanaka opio malinini aie kona liapai pu ana ae i kana ihe. . . ~ • 4 Heio. wehe oe i kou papale, eia ae kou'Haku ka Akibihopa. ? Me ka hikiwawe loa o Kodolofo i unu ae ai i kona linia no ke feurau o kana pahikaua, aka ua kaomi e kqke ia mai la oia e kona hoabele e hoomanao mai ana iaia no kona kulana a oia no ka manawa a ua opio nei i hoololi ae ai i ka oni ana o kona lima iluna a loaa kona papale e kau ana ma kona poo a wehe ae la, a hookahi wai o ka like i kana nana ana aku i ke anaina kanaka e kuku ana iluna e kau ana iluna o na lio—o ky. hemo like o na papale mai o a o i hiki ai kē ku aku imua o ka Akihihopa manao ano kiekie. ("a hoea mai Ia ka huakai—o ka uiua he poe kaulio alaila o ka likihihopa a o ka hope o ka huakai he poe kaulio no. O Anola Tona Is>enboga, ka Akibihopa, aia oia e nolio ana iluna o kona ka«a »<? ka pololei o kona kino, i ka naua aku me he koa la oia a aohe lioi lie walii lielehelena kaliunapule. Ma kona aoao hema e kau ana kekahi kanaka aoo ma ka lio a e kukai kaniailio ana i kekahi manawa me ia. O Kauna Bitarika kona inoa a he koa*i hilinai loa ia e ka Akibihopa īuamuli o koua ikaika ame ke akamai kakapalii a ua kaulana oia ma na wahi apau o ka aina. He oi aku ka hilinai o ka Akibiliopa iaia mamua o na koa lehulehu e ae ona, a no ia kumu i loaa ai ka manao lauahea i ka lehulelui i ka haawi liololea 0 ka Akibiliopa i kona ae no ka inare o ua koa nei i kana kaikainahine lianai, ka wahine opio e kau ana ma kona lio a e ukali ana hoi ma ka aoao akau o ua kahunapule nei. He waliine opio u'i a nohea maoli kona helelielena a e kau liaalieo ana oia maluna o kona lio keokeo maikai me ke ano ikaika o na maka a ano pupuku me he la i ka nana aku ina lie mea oiaio keia nuire alaila aole be walii lihi iini iki o ia ano iloko o ka puuwai o ka wah'ne opio. I ka manawa i liala ae ai ka liuakai aia 110 ka Emepera opio ke nana la i ka liuakai me ke ano kamaha'o no nae o kona noonoo. Ma .keia nnaina ua loaa like aku no na noonoo ano e iloko o na kamahele o ke alaloa 110 ke ano nanaina ikaika o ka Akibihopa, a no ia mea na ninau aku la ke kanaka aoo i ka manao o ke kanaka opio ina ka pane ana: ''lkaika ka nanaina a ano ualioa maoli i ka nana aku. He lioaloha ano puanuanu ma ka launa ana. Peliea la kou manao nona? ' k Ho ano puanuanu io no/' wahi a ke kanaka opio i pane hoopahemohemo aku ai oiai no nae oia e nalu ana iloko ona i ka helehelena nolioa ana i ike ai iloko o ka huakāi ma ka aoao akau 0 ka Akibiliopa, wahi ana e nalu ana he helehelena e moeuhane ai a e wailio ai ke ola nona, uo ia mea ua ui koke aku la oia: "Owai hoi kela wahine opio?" 4i Ke Kauuawahine Tekala ia," wahi a Sigifarai i pane aku ai me aa olelo pokole. "Aka owai hoi paha oia ,? i ninau hou aku ai ka Emepera ma ke ano lie kauoha. <k 0 Kaunawahine Tekala oia ke kaikauiahine hānai a ka Akibihopa. Ua make kona makuakaue iloko o ka noho oihana ana me ka Akibihopaji ua oleloia oia ke kanaka hookahi i punahele loa ia lseneboga. O ka pili wale no i koe 0 kela kaikamahine oia' o Henei'ika Paele no ke Kakela o Turona, kokoke i Kobilene. O kona inakuahine oia ke kaikuahine ponoi o ua Paele nei.'' 4V O kela jjowa! oia no ka īnea i inalele ole ai oia mai kona kahu hanai aku." Hlu hooikaika nui ka Paele no ua kaikamahine nei eia nae aole i lawa kona ikaika i ka nana aku no ka mea aole oia i hoao e limaikaika, ka mea hoi i manaoia o ka opa pu ia ana o ka pupu a palahe e kekahi kamaa e liehi ilio ai iaia ua like me ka ka Akibihopa hana e hana aku ai maluua o ka Paele." "Ke kaunawahine Tekala," wahi a ua kanaka opio nei i hawanakana iho ai me ka nune nni o kona noonoo, alaila pane maopopo maoli aku la i koua lioahele. u Oia kekahi o na hiohiona nani loa i maalo ae nuunua o ka maka o ke kanaka." "Ua hoopalauia oia i ke Kauna Bitarika ke koa e hele ana ma ka aoao hema o ka Akibihopa." wahi a Sigifarai i pane aku ai. "Pehea! o keia kanaka uahoa i linalina kona ihu i ka moku a ka paliikaua? Aole e hiki ia'u ke manaoio i kena. Ua nani loa kela wahine opio nona," wahi a ka Emepera i kalele aku ai i kana pane. ana. "E Rodolofo, ke kahea aku nei au ia oe pela e like me kau i ae mai ai ia'u e kahea aku ia oe pela, wahi" a ke kanaka aoo, <4 ua lohe 110 hoi an nou īua ia haawina hookahi oia hoi aole o oe hookahi wale no." ! "Hoopunipuni," i liooho ae ai ka Emepera me ke ano-hnhn, aole | au i hoopaa ia'u iho me kekahi mea. O kena ano olelo i hoikeia mai ia oe oia kekahi o na olelo haahaa loa. Ip laua e kamailio anaoia no ka manawa a kekahi mau koa kiai elua i hoomoe ke*a ae ai i ka laua mau ihe a paa ana ko laua nei ahuuii e hele aku ai ma ka puka-pa. "'Mailiea mai?' ? wahi a ka ninau a na koa. "Mai Palanipoka mai." "Heaha ka hana o ka hele ana i Tarevis nei? v **He mau kanaka inaauauwa kilika maua." ka palapala hooiaio?" Alaila haawi aku la o Sigifarai i ko lana mau palapala o ka oihana a i ka manawa i nana pouo iho ai o ke koa nana ka ninau ua pau loa ae la kona kuhihewa a lawa pono kona makemake a haawi hou mai )a i ua mau pepa nei. "Heaha ka mea hou o Palanipoka? A pehea ke kulana o ka Em.epera o kakou?" wahi a ua koa nei i ninau mai ai. "Ua hala aku nei oia i ke kana o ka Aina Heinolele," wahi a Sigifaral. % » "Aoie anei i lawa na hooku'i o fca aina nei nona e hui aku ai he alo a he alo uiainua o kona nana ana aku no ko waho? Ua lohe au he kanaka wiwooie a uiaka 7 u ole ota i oi ae maihua o kona ano koa»" wahi a ke koa kiai i pane mai ai. a Aole pela ka oiaio, wahi a Sigifarai i pane aku ai me ke ano ikaika o ka oieio. a 4t O ke ano wiwoole a maka'u ole ame ke ano koa na haawina i lOaa aku iaia. M wahi a Bodolofo i pane kahamaha akn ai no kona kuha'u iki 0 1110 ke kumuhana i mea e aiakai aku ia laua iloko o ka a kewo iloko o ka hakaka. Ma keia manawa nahoomakaakn la na man kamahele nei e hele ■aialo 0 ke alakai auaaka hoahele aoo ahiki i ko laaa kipa aoa ma

ke alanni 010-wi a haiti mai ko ke alanui aui>imi. Ma keia alanui j ol.i wi na hiki o!e i ko lana lio ke he!epajva like ak» a m>lai!a he uiea j pooo e hele aka kaiii mahope aka o kekahi. .... , K like me ko laou komo lou aku iloko pt'la ka niain loa 100. no ] me*. aia he pa kit?kie ma na aoao a elna ine he |>a imahao la a wahi uaha ona wiiīkina a i ole he wahi noho no ua moneka. I a palaina-panaia ke alanui a he kainnmuhele ia o ke ala i ke kuele a na kapuai hao o na iio. O ke kiekie o ka Tio ame ka opio e kau ana inaluna ona aole ia i lawa no kona ike aku i na kanhale oloko o ka pa. a na lilo loa iho la keia ano he mea kamahao loa i ke poo aupuni opio a ninan iho la iloko ona ina he wahi keia no ka po£ powa a hana i na hana ku i ka limaikaika aole io no e nele ka pilikia o ka e poholo ana iloko 0 kana umii ana. Me keia ano ka laua hoomau ana me ka pane leo ole a hiki i ka maiiawa ana i īiinau okoa aku ai i kona hoahele. s*He mea oiaio " wahi aka Emepera i pane aku ai *'i ko ? u haawi 1 ko'u hilinai ia oe 3 no ka mea. aole he kanaka e ae mawaho ou e hiki ke alakai maalahi iloko o keia ala 010-wi me he la e alakai ana i kāhi paahao e like me ka iole e paa ai iloko oka hale iole. -Heaha keia hale nui eku mai nei mamua pono o kaua. Ke manaoio nei au f i aole kela he hotele? v Ua huli mai la 'o Sigifarai i hope a pane mai la me ka leo ha-

wiinawana e lohe ole ia mai ai e kekahi konaka. | "Oia ko'u hale, a he oi aku ka nr*lu e loaa ia oe malaila mamua oka hotele. v wahi a Si£ifarai i pane aku aiAole i liuliu ua hiki pono aku la laua niannia pono o kekahi j poka-pa nui nona na pani-puka e pani ae ai a paa ka ipuka. Aia j he wahi apo-hao e kau ana ma ke klkina puka-pa e loaa maalahi ai i ke kanaka kaulio a e loaa pu ai no hoi i ke kanaka helewawae ke kikoo ae. Alaila hele loa aku la ka hoahele o ke kanaka opio a liuki inai la i ua apo-hao uuku nei a emoole ua lohe aku la laua i ke koele iki ana o ka bele iloko o.ua pa nei, a mamua o ka pan loa ana o ke o o ke kani o ka bele ua lioaikiia mai la ka puka a e nana mai ana he elua mau maka maloko ihai o na kuknlu hao o ka puka-pa a emoole ua hamanm koke.ae la ka ipuka ma ka holo ana ae o na pani-puka kaumaha a manoanoa i hope, a oia no hoi ka wa o na kamahele i komo koke aku me ka hookaulua ole iho. Lele mai la laua mai na lio mai me ke ano mahiliiluhi o ka hele ana o ke alaloa, a alakai akn la ka mea nona ka home i ke kanaka opio iloko oka hale. Pii aku la laua ma ke alapii a komo aku iloko 0 kekahi holo (hall) a malaila aku iloko o kekahi lumi nni akea o ke ano huina-ha nona na pukaaniani elua i hoohamamaia na puka-ole-pelepe aka ua paluluia mai owaho me na knkuluhao makaupena. A ma kekalii o na pukaniani ua hele aku la o Rodolofo e nana ; iwaho a ike aku la oia i ka waiho maikai mai o ka aina aine ke kulanakauhale ame ka muliwai Mose-le, a nni iho la o kona mahalo i ka nani ona hiohiona. A oiai aia ka la ke ilio hikiwawe la ua ano uhi mai ka poeleele a ike maopopo ole ia aku la na wahi mamao e ae o ka aina. "He wahi maikai loa keia no ka nana ana i ,keia mau hiohiona nani o ka aina, e ka Barona Sigifarai." wahi a ka Emepera opio i pane aku ai. f< Ae, a lie wahi no e pakele ai," walii a ka Barona. "He wahi e pakele ai?'' i hoooho aku ai ka Emepera. "E hoomaopopo oe, he hookahi hale ke kiekie ae o keia liale maluna okapa o keia kulanakauhale. Aia he kanla e lewalewa ana mawalio o ka pukaaniani kahi e iho ai ke kanaka ina 110 kona pakele, ua hiki loa oia ke iho ma keia kaula a hiki ilalo a he nui ka aina nona e holo ai mamua lioi o ka manao ana e onou poo niaoli aku ma ka puka-pa." "Oiaio," wahi a ka Emepera i pane aku ai me ka minoaka ana iho, "aka pehea la e liilā ai i ua kanaka la ke iho liikiwawe ilalo iloko oka manawa kupono. He manawa loihi ia nona e apuapu ai i kela mau kuknlu-hao makaupena e pani-ku mai nei i ke ala e loaa ak»i ai ke kaula. ?, He akua lapu maoli no palia oia e hiki ai oia ke poholo aku mawaena o kela mau kukulu-hao!" "Pela aka he maalahi loa ke ala ke ike oia i kona wahi liuna." Ma keia olelo ana ua kalele aku la kona lima ma kekahi waliio ka pukaaniani a malele auania mau kukulu-haō nei a i ka une koke ana aku o ka Barona o ka hemo aku la no ia o ua mau kiikulu-hao nei ma ke ano he pani-puka, a liamama ana ka pukaaniani. "Nui no ke akauiai o ka hana ana ame na hoolala ana no keia mea huna/' wahi a ka Euiepera i pane aku ai me ke ano kamahao. "Aia lie pok*ia kaula ma ia wahi au e hehi la," wahi' a ka Barona 1 pane aku ai, "a hoomaka aku la oia e i?eku i ua-pokaa kaula la a lole ana ilalo. Ua ho<jpaaia kekahi piko ika linaliao mawaho oka imkaaniani/' "He wahi kiipono loa keia ika hoopakele ana i ka ipo, M wahi a ke kanaka opio i pane ae ai ma kona hoomanao ana ae i ka na u ? i noliea oka wahine opio e hele ana ma ka aoao oka Akihiliopa. "Ua hanaia keia mea no ka hoopakele ana i ke kanaka manma o ka hooili ana i ka poino mal\ma ona."" wahi a ka Barona. Ua akaaka leo'nui ae la ka Emepeia ma keia wehewelie a kona hoa. "Eia nae," wahi ana i pane aku ai, "ina me a'u ka ipo iloko o keia lumi aole no paha oia e hoomaopopo ana i keia mea huna. aka, he makemake ko'u e ninau aku ia oe, a e kala mai oe ia'u i ko'u komo loa iloko o kou kuleana, i mea e pau ai ko'u ano pohihihi, heaha la ke kumu o keia mau mea apau?" Ua hanaia anei keia mau mea no'u no ko ? u maluhia "no ka mea ika nana aku oka hana koke ia anjv iho nei no ia o keia mau inea. aohe he ano popopo?'' "Aole, e like me ia au e ike la pela no ia mai kinohi mai <\ ka hanaia ana. Aole i maopopo ia'u ka inoolelo o keia mau mea. Na kuu makuakane i hana i keia mau mea a o ka manao nui no nae oia no ka hoopakele i ke kanaka mai na ano ino aku o keia kulānakauhale hoopilikia niii wale. O kekahi mea kupaianaha a kuu inakuakane i malauia mau ai a he mea nui no hoi a no ia kumu ua ma]ama wale iho no wau ia mea me ko'u ike ho i ka waiwai ole o ia mea ia'u/' "Heaha ia mea kahiko?" wahi a ka ninau. "Aia maluna pono nei o kaua i keia manawa ke ku nei he kiai, iloko o ia wahi e noho man ai oia i na manawa apau i ke ao ame ka po. Ika manawa ana e ike ai i kekahi kukni ikapo i ka hale eku nei ma kae o ka muliwai a lohe paha i ka leo mai ka muliwai mai ina no r ka po a i ke ao, alaila, e holo koke mai aua oia iloko o keia lumi a hookuu koke aku ike kaula 110 ka hoolewalewa ana ilalo. E like no me ka'n i olelo mua iho nei aole au i ike i ka waiwai, aka he hoao no nae wau i ka'u mau paau'a, nui ka pinana ana ma keia kaula." . "Peliea la i hoohuoi ole ia ai oe e ko Tarevis ma kou ano he kalepa ūo ka mea. he kamaaina oe noonei a he home hoi kou i ike nui ia?" wahi hou a ka Emepera. "O kuu manao ua ike nui ia wau aole iloko o keia home aka aia * manao o ka lehnlehu no'ii i ka home ma ka'e o ka muliwai Mose-Ie a i Palanipoka no hoi, aoka lakou upu nui aua palia aia wau i Pai.». ipoka ika hapanni oka manawa ahe mea oiaio no ia. ?? Ke manao nei au i keia manawa he mea kupono ia oe e hoomaha a o ka Inmi e pili kokoke ana i keia keena oia ana kou lumi a ke manao nei wau e loaa ana i ka Mea Kiekie ka uiaha mai keia luhi a kaua i hele mai nei." "He hookahi a'u ninau i koe a o ka pau no ia, a oia keia, o kela hale e ku mai la ma ka*e o ka mnliwai, nou anei ia hale?" "Ae, he hale unku ia aka he hapa no nae no keia home. Oia kahi a'u e malama nei, he lio holo mama loa a he waapa hoilo loa a o ke kanaka e loaa ana i ka-uhaiaholo a ka poino a makemake e pakele e hookuukuuia no oia mai keia pnkaaniani akn a maluna o kekahi o laua e holo ai oia i pakēle ai." "Ua poniaikai kaua ina e loaa ana kekahi hoohnoi ma ko'u aoao na hiki loa ke malele aku mai ka poino akn me ka maalahi. M wahi a ka Emepera. u He mea oiaio na oleloia aohe mea waiwai ole ma ka honna nei. no ka hoowaiwai ana i kekah! wahi a Bigifarai. "Aiaila lalau aku la ka Barona i ka mea e paa ai na knkn- ( lu hao o la pnkaaniani a o ka hoi hon ae la no ia o lakon a ko ana ma kahi mau me he la aole i hoonioniia. Alaila ua komo mai la ke ktiene a hoike mai la na makankan ka papaaina a o ka iho aku la no ia o na kamahele o ke alaloa no ka papaaimu (Ao)e I pao.) ,