Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLII, Number 4, 22 January 1904 — Page 4
This text was transcribed by: | Roberta Vogel |
This work is dedicated to: | Pohaku Kaho'ohanohano |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
4 KUOKOA, IANUARI 22, 1904.
Matimea i heluhelu mai ai ia kakou, a mai hele wale aku ma ke kula i na hora o ka po, ka manawa hoi o na uhane lapu e hele ai.”
Ia Basekavila ma e holo ana, ua huli mai la o Wakekona i hope a nana mai la i ke ku aku a Kaloke me ka nana pono ana i ko lakou holo ana. O keia kekahi o na huakai holo mama loa a lakou, a ia manawa aia o Wakekona ke hoolauna loa la me kona mau hoa a hoopaani hoi i ka Kauka Marimea ilio. Iloko o na hora pokole ua kaahope ae la na kula uliuli a hoomaka mai la e halawai me ka ike a ko lakou nei mau maka na pu@ ame na pali nihinihi ame na kula hanai holoholona e ulaia ana e na mauu loloa, a hoomaka mai la hoi e kokola na ani makani huihui o ke ano mau o kuaaina. I keia manawa aia o Basekavila Opio ke kiei la iwaho, a i kela ame keia manawa e lohe aku ana o Wakekona i kona hooho hauoli ana iaia e hoomaopopo ana i na wahi ana i ike mua ai.
“Ua nui na wahi o ka honua nei a’u i ike ai, e Wakekona, aka aole wau i ike i kekahi wahi e hiki ai ia’u ke hoohalikelike aku me keia,” wahi a Basegavila Opio i pane aku ai.
“Aole no hoi wau i hui me kekahi kanaka o Devonakaia nei e hoohalahala ana no kona wahi,” wahi a Wakekona i pane aku ai.
“Aia no nae hoi a kulike ke kanaka me ko ka aina,” wahi a Kauka Matimea i pane aku ai. “Ke nana ae kaua i ko kaua hoaloha nei e ike ana kaua i ke ano poo poepoe o ka poe Kelita, a aia kela mau manao hauoli iloko ona e like me ke ano mau o ia poe. He kakaikahi wale ka poe i like aku ko lakou mau poo me ko Sir Kale, he hapa Keliba a he hapa Aiveniana ame ko lakou mau mea i ikeia. E kamalii loa ana no paha oe i ka wa au i ike hope loa ai ia Basekavila, @ Sir Hanale?”
“Aia no ko’u mau makahiki maluna aku o ka umi i ka wa i make ai o ko’u makuakane, a aole hoi wau i ike ia Basekavila, oiai e noho ana ko’u makuakane iloko o kekahi wahi pupupu hale ma ka huli Kai Hema. Mailaila aku ko’u hele ana no kahi o ia hoaloha o’u ma Amerika. Ke hai aku nei wau ia oe he mau mea hou keia ia’u, a ke ake aku nei wau e ike aku i ke kula.” M @ aku o na kula ame kekahi ululaau pahaahaa ke oili mai la kekahi puu me kona mau waihooluu nanakea, a e oioi ae ana hoi kona wini me kona mau kahiko hoopahaohao i ka maka o ka mea e nana aku ana. Aia maluna o keia puu na maka o Sir Hanale kahi i kau ai a na loihi hoi kona kilohi ana aku, me he mea la e hapai mai ana i na noonoo o na la i hala aku, ana hoi i hoohala ai ma ka aina malihini a hoohalikelike aku me keia mau mea ana e ike nei. Aole no paha i nele kona hoomanao ana ae i na makua ame kona ohana na lakou i noho aku na kaiaulu ana e ike nei, a i ka wa e nana aku ana kona mau hoahele iaia, ua komo aku na manao iloko o laua he mea pono io no ka hoi ana aku a noho pu me ka opio oiai aole e nele ke ala ana mai iloko o ka opio ua manao e koi ana iaia e hele aku e ike i na wahi apau o kona aina hooilina, a oiai eia kekahi hana nui ke ala nei, he hana hoi e loaa ai na poino, o ka loaa io ana o kona mau hoahele oia ka hana pono loa no ko ka opio ola.
Ua hiki aku la ko lakou nei kaaahi i kekahi kahua hoolulu uuku a malaila lakou nei i lele iho ai. Mawaho o ke kahua hoolulu e ku ana kekahi kaa lio e kali mai ana ia lakou nei. Ia lakou i lele aku ai oia no ka manawa i kii mai ai na kanaka lawelawe o ke kahua hoolulu i ko lakou nei mau wahi opeope a lawe aku la no kahi o ke kaa e ku ana. O keia kekahi o na wahi maikai, eia nae ua hoopahaohaoia o Wakekona ma i ka ike ana aku e ku mai ana he elua mau koa ma ka puka pa a e kaulono mai ana ko laua mau maka maluna o lakou nei. I ka ike ana mai o ke kalaiwa kaa ia Sir Hanale, ua wehe mai la oia i kona papale a haawi mai la i kona aloha, a iloko o na minute pokole aia lakou nei ke holo la ma kekahi alanui laula. Ma kela ame keia aoao o lakou nei e oioi ae ana na olaelae pohaku kiekie a pela no hoi me kekahi mau pupupu hale kahiko e ku mai ana iwaena o na mauu loloa a uliuli, aka ma o aku o keia mau mea apau e waiho mai ana ke kula me kona mau puu liilii e ku ana ma o a maanei.
Ua hiki aku la lakou nei i ka huina o na alanui, a maanei i kaha aku ai ko lakou nei alahele no Basekavila. I na wa apau a lakou nei e huli ae ai, e lohe mau ia aku ana na hooho mahalo ana mai ia Sir Hanale ae ame na ninau lehulehu.
“Halo!” i hooho ae ai o Kauka Matimea, “heaha keia?”
Ua hiki aku la lakou i kahi e waiho kahela mai ana kekahi kula laula, a maluna o ka puu e ku mai ana kekahi koa kaua lio, e aahu ana i ka aahu eleele, a e kau ana kana pu ma kona aoao me ka makaukau mau no ka hoohana ana aku. Aia kona mau maka ke kau la maluna o na mea apau e maalo ae ana.
“Heaha keia e Pekina?” i ninau aku ai o Kauka Matimea.
“Eia kekahi lawehala i mahuka mai Taona’lii mai. O ka ekolu keia o kona mau la o ka nalowale ana, a ua ku kiaiia ae na alanui apau ame na wahi hoolulu kaaahi, eia nae aole he mea i ike aku iaia. O ka poe mahiai e noho nei maanei aole o lakou makemake i keia mea.”
“Ke ole wau e kuhihewa ua haawiia ka uku makana o elima paoua ke loaa he mau hooia no kana wahi i hele ai a e hiki ai hoi ke hopu aku iaia.”
“Pela io no, aka o ka noonoo ana ae no ka loaa mai o keia mau paona he mea palaualelo ia, e aho ka hookaawale ae mamua o ka lilo ana aku o kou ola. E hoomaopopo iho oe aole keia lawehala he like me na lawehala e ae, he kanaka keia aole ona minamina i kona ola.
“Owai ka inoa o keia lawehala?”
“O Seledoma, ka mea nana i pepehi ia Notina Hila.”
I ka lohe ana o Wakekona, ua hoi koke mai la na hoomanao ana iloko ona, oiai o keia no kekahi o na hihia a Kaloke i noonoo ai mamuli o ka nui o na mea hoolele hauli iloko o ua hana kalaima la i hanaia. Ua hoopaneeia ka hooko ana aku i ka hoopai maluna ona oiai aia no kekahi mau mea maopopo ole e pili ana nona. Ua haiia ae na opulepule oia, aole no nae i loaa mai ka hoike e pili ana no ia mea, a ma ia ano ua hookaul@aia ka hooko ana aku i ka hoopai maluna ona. Ua hiki aku la ko lakou nei kaa iluna o kekahi wahi ahua, a malaila lakou nei i ike aku ai i ka waiho mai o ke kula i paa iloko o ka moolelo o ka ohana o Basekavila. Maanei i huli hou aku ai ko lakou nei alahele no kekahi alan@ni okoa, a ia lakou i hiki aku ni i kekahi alu a mawaena hoi o na pohaku nui elua e ku ana ma kela ame keia aoao o ko lakou nei alahele, ua huli mai la ko lakou kalaiwa a pane mai la me ke kuhikuhi pu ana aku i kana huipa:
“Aia o Basekavila Hale.”
I ka lohe ana o Sir Hanale i keia mau olelo a ke kalaiwa, ua ku koke ae la oia iluna a kau aku la kona mau maka i kahi i kuhikuhiia mai ai iaia. He mau minute pokole mahope mai ua hiki aku la ko lakou nei kaa i ka puka pa, a ia lakou nei i komo aku ai iloko, oia no ka manawa i halawai mai ai me ko lakou nei mau maka ka nani o na mea a Sir Kale i hoolilo ai i kana mau dala nui no ka hoomaemae ana i kona wahi. He oiaio ma na mea a lakou e ike ana ua hiki i ke kanaka malihini ke koho koke iho o ka mea nona ia wahi oia kekahi o na kanaka koikoi loa o ka aina a waiwai nui hoi.
“Maanei anei i make ai kuu makuakane?” i ninau ae ai o Sir Hanale, ia lakou i komo aku ai iloko o ka puka pa.
“Aole, aia ia wahi ma ke alahele Wiu ma kekahi aoao mai o keia.”
“He mea hiki ole ke hoole ae i ka makau o kuu makuakane i ka noho ana maanei. Ua lawa ka ike e makau ai ke kanaka ke nana aku i keia mau mea pouliuli. E hana aku ana wau i kekahi hana, a iloko o eono mahina mai keia manawa aku e kau ana kekahi mau laina kukui uwila ma keia alanui, a ma ka puka pa e kau aku ana wau i kekahi mau kukui nui no lakou ka ikaika hoomalamalama o hookahi tausani kukui.”
Ua hiki aku la lakou nei i kekahi kahua akea, a o ka hale hoi e ku mai ana ma kekahi aoao mai o ua kahua la, a ike aku la lakou nei i ka a mai o na kukui, oiai ua molehulehu keia hiki ana aku. Mailoko mai o ka hale i puka mai ai kekahi kanak kino loihi a hele loa mai la a wehe ae la i ke pani o ke kaa, a haawi mai la i kona mau manao ohaoha i kona haku hou, a maloko aku hoi o ka hale i ikeia aku ai kekahi kino wahine e hele ae ana a puka loa iwaho a kokua aku la i ke kane ma ka iwaelawe ana i na wahi opeope o lakou nei.
“He mea pono paha ia oe, e Sir Basekavila, e hookuu mai ia’u e hoi aku no ko’u wahi. Ke kali mai nei ka’u wahine o ko’u hiki aku, e hoi aku no ko’u wahi. Ke kali mai nei ka’u wahine o ko’u hiki aku,” wahi a Kauka Matimea i pane aku ai i ko Sir Basekavila ma lele ana iho ilalo.
(Aole i pau.)
HAWAII ame KONA
LAHUI.
NO NA HEIAU.
Ua maa na kanaka kahiko i ke kukulu ana i na heiau. Aole nae like loa ke ano o na heiau a pau. He okoa ka heiau a kanaka, he mau heiau nui ka na alii, a he liilii ka heiau a na kanaka. Ina ma kahakai ka heiau i kukuluia ai, he Kuula ia, a he Koa kekahi inoa, a ina ma ke kula he Pohakuokane ia.
I ka pii ana o na alii ame na kanaka e oki i na laau, o na kahuna ka mea nona ke kuhikuhi ana i na alii, a na na ‘lii e olelo aku i na kanaka, a hiki na kanaka malalo o ke kumu o ka laau, hoomoe i ka puaa, niu, aahu, ia-ula, moku ka laau, kano i kai, make ke kanaka lawehala ilaila, a kukulu ka Pouomanu, oia ka pou ma ke kihi o ke kua o ka hale, a ako na kanaka a paa ka heiau, hana ia ka unu, oia kahi e kau ai ka lele o ke alii.
I ka hana ana i ka heiau a kanaka, he pa ae no i wahi pa poepoe, a o kahi o ke akua kii hookiekie ae ia wahi, a maluna o ia wahi e kau ai ke akua kii, na wahiia i ka aahu ulaula, a i ole ia i ka aahu keokeo paha. A o kahi o ka mea nana e mohai aku, hoohaahaa iho ia wahi. Ina he hewa nui ko ke kanaka, alaila, mohai aku i ke akua i ka aahu, ka puaa, ka niu. A penei ka pule ana, “Eia ka ai, e ke akua, e Kanehekili, e Kanewawahilaui, Kauilanuimakaehaikalani, eia ka aahu, eia ka niu, e nana mai i kau pulapula.”
O ka heiau a na alii, he heiau nui ia, na na kanaka i hana kekahi mau heiau. Ua kapaia o waho o ka heiau, he Kipapa, a o Kahalepahu, a maloko mai, ua kapaia o Kailiili, oia kahi kokoke mai i Kapaehumu, a maloko mai o Kailiili, ua kapaia o Kamana, oia no hoi Kapaehumu, a maloko mai o Kapaehumu, ua kapaia Kamoi, oia ka ae ana iluna o ka luakini, a me ka anuu. Ua hookaawale ia na keena oloko, okoa kahi o ke kahuna, okoa no hoi kahi o ke alii.
I ke ahiahi e komo ai ke alii iloko o ka heiau, ua kapu loa ka heiau, aole kanaka maalo malaila, a ina maalo kekahi mea malaila o ka make no ia. A ia ahiahi a ke alii i komo ai iloko o ka heiau, ia ahiahi e ku ai ka aha, a i ke kai ana o ka aha, he kapu loa ia wahi, aole ae ka ilio, ae no, o ka make no ia, pela no hoi ke kanaka, ae no ke kanaka, o ka make iho la no ia i ka pepehiia. A ina i kani ka manu, o ka hewa iho la no ia o ke kani ana i ka aha. A ina holo lea ke kani ana i ka aha, alaila, moe ke kahuna ilalo, a nana i ka lani. Ina i paapu ka lani mai o a o, a koe o waena, alaila, olelo ae ke kahuna, “popo kapi ka paakai, aole i akaaka ka mea e hee ai na kela aoao hoi paha, na keia aoao aku paha.” Aka, ina i nana ke kahuna i paapu mai kela aoao i ke ao, aole ao o keia ao, alaila, olelo ke kahuna, aole pono ke hele i ke kaua.
Ina i kapu ka heiau a noa. Ina i hele i ke kaua a i make ke alii o kela aoao, kau ia ma kona wahi i hoomakaukau ia ai, oia ka lele, oia ka wa a ke alii i lanakila, e hoi ai i ke alii i pio iaia. I ke kau ana o ke alii i make ma ka lele, he puaa ma ka aoao akau, a pela no hoi ma ka aoao hema o ua alii nei, a apo iho kona mau lima maluna o na puaa ma kela aoao keia aoao, haawi aku ke kahuna i ka puaa liilii i ka waha o ke kii, a i ka i’a paha, no ko lakou o ke alii a lakou i hoomana ai, ka moa nona ke kokua ana ia lakou, a lanakila.
O ko Hawaii kii i oi aku ka nui o Waialeele, o Kawalakii ko Mani.
O Puukohola, o Kupalaha, ame Mokini, o Kahua, na heiau ma Kohala, Hawaii. O Ahuena, o Keikipuipuiahuena, ame Hikiau i Kaawaloa ma Kona, o Wailehua, Halulukoakoa ma Lahaina, o Popoiwi, Kanemalohemo, ame Loaloa, ma Kaupo, ame kekahi heiau ma Hana, Maui Hikina.
MOKUNA VIII.
NO KA AI KAPU ANA.
He wahi hana kahiko ka ai pau ma keia pae moku i ka wa kahiko, he hana nui loa hoi keia, he hana kaumaha, a he hana pono ole loa i waena o ke kane ame ka wahine. Ua luhi loa ke kane i ka hana ana i ka ai, no ka mea, papalua na imu a ke kane e kahu ai, he imu okoa ka ke kane he imu okoa ka ka wahine. Penei ka hana ana, e kahu no ke kane i ka ka wahine imu ai, a kalua ia imu ai, alaila, hoi hou mai i ka hale e huai i ka ka wahine imu, a ihi, a pau, a ku’i i ka ka wahine ai, a wali, a hahao ma ka ipu, a pau ka hana i ka ka wahine ai, alaila e hele hou oia e hana pela i kana iho, a pela mau no keia hana ana a ke kane ma ka manawa apau o ko laua ola ana.
Eia kekahi luhi o ke kane, o ke ako ana i mau hale no laua me kana wahine, a okoa ko ke kane mau hale, a okoa ko ka wahine mau hale, e ako no ke kane imua i hale nona e ai ai, e ako hou no i hale heiau i wahi nona e hoomana’i i na akua kii, a pau hana i kona iho, alaila e ako hou no i hale moe no laua me kana wahine iho, a paa ia hale, e ako hou no i hale aina no kana wahine iho, a paa ia e ako hou no i hale kua no kana wahine e kuku ai, ua luhi ke kane i keia mau hana apau, ua kahu no nae kana wahine i ai na kana kane iho, aka, ua oi aku ko ka wahine kaumaha i ko ke kane, no ka mea, ua make pinepine na wahine ma na la pule e kapu ai na hookaawaleia ka wahine ma ka wa e kahe ai ka wahine, ua ai ua hookaawaleia ka wahine ma ka wa e kahe ai ka wahine, ua ai kaawale ka wahine ma ka hale, pela no ke kane ma ka hale okoa, no keia hana ana, aole e pumehana ke aloha iwaena o ke kane ame kana wahine, no ia mea, ua moekolohe, ke kane me ka wahine e, pela no ka wahine me ke kane e, a poino ko laua noho pu ana, a hakaka kekahi i kekahi, kue aku a kue mai, aole pono iki.
Eia hoi kekahi mea kaumaha, he kapu ke kii no na kanaka ame na’lii, ina he laau ohia ke kii o kekahi, kapu ia kanaka i ka ohia, ina he ulu ke kii o kekahi, kapu ia i ka ulu. Pela ke kapu ana i @a laau apau ke hana i kii akua no na kanaka, a pela no i na ai. Ina he kalo ke kii o kekahi, kapu no ia i ke kalo. Pela no na mea ai apau ke hana ia i akua.
He manu ke kii o kekahi, a ina he moa, kapu ia i ka moa. Pela no na manu apau ke hana ia i akua. He holoholona ke kii o kekahi, a ina he puaa, kapu ia i ka puaa. He pohaku ke kii o kekahi@ kapu ia aole e noho i ka pohaku. He i’a ke kii o kekahi, a ina he mano, kapu ia i ka mano. Pela na i’a apau, a pela no ka hoolilo ana i na mea apau o ka lani, ame ko ka honua, ame na iwi apau o kanaka i akua. Pela ka hihia, ame ka popilikia ame ke kaumaha ma na kapu he nui loa, pau ole i ka ha’i aku.
Aole i ha’i ia mai ka mea nana i hana mai keia mea o ka ai kapu. Mai a Wakea mai paha, mai kahiko mai paha, he hou mai paha ka ai kapu ana. Aka, ua lohe wale kekahi poe mai a Wakea mai no ka ai kapu ana, a hoole mai kekahi poe, i mai la, he hou mai no ka ai kapu ana, na Luhaikapawa i hana mai, aole nae i maopopo ka pono o keia mau manao, aole no i maopopo i na kanaka apau.
Ehia wahi mea i oleloia ma kekahi moolelo no ka hoomaka ana o ka ai kapu ana. A hanai ia iho la o Hoohokukalani, a nui ae la, a he wahine maikai ia, a ike ae la kona makuakane o Wakea, na maikai ia, makemake iho la kona naau e moe malu me ia, imi iho la ia i wahi e nalo ai i ko Papa mau maka ke moe malu aku me Hoohokukalani, aole i loaa kahi e nalo ai; alaila, ninau aku la ia i kona kahunapule i mea e nalo ai, ame ka ha’i maopopo aku i kona makemake. I mai la ua kahuna la iaia, ina i makemake oe e moe me kau kaikamahine, ea, e imi kaua i mau po kapu nou, ekaawale ae ai oe mai o Papa mai, a e imi no hoi i mau po nona e kaawale ai oia mai ou aku nei, na’u no e ha’i aku ia olua na ke akua mai keia oihana i lohe pono ai o Papa, na keia akua mai keia kapu, aole no ia e huh@ mai. Eia kekahi e hookaawale ia oe iho, aole e ai pu me ia. Eia kekahi, e hookapu i kekahi o na i’a na ke akua, ame kekahi o na ai, ame kekahi o na holoholona. Eia kekahi e kukulu i mau heiau no na akua, no Ku, no Lono, no Kane, ame Kanaloa, ame ke kini o ke akua. Eia kekahi, o na mea apau i loaa ai i ko ke kanaka lima e haawi mua ia aku ka ke akua. Pela ka kela kahuna olelo ana ia Wakea, a ua pono keia mau mea i ko Wakea manao, alaila hele aku la o Wakea i o Papa la, a ha’i aku la i keia mau mea apau, hooili aku la na ke kahuna wale no ka olelo, a hana i kana iho, ua ae mai no o Papa i keia mau olelo apau me ka oluolu maoli ma@ hoi mai la ia e ha’i i ke kahuna; pela ke kumu o ka ai kapu ana i i@ ia ma ia moolelo.
Eia kekahi mea i olelo ia. A i ka lua o ka po kapu, m@ iho o Wakea me Hoohokukalani, olelo ke kahuna ia Wakea nana @ hoala i ke kakahiakanui, maloko o kana olelo pule, a ike ke @ ua moku ka pawa o ke ao, pule mai la oia, a hookomo i ka hua @ hoala iloko o kana pule, aka aole i lohe o Wakea, no ka mea pauhia oia i ka hiamoe, wiki ae la ka la, alaila ala o Wakea p@ iho la ia i ke kapa puka aku la iwaho, a holo kiki aku la, i @ o Papa iaia, aka aole ia i nalo ia Papa, a ike ae la o Papa @ laua moe ana, huhu loa iho la ia ia Wakea, holo kiki ak@ komo imua e paio me Wakea a hopu mai la o Wakea iaia, a @ mai iwaho e hoomalielie mai, aka aole oia i na@ ilaila laua i @ no ko laua hemo ana.
Hookaawale iho la laua ia laua iho malaila, a ia la no, h@ ae la o Wakea i ka puaa, ame ka niulelo, ame na maia, aole @ Papa ia mau mea. Eia na maia a Papa e ai ai, o ka popoulu, @ iholena, ame ka niuhiwa. Hookapu ae la o Wakea i kekahi mau@ eia na i’a i hookapu ia o ke kumu, o ka mano, o ka ulua, o @paha ame ka ea, aole, e ai o Papa i keia mau mea, na kapu @. Aole no e ai pu ke kane me ka wahine, maloko o ka hale i @ ia, imua e ai ai ke kane a ma ka hale e ai ai ka wahine. A pau @ olelo ana a laua, alaila kuha aku la o Wakea i ko Papa mak@ hoohemo iho la ia laua.
Eia keia wahi mea kapu, aole pono iki i ka wahine ke @ mau mea, o ka puaa, o ka maia o ka niu, o ka ulua, o ke kumu, o@ mano niuhi, o ke kohola, o ka nuao, o ka hahalua, o ka hihima@ ka hailepo, ame kekahi mau mea e ae he lehulehu loa aole i pau @ heluia e ke kanaka, e make no ka wahine ke ai i keia mau mea @ ike pono ia kana ai ana.
Eia kekahi, ua hoolilo ia kekahi mau kanaka i mau ainoa a @ aliiwahine, ame na wahine koikoi kekahi. Ua ai mau no ua @ kanaka la me na wahine, na lakou no e hana i ka na aliiwahine mau mea ai, ua kapa ia ko lakou mau inoa, he ainoa, he aipuhiu kekahi inoa, a he ai puupuu.
O ko ke kane hale e ai ai, na kapu ia; pela no kona @ hoomana aku ai, a o ko ka wahine hale e ai ai, na kapu ia, he hal@ aina malaila ka wahine e ai ai, aole e ai pu laua me kana kane, a ma ka mua ke kane e ai ai a pau ia, alaila ka ka wahine e ai ai. Ma ka hale moe o ka wahine, malaila no ke kane me ka wahine e moe pu ai, e noho pu ai, e hana pu ai, a e noho pu ai me ka laua mau keiki, e hiki no nae i ke kane ke komo wale aku i ko ka wahine haleaina. Ma ka hale kuku o ka wahine, malaila ka wahine kuku ai i kapa, i pau, i malo no ke kane, oia kona hale e hana’i, i pono oia m@ kana kane, ame ke keiki, ame kona mau makamaka, ame na kanaka e ae, ame na hakuaina, ame na’lii. Na ke kane nae ka hana @ mawaho, a o na hana nui hoi maloko o ka hale, na ka wahine @ hana.
Eia kekahi, i ko kakou noonoo ana e hiki paha ia kakou ke hoomaopopo i na kapu kahiko, ame ka hoomana, he uuku ia i haawiia aku i na akua i ae mai lakou i ka hana hewa ana. Manao na kanaka, ina e hookapu lakou i kekahi mau mea no na akua, a e haawi i na makana na lakou, a hoomana aku, alaila, e oluolu mai na akua, a ae mai no i ka hana ana i kela mea ino keia mea ino. He ano e ka pouli nui! Pela paha ka pouli o ka noho ino ana, mai a Wakea mai! Lehulehu ka poe mai ia manawa mai, i noho ma keia pae aina a i make aku la! He ano ino, a he pouli loa ko lakou! Ua make aku la aole i ike i ka malamalama ame ka maikai. Auhea lakou? Maule paha ko kakou naau ke manao iho i ko lakou hope, hilahila no hoi ka noonoo i ka ino, ame ka paumaele o ko lakou noho ana ma ka honua nei! A ina i liliha, ea, e haliu ae ka maka a nana i ka olelo a ke Akua io maoli, malaila ka maemae, ka maikai, ka pololei, ame na mea apau e hemolele ai a e komo ai iloko o ka Paredaiso a ke Akua i hoomakaukau ai, no ka poe i maemae ia, a hemolele.
Ua akaka loa ma ka ke Akua olelo, he poe mamo na kanaka apau na Adamu laua o Ewa; a o na kanaka mahope mai o ke Kaiakahinalii, he poe mano lakou a Noa@ o ko Hawaii kekahi, he poe mamo no a Noa. Aka, o Noa ame kana mau keiki, ame kekahi mamo ana mahope mai, ua ike lakou ia Iehova, me ka ona makemake. Nolaila, ua maopopo, o na kupuna mamua loa o ko Hawaii nei, ua ike lakou i ke Akua io maoli. Aole nae pela lakou i ka wa i hiki mua mai ai ka moku haole ma keia pae aina. He lehulehu wale na mea i hoomana ia’ku ia wa. Aia iloko o ka malu o ka make ka noho ana o na kanaka. He poe hoomanakii lakou; a ma na mea lealea, a ma na mea haumia a ma na mea ino loa apau, ua a’oia lakou, ua makaukau, ua alakaiia lakou e Satana e hana i kona makemake. Ua kinai loa ia ka malamalama, ua hoopouli ia ka naau, ua hiamoe ka Lunaikehala, ua hoomanoanoa ia ka palaka, a ua poho lakou malalo loa; kiekie na holoholona maluna, haahaa lakou ilalo. O Lono, o Ku, o Kane, ame Kanaloa, na akua i hoomana ia aku. He mau akua kane keia. A o Papa. Hukok@, Walinu, ame Kahawahine, he mau akua wahine lakou. Aole nae like na kii i hoomana ia ma na Mokupuni apau, okoa na kii ko kekahi okoa kekahi. Ua hoomana pinepine ia o Kealoewa ma Maui, he kii laau ia, i uhiia i ke kapa. A o Kiha, kekahi kii kaalana loa i hoomana ia’ku e ko Maui poe; he wahine no ia, aka, o Kealoewa, he kane no ia. O na kii i mahalo loa ia e na kanaka lawai’a, he mau pohaku nui laua, aia ma Lanai, ua manao wale ia, na laua i noho alii ai, a hooponopono i na mea o ka moana. O Kalaipahoa, kekahi kii laau i maka’u ia, a i hoomana ia hoi, a o Moalii kekahi akua, aia ia ma Molokai. Ua olelo ia, he mano ia. Ina pela ke ano o ka hoomana ma ia wa kahiko, eia kekahi wahi ninau nui.
Inahea ko Hawaii nei poe poho loa ana iloko o keia pouli loa, a lilo lakou i poe hoomana i na akua lapuwale? Pehea la hoi i nalowale ai ko lakou ike ana ia Iehova? Aole i maopopo lea keia, aka, penei i olelo ia kekahi kaao kahiko. “O Paao he kaula, a he ano akua hoi ma ka manao o ko Hawaii nei. Iaia e noho ana ma kona hale, aia ma ka hakala o ka hale, he pali kiekie loa, he mea nui ia iaia ke kuhikuhi ana i na akua, i hoakua ia lakou iho, e lele ma keia pali, a make no ka nui o na akua ilaila. Aia ia ma kona hale, hiki mai la kekahi mea i kapa ia, he akua, oia hoi o Lelekoae, a he nui wale lakou, ike e no keia kanaka i ko lakou ano, ma kona ano kaula keia iki ana, e hoole mua ana ia, aole lakou he akua, a hili lakou ma kona hale, i aku la ke akua mua o Lelekoae, eia hoi au. Ninau aku la o Paao, eia hoi oe, heaha kau? He akua, alaila, kuhikuhi aku o Paao i keia akua e lele i ka pali, a o ka lele ka ia, a make no, pela aku no ke akua o Makuepali kona inoa, pela no na akua he nui wale i make. A mahope iho hele hou mai no he akoa, a Makuakaumano kona inoa, a hana o Paao, aole i make, alaila, manao ua Paao nei, o kona aku ia, a lilo o Makuakaumano i akua nona, a mahope iho makemake no o Paao i kahuna nana, a koi aku oia i kona akua e holo i Kahiki, ae mai kona akua, a o ko laua hele no ia maluna o ke kai a hiki i Kahiki, a loaa ke Kahuna, o ka hoi mai no ia i Hawaii nei, hana no keia Kahuna i heiau, a hoomana no na kanaka ia mea, o Hawaii nei ka mamua, aole hoomanakii, no Kahiki mai ke kii a mahope iho, holo hou no o Paao, ame kona akua i Kahiki i Kahuna nana, a loaa hou no ke Kahuna, a hoi mai no i Hawaii nei, a oia Kahuna ka mea nana i a’o mai i na kanaka i ka hoomana i na akua kii. Ua manao ia, oia kekahi mea i hoomanakii ai o Hawaii nei, aole o Hawaii nei hoomanakii mamua. Aole nae ku like na kaao kahiko apau me keia, no ka mea, o na kupuna mua o ko Hawaii nei i kuahaua ia, ua olelo ia lakou, he poe hoomanakii, he poe imi lealea, he poe huhu, he poe hana ino no kekahi i kekahi, ko Hawaii nei poe mai ka manawa ia. Wakea mai a mamua aku no hoi.
(Aole i pau.)