Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLV, Number 44, 2 November 1906 — Wela ka Hao i na Aoao Ekolu ke Hahana Nei ke Kaua Kalaiaina Ikaika o Makalanahana ma ka Ninau o Cuba O ka Ikaikaia o ua Moho la ke Elua Hora la ka Haiolelo ana me ka Unuhiia ana. Nui ke Ohohiaia o na Demokalaka ma ka Halawai o Aala Paka a oia hoi ka Helu Ekahi o ka Nui. [ARTICLE]

Wela ka Hao i na Aoao Ekolu ke Hahana Nei ke Kaua Kalaiaina

Ikaika o Makalanahana ma ka Ninau o Cuba

O ka Ikaikaia o ua Moho la ke Elua Hora la ka Haiolelo ana me ka Unuhiia ana.

Nui ke Ohohiaia o na Demokalaka ma ka Halawai o Aala Paka a oia hoi ka Helu Ekahi o ka Nui.

0 ka halawai a na Demokalaka i malamuia. ai ma Aala Paka i ka po Poaono nei, oia ka halawai i ikeia o ka piha l<Ki mamua o na halawai e ae apau i malamaia iloko o keia mau la onene kalaiaina. i: a hiki aku paha ma kahi o ka eha leaukani poe i hiki ae e hoolohe i na haiolelo a na moho o la aoao kalaiaina', a iloko o kela ame keia manawa e hauwi aku ana lakou i na huro ame ria pa'ipa'i ana i ka poe haiolelo. o ka oi īoa aku nae i ka Elele Makalanahana ame C. P. laukea. Ka John Prendergast i hoomalu ka halawai o ia po a nana i hoolauna mua mai i ka Puuku Kalana Mr. Trent (Kalena) ka mea nona ka inoa l like pu me kekahi mele i hakuia, "O Kalena i haleauau, O LĀhue i Malamanui." l'a hooia aku ke anaina i kana mau olelo. ma ka haaw» ana iaia i mau ieo )iuro. a peia no hoi ia Frank Harvey ka mea i ku mai a haiolelo mahope ona. Wahi ana, ua hauoli loa oia i k<t!ia haawiia ana e kona hoaloha Pernandez i ke Akua, no ka mea ilaila e l..aa ai uiia ka lanakila ma ka la 6 o Novemaba e hiki mal ana, he elua laua «• ku-e mai nei iaia hookahi, aka ua j.aa no nae kona manao ina i lokahi ka manao o ka poe koho balota e koho iaia. alaila e haule ana no laua. (i Sam Kaloa kekahi a na kanaka i ohohia loa ai, ma kana haiolelo no ka lakou huakai kaahele aku nei i na mokupuni. Wahi ana i olelo ae ai, ua līke pu no ka hookipa ohaohaia o kana Klele me na Elele Nokale ame Kuhio; ua ai puaa no o Kuhio ma, a ua ai puaa o Makalanahana. 1 keia manawa he loio o Makalanahana no keia mau elele a elua. a ma lieia ano iho la i manao ai oia i ke kupono loa o Makalanahana e lilo i Elele mamua o laua, he hemahema a ike ole i ke kanaWai. ka ninau pili ia Kupa ka ninau pill hoi I ka manawa i hoolaunaia mai ai ka Klele Makalanahana, ua haawiia na leo huro o ke ohohia nona, a ia kuu ana iho, ua loheia aku la kona leo nui moakaka, a wahi ana aole ola e kamailio niai ana ma na mea pili i na aoao kalaiaina, aka e kamailio mai ana oia i ka ninau pili ia Kua ka nina.u pili hoi i ka Elele Lahui, ka mea e hana ana iio ka pono o keia Teritorl. Penei kana ha'iolelo i ha'iia me ka ikalka a piha ka elua hora a ol me/ ka.-unuhi pula ana: ' . ; "Xo na pule ekolu ko'u kaahele ana aku nei ma ka mokupuni o Hawaii, a ma.aila au i hoike aku ai ia lakou i kekahi mea i oi ae o ka maikai mamua 0 ke kalaiaina, a i keia po ke makemake nei no au e kamaillo aku ia ouknu i ka mea oi ae mamua o ke kalaiaina. a no ka ua pili loa ia i ke ano o ke aloha aina oiaio, oia no hoi ka ninau e piii ana ia Kuba, ame kona pili i ka Elele e kohoia ana no Wakinekona. He ninau keia i pili i ke aloha aina, aole hoi he nlnau kalaiaina no ka mea e pahola ana ia maluna o ka lahui kmaka holookoa o keia mau moku* puni, a he ninau hoi a kakou apau e ala like ai a e hana ina ke kahua hookahi. Mamua aku o ke kaua o Sepania me Amelikai, ua hoike aku ka aoao Demokalaka ma o kona mau hoa la iloko o ka Ahaolelo. i kokua ia mai hoi e na kanaka kanu ko o ke Komohana I ka Ahaolelo e knkala aku aole ia he kaua no ka lawe pio ana mai ia Kuba, a e haawiia aku ke kuokoa o ka Repubalika o Kuba. Ua hoikeia aku keia leo uwalo a na Demokalaka apuni ke ao holookoa. "tfai ia manawa mai, ua hooukaia ke kaua a ua loaa ia Kuba kona noho kuokoa ana, aka nae i ke?a manawa ke kokoke mal nei ka hopena o keia repuhalika, noko aku nei o kela mau mahina i hala, i kaakaa ai ko kakou mau maka a ike i ka mea olalo ma Kuba, i ka makahiki i hala i hoopunanaia ai ka m&n&o e lawe mai i ka repuballka a hoohui me Āme!ika Hulpuia. O na kanaka uo na lakou i hoeueu mai nel 1 kela mau hana kipi mal nei, ka mea lioi oana I kono aku i ke k n mo ana mai a Amellka, a hookahua iho l Klaaina Amelika. Oia pu no hoi ka mra, nana -i holke ae *e haawl hou aku 1« Kuia i mmwa hou.

"Heaha la ka manao o ka haawi hou j ana aku 1 manawa hou, aole anei ia o | ke kono ana aku i kaua kipi hou? Ke . hoike maopopo mai nei ka hoike o ko ke aupuni komo hou ana ma kekahi kaua kipi i holopono ai ka manao hoo- | hui aina, a ke manaoio nei makou i Ka manawa e hoea mai ai o ka hopena i upuia, oia no ka haulehia ana o ka oihana mahiko ma Hawaii nei, no ka mea na ka hoohui aina o Kuba e kaiehu aku. i ke ko mai Hawaii aku nei mai na makeke ae apau o ka aina ma- | kua a e ku wale auanei na halewili apau iloko o keia mau mokupunh ) "He hookahi wale no mea e ku nei mawaena o kakou ame- ka hoohul aina o Kuba, oia hoi ka manao o ka holookoa o ka aina makua, oia kela ma- i nao e hoomau ana i ka noho kuokoa! ana o ka repubalika o Kuba. Ina e holopono ana keia manao alaila aole • loa kakou e ike ana i ka hoohui ia o J Kuba, a, o ke ku-e ana aku i keia ma-. nao oia lfe hana a ka Elele e hana ai., "E hoea mai ana ka manawa o na. kanaka ma ka aina makua e koho ai ( maluna o keia ninau a maluna o ka| lakou koho ana e maopopo ai ka hopena o Hawali. He hana hoi na kakou ke koho pu ana i keia ninau a oia koho ana oia no ke ku-e ana aku i ka hoohui aina o Kuba. Ina e kali wale ana na kanaka o Hawaii nei a hiki i ke, kukalaia ana mai e koho no keia mea, e ao o lohi loa. O keia ka manawa e hana ai, a o keia no hoi ka manawa e hoike aku ai i ka mea a Hawaii i make-, make ai. | "Ke ninau mai nei kekahi heaha la ka plli o keia ninau i ka Elele e he'.e ana i ka Ahaolelo Lahui? A pehea la e hiki ai ia Hawaii ke hana aku? Ina nae oe e nana aku ana ma ke kahua j akea e ike maopopo ana no oe. O ka | aoio Demokalaka o Amelika ka aoao e ku-e nei i ka hoohui aina o Kuba, a, ina e haule pa-hu ana ia hana hoohui, ! alaila ua haule ia mamuli o ke ku-e ana a ka aoao Demokalaka. He elua manawa a na kanaka o Amelika Huipuia i hoike ai i ko lakou mau manao ku-e i ka hoohui aina ma o ka aoao Demokalaka la, a o na Demokalaka no ka poe na lakou e ku-e maluna o keia ninau. O ka manao o na kanaka aole ia mal kekahl aoao kalaialna a'e, a elike me ke ku mau ana o ka manao o na kanaka elike me ia e ku nei i kela la, aole loa e hiki mai ka hoohui aina o Kuba. "Aka ina e loli ana ka manao 6 na leanaka, alaila o ka kakou hana pono e hana ai oia \ka hana pu ana me ka aoao Demokarata e ku-e aku ana ia ma nao. Ina e hoopoina iho ana oe ia oe iho i kou Repubalika ana, Home Rula a Demokalaka paha e hoomanao wale no i kou pono ame ka pono o kou aina, alaila e hoike aku no au i kekahi mea hiki ia oe ke kokua. Aka e hoopoina nae oe i kou kalaiaina o. ike maopopo ole oe i ke ano o kā'u mea e kamailio nei. "Aole v hikl ia Hawaii ke hana hookahi i keia mea. He mea pono e komo pu mal na kanaka o ka aina makua -ma ke kokua ana i keia manao. Ua ike no ka lehulehu: o ka mua, e laweia mai ana ka ninau hoohui aina e ka aoao Repubalika, o ka lua, e ku-e aiia ka aoao Demoka!aka ia manao a o ke kolu, ua hoopaaia ko Hawaii mau pono maluna o na hana mahiko. Ua ike, no ka lehulehu o Amelika Huipuia e koho ana no na kanaka o Hawaii nei i keia Novemaba e hlki mai ana l ka ninau no Kuba, a no ka mea o keia ka ninau a'u e kamailio nei i kuu hoa o ke kulana hookahi. Ina paha kakou e hoouna aku ana i elele, oia hoi ka hopena oia koho ana i kanaka e ku ana ma ka aoao e kakoo ana i ka hoohui aina ma ka aina makua, alaila e olelo mai ana ka nfea koho balota ma ka aina makua: "Auwe ua manao ou la ua komohia ka noonoo o Hawali no keia ninau ano nul. Ua manao au la ua maka'u o Hawaii o opapuia kona mau hana mahiko mamuli o ka nlnau hoohui aina. Ke manao nei au ua kuhihewa paha au e pili ana no Hawali,> aka nae ke nana nel«»au i ke kulina a ke kanaka o Kuba e ku nel. E hoo- x poina ana au ia Hawaii. no ka mea ua hoopoina no o Hawali iala iho."

"O iho la ka*u o olelo aku nel lta mea e kamaliio ia mai ana e ke kanak.a ii'hmioo i kona, wa e lohe aku al i k*; kohoia ana he Klele Repuballka mai Hawaii aku nēi. Ina hoi ma keJtahi ano e hoohuli ae ana na Hawaii i ko lakou alahele o ke koho ana. aiaila le i kuhihewa ko lakou koho ana no Ita inea ninau ano nui i'o kela i pili'l ko kakou mau hana kalepa, ko kakou aiau home ame ko kakou hauoli. "No ke kanaka he aoao kaiaiaina kona, ke olelo nei au aore ona kuleana e hoohuikau ai i keia ninau iioko o na hi.na kalaiaina. Aole keia he kalaiaina ho Hawa.i. aka o keia no ke ola o kona ?.nau hana kalepa, kona mau hana mikiia a o ke ola no hol o ko kakou aina. Aole keia he ninau Repubaiika, Home Rula a Demokalaka paha, akaJj£ ninau no ka pono o ka aina. He uuku ioa ka 2rēa a ka aoao Repubalika e kamailio iu-i no keia ninau o Kuba no ka maopopo ole paha o keia pilikia a hoea mai. Eia na Repuba!ika ke pahenehene mai nei i ka mea a*u e kamailio nei maluna! » keia ninau, e pahenehene pu mai ana i ke kanaka nana e hoike aku nei 1 iahi o ka poino ame ka pilikia e hoea mai ana maluna o keia aina." I ka hoopau ana ae o ka Elele Demokaiaka i kana halolelo, ua kamailio mai la oia i kona alula e Nokale ame Kuhio iaia aku nei ma ka mokupuni o Hawa'i. Ua olelo ae o Charlie Nokale i ka poe koho ma Hawaii aole e koho i ka haole ia Makalanahana mahope hoopauia ka pono koho baioka o na kanaka Hawaii. Ua hookui aku oia ia Nokale no keia mea a ua hoole mai nae oia. O Kuhio no kekahi i olelo aku i aa kanaka, ina aole iakou e koho ana iaia, alaila e koho lakou ia Nokale, no ka mea ina e kohoia ana ka haole e ikeia mai ana ka hiki ole i na kanaka Hawali ke noho ma na oihana aupuni, a ua olelo pu ae no hoi oia mai koho ia' Makalanahana mahope hoao oia e lioopau i ka pono koho baloka o na kanaka Hawaii. Ua heluhelu mai oia 1 Kekahi mau palapala hoike i hoohikiia, na kekahi poe 1 lohe pono i ka olelo ana o Nokāle ame Kuhio i t na olelo i holkeia ae nei mamua, A ua heluKeiu pu mai no oia i Ica pakui um4-« Kumamalima o ke kumukanawai o Amelika Huipuia i ka loaa ole o ka mana i ka Ahaolelo Lahui e hoopau i Xa pono koho balota o na kanaka Hawaii. KA HAIOLELO WIKANI A lAUKEA. 0 C. P. laukea, ka mea a ka moho Hope Lunamakai W. P. Jarrett i hoike mua mai ai, ua ku mal oia a holke hou mai i kona manao elike no me kana e hoike- mau nei ma kana mau haiolelo, oia hoi kona hoopaa ana i kana hoohiki e hooiilo i ka oihana makai o ke Kalana i oihana maemae ina oia e ko»oia ana i Lunamakai no ke Kalana. E haawi mau aku ana ke anaina i na paipai ana i kana haioleio, a mamua a pela no hoi me ka pau ana o kana haiolelo, ua mele mai ka hui himeni a .E. Kaai i ke mele o laukea. Wahi ana i. olelo mai ai: "Ua lohe aku nei oukou i ka ninau alakai o keia hakoko kalaiaina aka aia no he nineu kuloko i like pi; ke ano nui ine keia no ka mea ua piii no ia i kela kāne, wahine ame ke keiki iioko niei o ka nina. Ke kamailio nei j»u i ka nlnau pili i ka Lunamakai. Ua ttovke ae o Balaunu ma kana mau haieielo akea e hooko aku ana o laukea i i.e kanawai »e ka hoike pu ana aku i' na kanaka e hooko i'o aku ana o laukea i kana mea e kamailio nei. Heaha ko 6alaunu manao ma kona kamaOio ana pela? O kona manao aole oia ». hooko aku ana i ke kanawai, ina e kohoia ana oia i Lunamakai, a heaha ia ke kohu o kona olelo ana pela oiai ua lawe oia i ka hoohiki no ka hookp ana aku i ke kanawai. Ua pololel ka Ealaunu mea e kamailio nei, ina i'o au « kohoia i Lunamakai e hooko aku ana au i ke kanawai, a ke hoola aku nei au Imua o oukou, a heaha hou aku la ka mea a'u e hana aku ai? A heaha hol ka hana pono a ke kanaka I kohola no ka hooko ana aku 1 ke kanawai? Ua makemake anel oukou i ka wehe hamama ia o ke kulanakauhale? Aole au i manao ua makemake oukou pela. Aoie, aōle i makemake keia ame keia makaa:i'nana hoopono me ka nana ole i kona aoao kalaiaina i ke ano o na mea ana e ike maka nei. Ina e hele ae ana oukou ma ke!a aoao o ke alanui i kekahi po e ike auanei oukou i ka •wehe hamamaia o na mea apau, e ike ia aku ana ka hemo mai o na wahlne *me na kaikamahine opio mai loKo mai o na hale inu rama ua hele a ona i ka lama i kuaiia aku mahope o na Aora aumoe. ' "No keaha la ka mea e kakoo ole nei *a alakai o ka aoao Repubalika i ka lakou mau moho I wae ai? A no ka mea e keīa mau moho o lakou no na kanaka o ka mikini. Ua manao anei oukou e hoi a noho. malalo o ka mikini ame ka boki? Aole loa ka aoao Demo.kalaka i makemake i keia ano hana. "Ke ku nel au me ka hoopaa ana e Jiooko aku i ke kanamil ame ka wehe Uamamaia ana o ke kulanakauhale. He like pu no ka ike o na makai i na mea e hanaia nei elike me ko kakou ike. Malia paha he hoopono no o Balaunu, Aka ina aole ona ike i na mea e hana ia nei. alaila aole ona kupono i Luna-a makai. Ina ua manao oukou he mau Jiana pono no ka hookuu laula ana 1 na hana hewa, alaila v e oukou 1 na moho Repubalika, aka ke noi aku nei nae au i na makaainana hoopono apau e hoike ae i ko lakou makemake oie i keia mau hana hewa ma ke koho ana i ka aoao Demokalaka." ! 1 ko laukea hooki ana iho i kana haiolelo, ua paipai mai la o'.a i ka poe ko- ( ho e koho i ka Elele Makalanahana. E pili ana i na mea e kamailio ia nei no kona hoopau i na makai ke koho ia oia, aole oia i manao he hana pono ia ana e hnna ai. aole oia e hoopau i na makai hoopono apau, o ka mea hewa kana a kaiehu. KEKAHI POE HAIOLELO E AE. He nui na poe i haiolelo ae ia po, a ua haawiia aku no he mau hooho hauoli ana a ke anaina ia lakou. Ua makemake o Mr. Mua ina paha i loaa ia'u fca lehelehe i Uke me ko William Jen- ( ninps Bryan, ina ua hiki iaia ke lual| aku i na olelo kuli'u e makemake loa la ai e na kanaka. O Silva ame ka' £oio Kalana Thayer kekahi mau mea f hak>lelo. J