Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLV, Number 44, 2 November 1906 — Pukuniahi ka Moho Elele Kalanianaole Me Kona mau hoa Moho Repubalika me ke Ohaohaia ma Aala Paka i ka po Poakahi nei. Loheia ka Kamika Haiolelo—Kakauia Maluna o ka Ninau Cuba ma ka Heluheluia ana mai. [ARTICLE]

Pukuniahi ka Moho Elele Kalanianaole

Me Kona mau hoa Moho Repubalika me ke Ohaohaia ma Aala Paka i ka po Poakahi nei.

Loheia ka Kamika Haiolelo—Kakauia Maluna o ka Ninau Cuba ma ka Heluheluia ana mai.

Uoko o'ke kiiihune ua liilii, ma ka po Poakahi nei, ua piha ae no ka Aala Paka i ka poe makaikai i ka haiolelo a na Repubalika. Malaila ae ka Elele Kuhio, ame kekahi mau alakai o ia aoao kalaiaina. Malaila 1 hoike ae ai ka Elele i ka wahah'ee o na mea e kamailloia nei e Makalanahana nona. . R. W. BRECKONS. . o R. W. Breckons ka mea mua loa 1 hoolaun:iia mai e ka Lunahoomalu S. P. Maielua, a wahi ana, eia ke Demokalaka ame ka Ahahui Makaainana ke nanakee r.ei i ka Elele Kuhio, a oia aku ana no ka lakou e hana mai ai i na kanaka Hawaii. I ka manawa o na Deinokalaka e hele mai ai e noi i na baloka o ka poe koho, e noi pu ia aku ana lakou e pane mai i kekahi mau ninau. a o kekahi o la mau ninau oia keia: 'Aole anei i kokua ko oukou mau aiakai i ka hoonele ana i ka pone koho r.aloka o na 'kanaka Hawaii, e hoike ana aole lakou i kupono i poe | koho balota?" j Eia ne. aiakai o ka aoao Demokalaka j ke hoeueu nei e loaa ka hooponopono j mokuaina ana, malaio uiai'.a o hooha- I hanaia ai ka alna e ke Komiāina mai I Wakinekona mai. Aole e hiki ia lakou j ke hoole mai i keia mea. "Ke hoike e aku nei au ina e loaa ana ka mana i keia aoao, o lakou no ka poe na lakou e hoeueu aku i ka hoopau ana i ka pono koho baloka o na kanaka Hawaii, a e kamailio aku ma ke ano, aole aole na Hawaii he poe kupaa ma ko lakou aoao iho, elike me laukea, he ekolu ona aoao, lloko o na makahiki iehulehu, kali nei no oia no ka hoea mai, o ka ha." I KA HAIOLEiLO KU-E HAOLE A j BBCKLEY. j Ua hoeueu mai o Fred Beckley i ka poe koho baloka iwaena o na kanaka Hawaii, e koho i na kanaka kupono no ] ka hale kau kanawai. Eia ma ka aoaō o na kanaka Hawaii ka hapanui o ka poe leoho, a maluna o lakou ke ko'iko'i o ke koho ana i ka poe maikai. "Ke makemake nei anei na kanaka Hawaii i haole ko lakou mea e noho iloko o ka Ahaolelo Lahui? O ka haole, he nana mua ola i ka pono o ka poe i like ka ili me .kona, E akahele Ipa i ka oukou mea e koho ai. o nele auanei ka loaa o ko oukou pono iloko o ka Ahaolelo. Ma ka halawai au a na -Demokalaka i malama ai ma ka po Poaono nei, a o ka ninau nul 1 hoalaia mal, ua pili no ia i ka pōno o ka oihana mahiko. Aole nae hoi i kamailio ia iho e pili ana i na hana mahiko oloko nei 0 ka aina,' ua kikoo aku o Makalanahana i kana kamailio 'ana no Kuba. Ma. keia iho la e maopopo ai ia oukou, ua oi ae kona nana ana ia \vaho, mamua o loko nei, a peia no e kupono ole ai oia ke noho iloko o ka Ahaolelo matryia o Kuhio. Mahope mai o ka hoohui aina, he kanaka ' Hawaii wale no ka mea i hoounaia i ka Ahaolelo Lahui, a e hoonoho aku ana anei oukou 1 haole ma kona wahi? E hoomau aku i ka hoouna ana ia Kuhio, ka mea i maopopo i ko kakou mau makemake, a o ka mea no hoi e hele aku ana e hoopau i kana mau hana." KA PANE A KUHIO IA MAKALANAHANA. Iloko o na hooho o na lecr huro i ku mal ai Kuhlo e haiolelo, a ma ka olelo mAvaii oia i kamailio mua mal ai, a mahele mai no hoi ma ka olelo hāoie. Ma kania haiolelo pukunlahi ma ka olelo Hawail ua olelo ola aōie ona ku-e ,i ke kohola ana I Elele haole, aka he kona no Makalanahana, he wah\ manawa pokole wale no konai. i noho a\ n«*l n k?». aina, a he uuku loa hoi kona hoomaopopo i ko kakou mau pilikla oloko nel o ka alna. "O ka'u i olelo al," wahi a ka El p le i kamallio mal al e pill ana i ke kaki a Makalanahana e ole'o nei no kona hele haiolelo ma Hawali ame Maul e ku-e ana i ka haoie; "ua pili no ia ia W. R. Kakela, ka Peres'.depa o ka Ahahui Makaainana. no ko.na akea ana e ana ana i ka pono koho baloka o na kanaka Hawaii. O keia ke kahua

0 ka'u mea i kamailio ai, me ko'u hoike pu aku, o keia no ke alahele a Makalanahana e hoopiii mai ai elike me ka Kakela i hoike mua mai ai. A no i ke aha la oukou, ka poe i maopopo i keia mea, e hoouna aku ai i haole i ka Ahaolelo Lahul. "Ua makemake au e pane aku no na mea e hookauhihi wale ia mai nei maluna o'u e Makalanahana, I ka manawa ka a'u e ike ai aoie he haole ma kahi a'u e haiolelo ai, oia ko'u wa e kamailio ai no ka pili i ka ili, a Ina he nui ka liaole, alaila aole au e kamailio pela. Ina eia o Makalanahana maanei, e lawe aku oia i keia mea mai a'u aku. He hoopunipuni! Aole loa au i kamailio i kekahi mea e like me keia e oleloia nei. I ko'u manawa i hele ai ma ka'u huakai kaahele. he hookahl no ano o ka'u haiolelo, a oia no ka'u e kamailio nel i keia po. "Ua olelo o S. Kaloa ka mea e hele pu nei me Makalanahana, ua hookomo aku ka wau he bila iloko o ka Ahaolelo Lahui e hoopau ana i ka pono koho o na Hawpii. J ke"la ame keia la kona kamailio mau*aria i'Ttfla mea, me ka-noho pu no o Makalanahana ma kona aoao, a no ke aha la oia I ku ole ai iluna a hoole i ka oiaio o ka mea e kamailio ia ana? "Aole a'u pane ia Makalanahana no ka ninau o KLuba. Ua maopopo no ia kakou ka hopena e hoea mai ana ma« luna o keia Teritori, ina e hoohuiia ana o Kuba, aka eia o Mr. Makalanahana ke painuu nei iaia iho, a olelo a'e: "Eia au he Elele Demokalaka, a o ko'u ko* lioia ana, ola no ko Hawaii makemake ole i ka hoohuiaina." "Ina paha he Home Rula o Makala« nahana, ina ua kohu loa kona kalele ikaika ana maluna o keia ninau. Na'u anei e hoike aku ia Makalanahana i ka ninau alakai o ka aoao DerpokaraUaNoi ae kona ike i kona aoao iho ma« mua o'u. Heaha ka hana lima hoo» pilikia ole ia? A heaha hoi ka hoopakele ana? Aole anel. ua lawa ia no ka pane ana aku ia Makalanahana? Aole au 1 manao he mau pane kupono e ae kekahi. "Aole au I ike, mamua o ka manao o na Repubalika ola no ka hoohui ana ' mai ia Kuba. Ua makemake loa au e kamailio nui aku, aka aole e hiki. Ma keia wahi ua hiki pono ole i ka Elele ke kamailio no ka eha o kona | puu, a lolhi kana ku ana ua hoomau mai la oia i ke kamailio ana. I "Mamua d ko'u hookl ana i ka'u haiolelo, ua makemake au e pane aku i ! ke kaki a ; ka Nūpepa Advertiser e kā.1 mailio nef no ka miklni. Ina e hele j ana ka Advertiser i Kona, Kau ame Puna, e ike ana lakou ia O. Shipman, ;'Frank Wood ame Kalaiwaa, a o lakou I ka poe na lakou ka mikini i piha me jka huhu. Aole e loaa ia oe kekahl ; hana, ole oe e hoopaa mua i kou inoa maluna o ka pepa inoa o na Demokalaka." Me keia mau olelo hope, ua hoi aku la oia no kona noho, oiai ka puali himeni e mele mai ana« i : KE KAKAOLELO KIWINI. ' Ua hoole'ale'a aku ka Rev. Kiwinl I ke anaina ma kana haiolelo loihi, me j kona heluhelu ana mai i kekahi mau I meie, a e hoopiHpill ana hoi ma na • inoolelo pokopoko. Ma na mea pili loa li ke kalaiaina, he uuku loa kana mea |i kamailio mai ai\ a i ka pau ana o kana halolelo ana, ua hoi kekahl poe, a lohe ole .i na haiolelo mahope mai o ka inoa ana 1 kapa £ku ai maluna o ka Elele Demokalaka, o Make-ka-ma- | naolana-hana. I Mamuli o ka. hiki ole ia W. O. Smlth :ke haiolelo, ua heluheluia mai kana pane i hoomakaukau ai no na mea e pill ana i ka ninau o Kuba e C. H. Ol?on, a malalo iho nei e ikeia ai ua pane la. | O KAMIKA MA KA NINAU O KUBA. ; Ua maopopo no ia kaVou, he mea nui loa k-a hana mahiko ia kakou apau loa. A. ho mea kupanaha. no hol ko ' kau nui ana maluna o keia oihana hooj a o ka rrea oKIo. no I ike'a. o ka I i ike'a iloko o naNmkahlk'

he kanakoiu 1 hala ae nei, mamuli no ia o ka holomua o kela oihana. Na hana hou o ka lehulehu, ka nee mua ana o na hana hoonaauao, ke kukulu ana ia Honolulu, Jia hapa nui o ka noho oluolu ana, e laa pu hoi me ke kukulu ana i ke kelepona, na kukui uwila, na kaa uwila, ame na mea e ae he nui e hoike maopopo ana i ke kuiana holomua, a mamuii mai keia o ka oihana mahiko. Ke kau aku nei no nae na manaolana, aia no he mau hana eaee hoaoia nei, e laa ka hookomo ana i na hua ai iloko 0 na kini ame ka hooulu ana ī ka paka, e lilo ana ia mau hana i mau hana holomua, me ka loaa ana o ka pono i kela ame keia kanaka uuku o kana dala, e komo ma keia mau hana; aka no keia manawa nae, aia ko kakou hilinai kaokoa ana maiuna o ke kopaa, o ka poino ana oia oihana, oia no ka poino ana o ka aina. O ka Lunaolelo Demoka!aka Mr. Makalanahana oia ka mea e kalahea nei ma na mokupuni, me he mea la akahi no a ala mai ka hiamoe mai a Rip Van Winkle, a i ō!e, akahi no paha 'a loaa iala he nuhou ano nui, kona kumu o ke kalahea akea ana aia he pilikia o ka hoohuiia ana o Kuba me Amelika, a ina e hookomo waie ia aku ana ko Kuba kopaa me ke dute ole ia, alaila e pilikia ana o Hawail nei. O na makahiki kakaikahi a ka Lunaolelo i noho ai ma Hawaii nei, aole ia 1 lawa kupono no ka hoakaka ana i ke ano o ka hiamoe ana o Rip Van Wrinkle; a o kana mau mea e kamailio nei no keia mea hou i loaa iaia, he hoike ana ia o kona ike ole I ka mea i hala e mamua. 0 ka poino o ke kopaa o Kuba no konU ae ia e komo wale 'mai me ke dute ole ia, ua'ike maopopo ia no ia mahope mai o kela kaua me Sepanla. Mahope mai o ka pau ana o keia kaua, a i ka manawa hoi e noho Peresidena ana o Makinale, ua walho ia aku na noi e hoopau ae i ka auwe ana o Kuba. Ua hoomauia mai ka hakoko ana.maluna o keia ninau a hiki i ka makahiki 1904, ua hoemiia mai ke dute āna i ko Kuba kopaa i 20 pa-keneta. 1 na manawa no apau, mahope iho o ko Kuba hakokoia ana mai. Sepania mai, i hoomaka mai ai ka hoala nui ia ana o ,ka noonoo no ka .oihana kopaa o keia mau mokupuni; mamuli paha o ■ kela mau hana. ma kela manawa ma kela aina i hooponopono ole ia; ka mea i komo uwaoia ai e Amelika, a e hapai hou mai i ka ninau hookomo wale i na -waiwai, a hoohui aina paha. I ka hoao ana e ku pale i ko Hawaii pono, ma ka mea e pili ana no Kuba, a pela pu no hoi ia Pilipine, o ka poe e ku nei ma ka oihana kopaa maanei nei, ua hana lakou me ka ikaika, a ua hoao hou ma o ka Elele Repubalika la, na alahele like ole o ka aoao Repubalika ame na hope no hoi o lakou, e ke'ake'a ana i ka hoopau ana i ke dute i kela mau aina, a hiki I keia manawa, ua holopono ia mau hooikalka ana. O ke dute e ukuia nei maluna o ke kopaa ulaula he 1.685 keneta o ka paona, ua like hoi ia me $33.70 o ke tona hookahi, e ukuia nei maluna o na kopaa apau e hookomoia mai nei mai na aina e mai. O Hawaii nei, he hapa ia o Amelika Huipuia, aole ona uku i keia auhau dute. O ka hoemiia ana o ko Kuba dute a ka 20 pa-keneta, ua hoemi iho ia i kana e uku nei no ke tona hookahi he $26.96. Ina e hoohuiia ana o Kuba, a ina e hoopauia ana kona auhau dute maluna o kona kopaa, aole ia he mea e hoihoi ia mai ai o ia dute a. kau maluna o ke kopaa o Hawaii nei, aka e pahola laulaha loa akU ana ke ko. o Kuba, a e hoemiia mai ana ke kumukuai maluna o ke kopaa a Ani iho malalo o na lilo o ka hana ana i ke kopaa maanei. Me he mea la ke iml nei ka Lunaolelo, a hoike aku o keia pilikia, he mea ia nana i huli iho nei a loaa iaia, e hoike ana hol, ua makemake ka aoao Repubalika o ka Aina Makua i keia hoohui aina, a o ka mea wale no e pakele ai mai keia pilikia ae oia ka hoouna ana iaia e hoonaauao aku i na kanaka o Amelika, a e papa aku hoi i ka aoao Repubalika. O ka ninau ano nui e oleloia nei, oia no ka noho mana ana o ka aoao Repubalika ma Amelika Huipuia, a ua apono hoi i ka hophui aina o Kuba, a o ka aoao Demokalaka he hapa uuku wale no ia, a e ku-e ana i ka hoohui aina, pehea e hoowahawaha aku anei 0 Hawaii i na pomaikai apau i loaa iala mai ka hooponopono Aupunl Repubalika mai, a e hoouna aku i Elele Demokalaka? Ua like pu ia me kekahi puupuu ikaika nana e pehi aku ia kakou. ' " Ina no e hoohuiia ana o Kuba, aole no ia he mea e oleloia ai, ua hoōpomaikai ia ka papa auhau mai iaia mai. He aina nui o Pilipine, nona na kanaka he 8,000,000, aka aole no i papahi ia aku maluna ona keia pomalkai nui. O ka mea a'u i makemake ai e kamailio nui aku ia oukou oia no keia: Heaha la ia mau poino, heaha hoi na mea pono e loaa ai na kokua nui ana. ua loaa. no ia kakou ka holomua iloko o na lima o na Repubalika, a iloko o ka hooponopono aupuni Repubalika. Ua hooikaika no kakou ma o ka Elele Repuhalika la, a iloko o na pilikia he nui, 'eia nae ua hoauheeia ia mau mea, a ola-nae ka ka Lunaolelo e haanui mai nei i ka malamalama hou i loaa iaia ana e hoakaka nei ma kona alahele. E hoomanao i ka laweia ana aku o ka Lunaolelo imua o Peresidena Roosevelt, a me kona mau maka i alohilohi ( i na manao aloha aina no Hawali nei, ' a hoopuka aku la: , "E Mr. Peresidena, he R6pubalika wale no na kanaka ma Hawaii. He mau Demokalaka kakaikahi no ko laila a o kekahi o lakou, aole he ano nui ma ka hoomaopopo ana, aka nae o na Repubalika, no ko lakou maka'u o apono aku ka aoao Repubalika ame ka hooponopono aupuni Repubalika i ka hooliui ana mai ia Kuba, pela lakou i kapae ae af i ka lakou Elele ponoi a koho mai la ia'u, he Demokalaka hele mai e hoonaauao aku i na kanaka o Amelika, e kapae ae i ka aoao Repubalika, a e hoike aku la oe ia mea." A oial ' aole he hoolohe mai o ka Perea!dena ia--1 ia. ua pahu ino aku la ka Lunaololo i . ke pani puka, me ke kuhikuhi ajia o kona manamanalima i ka Peresrtdena, |me ke ano - llke me Kini. a hooho aku me ka haio'ilo'i o na waimaka: '' | "E hooman&o oe 1 ka'u olek), ina ao!e

oe e hooko ana i keia o'.e'.o a'o, alaila i.kekahi manawa hou aku, e hoouna mai ana !ako s u i Eiele Po.eo R.*ko. He nui ho""na Demokalaka a aia no he mau hoaloha no Ha-waSi iloko oia aoao iloko o ka Ahaolelo L&Hui aka e hoowahawaha mai ana no 'lakou ia kakou, ina e haalele ana kakoū i ko kakou kahua imua o keia poino. Ina e kali ana na Demokalaka maanei, a hiki i ka makaukau ana o na Rcpubaiika e hoouna aku i Demokalaka i ka Ahaolelo Lahui, e kali no lakou a hiki i ka elemakule ana o na hoku o ka lani, a pupue mai ka la 1 ke anu, a hiki hoi i ka'weheia ana o na aoao o ka Buke o ka Olelo Hooholo. Na R. W. Aylett ka haiolelo hope o ia po, a hookuu ka halawai me ka himeni ana o ke anaina ia Hawaii Ponoi.