Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLVI, Number 1, 4 January 1907 — ABE LINEKONA KE KEIKI KUAAINA AMERIKA KA PUUKALAHALA O NA KAUWAKUAPAA PAELE. [ARTICLE]

ABE LINEKONA KE KEIKI KUAAINA AMERIKA

KA PUUKALAHALA O NA KAUWAKUAPAA PAELE.

MOKUNA XXX. KO ABERAHAMA UNEKONA NOHO PERESIDENA ANA. ■ A ma ia la hoi o lanuan, hoolalia aku la oia 1 ua kukala nei, e Sookuokoa ana ia lakou, a e noho lanakila hoi maluna ae 0 aa ehaeha he nui wale o La hooluhiia, ame ka ihana ino wale ia e na Haku aue he mau holoholona la. » Oia no ka Aberahama hana nui i mahalo loa ia e jla kanaka iini Xaokoa apau 0 ke ao nei, 0 ka hoalaia ana mai hoi o na kauwa āoolulii, 4,000,000 mailoko ae o ka lepo o ka noho pio ana, a i ka lanakila nui o ka nolio Kuokoa ana, a lilo lakou i poe Kuokoa, a like no hoi ko lakou "kulana 0 ke ola ana, me ko na ili keokeo, aole e iooluhi wale ia. A i ka lohe ana 0 ka Akau i keia kukala ana o Aberahama Linekona, hauoli nui loa lakou, a ike pono iho la no hoi •la, o keia mea ana i hana ai, oia no kekahi mea e kokua nui ia mai ai keia kaua weliweli ana, me ka poe kipi. Mahope koke iho no o ia manawa, hoolaha hou aku la no oia i keka.hi kukala e ae, e paipai ana i na koa o Huipuia, e malama pono loa i ka la Sabati, aole e kaua ma ia la; o keia kana liana nani loa, e lanakila maoli io ai kona aupuni, 0 ka malama pono 5 keia kanawai 0 ke Akua, me ka maluhia loa, (a 0 ka mea apau a £e Akua, me ka maluhia loa, a o ka mea a mau mea paha hoi e ttn-€r maoli ana i na kauoha apau a ke Akua, ame kona makemake, ea r ke hea mai nei oia, ma o ke Kaula la: O puka mai ko'u ukiuki e Kke me ke ahi, a a hoi, aole mea hiEl e kinai ? no ka hewa o ka «nkou hana ana, ler. 4:4 hapa hope.) Pela no ka Wasinetona hana ana, i ka wa o ko Amerika Kaua Kuokoa ana, a lanakila iho Ia oia maluna 0 ko Beritania poe. A ma keia mea ea, ke ike nei kakou iko Aberahama Linekona iini qui ana, e malamaia na Kanawai 0 ie Akua.ma ka aina. Mamuli o ka hoomanawanui ana o ka Akan, a me ka lokahi pu 3»oi o kona poe, ma ka ihooikaika maka'u ole ana e hoopio i ka poe 3ripi, ua ko no ia mea, mahope iho 0 ka pau ana ae o na makahiki *lia. A i ke kaua ana hoi, loaa hou mai ka nui 0 na Papu o ka Hema ihao ai, i kona haalele wale ana hoi [ ka Hui, a hahai aku la maliope • ke kipi, pio na pualikoa he nui, lilo mai hoi na Awa kumoku, ame na kulanakauhalo lie lehulehu wale. I ka makahiki 1804, koho hou ia ih(T la no o Aberahama LineKona i Pefesidena, no na makahiki hou aku eha, a i ka malama no fioi 0 Maraki 0 ka makahiki 1805, kona Poniia ana. I ka malaina aiai hoi o Aperila, o ia makahiki no lilo mai la ke kulanakauhale Poo Anpuni o ka llema, oia hoi 0 Kikemona iloko 0 ka lima o Generala Kaliini, ka Alihikaua nui o ka Akau. A i ka lilo ana mai hoi, hele akn la o Aberahafria Linekona malaila e makaikai ai i ke kulanakauāale o ka Hma. Hauoli loa na Nika malaila, aole o kanamai, i ka lalawai pu ana me ke Alii nui o ka Akau, ke kanaka hoi nana lakou Sbookuokoa mai, a pau kona halawai pu ana me hikou, alaila hele aku Ja 110 hoi oia e makaikai i na pualikaua 0 ka Akau. A i kekahi la. hoi, halawai pu oia, a lululima pu me na koa eono tausani, me le aloha nui, oiai hoi, o kona ano mau no ia, o ka oluolu ame ka launa ana me kela alspe keia mea. la manawa no hoi, makaikai oia ma na wahi apau o na kaua aui i »hooukaia ma Vireginia, a i kona hoi ana aku i Wasinetona, Jblie iho Ia oia i ka lilo ana 0 ko Generala Li pualikaua, iloko o ka linia o Generala Kalani, oia no ka hope lōa o na puali kaua a ka Hema i lilo mai i na koa o ka Akau, a ma ia lilo ana hoi, pau iho la ie kaua ana. I ka la 21 0 lulai, hooukaia kekahi kaua weliweli loa ma kekahi «eahi o Vire};inia, i kapaia o "Bull llana," a ua pio ka aoao o ka Alan, a 110 keia pio ana, nolaila hoi, hauoli loa iho la ka poe o ka Heina, aka ea, ua waiwai 110 nae ka Akau, oiai hoi; he manao kuliifiewa wale no ko ka Hema poe, nolaila, nianao iho la lakou e lanakila koke no ke kau.i aku. Ma keia pio ana hoi 0 ka Akau, ua ikeia, e kamau loihi loa ana nv ke kaua ana me ka weliweli, nolaila hoi; mahualiua liou ilio la 2o lakou hui lokahi ana ame ko lakou hoomanawanui ana hoi, e hoopio hou i keia kaua ana. A he oiaio no hoi, me ka maniW lokalii no, ia hana ana a ka poe o ka Hema i ko lakou kaua ana piai i ke Aupuni, mau no hoi ko lakou kaua ana mai i ke mau no hoi Xo lakou hoomanawanui ana mai i ke kaua, iloko 0 na makaliiki eha, iwaena 0 na pilikia Jie nui wale, oiai hoi; ua paniia ko lakou mau Awa kumoku, ua poaiia lakou apuni e na mokukaua ame na pualilaua o ka Akau, aka nae, ua alakaiia ko ka Hema poe e na kanaka akamai loa ma ka hoopuni ana hoi i ka manao o ka lehuleliu. Nolaila, hoopunipuni aku la na Luna alakai i na kanaka, me ka ®lelo mui ia kakou, e pepehi, a e luku maoli mai ana no hoi ia kakou, «hao wale ana i ka waiwai, a e kaili wale aku ana hoi i na'Nika;" IK'la ilio la no ko lakou hoopunipuni wale ana i na kanaka o ka Ilema. O ke kumu oiaio, oia no ka hoopio ana i ka poe kipi, e kaua ku-e mai ana i ke Aupuui 0 Amerika Huipuia, ame ka hoihoi anji mai hoi i na ]\[okuaina ileko 0 ka Hui. Ma keia kana Kipi Nui ana, he kakaikahi loa ko ka Hema mau mokukaua, no kn mea hoi, ua pani paa ia na Awa kumoku apau o iikou e na aumokukaua o ka Akau, a ike lakou i keia pilikia, nolaila loi, kena. aku la lakou i kekahi'mau īnoku manuwa o lakou, e hao wale i na moku kalepa o Amei'ika Huipuia, a e puhi aku lioi ia laiou i ke a<lii. Ma Enelani 110 kalii 1 kapiliia ai ka nui 0 ua niah moku po-wa la, a ua hoolakoia 110 hoi me na luina I?eritania e holo ana malalo iho o ka Ilae 0 ka Hema. Ua hiki -aku no keliahi 0 ua maii moku po-wa la ina ka Akau 0 ka Moana Takipika nei, a ua wale aku hoi i na moku okohola.i ke ahi. Aole i nui ke kaua ana i ka makahiki 1801, e like pu me na niakahiki ekolu, me ka liapa mahope iho, aka, mau 110 nae ka manaolana ana 0 ka Akau, a ua lioopioia no hoi, a lioi hou mai la kekhhi mau Papii a' ka Ilema i hao wale ai, i ka hoomaka ana o ke kana. la manawa, ua hooliloia o Kikemona, ke kulanakauhale 0 Vireginia, ikuianakauhale Poo Aupuni no ka Hema, a iwaena 0 na Poo Aupuni elua, 0 Wasinetona aine Rikemona, i houluuluia ia ai na puali kaua 11 ui 0 kela aoao keia aoao. O ko ka Hema pualikoa, ua waihoia malalo iho o Oeneiala Li, he Alihikaua akamai, a o ko ka Akau poe koa hei, ua waihoia inalalo iho o Generala Makalelana. I ka ma kahiki 1802, kaua pinepine no ua mau pualikaua nui la 0 ka Akau ame ka Hema, i kahi manawa. e pio ana keka«hi aoao, a i kekahi manaAva hoi e lanakila ana kahi aoao. Ia makalūki no hoi, ua hookumuia kekahi ano hou o na mokumanuwa, oia ka uhiia ana a paa me ka palehao, i ole e nahalia i na poka. Ia manawa. kapili ka Hema i k'ekahi moku nui o ia ano ma iekahi awa kumoku o Viregiriia, a Rapili no hoi ka Akau i kek.āhi wa-hi mokuhao liilii, i kapaia ka "Monita. v I ka la ehiku o Maraki, 2862, puka mai la ua moku hao nui la 0 ka Heina, e kaua mai me na moku 0 ke Aupuni, e pani ana i ke Awa, a ma ia la no hoi, hookahi manuwa o ka Akau i hoopoholoia e ia, iloko 0 ke kai, a hookahi hoi ililo maoli aku, a puhiia i ke ahi. Ia po iho nae, hiki mai la kahi

mokuhao uuku o ka Akau, oia hoi ka Monita, a i ka puka hou ana mai o ua mokuhao nui nei o ka Hema, o ka Merimaka hoi, kaua po laua me ka ikaika, iloko o na hora elua, ka moku nui me kahi moku iki, a palahi'a wale no na poka ma na aoao hao, me ke komo ole aku iloko, aka lele aku nae kekahi poka o kahi moku iki, a ku ma ka lioe* uli o ka Menmaka, a nahaha liilii iho la, a ua oki e holo kiki ana iloko o ke Awa kumoku o Vireginia e kapili hou ai, ("akaka no iioi ua nui pu maia, he olohaka o loko," wahi a ka olelo.) Mahope iho i ke kokoke ana e lilo pio ia Awa i ka Akau, hoo-pa-huia iho la na moku hao nei, ka Merimaka, e ko ka Hema poe, i ka pauda. no ka manao paha hoi, 0 lilo i ka Akau. A no keia kaua ikaika ana o ka Merimaka me ka Monita, nolaila hoi, hooholo iho la ka Aehaolelo 0 Amerika Huipuia, e kapili hou ia kekahi mau mokuhao, a kaulana loa iho la keia hana a ka Akau, maliope iho, nolaila, kapili koke iho la 0 Beritania i mau mokuhao nona, a pela no hoi kekahi mau Aupuni e ae o Euiopa. I ka makahiki 1802, hoomaka iho la ko ka Akau poe i ka noonoo ana ma keia Kumumanao: Heaha la ka pono o na Kauwa o ko ka Hema poe? l T a ik»* pono 0 Aberahama Linekona, i ka hoomaka ana o ke kaua, a o kekahi .hope o ko ka Hema kipi ana oia no ka hoo- J kuokoaia ana o na kauwa apau malaila, no ka mea hoi; ma ke kipi I ana o ko ka Hema poe i ko lakou Aupuni, ua lilo maoli ko lakou waiwai apau i ke Aupuni, a i ka lilo ana mai hoi o na kauwa, o ko lakou hookuuia ana no ia, a lilo i poe kuokoa; nolaila, ma ka la 22 0 Kepatemaba, o ka makaliiki 1863, kukala iho la o Aberaliama Linekona. e hookuuia na kauwa apau, mahope iho o ka la 1, o lanuari; a hiki mai la ka inanawa ana i olelo ai, hoolaha aku la oia i kana olelo, e hookuokoa ana ia lakou (e like me ka mea i hoikeia mamua ae nei.) I ka malama o Novemaba. 1862, hoahemoia aku la o Generala Makalelana, mai kona noho Alihikaua ana no ke Aupuni, no ka mea na noho wale oia me ka hana ole, iloko 0 na malama eono o ke kau, me kona pualikoa nui, oiai hoi; he manawa kupono loa ia no ke kaua ana. Paipai pinepine aku 0 Aberahama Linekona ame ke Kuhina Kaua pu iaia, e hoolalelale, e kaua aku me ka enemi, aka, hoolohilohi nae kela, e hoapaapa wale ai, a kokoke mai ka hooilo, alaila hele, a no kona -hoohakalia wale ana i ka hele aku e hoopakele i ka enemi i ka manawa malie, nolaila hoi; ua hoohewaia oia, a ua hoopania kona noho Alihikaua ana, a pani koke ia kona hakahaka me kekahi Alihikaua e ae. .... I ka makahiki 1863, hahana loa ke kaua ana, a pio pinepme hoi ka poe o ka Hema i ke Aupuni. Ia makahiki no, .holo ka manao 0 Aberahama Linekona, ame ka Ahaolelo, e lioolimalima i ka l>oe kauwa i hookuokoaia i mau koa no ia mea hoi; komo nui mai la na Nika, i mau koa, a mahuahua loa mai la na puali kaua o ka Akau. Ia makahiki no hoi, liooikaika nui na koa o ka Hema, e lawe aku i ke kaua ana ma na aina o ka Akau, nolaila lioi, komo aku la 110 hoi ko Generala Li puali kaua, ma Merelani, a malaila aku hoi a i Peneailevania; a ma ia walii. halawai pu lakou me ka puali nui o ka Akau, 1 hoolalelaleia mai Vireginia mai, ka puali kaua hoi i kapaia <lPotomaka," hooukaia kekahi kaua weliweli loa malaila, aole o kanamai ka liahana, a pio hoi ka Hema, hooauheeia, a hoihoi hou ia hoi 0 Generala Li iloko 0 Vireginia. Ma Kenetuke ame Tenesi, hooikaika nui no na kipi, kokoke lakou ekomo aku i Ohio, aka, halawai e nae lakou me na puali kaua lio 0 ka Akau malaila, a na hoopioia a kipakuia lakou mai Kenetuke aku, a kokoke hoi e lilo ka Mokuaina okoa 0 Tenesi i ko ka Akau poe koa. I ka makahiki 1862, lilo mai la ke kulanakauhale o Nu Oliua i na mokukaua o ka Akau, oia 110 kekahi kulanakauhale nui 0 ka Hema, a ua j)ookela nui hoi kona waiwai mamua o ko kekahi mau kulanakauhale e ae 0 lakou. I ka makahiki 1863, pio īoa na papu o ka Hema, ma ka muliwai o Misisipi, a lilo okoa mai no hoi ia muliwai i ka Akau. O *a Mokuaina 0 Misisipi ka i aneane lilo loa, īloko o ka lima o Generala Karani, ka Alihikaua nui 0 ka Akau, ma na Mokuaina Komohana. I ka hoomaka ana o ka makahiki 1864, lana loa ka manao o ka Akau 7 e pau koke ana ke kaua. O kalii o (4enerala Li i kaua pu ai me na puali kaua o ka Akau, ma Penesilevania. ua hooliloia i pa kupapau 110 na koa i make malaila, a i make hoi ma na wahi e ae. I ka lioolaaia ana o ua pa kupapau la, liele aku la o Aberahama Linekona malaila e ike ai. A eia no kekahi liapa 0 kana ha'iolelo ana malaila, ia ia. »He kanawalu-kumamahiku na makaliiki mamua aku nei, ke kukulu ana o ko kakou niau Kupuna i ke Aupuni, maluna iho o ke kahna 0 ka Nolio Kuokoa ana. Ano hoi, ua looliia mai kakou i kekahi kana kuloko nui, e lioao ana hoi, ina palia e mau ana ke Aupuni e kukuluia ma ia mea. Ke halawai pu nei kakou ma kekalii kahua o ia kaua, e hoolaa lioi i keia walii e moe nei kupapau 0 na koa i haawi aku hoi i ko lakou mau ola makamae, i ola 110 ke Anpnni. A he mea kohu pono loa hoi ia kakou, ke hana i keia mea, aka, ma ka oiaio maoli, aole e hiki ia kakou ke hoolaa i keia pa kupapa, oiai hoi, ua hoolaa e ia aku ia e na kanaka wiwo ole, na mea ola ame na mea make, i paio pn maanei nianiua loa 0 kahi mea liilii a kakou e hana nei. E hoopoina koke ana 110 kakou, aka, aole loa e lioopoina j ia ana ka lakou mea i hana ai maanei. O ka kakou no nae, oia no. ko kakou hoolaa ana ia kakou iho no ka hana i koe, a lakou i hooikaika ai, —i hoomahuahua ia ae ai hoi ko kakou hooikaika ana e hoo-

hanau hou ia keia Aupuni i ke Kuokoa ana, a e kinai ole ia ko u lehulehu hoomalu ana ia lakou iho, mai ka lionua aku." I ka maiama o Maraki o ka niakaliiki koho ih<» la „ .vin> rahama Linekona ia (»enerala Kalani, i Alihikaua nui no ke Aupuni a hoonohoia iho la oia maluna ona pna 1 ik<ia apau o Anierika Hui puia.no ka mea, ua iko pono ia ko Oonorala Kalani akanmi lon, rua kona kaua ana, a ua mahalo loa ia no hoi oia o ka poe apau o kn Akau. Ma na kaua ana apau ana i hoouka ai, aole loa hooka.hi onu pio ana. Ama kana mau hana ana no hoi apau, ua ikoia he kanaku hoopapau loa oia ma kokahi moa ana e hana ai. Eia no hoi kekahi; ho kanaka akahai loa o Kalani. Ma knna mau hana apau, aole ona hooio iki, aole no hoi i like iki rae Uen<» rala Makalolanu, ka Alihikaua hoolohilohi, eloeleu ole'i ka hana nui i hooiliia aku maluna ona. Iloomaka koke iho la no oia e hooponopono i ke ano o ke kaua ana e pono ai ka mnkahiki 1804, a o ka la nakila no, ka hua maikai o kana hooponopono ana. I ka malama o Mei, hoomaka iho la ko ka Puali o ka Potomaka liele ana imua. O ka puali nui oka Heina, oia no ko Oenemla U puali. ka Alihikaua pookela hoi o lakou, ni« keia pualikoa ko ka Hema hilinai nui ana, me ka manaolana, a ina hoi e pio oia, aole mea e ae nana e hoopakele ia Hikemona. ko lakou kulanakauliale Poo Aupuni. a o ka nawaliwali no ia o na puali o ao, ke pio o Oenerala Li. a ke lilo aku hoi o Kikemona i ka Akau. I ka hele ana aku o ka puali nui o ka Polomaka, e kaua pu me Oonerala Li, aia hoi, ua hoounaia kekahi apana ma na mokuahi, e kaua mai ai ia Rikemona, ma ka hema mai. Ai ko Oenemla Kalani halawai pu ana hoi mo ko Oenomla Li puali ma Vireffinia, hooukaia na kara weliweli aka, mamuli o ko Generala Kalani hoomanaA'aiuui loa ana, mau no kona liole ana imua, aine ko Oenemla Li hoemiia ana lioi i hope. Ikawa e kaua ana laua, ua hoounaia ko ka Akau mau puali kaua lio, e lioopuni i ka enemi, a e wawahi hoi i na alanui kaaahi, mai Kikeinona mai i kaawale aku ko Oenemla Li puali mailaila aku. Aole nae iko ia hana. aka hooauhee no nae lakou Ika puali kaua lio o ka Hema, i ku e mai, a hele aku la lakou a kokoke loa i Kikemona, alaila, liui iho la me ko ka Akau puali, ma ka liema ae, aia hoi, hikilele ioa ko Kikemonu poe no ia kokoke loa ana aku o lakou. *Ma ka hema ae o Kikemona, aia no kulanakauhale i kapaia, o PetorHburp—Hooikaika nui iho la ko ka Hema poe e hoolilo ia wahi i mea e ke'ako'a nui aku ai i ka hookokoke ana mai o na puali kaua o ka Akau i Kikemona, oiai hoi, ua hoolukoia, a ua hoomakaukauia keia wahi kiilanakauhale o PeterHbura me na papu, na pukuniahi ame na koa hoi he nui wale. I ko Oenerala Kalani liooke ana mai ia (lonemla Li, aia hoi, mau no ko laua kaua ana a hiki loa aku i Hikomona, aka, ua ikt> maopopo ia, mainuli o ka hooikaika nui ana o Oonehila Kalani ia manawa, ua hoopakeloia ka Lahui mai ko kaua loihi lou ana mahoiH» aku, oiai hoi; ua paa ko Oenemla Kalani manao e hoomanawanui loa no iloko o na pilikia he nui. i ka ua, ke unu, ame ke kookoo, a lilo mai ke kulanakauhale o Hikemona, a pio loa hoi ka enemi, I ka hala ana ae o na pule eono, mai ka hoomaka ana mai o ka puali o ka Potomaka e hele imua kipaku loa ia aku la ko Oenemla Li puali, a hiki loa i Hikemona, a o ka liana nui hoi a Oenomla Kalani i koe, oia no ka hookuke loa ana ia Oenemla Li ame ka lioopio ana hoi Potersburp, ame Hikeniona, a o Oenemla Li ia manawa ua emi loa ihope. a e poai puni ana hoi oia i ua mau kulanakaulinie la, me kona puali nui, e pale aku ana ia Oenemla Kalani ka mea e hooke mai ana iaia mawaho mai. I ka makahiki 18G4, ka manawa hoi e koho hou ia ai i Pere*idena no Amerika Huipuia, noonoo pono iho la ko ka Akua poo no keia mea, no ka inea hoi; he mea nui ia, a kaupaona iho la lako» i ke ano o ka Aberahama Linekona «liooponopono ana i na oihana kulo ko ame na oihana kuwaho pu o ke Aupuni. kona akamai hoi ame kona makankau pu ma na mea e pili ana i ka pono, ame ka pomaikal o ke aupuni ame ka lahuikanaka, kona inii paa e liookoia ka makemake o ka leliulehu, a e hoopakeleia hoi ka inoa maikai o ka iahui, mailoko mai o kana hooponopono ahonui ana, i olt» ai hoi. e kaualakoia ka hae nani o ke Aupuni e ka poo kipi, ilalo i ka lepo. Eia no hoi kekahi kuniu o ko lakou nana ana iaia i Pere«idena no lakou, no na makahiki hou aku olui; he kanaka oia i nina ma kn hooponopono ana i na mea e pono ai ke kaua, ame ke Aupunl pu, i ka wa oke kau>i. nolaila. pono no iaia ke alakai aku ika !ahui. a pau ke kaua ana mamua a<« o ka hooili ana aku i keia hana ko'iko'i loa maluna iho o kekalii kanaka e ae, i maa ole, a nolaila hoi; he oiaio, a he pili pono maoli no kana mau olelo, mahope iho i kona wa i kohoia ai i Perosidona: "Aole pono ke kuapo lio i ka w# e auhele aua i ka muliwai." Aole i pau.