Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIII, Number 18, 1 May 1908 — E HOIKE I KA MEA POLOLEI AOLE O KA HOOPUIWA I KA LAHUI. [ARTICLE]

E HOIKE I KA MEA POLOLEI AOLE O KA HOOPUIWA I KA LAHUI.

| He mea pono i ka lahui Hawaii ke ' hoomaopopo i ke alahele a na Repubalika e makemake nei e hoopoino ia kakou, oia ke kinai ana i ka olelo I Hawaii aole e lawelawe ia maloko o ko kakou mau hana Ahaolelo. O kela noi umiapuaa no a ka Elele Kuhio i ka Ahaolelo AmeHka i umi wale no makahiki e mana ai ka olelo Hawaii ma na hana oloko o ko kakou Ahaoieio, oia hookahi no ke alahele a na Lunamakaainana Repubalika i lawe mai ai ma ke Kau i haia no ka hoopiiikia ana i na Lunamakaainana Ha>'aii i lawa ole ka makaukau olelo Beritania. Ua hoohoio na Senate e kapae i ka, lawe ana i Maheieoieio no la Hale, a ua lawelawe ia na hana apau a na* Senate me ka unuhi ole ia. Ma ka makou hoomaopopo nae, he po» hapa ike Berftania no kekahi o ua poe Repubalika la, e hikl ai no ke rula ia e ka poe ike olelo Beritanla maoli a hiki i ke ku-a-kii wale ana. A me ia ike no i ka hemahema, hoopllimeaai aku la no. Ua hoao pu ae no ua poe Repuballka nel ma ka Hale o na Lunamakaainana ia ano hana lokoino, aka, ua hoopahu'a la mamull o ke apono ia ana o ka Rula Ahaolelo o 1905, I noi ia mal e ka Moho Home Rula, ka Hon. H. M. Kaniho, a kokua ia e Hon. S. K. Mahoe, a maloko o la mau rula 1 ae ia ai ka lawelawe ia ana o na poe maheleolelo. Aka, ina 1 ku-e ka hapanui o na Lunamakaalnana I kela mau rula, lna aole e koKo ia o Loio Abr. Kaulukou Opio i Maheleoleio no ia Hale ma ke Kau i hala, a aole hoi e hiki ke lawelawe ia na hana o ia Hale ma ka olelo Hawaii, a o ka pillkia no la o na poe ike olelo Beritania ole. Mamull o keia ike ana o makou I keia hana ino a na Repubalika e hoouna nei i ko lakou Elele i Wasinetona, | he mau wahl makahlkl wale no koe a hoopau ia ka olelo Hawaii ma ko kakou Ahaolelo, a pela no hol me na j Moho Repubalika maanei, ua ulu mai ka manao ia makou e kau leo aku i ka lahui mai Hawaii a Kauai, e alea» hele a e noonoo pono ina he minamina ko oukou I ka qlelo kumu o ko ka#o\» alna no ka hoomau ia o ka olelo makuahine iloko o ko kakou Ahaolelo» alaila, he mea pono ke koho r Moho ma ko ka lahui aoao. O ka makou ia e koi aku nei, a o ka oukou no paha ia e hoomahuakala mai nei, aka» aia iloko o ko oukou poho lima ka mana koho ,balota no ka hoomau ia o ka oukou olelo makuahlne ma na paia o kela Hale Kaukanawai, a i ole, no ke kaia paha i ke pohuehiie e nalowale no ka wa mau loa. O ka ike ia mal o neia mau hana ma ko kakou f Ahaolelo, he kumu no ia no ko AmeriI ka poe e ae ole mai ai e hoomau hou ! aku i ka olelo Hawaii. Aka, na ka lahui ia e ike mai, owai la ka poe aloha lahul oiaio, o makou paha, a o lakou la paha? | EIA KA OIAIO. O ka mea olaio, aole loa I hanaia kekahi mea e like me ia i kakau ia ma ka Home Rula f a o ka olato i ike ia ma ka moolelo o ka Hale Ahaolelo, oia no ke noi ana o Hon. A. S. Ksleiopu i kokua ia e Hon. Wm. J. Shei-« don e hoomau ia np. rula o ke Kau i o 1903, aole hoi e like me ka Home Rula na Hon. H. M. Kaniho ame Hon. S. K. Mahoe. (E nana ma ka Buke Moolelo o ka Hale ma ka aoao 3 o ke Kau o 1907.) A o ka mea olaio, aole o na Rula o 1905 ka mea i nol ia aka, o na rula o 1903, a o ka mea olalo, aole loa I hana na Lunamakaainana Repubalika 1 kekahl hana lokoino ma ka hoonele a hoao e hoonele I ka makemake i Maheleolelo, oiai, lna 1 hana ia kekahi meV o la ano, alalla, no ke ake e pilikia o Hon. Kaniho, Alawa,

! Mahoe, Keouli ame Kahana. ua hooi pilikia iho la ua poe lU'Puhaliku Ju i ia l:\kou iho no, oiai, aia o Hon MoaI nauli, Pali, Kaluna. Kalama. Waiw.iij ole. Leleiwi. Nakaleka ame Kal«-o ii<»ko o ia paiki hookahi he ik«> olv i k.i olelo Beritania. Me he mea la e i mai ana o Home liula no k;i nianao ino a I kalohe o na Repubalika i na hoahanm. Home liula iloko o ia Halt*. nolaila. ua inanao e hookau ka hoo|>i\"i malu- , na o ia mau Home Rula ma ka h<»onele ana i ka Maheleolelo, a iloko o ia ake e hana pela, e hoonele pu ana 1 na pouhana o ia aoao Repubalika | e like me Moanauli, Paii, Kaluna. Wai-1 waiole, Kalama. Kaleo a he lehulehu aku ia pono h'ookahi. "Mai hoopuiwa wale no oe e ka makamaka Home Itula l ka lahui i ka mea i hana ole ia. ' Mal kinohi mai o ke Kau o W1 ka j hookohu ia ana o la mea he Mahele- j olelo a hiki no 1 ke Kau o 1907. a pv la | aku ana no ke Kau o 1909, koe waie no keia ina he ake na Lunamakaainana l ka olelo Beritania me ka makaukau o ka Lunahooponopono o ka Home Rula, alaila, aia no ia lakou k? kuleana e kapae ae ai I na Maheleolelo, olal, aohe wahi o ka Maheleolelo I ka poe Lunamakaainana i ma» kaukau ma na ano apau i ka olelo Beritania, aka, ina no e komo hou o Hon. H. M. Kaniho, S. K. Mahoe. D. Alawa, S. K. Kahana, J. W. MoanauH, P. Pali, J. Kaluna, J. Kalana, M. P. Walwaiole a pela aku, alaila e koho hou ia ana no I Maheleolelo. aole ia he ninau hoopaapaa. Aohe a'u kamaIlio no ka Senate o 1907. Ina makemake no la Aha e kapae I ka Maheie» olelo no ka makaukau no o na hoa 0 ia Aha I ka olelo Beritania, no lakou no ia kuleana, aka, me he mea la no ke ake no e hoemi 1110 ko lakou kumu 1 hana ai pela, a no ka makaukau no o Makekau ma I ka olelo Bertainia. Ma ka Hale o na Lanamakaalnana he $10 o ka la ka uku o ka Maheleolelo. a oia huina dala ka mea i haawi ia ia Abr. Kaulukou' Opio no ia hana he Maheleolelo. He €0 la o ia Kau o 1907 ma ka $10, a ua loaa ka huina he $600,' a loaa pu no hoi ke ola malkai ia hoapaahana o ka Hale, oiai, o na hoa o ka Hale e loaa ana he $400 wale no. Ua oi aku ka mahuahua o na dala e loaa ana I ka paahkna mamua o ka hakuhana. Aohe no he hoohalahaia ma ia mea, oiai, ua hooko ia ka makemake o ka poe ike ole 1 ka olelo Beritania ma ka uku ana no ia poho i $10 o ka la no kekahi kanaka makaukau ma la hana. A e hoomau ia aku ana no keia uku Maheleolelo ina no e hoouna ana ka lehulehu I na Lunamakaainana ike ole I ka olelo Beritania i kela ame kela Kau o keia mua aku. Eia no kekahl: Ke kalele.nei ka Home Rula ma ka Bila Kanawal a ki Elele i lawe al imua o ka Ahaolelo Lahui I kulike ai me ka Olelo Hoohoio a Pulaa ma ke ano e a'o mai ana, a oia Bila Kanawal ela no ke mana nei, a iloko o 10 makahikl io e pau ai ka lawelawe ia ana o na hana olelo Hawail maloko o ka Hale Ahaolelo. O ka mea olalo, ua make no ia Bila a ka Elele iloko o ke Komite. Aohe BUu Kanawai o ia ano I ola a lilo i kanawai i keia manawa. Mai ol aku ka malkal ina I hooholo ia ka Blla Kanawai a ka Elele i kauoha ia ai malalo o ka Olelo Hooholo a Pulaa, no ka mea, ua ike pono au i ka pillkia o na hoa o ka Hale i ike ole i ka olelo Beritania e hele ana I ka poe ike «. hana mai i na Bila Kanawal, na Olelo hooholo a pela aku, oiai. o ke K«nawai Kumu I olelo ia na WUlkoki i hooikaika. Penei ka olelo o ka Pauku 44: "E lawelawe ia na hana apau iloko o ka Ahaolelo ma ka olelo Enelani." I ole no nae keia Pauku loaa ai ka hana a na Loio Hawali o Honolulu i ma- ( kaukau i ka oleio Beritania, oiai, la lakou I holo ai na hoa ike Beritania ole e haku mai ai i na Bila Kanawai, na OJelo Hooholo a pela aku. Aohe pilikia o ka Hale Ahaolelo I ka ninau Maheleolelo, aia ka pllikia o na hoa Hawaii ike ole i ka olelo Beritania i ka hoollmalima I ka poe ike olelo Beritania no ka haku ana i na BHa Kanawai a peia aku. O ka olaio keia.— Ka Hoku o Hawaii. - - -