Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLVIII, Number 8, 23 February 1912 — E KULANA HOOMAKAULII AME KE KUPONO [ARTICLE]
E KULANA HOOMAKAULII AME KE KUPONO
(Hoouaaiau) WaiM « X«aa. ai iito k« Kamowai wai i Hookafaa»ia. Mahōpe 'iha o k« ku aaa o ka aluAai. « aia raat ai ks aīaiu i piii i na 4)Lah*le e boea isa.i ai na loaa a k ©,fe ;& al*bele paha e koo.ako asa »i i kr aa.a*raiwas e boohana;a ai no k* kaeakao&aie aiee ea hoolilo komao. E i««a na hoake iio ka hooliioia aru aka o tia <la.la oo a3k hana. bou paaman, i!o--ko o oa aie t bonaia o ke kal&nakaua!e, i loaa hol ka waiwaiio i ke kuianakauhale, e iike m* keia ma ke aoo :ioohalike; na n«rapo t ka pono wai, na :cn!3, na paka. na aiauui a pela wa?e ika. Ua ikeia keia maa n'man ma ke niio ke 4 *kamtttraiwai 1 ooohuiia," a e koi &na ke kalana waiwai o ke kaiaeakauhale .aole e pono e hoopakaia akn ia maa bona hoaie no ka malama waie ana no, a i oie no na hoolilo paaaiau, koe waie no iioko o na manawa iupiUkii. Pehea la ka palena a oa \M};uni kulanakauhale o keia maa Mokupuni, a o ka 0! loa akn o Honolula nei, i hookaawale ae ai i keia papa o na loaa no ka halawai ana aku me na pilikia inawaho ae o na kuoa hou paamau, he ninau ia i lilo i mea kamailio rtuīa. Eia hou kekahi ma ka hana boomakaulii pili i ke kulanakanhal» ua «*eia ka pono ole maoli a ua ikeia ka loaa pinepine 0 na nianawa inaikai i oleloia ae no ka hoohiolo ana, manmli o ke ano 0 ke kuaiia ana o na lako. He mea pono e nanaia na kumukuai ame na ano o na waiwai e ka mea hookaa auhau, a i ole e ka mea paha nana e hana ana, i hiki ai ke huii ponoia aku ka epa maloko o ka buro kuai o ke knlanakauhale i ke kumu o ke ala ana mai 0 ka pilikia. Ke Ano e Malama ai i ea Helu 0 ke Kaianakanli&le a e Hoohui i ko Kumulilo. O kekahi o na mea kupono loa iloko o ke kulana hoomakauhi ame kupono, 0 ia no ka hoolilo ana i ke ano o ka inalama ana i ka helnwaiwai o ke kulanakauhale maiuna 0 ke kumukuai i hoohuiia. O ka Buro Helu ka mea mua 1 hoomaopopo i ka waiwai ame ke ano nui o ka loaa ana he mau hoike i hoonohonoho papaia, a mahope mai o ka 1903, ua ikeia ke kupono o na hoike oihana 0 na kulanakauhale apau maluna o keia mau laina. Ua kau aku keia ano 0 ka hoohana ana i na helu wai« wai, aole wale e hooili ana i na koikoi, aka e hookupono ana i ke ano 0 ka lawelawe oihana āna a e upiki mai ana i ka hoomaunauna wale ana. Aole i maiamaia ke ano o ka hoohana ana i na helu 0 ke kulanakauhalo me ke ano o ka malamaia ana o na buke kaiepa waiwai a pela hoi me na moolelo o ke kumukuai o ka halehana. Mamuli o ke kau papaia ana e ka Buro Helu na waiwai 0 ke kulanakauhale, ua hoike mai ia i ke kupono o ka hooponopono aupuni ana ma ka aoao o na luna aupuni kulanakauhale, a he ano hoi ia 0 ka malama ana i hui likeia; aole wale i haawi aku i ka mea hookaa auhau i ka ike e pili. ana i ke kulana waiwai o ke kulanakauhnle, e loaa ai ka makaukau ma ia ano no ka hooponopono aupnni hoopaapaa oleia. E kaupapaia ana na mahaloia o ke kuianakauhale me ka hoopaapaa olei. £ k&upapaia ana na loaa ame na uku ana( a i ole na loaa makahiki ame na hoolilo) 0 ke kulanakauhale maluna o kekahi mau kahua maamau ma na alahele hookumumua, i hiki ai ke ikeia ka pili ana o na hoolilo 0 ke aupuni ame ka mahele hooponopono aupuni iioko o kekahi kulanakauhale no ka hoohalikelike ana akn me na hoolilo 0 kekahi mau kulanakauhale e aku. Uā kakoo likeia keia ano o ka hoonohonoho papa ana e ka Ahahui Lahui Kuianakauhale ame ka Ahahui 0 na Kulahnkauhale Amenka, e komo ana iloko o ka ahahui hope, he heluna nui o na kulanakaahale Kanada lehulehu. Mawaho ae o ka pono ke hoikeikeia ma ke ano hoohalikelike i ka lilo 0 kekahi kulanakauhale okoa aku, e kukuluia ke ana waiwai o ke kulanakauhale, i wahi e hookauia aku ai na loaa ame na hoolilo i kela ame keia hehi o kela ame keia keena, me ka loaa o na mea i aeia no na mahele apau i ikeia ka pono e loaa aku ia mau hoolilo no na kulana pili ponoi iho. Ma ia ano, he pono e hookahaaia ns ana e hiki al ke kaomiia a i ole a'eia paha malnna, Aole e hiki i kekahi hooponopono aapuni & i ole aoao kuianakauhale paha ke hele akn imua 0 km poe koho ba!oka no ke noi ana aka 1 na kakoo ana mai no kona meia, a i ole man komisina paha, a i ole man oihana aopnni e ae paha, i hoikeikeia akn ke ano o ka lakou man mea i hana ai, i emi \ho ke kepooo mamua o kona mnx aku. Ka M»]ama aaa i aa Komalilo. O ka hooknmu kokeia ana mai nei no ia o na ke€aa hana o ka OihaAa Kinaiahi o Ka loka maluna o na kahua 0 ha ana l ke kumuUk», me ke koe nni iloko o ka makahiki ma ka aoao 0 ke kniaaakauhale a i hoomahnahuaia ae i ke 30 pakeneka xoa ka mea k>aa mai me ka hoemiia aaa mai iloko o ka poe hana mai ka 469 a i ka 130. Iloko 0 k« 1910 t na hiki i ka Baro Hanahon ame Hoolako, kahi i korao pa mai ai keia mau h&lekan* hanahou, oiai e hhna ana »»Ulo o ka haawlna o $$1,517, 1 emi iho hoi mmui o 1909, ea hiki ke koe ma kahi o ka #153,000 mailoko mai & $912,895, 5 hookaawaleia no keb hana. Hoko o ka 1910 na hoike mai ka Hoikeike o Kn loka 1 oa lako ap* ni haaaia maloko o kela aua
hale ha&a, a «sa ke£a ane keia me% i ai he SJ*iki «o kona 1 :caopopo ai i kel* a»e keia ®ea € aaaa sai ana. Ua oili ®ai bi ae®a *aa ao ka pti o ka haaaia ana o k* |kahi aakm maiofco o ka hale kaImaaa. M*i« «a knpoao i'o no ia »«■ ; x a aaa. t aiakai ana iio!io o ke kulana fe h&li ponoia mai ai. «ka 50 kekaki } «ahi mea uuku e waeia ae malua* j } o ka manao. he haea paakiki ka hooj *aa aoa aka i ke ko«koi n,/ ka pii o l kooa kumalilo. oiai na hoopaaia ea apa- » b% lehuleha o keia han« mai ka moo- j | .e?o jr-ai i ptli i iia lilo. O k* webeI wehe ana e pan ai ke pohihihi, aia no [ia iioko o ka luhi o ka hana a&a, o ia I hoi ka iohi ame ka )awa kupono ole o |ko kaaaka hana. i hoopakeieia ma kona |kulana e na rul» 0 ka oihana aupunī. ; 1% |>ili like eo hoi keia i ke ano o ka ;hoopaa ana i na hehx nia ke ano maīkaaia loa e koiia ai iloko o na hana <uL\nakauhale. a i *ohe oleia iloko o ea hapaha kenekulia ae net i hala. O ka he!a i malamaia e pili ana i kekunmlilo ka mea hoikeike mai, ua hiki ke malamaia ke kaa otomobile hiwe ili o ke Kulanakanhale o Na loka no ke kumuiiio 0 ke kapili ana i kapuaihao 0 kekahi o na lio ekoiu, i koiia no ka huki ana i keia ano kaa hookahi no. me ka oi loa nae o k* maikai 0 ka hopena e loaa'hna i keia mea hou. Nolaila aole i lilo i mea e hookahahaia ai, a ma ia ano i hooholoia ai e hooikau aku i ke Keena Kinaiahi 0 Nu loka ma ke kahua kaa otomoDile. O ka ikeia ana 0 keia kumulilo, aoie ia i makemake maoiiia, aka he kupono maoii no ma na kaa o ka lehulehu, o ia ka hiki ole ke kuhihewala ka hoomiia ana mai 0 na ano uhaai. Ke oie e hoohanaia <eia ano o ka hoomalu ana, aole e ikeia ana ke kumulilo o ke kulanakanhale, aia wale no a pau ka hana i ka iaweiaweia, ma ke apono ana i ke ano o ka maiama ana i na hooiiio, oiai no nae he hana hiki wale no ia ke ikeia mamua 0 ka hoomakaia ana 0 ka hana. Na Ninau Teritore ame na Hoopaa Ana. Eia ke aia mai nei na maheiehele ano nui no na koi hoomahuahua hou ae i ka waihona dala Teritore i keia manawa no ka malama ana aku i ka oihana o na hana o ka lehuiehu. I ka manawa e noonooia ai ua hoea aku i ke 70 pakeneka ka pelena 0 ka aie i honaia o keia TeritoTe, e koe ana hoi lie 50 pakeneka o ka huina i makemake ma<fliia ai no ka halawai ana aku nie na pilikia ano nui e hoea mai ana, e hiki ana i na hoonohonoho ana kre haawi mai i wahi no na kumu maikai. . Ina e hoopiliia aku ana keia kulana i na ano 0 keia manawa o ke kauia ana 0 na auhau, no ka halawai pu ana me na hoolilo, alaila he mea pono e huna houia ka papa hoike auhau 1 mea e ko ai ia hopena; aka nae ina ma kekahi aoao, e lilo ana ia i kumn e alako akn ai iloko 0 ka hooponopono aupuni uhaai —a aole he ikeia aku o ka oili mai o ka mea oiaio, no ka loaa mai o kela ame keia daia a ka lehulehu o ka hoopaa ana ia iakou iho maluna 0 na bona hoaie, e hoohanaia aku ai ke kanawalu keneka ma na kaki kumau ame na hoolilo; oiai hoi he iwakaiua wale no keneka i hoolilo maoliia aku ma na hana hou paa mau. ka hana hoi i manaoia ai e hoohanaia aku ke dala i klnohi —alaila he mea pono e haūaia hd mau hoololi koke ana no ke ano 0 ka lawelawe ana i na hana. I ka manawa e noonooia iho ai, ua hooliloia aku he 60 pakeneka o ka huina loaa o ke Kulanakauhaie o Honolulu no na hoolilo no ka manawa 1 hala ae nei, alaila o ke kahua i ku ai o kahi o ka uhaai, o ia no ke ano o ka hoohanaia ana. Ke Kulanakauhale ame Kalana 0 Honolulu, ka Mahelehele ana i na Haawina 0 1912. I ka wehewehe ana i na Bila Haawina no na hoolilo e ku ana. na hana hou paamau ame na hana alanui o ke Kulanakauhale a Kaiana o Honololu no ka makahiki 1912, i hookahuaia maluna o ka Bila Haawina 0 eono mahina a hiki 1 lune 30, 1912, e hiki ana ke hanaia keia mau hoemi: No ka hnina ioaa makahiki i kohokohoia no 1912, i kauia ma kahi 0 $814,199, na hookaawaleia ka huina o $638,462, no na uku hana paamau ame na hoolīlo, a 1 ott> he 75.41 pakeneka o ka huina loaa hoookoa. Mailoko ae o keia huina na oi akn mamna o 52 pakeneka e ukaia aku ana no na nkuhana paamau wale no. Ma kekahi oleio ana ae hoi, mailoko mai o kela ame keia dala i ohiia no ka malama ame ka hoomaikai ana ae i ke Knlanakauhale me Kalana o Honolnla 110 ka makahiki e nee nei. aa oi aku ma«ttua o kanahiku-kumamawaln keheka e hoolilo muaia ana.no aa kaki paa inie na hoolilo no ka hana ana, mamua ae o ka hiki ana ke hooliloia akn he hookahi keneka no ka hoano hon ana ae i na ana kupeno 0 ke Kulaeakanhale ame Kalana. E lawe mai kakon a nooaoo i ke ano o keia man hoolilo. uee mau ma ke ano ratio ke hoohalikelike me ko aa Kulanakanhale e ae o |Amerika Hnipuia. 3Tai!oko ae o 158 kulanakauhale me ka heloaa lahai 1 oi aku mamua o o ku pakeaeka ukuhana paaman ame na hoo*ilo. ua ; ' ki a!m ka hmna i uknia ma kahi o no ka makaUiki i hahi e paa aaa ka 1011. e waiho iho ana he 24.06 j«ikfß<rka no na bb»>i i io ame na hana hoo. K hoike mai ana fceta, he mea e hoomaepopem nkn a:, ao«<? ia he hope&a i oili mal no ka hoohanaia ana o ke kn*asa laweUwe oiuaai Uula ma ke ano o ka hoopo&oponu.a ana o ke aapuni, oiai he pakeueka «uka wale no o na kulaoakaahale i hoikeia ae oei t
!aw« ae i u Wina UweUwe m* se *bo I ko k*k« wa e Uiwe Mi tt ft MOB«»Ov b« ** hōēkMeaiem tu o lekali kulmkwUle «»• luaa o na ktb o k& bo©m*kMlii *»• knpoao, e m« k«u »a k» ko«halikelike m, o i* o 1« Aaple», !•' eponī, ua bo+mi h»i> mni ** koolilo k»n;*a o k<* knhaakaukak. X» k» niaiahiki i « p*tt I>l 1 I«Q« 10, n>ll. ua >11 ki aks k* hnin o n nko h«sa ame b* koolilo o keU ktthnakaahale, me k» »e p« »]sa i kekahl hoolila no k* hoohk 1111 i 'na bak« 0 ni ke«S3 lehaleka o ke kolmuk«.abale e kekahi poe loea maiwmiw m*t. t k*ki 1 ke 53.11 pakeneka w*le ao, o ka hiina kooti!o apau loa, e koe a&a hoi he i pakeueka ma ke aao palekana &o ! a hoolilo a»t sa km koa. 0 ka lilo no ka malama ana i ke aopuoi ma ke 0 ke 53.11 pakeaeka walo no r o ka kakeneka o ka huina o &a hoolilo »pa« t a 1 ole ia he S0 pakeneka o k« kamawalvrai: o 'ka Hlo i hoonohoaohoia o ka | hoohana ana akn ma ke ano lanla i ke I Koianakauhale ame Kalaaa o Hono- [ ■«: I u no ka 1912 ho 16.14 pakeieka o ka hoina hoolilo, a i ole ia he $1.64 o ke kumuwaiwai —ua oi »kn mamua o ka papalua iho o ke knmuwaiwai imua o ko Los Angelei. No ka hooaaa *na aku i ka hoohaiikelike em i ka ratio i ka huina hoohlo, ua loaa ia makoa ka ike'no ka Hoopakeie aaa i k» Ola ame ka Waiwai no ho* Aageles ho 12 likeneka, o ku e ana ia 27.14 pakeneka no Honolulu; no ke Kulana 0!a ame Maemae, ma Lo« Angele*, he 5.29 pakeneka; llonolnlu, he 7.63 pakeneka; na Alaloa, ao Loa Angele», he 13.96 pakeneka; Honolulu, he 7.63 pakeneka me ka loaa like o i* ano mahe)«hele ana o na hoolilo iloko o na hooiilo holookoa apau. O ka n.alama ana i ke Aupuni Laula no ke Kulanakauhale * nie Ka<an:i o Honolulu ua oi aku ia, ke hoohalikeiikoia mo iona lahui kanaka me ke kanalun ole ke olelo ae no ia me.i; ina paha ua kaumaha ke aupuui e ku aai \ kiM.i manawa m« ka haawe o na itamu o i;h hooliio e |jpno ai e leukiia ma kekahi mau he!u okoa aku, he ninau ia o hiki wale no ke panela, «ua ka noii puo ana aku i ke ano o lenna mau hana. He hookahi nae kumu maopopo le'a loa, ina aole e hanaia ia moti, he pono « liweia mai he nan loioa lawehiwe hnna iloko o ka hoopoaopono nupuni ana, ke alnhele walo no o ulaaia ae ai keia naneha'i. Ua hoike kokp mai nei o llcnrjr T. W aile, ho kauiika mana nui maiuna o ka Hooponopono Kulanakauhale Kupono, ua lioikeīii ka mooleio o kekahi kuianakauhale, > like ole aku hoi me ko ka Mokuaina a i ole lahui paha ma 0 kona mau kiahoomanao pohaku la * me ka puna, ma o kooa mau hale i lmkuluia mo ka hao ame ke kila, i hanaia e kona ra.au enekiuia ame ka poe kaha kii, ao'e hoi me na ola o kona mau koa ame na kanaka kakaoielo. E nalohia pinepine ana ka poe na lakon keia mau hana, aka o ku nrau ana na hana ao lakou iho ma ke ano he mno k'ahoomanao no ke kupono o ka hookeleia nna o ke aupuni. No ka mea e kupono «ale no lakou e ikeia mn kahi o na a ka poe hookaa auhau i hoahuia ai a i b >oliloia aku ma ke ano naauao, a e kukuluia ma ke ano paamau a ano waiwai hoi, o loaa mui ai ka pomaikai 1 ke kulanakauhale. E like ole ana paha ka hooponopono anpuni ana me na hana kalaiaina, aka e ku mau ana na« ka pono >«i ame na hana mikiala no ka oihana kalepa ame na pono pili laula o ka makaainana, ma ke ano he maa mea ia 1 makemake nuiia, a e Ikeia ka -neemua o kpia mahele malalo o kekahi mau heolala hou ana. Nolaiha ina aole e hooponopono kuponoia ka lawelawe ann i ka oihaiia o ke Vaulike, ka malama ana h"i i ka mahihia o ka lehulehu, ka inalama ana i na ma'i ame ka poe nele. ke kupule ana i ka vra o ka pauahi. pela ka nmlaina ana i ke ola o ka lehuleh'u, alaila e koe uuku iho ana knhi mea e ikeia aku ai no ka hana anie ke ola e hiki ai ke loaa mai na hana pauiuau e ili aku ai na mahaloia inaluna o ke kulana&auhale a e hoo* mahuahuaia ae ai ka waiwai ame ka hauoli o ka uiakaaioanu. 1 ka manawm e loaa aku ai na hoonaauao ana i ka makaain&na i na ano o ka malama ana i ke kulanakauhale, e konoia auanei oia e makaala loa i ke koi ana aku e ioaa ke ano knpono i hiki ai ke loaa imim na pono nui iloko o kela ame keim la o kōnm ola ana. Aia iwaeaa o ka poe i puka pono mai, mailok« nai o na hana kalaiaina a iloko o ka hooponopono knlanakanhale ana, ua ae okom mai lakou i keia manawa, bc mea pono k« nanaia aku ka moolelo o ke knpono nme ka hoomakanlii mm ke aao he p«a ano nui loa ia. | Ta lilo ī hana na ke kolannkanhale a i ole na kekahi ano aopnai e ae paha ka houuku ana mai i ka huinm e okiia ma ka «nhau, aka « hoonoi a« i na pomaikmi e loam mmi Xom nmilmilm aai. Mmlmlo o na alahele mpan e imiim »ml aam no ka hooponopono aupnni oi ae « ka hoomakaulii o ke knlanakankale, [ao.e e ha'o āe* ka loaa o keia mmnmO ie lakou nal«u o ma kunm [lawelawe oihmna kn&aka niakoa, « ala |olr nuu ai kekahi ouumo uo ka ninan |o ia boS e loaa ol« mna bc wahi iloko ,o oa oihana knUnakmelaUe m* k» an« nanm mun a na kanaka maikaī iloko o k« kalaiaina. ! Ki Hooponopoao ATr—kamal i Hoopi- ! 1 m | Ma ka hoekomo ana mai i ka lawe'iwe akeakamai ana, ame ke kaa maa ; ke ana o tt» hooUlo iloko o na kaaa o na aapaai Teritoi« am« Kniaaakaa
tm)*, « oili mAi auanei «a hopena, • hoohamau loai» *ku ai b» n«m» u« ap&u, a m» ko'u maa i «m kan» )ikc • kei* mno, «ole loa «'n kanalua na k* olelo ana me, e kauia aku aoa ke ktlAna pili dAia maJuna o na kahua (mipa*. H ikem akn ana ka hoppoa maikai ■« kupono o ia ano hoopoaopoao mpuni ana, oiai no na« • ku ana ke k«* lana 1 manaoia, i oili mai, mai m inr>a i hanai* e hoo<«awaie ana i ■* bila haawina iloko o na waihoaa |ik« «ole ekolu. o ia hoi ka Waihoua Uaulft, ka Waihona o na Ilmna *Piap»u aat u Hana Hou, tme ka Waihona no na Ha> |M o ke Kula, mnwnho ar o ka hookM ana i na <hil» oo ka Waikona Hoeai Aie, no ka uku nna aku i ka aie i b« naia o ke Teritor«. Ile lamaluma ke kulana o k«ia m«a aku o llawnii nei, a o ka weheia a«» niai o ke Alaoki o Panama ka mm nana e hoolilo ae i keia mau mokupuki i wahi ano nui no ka oihana kalep* wmiwai, aka aole nae kakou e hoopoiiA * ka mea oiaio, ua lilo pu no keia mi mokupuni i palakaumaka na ke Anpoml Fedorala. Mai ka lilo aoa o ka Piinina Hawaii i ninmu nui, ke <uio he kahua hoolulu mokukaua ame na kalnu» koa aina, mailaila nai ka haka pon« ana mai o Wakinekona no ka pii ae • na hana knloko o kei* mau mokup«ml ma ke ano e holomua at. Me na haw i hookomoia mai a hiki i keia la i kiki akn ma kahi o n* mihona t>o ka haa* kupale ame kekmhi man hanahoa nni • ke dala pili i ke aupuoi, ame na kila haawina i hooholoia no keia mua tki e hoea mai ana, eia ka Ahaolelo Uhnl ke upu mai nei i na Inna aopuni Teritore, e hooko aku i na hana i kauia mal ai ka hilmai ana me kela mau dab k hooiakoi» mai la, adle wale m* ka ho*lako mna i kekmhi alaheie kupono b« ka hoopakele ana i ke ola une ka waiwmi, akn no ka makee aaa i ka |»ono o k* lohulehu. II» lohi ke Anpuni o Aaonk» Huipuia mm ka Imwe ana ae i na mom i hookumnia iloko o na hana knloko, akm nae ina e ikeim ana ua b*emaunauna waleb u* dala a ua ikeim hoi ke ano knpono ole lloko o ka lawoiaweia ana o na hana ma keia mai mnkupuni, aiaiU o ka hwna wale no I koe aku ma ka ao*o o na lona Aupaai Fedorala. o ia no km imi ana 4 wmhi • loa* mi k* hoopono|K>no aupuni knpo«# a hoomakaulii, ma ia ano o Imwe oko« np ana lakou : ka hoohiu ana i u kaula kaohi o ke upunl.