Ka Nupepa Kuokoa, Volume LI, Number 25, 27 June 1913 — NA PONO A KE AKUA I HAAWI AI NO NA KEIKI [ARTICLE]

NA PONO A KE AKUA I HAAWI AI NO NA KEIKI

;■ fīhaiok 1 ?» keia na R?v. fte,kv* © k«i kamailio a«» »# Kailu», i x«kahi maa pol«» ae aei i fcala, * i kakas»a mai e fcek*bi wn» i fahe \ »s b bo ka pomaikal o ko ke Kaokoa poe h*StjJ»e?u, ka {w« e lawif «aa | a feoottJ3oj*opo i na ni<ti a kn- ' JH)|so.— H ) | Au ma ka ila?efa 1-7, Paaku 3 ame ka I. t *loaa kei* *"Aia hoi? O ua k«4iii. he hooiliaa }xkmt no Īebova mai; " A o ka bua o he uku no ia. ' * Klike me aa ptt* m» ka lima. o ke k.'tn»ka ikaika, . \ *• Pela ao na ls*iki o ka poe opiopio." O o n« j-ono ano nui i pili loa i na keiki,. oia ko lakou hanauia me ka ■ maikni. na makahiki l«ha2ebu i : haia ae nei ko kakou inai ana m« ke akuheU' uvu na alaheW like ole no ka | hoohanau ana i na hoioholona, eHke me na iio :i!i!o na jtipi, a pela'pu no hoi ka hoou'u ana i oa mea imnu, «ka aeo waie i.'»o nc< no akahi no » n««nooia aku keia kumnhnna nui a oia hoi ka imi nmi i e i alahele niaikai k?» e hiki ai e hoohanau a e hooulu ae i na keiki i lilo ai lakou i poe & i poe wahine maikai. Mai keia imi ana aku ua loaa mai*he ike hou a h? hoonaauao ana no xe kulaua maikai ae, e piU, ana i na ; i:ila hoohua o ke kaoaka, no.ka hapai ana āe i ka lahui kanaka mai kona ku- ) lana haahaa a i. ku maikai ae, Ua nui f a mahnahna ne na mea e hoohanaia nei jma>una o keia kum»h»qa. Ua kakau a , pa "a i'u» mau buke no ka wehewehe a i hoomoakaka ana no. keia kumuhana. j No ka hoolanla ana ae i kei» ike, ua pn'iin he hnke ma ke Kula K»niehame- , hn no ka hoonaauao ana i na keikikane ame na kaikamahine ma keia ike hou. i Mai neia mau buke mai ua lawe rtiai au ; i kekahi man mea i e hoomao(popoia, » hiki ai ia kakou ke ike me ka moakaka i kela waiwai hooilina; oia hoi na mea i ili a kau iho maluna o kakou mai ko lakou mau makua ame na knpuna nmi, O keia waiwai hooi'ina oia no na ouli, —maikai paha a i ole maikai ole paha, i kau mai maluna o ke keiki mai kona maHuakane, makuahine, kupunakaiie, kupunawahine, a pela aku a hiki i ka hookumuia ana mai o ia hanauna. Ina he ikaika, koa, hoopono, naauao a mikia'a hana. Ina hoi he nawaliwali na makua ame na, he maka'u wale hpi, rme ka moln|wa, alaila e puka māi no mailoko mai j o lakou r.a knne ame na wahine nawiliwali. maka i» wale anre ka molowā. j I kekahi wa ua emi iho no ke kuia-

] «* waika? i !««a i nr k<Kifci snafalo o kHlaa* maikai i !ca.a i r, x m& . kuakaae. alaila i ae !a feako». i4 ,Ar»'li 7 ka o *«i* pe* keiki i ko'ia\sm mnkni N« km wa aui e eana aka n*s ** soao o k* ma&aa!|in« * i oi« ;a .. ma ka p*fca o k&kahi o aa kupvn». I kekahi wa hoa ao'e i lo»a aV« . ke knianA maihai o » ru keiki. Ina no fcakos e inji aku e loaa »o :.a kakoo ka ike aia he iewe o ke ano I l€"?a i na keiki na komo raai, ®.iī kupnna mai »a ka aoao o ko la.kou milankane. 3 ka hui ana o ka ka maknahiee » !oaa Hke ia U?ia na mo ntaikai e puka mai no saat!oko n-u o laua he poe keiki i !oaa .kela ano jraikai o ka makuakane ame ka makuahine. £k« i kekahi wa no e komo mai ana he ewe maikai ole mai na kupuna mai. a!ai>a loaa.ae la fce '"hipa eleele"' iloko o keia maikai.v Xolaila ina he mjrtr&roake oe e loaa ia oe he maa keiki maikai, he mea pono ia oe e loa.i ke ano maikai t a e mare aku oe ī kekahi mea i !oaa iaia na ano maikai, i like a i ole i oi akn paha i fcou. Aole ;«e alahele e ae. Se hahai nei na keiki i ke ewe o na ihakua ame na kupuna. I kekahi wa ua komo paualua mai iloko o na makuakane ame ka makuahine, nolaila ina u£ mare aku ke kane naauao kino Ikaika i kekāhi wahine nawaiiwjdi o he ola kino .a!ai!a e loaa ' mai ana he mau keiki naauao, ikaika J o ka noonoo a nawaiiwali nae ke kino.*I kekahi wa no hoi ua hanauia mai he j>oe ikaika ma ke kiho a nawaliwali . nae ma ka noonoo. ua loaa mai ia ma- ; ' muli o keifi mau ano i haiia ae !a ma-! • luna. - | ! Iloko o ka hapa nui o kakou ua ilī ! inai na ano maikai ame na ano maikai ole o ko kakou man knfhma, nolaila i aole e loaa ia kak'ou ke ano ma&kai i | like aku me kekahi o Hq kakou mau | kupuna, aole no hoi e hiki e hoahewa | aku i ko kakou mau kypuna no keia I , ano huikau ana. O ka maikai ame ke ino i loaa ia kakou, no ka mea aole la- j kou i ike a hoomaopopo o aa ano ino a !, lakou i haba mau ai e lilo ana ia mau . ino i waiwai hooilina no kakou, ka la-' kou poe mamo ,ao!e pu no hoi lakoii i ik© o keia kekahi o na kanawai kumu e pili ana i ke kanaka. j Ke hoomaka aku nei kakou e ike a e hoomaopopo i keia kanawai, a ihailoko mai o keia iko aia hoi ho loli ano nui iloko o keia wa. mavke aiio o ka, ! noho ana o na kanaka ,ame na kanu- | wai i hanaia no ka hoōholomua |na i ka hoolaupa'i ana ae i-.poe kat& a i poe wahine maikai no kpia au hou o nee rteh la wa pu no ua kau ia he mau J

"i fc'S !*■*•? A*l ,«l*s o «e| k<»iVi i *«•'«' r»fef ; » m»a a waMfte f > * *i |e» sku i «St*u kaae i» mae w*--.hiis* m«tl&r iloko e'ka fofe\ii. -C* .ke'*aVi 0 keht Hjj*s k*aa*»t e ins i fca : j:w b*a^ i fca*"3Lsma a««e • Iskw k*!iki i» sak>nj » ka |»oe |'>ep«lH»kar;aka, r<.v* sib"-*i s®.' k3 po-i* e ka.p.& ami i kek.th» ni.iu 3i»fairr.a koikoi e ae„ ua pa{»«ia fsk*ni &a k<»iA kaaawaī ao?? e ho»>hua ae i fea keikī, »o ka mea mA-iloko mai o lak4ct i puka mai ai »a kane ia vrahil»4 na lakou e boopiba nei i rt. kaiepaah®*, a on kaa maiana o ka l«t--hui ke kai aoi o ks iiiaiama ana nku ja lake-i?. h lvi mnnaka nei kakoo i ka wiaJama aSi\? ka |m.k» o ia ano. E oiu at 4 ana k«ts ame km hoomaopopo 3na 1 keīa k»B#wai, no ka hoo?anjMi'i » hooJaba ana i na keiki maikai Hoko o ka aina. -rf hiki i ka wa o kekahi poe e ae, he ni'4i ano ao ko lakou e ae oleia ai e filo i mnu makuakane a i mau makuai|ififc. Aiaila, e hiki mai ana no lie © na makuakaee maikai :«r.e r.s tMakuahiue aiaikai waJc no ke hoohua i na keiki. E emi iho no ka heln»J o ka poe iiawaliwaii, ka |H>e hOhewa*<f ka poe naaupo ame ka poe mo'owa.-lHe tnea pono no e loaa i kekahi kai?fe a wahine paha kekahi palapala Hl' kek»hi kaaka i hiUnaiia, e hoakaka|iunt aole he ina'i kaxi a niau ano ma, : |e ae p&ha. e hoonawaiiwali ai i ke ok&kiōo o ke keiki, i loaa i ua kane a|»a wahine la, maniua o ko ua knne a. ; *ahine la aeia ana e mare. Ho k;uiaTWtj| o> keia ano r na hanaia ma ke kahi m&i mokniiina o kakou a ke hookoi.i u«a ia kanawai i keia la, O ißeJtahi mea nui e ]>ili ana i ka hookirpfno nna i na ano maikai ilok'o o ke«l44iki, oia no na mea e hoopuni ana ia|fc. Ka home, na hoaloho, kana ai e ai|ai. na a'o ana, ame kahi a ke keiki<q*hana ana, he mahele keia o na mea iaia. Inaxl6e home maikai a o'uolu ko ke keiki. ilia he raau hoa'oha kona e noonoo a pu ana no na mea e hapai pna i/jfa mauao do na mea maemae, ina ua oia ma kekahi hana ike, a e &fiia ana oia i ua hana la ma kahi iS namaikai, ina b kana mea ai ho maa afea ai ia no ka haawi ana i ke ki--110 i i|fe ikaika, alaila o na mea e hoopum fna i ke keiki, k*e kokua nei ia i kona;|jlir ana ae e filo i kane a i' wahine ijiaikai. . - - Alv|i hoi inn he homi; polapela ko ke keild£;;ina g na hoaloha he poe hana.i na h&na ino a oleio hoi i na olelo iK?lao ka ai ana e ai uiia ,aole i no ka hanwi ann i iknika i l.e kin£' ina o ana e hana ana he

wa'H ! t i f>ibA i o.a ea p«lar«4a. i*a ea tiW'*';ru akn k*? kriks « lala» w*- !* mx ka ab»o, .a»** b«jī i i ' ke hvA&. 3 J#i;la t* &a m«*;t e asta i ke keiki; k> ko'iaa. ®«i b ī ka keoaUi ana ae t» lifo i k**fr a ī wahine E kaau i ka aiu ma kalki i ke kai :» e vht **• ris a e htK»3»«a n»a» i v.% h-.m uie O Ra n«» e bo«f*ciiii .«n* i ke kumii nj>: Kia'aiia ke k«k«a nvi lakou i ka a«a i Xe knom sia i HSo ai oial k«raa niu hoa, E kaau akii i eiu ■ ma &a wahi kiekie t> ka ain.i. e eLi tuai aaa oo ia aole nae oia e hoohua rnai ; ks Uiia niii; o na mea e hoopaei aea i ke kamu mu aaliila, aole iakou e kokut ana i ka hwn'» ana i ke kumn aiu. i liīo ai oia i kunm aia e koohua ?.i:a i na hus niu. f*el* bo ke kanaka. K hvM>noho aku i kekahi helaaa o na kanaka aoie na wahiue maikai iloko o «a wahi e hoopuniia ai lakon me ka poe ino, elike me ka poe aihoe, pepehikanakn, j»oe hakaka amp' ka j>oe e hoolilo <njsa i na olelo peiapela i mau mea e hoomakeaka ai. aUila mahope o ka ha<a aua o hookahi luuieri makahiki elikei uo auanei ko lakou ano me ke ano o ka poe e hoopuni aea ia lakoq. Ina hoi e iaweia mai he heluna o kekahi (K>e hnn.i k:iraima mailoko mai o na wahi ino o ke kulanakanhale, a e hoonoho aku ia lakou ma kekahi aina i akea ma»kai y uo ks hana aaa no ko lakou o?a o ka noho ana, alaila mahope j o hokahi haneri makahiki e puka mai no mailoko mai o lakou he poo kanaka maikai. O na mea e hoopuni ana i ke kanaka oia no ka ai a kona uhane e ai l nei i ke<a ame kei:\ la o koaa ola aua, | Elike me ke ano o na mea e hoopuai ; ana i na kannka o kekahi wahi, pela ; tio ke ano o na kauaka oia wahi. | O u>\ kanaka llawaii, na kupnna ona ' Hawaii o keia wa, he poe kino ikaika ; lakou, a lie. nui loīhi ko lakou mau ki- | no. Ua hiki e hooiaioi* keia ma ka i naua ana i ko lakou mau papa heenalu iame na mea kaua e waiho nei ma ka Hak* Hoikeike o na mea kahiko ma ke Kula Kamehameha. He poo koa .elike me ka hoike a ko lakou mau moolelo kaua. He hoomanawanui elike me ka hoike a ko lakon nioolek) o na huaka 1 '» holouioana loihi mai Hawaii nei aku a i Batnoa. He lo- | ko:naikai, he hoopono, a he mikiala hana. Peh««a la hoi e emi hikiwawe nei ; ka iieluna' o ; n.a a keia lahui nona :t;t nno maik'ii i haiia ae >a malunaf i lloko o ka makahiki 188S ua pa'iia ! kekahi huke i kakania e B, ( E Biehop ' (I'ihopa) e hoike an& i na kumu nui I nuna e pepehi a e aiai nei i ka lahui 'lawaii.

I O lia-nea oaa r»| k» bt«i» »«:•■*: ak'ī- » ; «tā % Im 1 *&!>*• ' m&aWki '>«** k«n > » K.-» ' «,* »m i a«* i «.?. BW» "i vu:s sv. jui. « i aktt. r& fe s vsi kf»* i«o 0 k;.s *eU» i k», ike i eu o jw{t r »« '*s* o W.: ; s ,b 4 ». O k-A clf 9 ka oiakao k:s 0b». n* m» % W«% ita k»*» r ■;!■'? a k<iH»n». aw ka kopmaaakū 0 i.< i n k»fkahi a aa kunui ioikoi anea t n'> >f* nei *. ka ialia* Ha«>in i'ik» • km. ' , i *> ke ana WieM# 1 p ka » ka--5 , -u t' :tak'jn nri *Vīa j»r« 0 ī u fe» k»Skvni Hak;». <> Bi «na e a»» n«» fc* ma»K*i a kaiwak* r tah&i eo» fee msu t*>a ia no \t*Li an<» kieki* » le*« e k*u mat Rei. Aole e kik» ta kukou ke lik? loa :tku nto ke ana t kauia nai, aka o kahi maikai unku i ]o»a m&i i kel* mnluaknne .ime keea inakoakine ni ia bo<»- : iiiaika ana, ke kokn» »fi »» i k» haawi ana i ke k*T*i i na ano maikai ar bo 11» n»amo makt>|>« mai o iaua. He hana hikt keia ke liaaaia « kel» nme kei* makua e j>ono aae e ike mua iho aa ma kum i a* kaaa kulklkewa a laua i han» ai i ko laua mau )a opk» a e kokua, a e alakai i ka lmu« mau k«ik« i ole mi e hana aa keiki i na mau kaoa !a • la II a i ike ai ke mau ha4a kewi ia. Inn e haoa kakou |>e!a i keia maoawa a pela hoi na keiki a kakou e alakai aku ai i ka lakou <man kfiki, a peia no koi ka iakou mau keiki e alakai «i i na keiki mahope mai o lakou, alaila e hiki ' mai no he va « pnka uiai uo he banau oa maikai, ikaika, ma ke kino ame ka 1 uhnne ,e hoopaWua aoa i ka haoa ana i na hnpa petapela a kakou e aVohm loa 'eei i keia mau la. "Nlmi hoowahawaha aku i kekaki o kein mau mea (iilii, no ka mea k« olelo aku n<*i au ia o»kou, aia iloko o ka lani ke ike mau nei ko lakou mau anela i , kn helehelena o kuu e aoho n«i : iloko 0 ka lani.'* 1