Ka Nupepa Kuokoa, Volume LIII, Number 24, 11 June 1915 — HAIOLELO HOOMANAO, O KA LAHANAU O KAMEHAMEHA I. MALOKO O KA LUAKINI O KAWAIAHAO, SABATI, JUNE [Illegible] 1915. [ARTICLE]

HAIOLELO HOOMANAO, O KA LAHANAU O KAMEHAMEHA I. MALOKO O KA LUAKINI O KAWAIAHAO, SABATI, JUNE [Illegible] 1915.

Ke Koae ka manu lnilu maemne, j Kenwe, Koawe ke Ka'iipu lele kauahua. Ka louli, ka Pueo hoanoano o kaJ malip ' Nana e hoano, nana e popoi keaewa o Kalani Mp ka Lani no anei ka nui-o ke Alohn Pela no ka manao ke hiki mai Ua ike-a. 1 ke 'lii ka. Moiwahine Liliuokalani; i ke Kama'liikane ame ke Kamaliiwahine Kalanianaole; ame na lala o ba ahahui e o nei Kamehameha Lo<lge, ka nien nona ka la; na lnna«::i nme na, lala o na ahahui Ijke ole o keia kuln nakauhale, ame ka lehulehu i akonkoa a i hiii jiū niāi jloi<o o na haii.i hoomanao o ka la. L T a olelo he ekohi no nmu la ane nui ilokx> o ke ola ana o ke kanaka: Kā Muā, Ka'la o'koiia hauau ana ka wa i ike ate ai'na wahi rtiakā i ka malamalamā o ka lā i -ka' mea in» , hana; ka wa i kolonahe mai :>i na ! alieahe lan makani 'mk kona inau walu papaliua lalahi,'ka Wa' hoi i nohoalii iho ai ne'ā o koia oia ana iloko 'ō Meonā 'w'alii kino o|»io]»io palupalu a holulēlule. Ka Lua, Ka la a ke kanaka maka' miia lōa i i āku ki "Oia nei no k<iwi o kuu maii iwi, jlnie ka io o kui« j io," ka la" o kona mare lina, ka la aA-āiaulu ai oia i kona ola 'me ke oli j 0 ka mea nani a makamae a ka Men ] Mana Loa i haawi inai ai i ke kane j oia hoi he wahine, i hoapili, i lioakuk.' j 1 hoaohumuhumu a i hoa hoi e kaanr> | pu ai i na inea aine na popilikia, a ole, i hoa e luakaha ai iloko o n;. •hrhreh tr.-tr-k.ft- pomaikai-ame ka no.hōnā pluolu 0 keia. ola, ana; a ke. kanaka e i" ihō ai n'ona ōluna,. nonh olalo ks hooku 'i nie ka hālawai. Ke KoJu,'Ka-la'i'pauaho'mai ai kei' kino 'i kei'a ola ahn, ka Ia o kpu; make ahā', kā la i oliioHi' ai i ka Me; Maha Lon i ke kii ftha mai a lawe aki v 'i Kana o ka uhane, ā hoi ka l'epo " ka* lēpo, l<a 'i ka p'alahō. "Pi< ke kukīii, kā hale' a k'e aloha, kn mn kamāka a kn rfio'e 'ē kipn mai ai e." •E na 'lii •ame 'na makaaihann i « koakoa niai, ano, e ae hiai ia'u < hoomaikeike a e hoomakamāka hou aki ko oukou mau waihona hoomana mailoko mai o ka Olelo Hemolele i k moolelo o ka hanau ana »ka men a 'k Ao Kristiano i hoomann ai iloko o n: kenekulia "he Tehnlehu i hala ae n» ahiki no- i Ue|a la; i uiea e alnkai n i ko kākoii. hoOmnuHo 'ann i kame -nona ka la a kakou e in:ilaina nei; :' i' kulike ai hōi me v ka ka Mea Mnn Loa i i aku ai: " E' hāua kakou i k kanaka e ku ia kakou, ma o ka lik i ana me kakou ilio.'' i Anoahe no' e piha he 1.91;) īnakuhik , i hala ae neij aia īua n'a kula nliu 1 : mawalio aku o kahi kulanakauhale ike ia o P»etelehema, e kiai ana kf kahi poe 'kahuhipa i ka lakou ina hipa i ka pū; kupaianaha, ine he aiu' 'pu āna la na ka uwila i ka la kala tia hoi, ike ia aku la ka puali o n 'inela i kahiko ia me ke kahiko ke< keo e pohai ana i ka |iio o ha lani puana a liooho like mai la i keia ma inainaia olelo: "K hoonani i;r ke A kua ma ua lani kiekie loa, he malu ni •ka honua he aioha no i kanaka.'' A ia' wa hookāhi no i ike in ai k Hoku klipaiauāhā' o Beteleheiiia, kn h( ku nana i alakai mai i na v Makoi, n loea kilo hoku o kn aina hikina 1 Ike i kā io ā i kekahi Meā'Kiiio Maol a ke Akua i h&ike inai ai iā lakoii nr o ka Hoku la a Bfetelehenia. O kei.* ae la na hoailona hikimua e kukals v māi ana i kp ke ,ao i ike ia ia wa u? hanau ke o na 'Lii ka Haku o iu Haku, ka mea i kapa ia o Kupaiauahn , 0 Kakaolelo» ke -'Lii o ka Malu, o lmst nuela, o Kri»t,o lcsu ka Hoola o ke anei. Ua ike a ua niaōpōpo ia kakou mal loko mai o Kana olelo mahope o khala ana ae mau la ua hoo maemae na makua i an'u l laua iho maniuli .o na kanavvai o Mosc a lawē' akki'la i ke k6iki īloko o k; luakini ma Teriisalema,- uo ka hoola:' ana i u.a makahiakp no lehov? ke Akua. A ua a'o pu va inai kakoi ua hiki* aku ka aiiēla o ko Akna iiuur* ō loBepā ma ka moeuhāne, n a 'o aki lā iāia, e lāwe i 'ke keiiki i Aikupika a malaila ē nohō ai aliiUi i 'ka niaki jana o Herode ko lii āme kona lio hou ana mai i ka aina o ka T*eraela. īna ua polOlei ka itioolelo. a' kā' poe kakau nioōlelo i Ualtau āi, ālāilā he 179 makahiki ae nei i hala, iiia k$ mpk>. puni nui p Hawaii o Keawe, at ma ka welau akāu o iia mokti:puni la, a iloko hoi o na'palena'aina o'kā apaua non.-» keiā niau waki lal'āni hieīe i kuk'uhi paā ia iloko 'p ko 'u wahi waihona hoo"T> Kolialaiki, o' li'ohalaiuii, ■ o Kōhalā b Pili o Kalahikiola na Puu haelē iialiiā." lloko ō n'a paiena.o ji ka makaliiki 1756 lie ahakuka kaua ka -lia.lii e 'nialama ann 1 n'oho hoomalu ia e Alāpai ; Nui ke 'Lii o Hawaii no ka lelekaua ana' aku i N ka Mokupuni o Maui, a v ua hala lea akii i)6 ka manatva o kā maiaiha i<t ana p ia aha ilokp o nā nianaWa killiu o ko, aumoe; he' po kalae ia ilō.ko o ka ninlamā o Kaaona (Inne); 'aohē'le'an 'ao, aohe ao opua leile, e paku aku ai i k-a inakmalamā o ke, kini, ame ka lehu o na hoknpaa ame na hokuhele; kupai-

anaha no. nae, me he mea la, i ka ixna ana a ka maka, aia hoi, ua,-hooponli ia ae la ka leWa lani ame ka lewa nun e na»ao hakumaknma panopano, me he 7a e hoike mai ana ei ae kn ind nui ahiki mai; a mailoko mai « na mau ao la, e pohai ana i ka~ pio u na lani i olapa mai ai ka nwila, ku'i ka hekili a haule makawalu mai la ka nakoko maluna o Kokoiki. ***• 0 keia mau hiona ae la ka hikiinun. ka elele, ka ahailono nana i kukaln mai ua hoohanau ia niai i 'keia ao lu'lii nui,"lie 'lii aimoku, a he alihikaiUi kaulana o ka wiwoole, ka mea i kapn ia Paiea, "Kamehameha I ka Na'i An--p«ni, ka Hoola o kona lahuikanaka, kn mea nana i hoomoe i ke kahūa a i hoomakaukau i kona lahuikauaka no ka hookipa ana inai i ka p'ono Kristian6 a kakon e hauoli a e olioU nei i keia ,a -» . T T a ōlelo ia iloko o ka'moolelo, ua wanana ae he kahuiia e i ann: 44 R |hahau 'ioai' an'a h'e 'lii ai aiiiu, a e lilo ana oi'a kē' 'lii maluna o na 'lii apaū." "E o-u i ka mal<a o ka wauke oi opiopio,'' wahi a Alapai Nui ke 'lii o Hawali; oiai ka ua e loku hala ole ana i na po la,'jiia ke 'lii o ma<vaho 'o ka hale, i ka makiiahine e haakōhi 'ana i ke kuakoko hope loaf 'a loaa mai la ke keiki ia Naeole ma ka hakala, a ia po no i lawe nialu ia ai ka mc« i poni ia i Moi no'keia nian' paemokii a i alii hoi uo ka lahujj<anaka Hawaii i Halawa i p&kel'e : ai l<e ola' o 'ka" mea hala ole mai ka manaoiuo mai o. Alapai Nui ke 'Lii; a mā.Halawa oia i hanai }» ai ahiki i ka piha ana o kon?' •nau uiakahiki i ka eliiha. 1 ka \Vfc i nui kupono ai' ke keiki ua kii ia mai e na makua a hoihoi ia i Ainakea a iloko o" tta linia aloha o kona makiiakane i lawe ia ai oiā ilo'ko o ka Heiau o Mdokini uo ka al«nr» ana i na mōh'ai i 'na akua 6 ia au iūe ke kalokafo ana e';hōoloi]iiia ke ola 0 ke 'lii!' opio a 'kaii 'i-"loa Piiaaneah'e,* <i h'ahai -ia»h<H *e- nā-pomark,fj "aiii-e kahol&niuaJ -• : • ." Nui a lehlilehu ha itiatia\v:i a k;lkon 1 lolie ai i na kaua ona i hee ai,.i koiur mau enemij a pela no. hoi me n;u kaua onii i lanakiīh ai' inahīua'o koiia mau eniemi, a jiela pu hie na hana h'6'oiUaika kino o kela iim'e I\eia ano. Aole ko 'ii iini i keia kaluihiakn o kahiailio maluna o ia mau mea, oiai no nae he mau mea ano nui lio ia, iloko 0 ka moolēlo o koha oJa sii'na; hka 'ke iini nei au e kamailio a e alakiii ; ko kakou noonoo no ke koena o keia manawa, nialuna 6 'keia mau innmain ilelo mailoko mai o ka Buke o Kanawailua, 'Mok. 6; a pen,:r na inea i •){<la' ia : "O keia nian 01010 a'n »• kauOlia akii nei ia oe i keia la, e wniho'n.o'ia īnaloko o kou naau." M» kā pāuku malijna ao, j~>eiiet na. mea, t oālapala ia: "E aloha- aku o.e. i«: Te : hova i ; kou 'A'ku'ā me kou nnau auau ■ rne kou uhane apnn anie kou iknikā :i : pau." . 1 O ke kauoha keia a ke Akua'ia Mose. j (ka mea i olelo ia ka Hoola o ka lah-- 5 kanaka o ka Tseraela) nva,hope ilio o kona alākai pauaho ole aha ia lnkou jtnai ka aina hoolUhl mai o Aikupita. •i mahope lioi o ka haawi ia ann mai e •ia K-nnawai lie .Umi nia ka inauna' o Sihai. ' Ua maopopo ia kakou ka nioolelo o \fose, ka mea nana i haawi mni i ka 'npa Kanawai a o ke alakai hoi o'k" 'aiiui līelieia, kona hanau ia ana m-« \ikupita, kona hookaiiia ia ai"'i i keik? 'iānai na ke'kaikamahine a Parao, kn 'oaa ana iai-a o na hoonaaiiao kiekie 'oā iloko o na kula kiekie o Aikupiia. "dĀā mahuka ana a holoinalu ana n «oho ma ka waonahele ma ke ano lie 'eahuhipa iro 40 niakahiki a kahea mai 'a ke Akna iaia d hele a e alnkai i ka 'ahiiikanaka o ka lseraela mailo'leo mn'i 0 ka aina hooluhi no Kanaana, k'a aina '»di e kahe' ana o ka \vai'u nme ka •neli'; ka haawi ia ana mai o ka pnpn kanawai mā l(n Mauna o Sinai, āhik< (•.uai la kakon i kahi i kauoha mai a ; J<e Akua ia Mose i ka i ana mai: "O kei» mau olelo a 'u e kauohā aku nei ;: a oe i keia la, e waiho ho' irt maloko 1 kon nnau." Oia hoi, e. malama o Mose ia lehova ke Akjia, a e a'o aku \ ka mamo o ka Tsaraeln e inalama i ke kanawni nme nn kanoha a e" hooia Tehova, a Taia wale no. TTn hiki mai kēia "kauoliā' iā Jfi)se niamuh o ka hoomanakii o na manio o ka- Tacj;raela, ka poe i ike me ko lakpu m-aii l'naka a hoomaopopo me ko lakou noo'noo i na hana kuoapianaha he wu a Tehovn Sabaota i hoopakele āi' ia lakou 'io na makahiki he 40, iloko o ka wadnāhele • mawaena o AikupUa' ame Kā'iannn ka' aiiii hōoHina. ; Ano ke makemake nei aii e lioih'oi iliou i ko kakoii inau ,hōomanao _ka moOlelo o ka ' niea nona na hana noomanao o ka lā. Mahope "iho o' ka ināke'nha o Ala;pai 'Nui ke 'Lii, ua pii ae o Kalanioa'lilo i Alii ā'i Moi no Ha\vaiit ja imua' o ke 'aloalii'o KAl'āniopuu" i noho, a i holoh'olo ai o Kamehameha 3 kohā māu lā' Opio nie Itiwalaō hoahanāu l<b ikeilii a I<a )iooili'nā ō ka nōhoālil''o Itāwaii. ' Ūa Ike a ūa hōom-aopopō ō ' Kalahiopua aōhe'ē ola ka ai'nā'ame na mākāainaha ho ka 'meā he nawāliwali o'ka' mftnao, aohe hoi' e hihi p ka h'ooilina ponoi ia o ke |<alaunti, aohe e hiki ke "aīo ae. ' • '• Oiai o'Kalaniopnu e moe ana ttiā konk hikiee i kona mau lā liope kahea aku la ōia i kana mau keiki, a i aTc« lā: '' Ta oe e Kiwalao /nou ke aupnni a ia oē hoi e o Kuknilimokn kie 1 Ālkuu d : ' '"E l?e keikl,

Jawe . a malama i. ke Akua o 'kan.a* a hooko ee i-kei3 a'n, ku ka hoi t)e i kā inoku.'' Ua kakan ia„ilol;o o kona moolelo he- kanalea akua • o Kamehaniehn. O ka nia|ama i na kanawai o ke Akna ke knmu o ke ola, ka nohona nialuhia nme ke al°ha o 'kekahi i kekahi., Aole. nae an e a'o ana Ui o«kon e/ mālama knkoū i na akua apnu a Knmehameha L i malama ai, aole pafia 'e hiki ia 'kakpn' k'e ahewa akii iaia no'kona hoomana ana ia mau a-: kunkii ia nn, no ka nieā aohe i hoea mai kā Inmaku ,o ka oialo aine ka eimnelio o ka'.l-īaku i HaWaii nei. Ua hoike iho" nei att i na minuke i halā : ae nēi mamua, ha Kamehameha i heonoho i ke kāhua a i hoomaknnkan i kona ē fi.ookipa mai i ka <|jono Kristiano. Ke manaōiō nei au elike nie"ka 'n i hoike ae nei, ua wne niai no ke" Aktja a kakōu e hoomaiia uei i kei-a la ia, Kamehameha i kauwn a i īuea paahana Nanā*4Vo ka hoōmakaukau ana i keia māū Paemoku no kn hookipa ana i kā pono Kristiano. A penei e maopopo ni. Ina. aole i hui, keia mau •a e npho kaōkoa anā kel,a ame keUi mokupuhi noua iho, ame ha 'lii i>nkahi e noho hoomalu ana i J<ela anie keia mokupuni', alaila heahā. ka hopena mno|}iopo? He kaua trau i kela ame keia 'wa' e luihu ai kekahi mokiipuni ' i kekahi mokupuni, 'k i ole, o kekahi alil i kek'ahi aliij,. alaila i ka' 'wa hea iho e komo m-ai ai'ka pono Kristiāno iloko otr e ftāwaii? iloko o ko ke Akua lokqmaikai mii anie kOnā al'oha !palena ole i ko kā honna nei, j)oni ma.i !la Oia ia Paiea, KnmeHa'meha \ i ineā nana .e Nā'i i keia niāu' paempku llilo i hookahi inai kn Lā'hiki i ligjei haē, a ka welona a ka La i liehua. . ]\{ailnria -akn dj ka Piui o Nebo i ike ;aku ai o Mose j ka aiu'a hooilinā ia Kānnana, 1-a nina hoV e;kāhfe-nha,.o ka -wai« āme ka meli,- aole i hehl ; aku iva, kapuniwa-wne i k'n leno o ka aiāa hooilina, a hookl»i< āiku la oiā i kn nhān'ē ;a make iho la 'oip i ka-oioina ō ka Piiu,.o Nebo.. : :■• ; -i _ • •• Mailunn aku o';ka nohoalii a?oha on e i ka ī.nakahiki' 1810 i ike aku !'ai ō Paiea, kāinēhamēha T kā Nā'i An'puni, kā Hoola o ka Lahui Hawaii i ke P aHa inai' ō J kia alaula poiiō, ka lamaku o k-ē ola'āme ka euanelio o kā oiaio rlo|<o o ka makahil<i 1820. Wahi a Ka'nehaiiieliā inanuia o koun make ana, ♦.'.E? na 'i wale' no oukou kuu pono aole 1 e pau." keahā? |No ka mea, na ( hul a lilo i hookāhi. hookahi nupiini, hookahi Moi, hookāhi | lahuikahaka: hooleahi ma )<a īnanap; hookahi mai k:i hniin;. n hookalii ma k'e [nloha. Na keia hnna n Kaniehamēha ji hana ai i , ak.u i J<e al.ohn ilok'o 'o ī<a* iālinikahaka; pō' ko' lāKph' innu Alii ia la. māi. nh(ki 110 i ,kein In. ' ' " i : I ; A.. S. MAHAULU.