Ka Nupepa Kuokoa, Volume LV, Number 25, 22 June 1917 — HUAKAI KAAHELE I NA MOKUAINA LIILII O KA HEMA [ARTICLE]

HUAKAI KAAHELE I NA MOKUAINA LIILII O KA HEMA

O ia ka wa o ka makaula i po'i ai I i ka uhane o ua aikane nei a ua kana- j ka nei, a pakele no hoi ua kanaka nei mai iilo i moepuu na ke aikane. O { kahi moolelo ano nui iho la keia e pili ana i keia mele Tahiti, a'u i hoomanao ae ai no ko kakou mau moolelo o keia j ano a'u i paanaau ai ahiki no i keia la, no na po lea o Halalii he poe debolo wale no apau, ke hoomaopopo iho { elike ae la no me keia; eia hoi no Tahiti keia, a haalele aku nei no nae au e ai ana no i kalo mo r a. E kala ike mai no hoi ia'u ina ua paewa ka'u hoopilipili ana i ka manao 0 keia wahi moolelo hoopuanuanu ili. Ua lawa kaua e kuu hoa heluheln ma keia mau wahi pilia lauhulu o neia aiua liilii papapa, upepe haahāa; e hoomau aku i ko kaua nee ana imua no na mea ano nui aku i koe o ka'u huakai kaahele i na aina liilii o ka hema. Sabati, Aperila 15. Oka la keia a'u 1 liele makaikai ai no umi niile oi aku a emi mai palia maluna o ke kaa hehiwawae no ka mea, he maikai ke alanui ahiki i ko'u hiki ole ana ke hele hou aku imua, mamuli o ka hohonu o ke kai ina kekahi wahi, no ka mea, o| kalii haahaa loa ia o ka aina, ina kai a maloo, hiki 110 ke liele a kau ma kahi aoao; he maikai ke alanui o keia wahi , aiua, o ka mea oi loa aku a'u i ike ai ma l»cia huakai a'u, owau wale no, ua j eli ia he luawai ma kela ame keia hookahi mile, o ka mea kupaianaha, he ono ka wai a momona i oi aku i ko na Kona 0 Hawnii ame kekahi wahi o ko'u aina ponoi ,oia o Kekaha, Kauai, he awaawa no kolaila wai, o keia he momona maoli, a ina oukou he makelnake e ike i ka oiaio o keia mea a'u e hoomaikeike āku nei imua o oukou, i ka wa e ku mai ai o ke kuna Luka- mai Fanning Island mai, e lawe pu mai ana oia i ka wai o kela ainn, a e lioao oukou a e ike no oukou i ka oiaio o keia moolelo a'u e kakau nei, a e hooluhi pu nei lioi i na keiki o ka papapa'i o ka kakou hiwahiwa. Ma keia wahi au i ku iho ai a nana 1 ka nani o ke Akua i koua hooulu ana i keia mau aina liilii me keia mea maikai he ivai momona, oiai, aole he mauna e maopopo ai kahi o ka wai e loaa mai ai, aka, lie kai wale no na wahi apau, eia nae, ua loaa ka wai momona a ina aole ou makemake i keia wai, aia no ka wai o ka niu, no ka mea, he kahiko nani ia no keia aina; a ua hoomau aku au i ka liele ana, iloko o ka mehamelia, no ka mea, aole kanaka

liooanoaao ke nana ae, aka, i mea no'u e ike maka ai i ka nani o keia aina Wahanui. owai ka i hahaki i ke kakuahana a owai ka i ku-e aku i na Haku makaainana o IPI3 ame 191-1, o Kupihea c holo kc kananai Primar3' (tvae moho) elike me ke kaliuahana, pehea la, aole anei i pono ia hana anal Aole anei i panai aku o Kupihea i ka hanohano o ka inoa aoao Demokarata elike me ia i haawiia mai e ka Ahaelele Wae Moho ma kona kahuahana la, i aponoia i .1912? Aole anei i pomaikai ko'u mau haku o ka Apana Koho Elima, mamuli o ko'u kupaa a makee i ko lakou hanohano, mamuli o ko'u hooko pono i ka'u olelo hoopaa maluna o ke kahuahana? l'a kakoo aku au i ke Kan&wai Primarv (wae moho) i aha ai! I ku* mu e hiki ole ai i kekahi mau alakai lolelua kakaikalii ke oki aku i na kanawa naauao, a. hoopono iloko o ka aoao me kekahi kumu maopopo ole no ko lakou mau pono pilikino iho, alunu a anee oihana wale no me ka nana ole i ka poijo o na makaainana. Ma ke Kanawai AVae Moho (Ptimary) ua hoopauia ka wae ana i na moho maloko o ka ahaelele mamuli o ■na hana hookikina a limanui wale i na Elele a ua haawi ia i ka lehulehu koho baloka ka mana piha e wae i na moho elike me ko lakou makemake, aole kuleana o kekalii aoao kalaiaina e komo mai e hokai wale. a akeakea wale i ke kuleana o na makaainana koho baloka ma ka wae ana i ka lakou mau punahele. He ku-e kanawai ia. Ku hou ka ninau: Ma ke kumu hea oe e Uluihi e oki ai ia Kupihea? 0 oe anei ka moi oki kaniai o Mekiko e noho mana ana maluna o kuu mau haku makaainana o ka Apana Elima, a o oe anei ke kuleana maluna o na pahu baloka apau he 37 ko lakou nui ma ka Apana Elima ke hiki mai i keia kau ae o ka A. D. 1918? Ua hana o Kupihea i ke kanawai a ku me ka maloeloe a o na makaainana walē no o ka apana elima ke kuleana oki ia Kupihea, aole o oe me ko mau naluna holo muhee, o ia kuu ae iniua o ke akea! He Home Kula o' Kupiheā, he Demokarata Kuokoa, a eia kona moolelo ke ; paa nei ma no buke moolelo o ka hale j o na lunamakaainana, a e" pau ana i ke kau 1918, keia makahiki ae. he | kuokoa nona iho, kanalūa ole. he imi . waiwai nona iho aole' he huki uwea ma ka puka ihu. aole iolelua, ua hooikaika i keia kau ia oe e Uluihi a aole au i mahu'i mua e pakelo ona oe a aole no hoi au i hele aku e nana pono ia Daisy, ina no hoi paha aole e loaa kela poino nui ia oe ma ko puka mahope. I should worry! | DAVID KUPĪHEA. Lunamakaainana. Mahele 9. Apuna ō. (Aole i pau, keia pule ae.)

jjaā keia māu walii, he nēoneo pu āno ame kona mau mea nani he mea ponO ia'u ke hele a ike maka, o na launahele a'u i ike maluna o keia aina, o ia no ka ilima lei o Hawaii nei, he ulunahele ia no keia aina, pela me keia Naupaka o lakou nei, he kumulaau nunui maoli elike me ke kumulaau Kopiko, aole no hoi o ia wale, o ka Ohiki he nunui maoli e makemake ole ai oe e ai iaia, no ka nunui a ulaula ke kino o ka ohiki o keia aina. A he nui aku 110 kekaki. mau laau e ae, āole nae i loaa ia'u ka inoa, a o ka hope loa o ka'u huakei hele ma keia la, o ia no ka pa ilina kahi o kekahi mau pee he lehulehu e waiho la. A eia na mea a'u i ike a lawe ia mai hoi e a'u elike me na mea i kakau ia taa ke kiahoomanao, a koe ka poe aole he mau kiahoomanao. Waton Scolnd, dicd, J838; Mary Laiakea. died 1870. Ua ninau aku au i kuu hoaloha ina paha ua maopopo iaia ka moolelo o keia mau mea nona keia mau kiahoomanao hoole loa mai oia ia 'u aole i maopopo iaia, no ka mea, elua no ona makahiki j iluna o kela aina i ninau aku hoi i ka haole, he oki loa aole lakou i ike, o ia ka'u i ku iho ai a noonoo he aina kela i piha i ke kanaka i ke au kahiko, a o ka niu wale iho la no paha ka ai ame ka i 'a, a he ninau poliihihi loa kela ia'u no ka mea, aole poe kupa ponoi o ka āina. Pau hoi ia, hele aku la au ma ka hale o ka poe Tahiti a haawi mai la lakou ia'u L kekāhi niu momona akahi no au a ike, he inomona kona pulU apau elikē me ke ko aki ,a ua ai au a ike i ka ono, hele ae la au ma ka hale o ka poe Tilibati, he maemae ko lakoū nohona home ana, he poe hāipule oiaio lakou, e oaalama mau ahā lākou i ka pule i na Babati apau no ka mea, he makua Tilibati no ke kahunāpule. A ua makemake loa au e haiolelo ī'mua ē kela lahui mā na mea pili Baibala, o ka pilikia wale no aole hiki pono i kuu hoalohā ke kamailio i ka olelo Tilibati, a ma ia ano i haule ai ko'u manaolana, a ua nana aku au i ka lakou ai ana o kahi laiki wale no me ka i'a ka kekahi poe, a o kekahi hoi, 0 kahi palena wale no me kahi wai kopaa, e hoonuu ai me ka i'a, a o ke ano o ko lakou moe aria mn ko lakou wahi moe, he moena tio, moe no ma kalii aoao a uhi mai no kekahi aoao maluna, o ke kapa iho la no ia e moe ai, a he kakaikahi loa ka poe a'u i ike aku he wahi kapa ko lakou'e moe ilio ai. ' A o ka paka ka lakou' lnea nui loa auie ka lole, no ka meaj he wahi pa-> «āle no ka mea hoopaa māi i ko lakou puhaka, he waiho wale iho no ka ili elike no paha me ko kakou'au kahiko. 1 ka hele a uliuli hulali i k*ā la ke nana aku oe, no ka nui maoli nO' o ka wela o ka la o keia aina,'a tia T fiof tnāi keia poe ia'u i na mea apau e loaā ana ia'u, a ua haawi aku au i kekahi o ko'u'mau aahu, a ua pana'i mai lakou iā'u me ka moena o ko lakou aina, ā eia me a'u ia māu mea i keia manawa, he poe lokomaikai elike no me kakou Hawaii nei, a i ko'u hoea ana i ka moku ma ke āliiahi Sabati me ko'u mau moena, ike mai la kuu kapena ia'u, a ninau mai la kelā ia'u. "Nohea kou moena?" hoike aku la au no ka poe Tilibati, eia kana olelo ia'u: he liou wale no oe, loaa ka moena i,a oe ma keia aina, no ka mea he poe pi loa lakou, aole loaa wale mai." Eia aku nei hoi ka'u, " Aole no paha o lakou mokemake e haawi ia oe, no ka mea, he haole oe aole like pu me lakou. no 'u iho he kanaka au i like me ko lakou ano, a hoi iho no hoi, aole ou haanoi mai ai ia oe, aka tto'u iho, ua haawi wi wale aku i kekahi mea a lakou e aku au i ka mea loaa ia'u, a ūa hoole aku hoi au i ka mea loaa ole. "0! laki maoli oe, nui kou mau hoaloha maanei." Mea aliu la au. ina oe 0 oluolu aku, oluolu ia mai no, oe, a ina oe e aloha aku e aloha ia l mai no oe, pela oe i ike ai i ka loaa o na hoaloha ia'u." Pau no ka'u walaau ana me ke kapena hoi aku la au i ko'u rumi halii ua mau moena nei, kau ka uluna a hooau koke iko la no au e hiamoe ma ia po, ala no o kakahiaka nui, o ka'u hana no o ka lawai'a piha hou na kapu, o kuu j i'a mua kaula'i ae la i ka la, ke nana j aku oe he i'a wale no na wahi o ka moku na 'u, a eia ka olelo a ke kapena I ia'u, o oe ke kanaka mua loa a'u i ike ! ai i ka lawai'a mau, i na wa apau. ua j hele oluna nei o keia moku a holiono ! i.ka i'a, a ua olelo mai ka poe liaole j ia'u i ka pilau o ka moku, nolaila aole , lakou makpmake helo mai iluna nei o j ka moku. j Na keia mau olelo a ua kapena 'nei, lawe au i kuu i'a iuka e kaula'i ai a | jf>ika pU au i ka huhu i ka poe haole no | ko lakou hookae i ka hohono ka i'a oiai nae he mea oiaio no, he pilikia loa ka poe akah'i no a honi i na ea o ka moku e bjki ole ai ke paa aku ka ai iloko. a ua hoomanawanui no au i keia mau kuia āhiki i kā maloo ana o kttū i'a komo iloko o ka pahu pani a paa. Poakahi,' Aperila 16, keiā, aohe a'ū hana e aē.ihookahi wale no o "ke 'pahonohono i kahi pe'aihu o makou i ulupa ia ai e ka makani a weluwelu liilii o na wahi sela hoi i ke pena kekahi i ka hamo aila kekahi i na kia o makou, pau.no hoi ka hana i ke ahiahi o ko'u wehe ae la no ia i ko'u wahi lole komo kahi lole auaukai o ko'u lele aku la no ia a kuho ana iloko o ke kai, no ka maa no i ka auau i ko kakou oei mau

l<āi ; ia ea biTā"ac o*u. o ka wa ia o'u i' }>ujwa : ai i ke kahea a kiio' lioaloha. "| "Mate! Mate! " You have no grouud , there, eome shore." Akahi a ia la kaheai ana a i ka lua no hoi, hooko aku la au i kana leo kahea, au aku nei au a pae iuka i ka aeone, holo mai la kela a olelo in'u, "aole oe e pono e auau-mawaho o kela wahi, 110 ka mea, iie nui la ka mano o keia aiua." iaia no e kamailio ana in'u o ko'u ike pono aku la no ia i keia mau mano nunui elua i ka iho ana mai ma kahi.a'u- i auau ai. ahuwale ke kuala, a mea anai la kela ia'u, "nana oe ina oe e loihi £ua kela wahi. ua nalowale oe>" a kau mai la ka lia weliweli ia'u, a'u i olelo aku ai iaia, "ma ko'u aina, auau pu ka mano me ke kanaka, aole .loa lakou nahu, aka ina lakou e lohe i ka halulu iolo lakou, olelo mai la ua lioaloha nei o'u, "o ka mano ma keia aina, ua like lakou me na holoholona hihiuhae" a hoike mai la oia ia'u i kahi o kekahi wahi keiki uuku nona na makaiiiki ho umi i pau ai i ka mano, aia 110 i kula loa, aia ke kai i ke kuli, a he pule mamua aku o ko makou liiki ano. āku, he poe lawai 'a he ekolu ka nui i huli ka waapa iwaena konu o ke awa. pau loa ia poe i ka muka ia e ua mau ilikani nei o ka moana imua o ka maka o ka poe apau. ua hoao ia e hoopakele eia nae ua lohi loa. X ko'u lohe aua i keia moolelo, ua pau loa ko'u hoihoi auau, a e liele mau sna au e auau iioko o lta haleauau o ka poe Tahiti. a no na waliine o keia aiua, ua paa pono ko lakou kino me ka aahu he lioloku no hoi-ka lole, o na lole ano kalakoa pua nunui o ia ka lakou lole makemake loa, e aho uo nae lakou mamua o na kane. No ka i'a ma keia aina, he mea paani o ka maniui kekahi i 'a laka loa ma keia aina, noho aku no oe, aki mai 110 i ka limu, eia nae he laka no na i'a apau, a u* hana ia he Toko hookuu i'a. o ka i'a iho- la no ia e ai ai o na liaku ame na paahana. Aolo o ia wale, o keia manu he lwa a kukoū e nana aku nei iaia iluna loa o ka lewa, lie paani kona kii aua a ka poe Tilibati e hana mai ai, he wahi laau pokole i hana ia a paa i ka i 'a, o ia ka mea e hoowalewale ai, i ka wa o ka iwa e ike ai i kou hoo.lewalewa ae, o ia kona wa e lele iho ai e po'i, o ka paa ae la no ia o na wawae i. ka hopuia.. A mawaho ae o k6ia mau mea a'u e helu papa nei, ke ku nei .keia aina me kekahi awa kumoku like me Puuloa, e hiki ai e moni i mau haneri ohiki aumoana o ko Pelekane mau aumoku kauft. No ka mea, ma kekahi aoao o ke awa kahi o ka hale uwea moemoana o na Pelekane me na hale o ka oihana koa: aia he mau pualikoa e malama ia nei malaila no ka malama ana i ua palena apau i.noho mana ia e Pelekane. He maluhia loa ka noho ana o na koa nia keia aina papapa, aole o lakou hele walo mā kahi o na waliine, elike me na koa o kakou nei, a ua nui ko'u mahalo no keia rula maemae i loaa i ka oihana koa o ka lionahae o Euiopa e palukuluku mau mai la ia Kelemania. A mawaho ae o keia, ua nui ko'u minamina no na kamaiki e nobo la nialnila, aole he mau kula nana e hoonaaliao ia lakou, no ka mea, ua ikemaka au i ko lakou makaukau ma ka olelo a ke Akua, eia nae, aole lie mea hou e ae mawaho olaila, e hoomii ae ai i kela malamalama uhane iloko o lakou, eia nae aole o 'u a o kakou kuleana ma keia mahele, no ka mea o Pelekane wale no ka mea i ike ia mea, ame kona mau panalaau. O ka panina liope keia o ka'u mau mea i ike no Fanning īsland, kona uiau anuunuu hoi ame kona mau auiui, a o kalii mokuaina kokoke mai ia nei, o ia 0 Christmas Island, ke waiho nei ia ma ka hikina hema o Fauning Island; elua hancri mile a oi mai Fanning Island aku, he like no kolaila noho ana me ko Fanning, koe wale no, o ka aina keia i lianau ia ai o ka manu ame ka i 'a, aole mea ano nui i loaa ia'u mai keia aina mai no ka peikole o ka manawa, nolaila ma Fanning Island ma ka Poakolu, Aperila 18, liaalele ialaila me ka lululima ana me na'hoaloha ame kuu hoaloha hapa Farani, a huli mai la makou hoi no ka aina nei o ka hora (i ia o ke ahiahi a kuu hoaloha pailaka i haalele mai ai i ka moku me keia olelo hope: "Folana oe e hoa. Good*bye, o ke kau ae 'la no ia o ko makou mau pe'a o NNE ka ihu, oiai ka makani e pukalaki ae ana ma ke S.E. he paliee hoi kau uo ka mea lie palaki maikai ko uiakou he lepo niauu o kanakolu-kuma-malima tona. Huli mai la au e nana ia mua o ko niakou alahele, a hoomanao ae la au, he ala huli hoi keia i ka liome. Kau mai la imua o'u na. halialia aloha o kuu mau lei. a kulu waie iho la no kuu mau waimaka no ka hoomanao ana ae no ka olelo a kuu walii uuku. "Papa. don't go to long by by I hungrv!" Oia ka'u i olelo ae ai i keia mau olelo: <«Aole oe e pololl e kuu aloha a hoea akii' au, he- oiaio. he eha o makou la iloko o ka ino,rellkfe bo me ka makou helē tiwa āku, he eono la iloko o ka ma- J kani maikai, aole no lie ikeia mai o Hawaii nei oiai he lioopiipii ke alaliele, a 1 ka piha ana he umi-kumamakolu la, akahi no a ike ia mai o Hawaii nei, mamuli o ka poliu aohe makani, a o ka pili ana ia o ke ahi ia makou ame elua mano, ame ka mahimahi. A ke ole au e kuhihewa ua hooa loa kela i'a i Hawaii nei, no ka mea, i ke

ao aine ka po, aole wa c haalele ai malalo ae o kā moku ame iia $oao, hele aku la no au e lawai'a loaa no na abi ia'u, a hoea loa i Honoiulu nei, a ua kaana aku au i ke kapena ame na wahi kuke molowa a makou, no ka mea, ua pau a§ la no ko'u l»uUu ua pae i ka aiua. He maikai ko'u ola kino i ka liele ana ame ka hoi ana. O kuu Elemakulo kapena no ka mea oma'ima'i nme kekahi mau wahi sela. Aia hoi ana mai a hui me kuu mau lei he keu aku a ke anoe hokukule kuu walii uuku, i ka ike ana mai ia'u, akahi no a ohoho mai, a honi iho. la i ka ihu o na keiki me kela i ieo pule iloko o/u o haawi ae ana i ko'u j mau lioomaikai ana i na Mana liani no Kona hoohui hou ana ia'u me ka'u mau ! mea aloha. A eia ka olelo a ua wahi uuku eu nei a'u. i "Papa! you knovr. j you no go again by b.y I died?" Eia { | aku nei hoi ka'u. Kuu aloha, "nevcr| , again?" [ Hoea mai la kakou i ka hopena o i keia wahi papahi lei ilinia o Fanning 'Islan<l, me ka mahalo i kuu LunahooI ponopono ame na keiki oniu bua mekala o kona papapai. Mai poina 'ia inisinisi malie. OEOROE K. KANE. Mngoon Block, Queen St.