Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVI, Number 26, 28 June 1918 — LOHEIA O LANE MA NA MEA PILI I KEIA TERITORE Nui Kona Mahalo no Kana Mau Mea i Ike ai no na Hiona ku i ka Nani KAUOHA I NA MAKAAINANA E HOOHUA NUI I KA AINA Ike Oia i ka Nui o na Waiwai me na Pomaikai o Hawaii Nei Nona Iho [ARTICLE]

LOHEIA O LANE MA NA MEA PILI I KEIA TERITORE

Nui Kona Mahalo no Kana Mau Mea i Ike ai no na Hiona ku i ka Nani

KAUOHA I NA MAKAAINANA E HOOHUA NUI I KA AINA

Ike Oia i ka Nui o na Waiwai me na Pomaikai o Hawaii Nei Nona Iho

Ma. ko awnkoa o ka Ponono aku la i h.-ila, nui ka inanawa i lawo ue ai ko Kiaaina AlcCnrlhy i kann hoohiki oihana, i lohe pu ia ai un ninnao honkakn a Knkauolelo Lnne, nmluna o na ninau ano nui i pili ia Hawaii nei, ka liana hoi, n koonoi jm«o i lohe ole ai iuainua, i kekahi o na knnaka ko'iko'i niai ko kaj>itala mai o Wakinokona, e lioakaka aua elike 1110 in i kmuailioiu ao o Kakauolelo Lane. Oini o ka uinau aina aupuni anie ka hookuonoono ana, ku ninnu ano nui loa i makeinake ai o Kakauolelo Lane, o iko nona iho i na noao apau o keln ninau ma Hawaii noi, nia 110 nae ho mau inea ano nui lohulehu iloko o kona noonoo, i lioakaka ae ai, mn ke nno i anoane e hiki ole i kekahi poe ke honkaka nie ka mohala o ka manao. No na mea e pili ana i nn alnnui, walii ana, o kekahi ia o ua uinau ko'iko'i o i>ono ole ai e hoohanaia ka ninnu kalaiaiua iloko olailn, aka e uialaiua imiu ia ka maikai o na alanui, no ka mea o okahi ia o na mea o pono ai ka aina nme kona maū makaāPnana. l'enei ilio ko ano nui o kana haiolelo: "Ua hoea mai nei au ianei,- ina ko I ano he mea i hoounaia inai e ka Pere«i- ; ilona o Amcrika Huipuia, no ka lioolinJ nohauo ana i ko oukou Kinaina e pau nna, ka moa i hana no oukou me ka pololoi, a no ka hoohanohano pu ana aku l.oi i ko Kiaaina hou e noho mai nnn, ka mea nona ka hookohu il oaa ni ka makou apono ana, ma ke ano ho hoiko no ko makou makee i ko oukou pono, a pola me ka lahui holookoa. K hooinauia aku ka loaa ana i keia Tcritoro 0 na kanaka <5 ke ano nia-ua ole eliko 'mo konn mau luna oihann. I ka loaa ana o keia inanawa maikai ia'u, k<s waiho aku nei au iinua o oukou i ke- , kahi mau mea e noonooia ai ain« ke- ' knlii māu hoakaka ann, e pili ana no keia mua aku o ke Tcritore o Hawaii, ! No Hawaii Nei I "Aole e loaa i kekahi mea ka ike jiookela no keia mau j>acmoku, me ka i loaa pu ole o ka hookahaha nui ia inaj muli o ko lakou mau loaa waiwai, pela : pu hoi na ninau pohihihi i ikeia mna- | nei nei. Ma ke kamailio mnoli ana ao ; o pili ana ia Hawaii nei, ua hiki no ko 'olelo ae, he mea uuku loa keia Teritore, he ao uuku, he wnhi apana uuku • kokoke aku la i ka poai weln nhiki 1 ka poai anu. E oiliili ae ana mai na laiki j>ohopoho ma na kapakai, ahiki i na inauna i uhiia e ka hau, elike 1110 ka inea a kekahi e ike aku ana maloko 0 ke kii onioni, ma ke ka'ihuaka'i o na pua, nn huani ame na meaai o ke ao nei. Maanei nei, aole ma na wnhi e ae, ua hiki loa ke hoolakoia mai ua makeinake i j>ili i na inea o ke kino, me ke kauka'i ole nku i na kokun ana maiwaho mai. Nolaila aole e lilo o Hawaii nei i inea e kauka'i aku ana maluna o ka aina makua, a maluna paha o ke ao nei, iloko o keia kaua. Ho mea pono e lilo ia i mea hoounn wniwai aku iwaho, aole he mea kauka'i aku i ua waiwai hookomoia mai, aka i mea e knuka'i ana inaluna ona iho, a i mea kokua hoi. He mea haaheo no'u ka ike ana i ka liiki ana i na kanaka e hoomaopopo i keia hana nui, me ka hooko ana aku i na kahea pili aloha aina i hoea'mai imua o lakou. "Ma na mea e pili ana i hana mikiala, mawaho ae o ka hoolako ana 1 na meaai, aole e hiki i keia Teritore ke upu aku e hookaokoa iaia iho, no ka nele mai i na minerala. Ua kukuluia na hana mikiala o keia au hou, maluna o ka hao, ame ke ahi e hoohehee ana i kela hao, i loaa mai mamuli o ka lanahu ame ka aila ea, a mamuli paha o ka mana a ka wai. Iloko o keia mau mea apau, ua nele keia mokupuni ma kahi o ka hookaokoa ana iaia iho. No» lila o ko oukou ola ana, ua manao walo ia no ia no oukou, ma ke ano i hana inaoli ia mai ai, ina keia wahi i konoia inai ai ko oukou noeau, ko oukou ike a inakaukau, ko oukou ikaika e hoohana aku ine ke kupono. Pehea ka nui e ldaa mai ana mai keia aiba mai, a pehea hoi e ulu hikiwawe mai ai ahiki i ka loaa Iike ana, me na manao no keia waiwai nui, i loaa ole ai ia oukoul \o ka pane ana ae i keia ninau e haawi kakou i ka noonoo ana no ko oukou mau waiwai. '' 0 na hiona nani o keia mau paemoku e pii mau ae ana ka hialaai la, elike me ka pii ana ae o k& ao nei ma kona makemake no ke kilakila ame ka nani o ke ano maoli. 0 ke kai, na kiekiena ame na mauna, aole keia he hana na ke kanaka, aole hoi na ke aupuni, i hiki ke kaili mai ia oukou aku. 0 ka hana

hool<ahi i konoia mai ai ke kanaka e hooko aku, o ia no ka hoike ana ae i ke p.o nei—e hoik e aku aua i na kanaka i ka uani ame na mea. e hoohihi ai ka manao maanei nei, a e hookomp aku iloko o lakou i ka noonoo, e kukulu i miiu alanui maikai, e huli aku e loaa na awakumoku j>alekana, a e loaa hoi na moku he nUi.

ninauia mai aua ke ano o ke alanui i loaa ia oukou. O ka loaa ana o ua alaliui maikai, o ke kumu iho la ia e loaa ai ka launa ana ma na ano apau. 0 ke onoanea, o ka enemi ino loa ia o ke nu naauao. l.'a ole'o mai o I'nulo. aole he mea pono no lee kanaka e nolio liook? hi, malia paha e kamailio ana oie, no ko ka wahine kuleana ijia ke ao ne;, aka ua oi loa aku ka manao o kaua mau olelo inamua o kaua mea i kanv\ilio ae *ii. 0 ka hoho kuokoa ana o na kanaka, he hoike maopopo loa aua mai ia i kela auo pohihihi o ka pii ana o ke kanaka mai ij) kulana hihiu mai a i ke kulara mahiumlama, a kakou e olelo ae ai, ka pii ana o ke- kanaka. . < ' l 0 ke knaka.a kakou i niakemake ole aij o ia no ke.kanaka a kakou i maopopei ole ai, wahi a kekahi kanaka Palani akeakamai. O ka weheia ana o kf alnuui e holo ai ke kaa, ka hoomoeia aiin o ke aiahao kaaahi ma ke komoha'ha o Ane«hanies, ka mea liana i hoolilo i .".o • ikeia ai ka lahui Ameika i keia la." *. I f «\ itiea-io:!kehejva wale no.pa.ha ka nol f e ana aku i ka hoakaka i kana mnu •. ip.hu.lehu i hoakaka inai ai no leoknh}-mau kumu, hoohalike i .ikeia ma Kaieponi .anie kekahi niau wahi e ae .■•na Ameiika Kr.ipu;a, e li!o ni'i kumu .h;ooh:'7-iky na Hawaii nei, e hahni aku ,ai, o kana, inea liooikaika loa nae, he poiio, e loaa mi alanui maikai, o ke 'knhoa nui iho la no ia,*e loaa ai ka holortiu*i. i kekahi aina. . •Maluna .o ka ninau aina aupuni, penei manao J\oakakat Ka N;i\s\i Ain.a. Aupuni "O k« iiīiiiiii hoopiJikia a me he mea. la, o ka niuau kumu o na .ninau apau, o:ia no ka. maopopo ona, i ,ke aiio e hoohan?»ia ai o ua -aiua o kekahi aupuni. Ke kainailio uei au f keia ma :ke 'nuo he ninau kumu, no ka mea, mn •kmia ano nui, k<r manaoio nei au, o ke ku^an: 1 ..malaniiilama o keknhi aupuni, ua hilinai aku. no ia ma ke ano o ka i>umirtuwei{i ana.o. kona mau waiwai, o ':a iiina hoi tue ka :hui pu ana tuai me k« hana, hoolmi pu.mai i ka olelo, hoo;hui «u mai i ke ano maikai, pela iho la e ikeia ai ka waiwai o kekahi aupuni. "O ke kumu nui niai o ko oukou ; miwni, no ka aina no ia. He manaWa loihi ae nei i hj\la, ua holo aku ka hailoko o na lima o kekahi poe kaknikahi. Ma ke 3110 oiaio maoli, aole ia no na k.anaka. O ka inea e kipa ma.kaikai ma| ana i keia aiua, e hoopihaia aku aua oia, me na mana'o mahalo, >0 ke ano o. ka hoohauaia ana o keia mau aina, mai na la kinohi niai o ke enekulia i hala. Ua kaheaia aku na ?nekinia, īio ka hoolilo ana i na mauna 1 uhiia me ka pauiui, a lilo I ui-' u mahi- » waiwai; e j«\io,aku,hoi nie na e»en\i 0 ka lepo, ahiki i ke konoia ana aku o ko;ke ao uo kekahi mnu ano e hoopakele. i ua meaulu. O mi ano hou ) :ka pal.'lu ana, ka hoomom.ona ana, ka ana, ame hoiliil.t aua ,mai, ka ha«liliali aita. -ame ka hpuna ana ame k<* kuai ananieu i k.e kopaa, aole he.wnhi ae i ikeia ai ka ho'Mialahalahaia o keia.hann, elike la me ia i ikeia, ma ke kanuia ana o ke ko ina keia niau paemoku. " Ina, ao.le keia he ninau ano uui, a, 01 aku inauiua o ka hana ana aku aliiki ka loaa. iina mai o ke oo ,ko kupouo nei, mai man aina mni, alaila e lilo ma i mea kanalua i>\y paha e oili ;nai an» kek-ahi.i i.naikai, mamuli o ka 'iiahelehele aua aku i ka aina, l uo ka holo aua aku iloko o na lima lehulehu. Al:a ho. ninau nui keia i oi aku mamua > na a&o ehia ka paa aua i'ka aina/ Ta ikeiH-mai keia.e ka.aliaolelo laliui. nolaila;-aole he mau kuinu ake'ake'a,' aka o k« hooko. wale aku ivo i ka loina alakai a ka ahaolelo lahui i hookaawale ae ai, k<*e wale no.ina i.mnkeniake; kakou, e ho<)halahala..\mai -k«.na olelo: hooholo «e, aka maopopo akui nei au.i ko'u ieuleaua ole e a'o aku ma; keia uscg. He X-oina i Hookahu^wa "Xct,na. niak.ahiki.,he kaualima. o..ka mua malalo o ka noho Peresi<lena "anaa Aberahama Linekona, ua lilo i loina alakai na Amerika Huipuia, nia kahi <? ikeia «nu ke kupoiio, e waihoia aku •na aiiia aupuni no kn maheiehele ana i mau aina hookuouoouo. Aole o ka ma--1180 o keia liana, e holo aku ka aina iloko o ka lima o ka poe hoopukapuka, aolo hoi e waiho wale me ka hoohaua ole ia ma ke ano i mau home, a i mau waiwni hoohua mai. Aka, ma kahi nui i ka nina, a ma kahi a ke aupuni i ike >i, o ka hana naauao wale no, o ia ka ilqV\*c anff mai i ka nina, nmi ka noho Ona ana mfti o ka lehulehu, ua ku-e ; ia kanawai hoiokuonoouo ma ia walii, pela iho la i ala kok« s niai ai he uiau 'ioonaapaa ana. Ua halawāi mai keia Teritore me ka pilikiao keia ano. l_ a lawe ! wale ia no na aina ma ke ano lie mau home hookuonoonOj no ka manao, hna, pela iho la e hikiwawe ai ka hooJ)lo ann aku, a e loaa mai ai kekahi, elala uuku nie ka maalahi, malalo o na hoolilo o ka lehnlehu. • Ke K&ruLwai Ame ria Aina Eanu Eo 4 - Aia he like ole o na manao. o ka hapanui o ia like ole, he like ole ku■pono no, ma na wahi e hoopili ana i ke knnuwai hookuonoono i na aina kanu ko, aka he pono nae e- l\anaiā keia hoao ana. Ua ike an ma k.ekahi mau wahi, • hoōhanaia ai me. ka holopono 4oa. O: ke kumu uo o ka holomua, mamuli no ia ) kpaao o na kanaka na lakou i lawe i *a- aina hookuonoono, e iini ana hoi e hana kino maoli, a e liana like hoi. 3e mea pono e haawiia i manawa no ke «anaka i loaa ka mauao makee, me ka manao ikaika, i -wahi e loaa ai he home nona, i home e hiki ai iaia ke hooika'ika, i wahi nona e pono ai, he home hoi e hiki ai iaia ke iioopulapula i kOna ohana, i home e hookawowo ai i ka makee i ke oke kanaka, mailoko mai auanei olaila, e oili mai ai ka manao -kaulike, no ka pono o ka lahui. &e lahui kanaka me ka manao uilani Ame ka- uohona kuokoa ana, e kauia koi na kanawai kaulike, e puunauwe laula ana i na aina, elike me ko lakou hoolianaia ana nia ke ano kiekie loa, o keia kekahi mea pili loa i ke ola ana « ka-lahui. A o ka-mea i koe iho me ka oukou eina aupuni, e hoohana aku Oukou ma ke ano hoao, elike nie ka ke kunawai i koi mai -ai. "Aole keia'he mea e hoohanaia aku ai malalo o ko oukou kanawai aina, o ia hoi, e hookikinaia aku ana keia Teritore e hoohana aku i keknhi loina uliauha. l*a hiki ia oukou ke hana i

mau aelike no ka hoolilo ana aku i keia mau aina, ina ia hana ana e honkoia ai ka inauao o ke kanawai, aolo loa hoi e hoopoina ia ia īnanao. o īa no ka hoonoho ana :iku i ko kanaka nialuua o ka aina. i kanaka e lioolilo ana ia aina, i home nona, e hana ana hoi i ka aina elilu 1 me ka niea hiki iaia iho ke hooko, a mamuli o kona lilo ana i ona aina, e lilo mai oia i hapa 110-ka lahui kanaka. O ka manao nui o keia, 0 nui kahi e mahiia o ka aiua, e kpi pu ia iioi, e loihi ka manawa e noho ai maluua o ka a'ina, a ma ka aoao hoi o ke TLM-itoro, o loaa aku iaia ka waiwai--1?o maoli o ka aina. Ma ka liooko ana aku i keia kanawai aiua, aole e lawoia mai ka ninau pili kah'.iaiua il<ko o ka hooUele aupuni ana, eiike me ka hoopilimeaai o!e ia ma ka hooko ana aku na kanawai kara'nna aine kekahi mau kanawai e ae inaloko o na aha hookolokolo. 0 ka hookele aupuni maikai, e koi mai aua ia, e kohoia ka waiwaiio hoopouo maluna o. ka aina. a e hooko ]>ono ia h')i ka aelike elike me ka ma nao anie ka makemnke o ki» kanauai. a e lOaa hoi ka manno makee, ma ka hooko ana aku i ua kulana apau. Me keia mau mea, ke manaoio m i i au, he mea pouo, ke hoomauia aku ka hooHi'e nui ana mai i ke k'opaa o keia Teritore, 110 ka mea o ke kopaa ka nieaulu nana e halihali mai i ka hookupaa ana i ka waiwai kumau o ka aina. '' Ma na mea i hoikeia mai ia 'u. lu» hana paakiki ka 4oaa «nn o k« holo,mua i ka poe hookuonoi.no,. oij>i o na mahiko wale no ka poe i makaukan me ka halewili, nie na kaanhi, he mea oiaio no paha,keia. aka nue ma lo'u mauaoio, ua liiki no i na kanaka ke lawe ae i na loina ePike me ia i hoohanaia e na mahiko, me ko lakou haiawai me ka holomua. 0 ka nee ana o fce au o ko kakou maiuw*, ke ku nri ia maluna 0 ka ninau huki likema ke ano lokahi, 1 e hoomanaoia-,« kekahi niuau paakiki loa, o ia-no ka hpokuikahi ana i na kanaka, e lilo i poe hana like. 0 kekalii lahui i hiki ole iaia ke hoohana ma•nua me ka holopoiio, e hiki nua ia e holopono, ina e hana like kela ame keia me ke kauka'i ana e hoea aku ia hopena. \ 1 "Ua lioohana o Ameiika Hnipuia, 'ua o ke keena kalaiaina la no kekahi :uau makahiki i ka ha.ua hoomaemae > hoowaiwai, o ka manao, « ia no ka imi ana i wahi e waiwai ai, roa,ka hooHIo ana i ka aina mai ke kulaoa wao>kua mai, na aina aupuni ame. na aina ■ onaia e kekahi pohai, ma ka lawe 'aiia mai i ka wai.i.luua o lakou, nia ka hoakoakoa mua ana i ka whi. iuka o ' a mauna. a nmilaila ; mai e Jawe:a mai •\i ina ke kahawai a ma« oiiwai iluna o ka aina. O ka poe. e hoi a noho malu na o keia inau aina, o ka poa. hookuonoono. O ka hoomaHi. ana i ;ka wai, ahiki i ka ukuia ana uo ka ihoohanaia | ana o ia moa, e paa no ia iloko o ka lima o ke aupuni, ka mea, hoi e hoo noho ana i ka makaala ana, i kekahi hinanui. O kela ame keia kanaka niahiai, aole ia malalo o kana hooniahi ana, nka o na kanaka mahiai tyio inalalo iho la o keia loina, ua kōmo lakou iloko i na ahahui, 110 ka hoohana a'ua i ka *vai ame ka uku ana aku i ke aupuni. He Haua Hoao "Malalo. o ko oukou knnawai, aole 'ie mea kū]iono ka wae e an3 i ka poe kupono e lawe i ka aina. Aole he mau hana hoao, mamua ae o ka wae ana. O ■i hoao e pili ana i ke o ke kanaka, no ka lawe aua i ka aina, he hiina hoao wale no ia. mahope iho o ko kekalii kanaka lawe ana i kona *aina liooknonoono." He inea paakiki ka imi •lia, i wahi e hiki ai ke pale ia ae keia oilikia, nie ka nui ole aku o ka poino, .maniua o ka maikai. Aka nae. e hoonaauaoia ana ka .mea lawe i aina hookuonoono, i wāhi e lilo le ai;keia i hana pilikia ina ka aoao o ke Tqritore. •'Aole he hoopaapaa aua, ina ka ha■»ai ana aku i ke 'kannw&i, he hana !>ilikia iio ia. o ka oi loa aku iloko o keia nmnawa, kf\, wa i make.mHke nui ia, ;\i na aina ē hoohua niai elike me ka meui hiki. Ke ole e ku-e ia ke kaua wai, lie pono uo e laweia at?.ke ko'iko'ā i ia hana: a ina ao!e. ia e lawe koke ia ae aua i ke.ia uiana, alaila i ka wa liea hoea mai ai ka la oka nialuhia! Aole lie mea hiki e pane mai i kela ninau. '' No kela niali aiua, i kaa akn malalo o ka hookuonoono aiia, mne na aina e ,v>au aku aua na hoolimaluna. he loina "kekahi i laweia ae, i wahi e waiho wale ile al keia .mau aiua. Ua hookaliuaia' keia loina, malunn oka iini ; o na ona 7 na halewili, o ka aiua i ku ai o ka lakou halewili, e mahiia aku ia. ma ke •\no he hana ia i ku i ke aloha aina oiaio. fīe hana kar.iinia. he knraima i hiki 010 e J\uikalaia. ka waiho wale ana aku i na aina i hiki ke niahiia, a e ulu ■ iia paha o ke ko,' me ka mahi ole ia aku iloko o keia wa oke kaua. E hookuonoonoia na ainn me keia kumu aelike, pela hoi ka hooko ana aku, i keia linau uui e ]iono ai ka lahui, a o ka hooko ole ia ana o keia īnea, ua lilo 'ku na ona o na halewili ame ka poe hookuonoono. i mau enemi no na mea e \>ouo ai ka ieluileluu" w. s. s. —