Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVI, Number 31, 2 August 1918 — HE MOOLELO NO KA Makaikiu Nikola KA WELI IWAENA O KA POE HAKIHAKI KANA WAI O NU IOKA, A O KA ILIO HANU MEHEU O KE KULUAUMOE. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO KA Makaikiu Nikola

KA WELI IWAENA O KA POE HAKIHAKI KANA WAI O NU IOKA, A O KA ILIO HANU MEHEU O KE KULUAUMOE.

He Mau Olelo Hoakaka. O, ka inoolelo hou e paneeia aku nei imuia o ko ke Kuokoa poe heluhelu, he mooielo ia no kekahi makaikiu kaulana maloko o ke kulanakauhale o Nu Ioka, a o ka weli hoi o ka poe, hakiha.ki kanawai apau, ā o ka mea nana i hookolo ahiki i ka paa' ana o ka poe na lakou i aihue i na elala oloko o kekahi hale hanako ma kela kulanakauhale. / T ka panee ana aku i keia moolelo hou, ke lana nei ka manao o ka mea kakau, e lilo ana ia i moolelo ohohia nui īiā, no ka mea aia maloko olaila'na hana f hoopihoihoi 1100noo, e hoike ana i ke akamai anie ka noeau o ka makaikiu," me he. mea liilii loa la ka make imua ona, a e loaa pu aku ana hoi ka ike i ka poe heluhelu, no kekāhi mau hana ku i ke ai\yaiwa- i lawelaweia ma ka aoao o ka poe i kapaia, na 'lpea nia ka oihana- aihue dala. MOKUNA I. ! Ma kekahi la iloko o ka haulelau o ka makahiki 1779, e noho ana kā' Makaikiu.Nikola maloko o kon'a oihana, irte ka iiponoo nui āiia' i kekahi hihia i wjiihoia āku ilo'ko o kona lima, aia hoi, ha.mama ana rip ke pani o ka puka o kona keena, a komo aku la ke kottiisina o ka oihana makai a noho iho la mamua pono aku o kona alo. Ua kamaaina loa keia mau kanaka ia laua iho, mamuli o ka laua mau oihana, a me ka hooka'ulua ole iho i ke ano o kana hana cfka hoea ana aku, ia wa i pane koke aku ai no ke komisina o ka oihana m^akai: i "Auhea oe e Nikola, kuu hoaloha, he hana nui ka'u o ka hoea a?na mai la e ike ia oe i keia la, a manao au, o oe hookahi wale no ke kanaka i hiki ke hooko aku i keia hana, me kā' holopono loa." "Aole āli J e hooia e aku ana imua ou e kuu komisina, e hiki ana i&'u ke lawelawe i kena hana me kā holopono, aka e hoakaka mua mai oe i ke ano o ka hana i;' makeihakeia na'u •e hooko aku," wahi a ka Makaikiu Nikola,' me ke kau ana ae :0 kekehi wawae maluna o kekahi, a huli pono mai la kona alo knua o ke komisina makai. ; "He hihia ano nui keia a'u i noonoo ai no kekahi maInawa loihi, o ia no na mea e pili ana i ka poe aihue oloko o na- hale banako, a ma ko'u manaoio, o ke nui o kela •hana, eia no o'i'a. maloko nei, o keia kulanakauhale kahi i noho ai, he kanaka onamiliona me ka nui o ka waiwai, oiai nae p ka poe malalo aku ona, a e lawelawe maoli ana i ka

hana aihue, o lakou ka i hopuia, a hahaoia aku noloko o ka halepaahao. . . . ' "Ua paa maoli no ko'u manao, o ke alakai nui o keia poe aihue i na hale hanako, ke maaio mau ae nei no oia imua o ko kaua mau maka; ma ke ano he onamiliona ke hana aku mawaho, he kanaka hanohano a kiekie iwaena o ka pohai ot | ka ipoe lalawai o Nu loka nei, oiai nae o kona ano *biaio maoli, oia kekahi o na kanaka akamai loa i ka aihue, a pela •i loaa ai iaia kx>na waiwai me ka maalahi loa, rae ke kahe ole 0 ka hoii' o ka lae. Ke makemake nei au, e nuli oe a loaa keia kanaka, a e hopu aku iaia a hphao; nialoko o ka halepaahao/' ''He hana nui i'o kena ati o ka lawe ana mai la, a J peheir aole anei oe i kau mau mea e hoakaka itiai nei ia'u ?" i ninau aku ai ka makaikiu. * t> "Malia paha ua kuhihewa i'o au, aka nae no kekahi manawa loihi. loa ko'u noonoo ana, ahiki i ko'u hoea ana mai •i: ka hopena maopopo loa, o ia no na mea a'u i lioike akik. nei imua ou. O k'a poloiēi a pololei ole o :a manao, o oe ka mea nāna \e hooiaio ma;, ma ka hookolo ana aku i keia hihia." 4< Ua like pu np ko'u manao me kou e Huu komisina, koe ,wale no nae, aole au i hoopapau i.ko'u manawa ma ka noo- . noo nui ana maluna o ke : a niea." "O kō'u manao ea, aole he hōike okoa mai o keia kanaka iaia iho, ak'a e nohō hoola'i waie ana 110 oia o kahi nouli, a na kekahi poe okpa loa e aihue, a oia ka m6a ai loaa. Ua kamaaina loa au i ke ano o na loio, he noho niaiie wale iho no ka'lakou i kahi liookahi, a na ko lakou mau akena ame ka poe i hoolinialimaia e lakou, e h6le e huli i na hihia; me he.mea la, pela iho la ke ano o ka hana kanaka, na kona mau akena e hele e aihue, a hoihoi mai i na dala ! nunui hewahewa iaia. E l.awe mai kaua i ka hihia o KodiI kona." ! "Ae, ua maopopo ia'u na inea e pili ana i ka hihia o Koelikona, a o kou manao no kela hihia ka'u i makemake ai e lohe aku e kūu komisina." "Eia ka'u mea" i ike. He kanaka opio kulana maikai a keonimana no hoi ke noho ana, ma kahi kokoke loa i ko'u j home. E ike mau ana au iaia ma' na alanui, aole nae'au i j kamaaina iaia, ma kona mau ano apau ke nana alfu mawaho, oia kekahi o na kanaka ōpio hoopono; eia ka auanei aia aku maloko ke i'no, he mea aihue i iyu.dala olpko o ka banako." "Ke maopopō aku la ia'u ke op : .o au e hoakaka mai nēi, a oia i'o kekahi o na kanaka maikai, ahiki i kona kaa ana aku malalo o ka hoowalewale ia mai, he niau māhina pokole wale no, mamua o kona hooko ana i kē karaima aihue." ' "Ae, o ke ano maoU iho la ia o kela kanaka ōpio. Ua maopopo iki no ia'u kekahi hapa o kona moolelo, a i- kā mānawa 1 komo maoli ai kela<kanaka opio iloko o ka poinō, ua hoao ikaika au e huli i kona mau hoa, h'ui, aole nae he maopopo iki, koe wale no ka h'oikeia ana mai ia'u, he kulana uhauha kona iloko;o na mahina ae .o kona haulehia ana iloko o ke karaima aihue." ; "Pelā iki iho oe ē kuu komisina. Ua hui kino anei oe a kamailio pu me Mr. Kod!kona, mahope mai o kona hooko 'ana aku i lee karaima aihue?-' ; "Aole au i hui pu me ia e .Nikola, a me kekahi poe e ae .paha, me ke l<afnailio ana maluna- o keia mea a'U e hoike ākū nei imua ou, ia oe wāle 110 au e .hoakaka aku nei i ko'u manaō. Ua hunākele loa āu i ko'u manao hoohuoi, a no ka hiki liou ole iho ia'u ke uumi, pela au i hoea mai la imua ou, no kā'lōhe ana hoi i kou nianao, ina paha ia ua kulike me ko'u, aole paha." "Inā pela, ua maikai. a e hoike hou mai oe ia'u no kela kanaka ōpio," -wahi a ka makaikiu i kamailio hou mai ai. "Hē mea helu dala keia kanaka opio noloko ō ka hale hanako, a oia ponoi no ka mea nana i i; ua hale lianako nei.' "Ae, ua maopopo ia'u kena mea, e hoakaka mai i na mea a keiā kanaka ' i hana ai ?" • "He maalahi loa ke ano o ka lawelawe ana o kela kanaka i kanā mau hana aie, ma ia ano iho la i loaa ole aku ai na manao hoohuoi'i kōna mau haku, no kekahi manawa loihi." ' "Ke piōno la kena mea au e hoakaka mai nei, aka nae' ua no ia'u ua hana kela kanaka opio pela." "Ō ke ano o ka lawelaweia ana o ka hana aihue maloko ka hānako, aole ia he pono lawe wale mai no 1 na dala mai kela ame keia wahi mai, aka mai na dala wale mai 110 a ka poe ntlnui ; o ka hoahu ana." "Ae, ke hiki la kena hoakaka, e hoomau aku." "Ua kāmaaina loa kela kanaka i ka poe nunui o ka lakou ,"dala maloko o ka banako, mai ke kanalima ahiki i ka ekolu : a eha kaukani dala, e koe mau ai maloko o ka hanako." • "Ua 'mappopo 'ia m'ea ia'u, e nee aku iinua." "O kela poe nunui o ka hoahu ana i na dala maloko o ka hanakō; o lakou no ka poe hōopuka i na klkoo dala nunui. r ka manawa e.hookomo aku ai kela poe i ka iakou mau' dala o na kikōo waīe no kana e hookomo aku ai mā kahi waiho dala, a o na dala kuike maoli e komo ana iloko o kona mau pakeke, elike me keia: Iha he kanakolu kaukani dala a kekahi ftiea e hoahu mai ana maloleo o ka hanak'o i keia la. lie iwakalua kaukani mā ka bila kikbo, a- he um'i nia ke dala pepa a dala maoli paha, e ; ailiue ana oia i na elaia pepa ame na dala maoli, a koe na kikoo." "Pela i'o ka, a heaha hou aku " Oiai he nunui mau ka huina e paa ana 110 ke'a ame keia mea hoahu o ka hanako, he hana loa na kela opio, ka hoololiloli ana i na lMike hoahu lala. a kulike ka huina me lia data e waiho ana ma ka lianako; ma ia ano iho la aole ona hoohuoi iki ia." "He mea oiaio 110 ia au e kamailio mai nei, eia nāe aole ē loihi ka manawa e nalo ai kana hana aihue, o ka loaa fono .no ia, ke aku me ka nlakaala ame ke akahele loa. M "Ua maopopo no i kela kanaka opiō,'e loaa pono iku ana konā ai'huē ana i nā dāla o ka hanako, aka nae ua hoolalā mUa oia iloko o na mahina ekolu oia e aihue liilii mau ai, a mahope aku o kela manawa, o kona holo mahnka rlo ia, no wahi, e loaa ole ai ke huliia aku, o ka piiikia •nae, he umi wāle no la i koe, alaila piha ekolu ni»Thina, ua loaa pono iho lā oiā." "Ke nei au i kena mea, hoomau aku." "Ma kela ano o Wa aihue liilii mau ajia a Kodikona, ua hiki aku ma kahi o ka ēl?a haneri kaukani dala i pau iaia i ka laweia mailoko- aku o lea hanako ; a o ka' nui o ka poe na lakou na 1 ai'liueia, ua piha ke kanalima. - "I keia manawa, aia kelā kanaka opio maloko o ka halepaahao o Sing Sing kahi i noho hana ai i kona hoopa'i. me ka ehaeha ame ke kaūmaha o ka manao, aka nae o ka poe i hui pu aku, a na lakou hoi i hookikina aku iaia e aihue, eia no lakou maloko nei o keia holo lealea mau ana maluna o na kaa otomobile nani, maluna o na mokuheihei, a e noho ana hoi iwaena o kahi i ike nui ia o na kanaka. kuōnooho o keia kulanakauhak, he hookahi hana, o ka uhauha i na kaukani dala nunui a kela kanaka opiō o ka aihue ana." - "Ua hooiaio loa anei qe, o keia iho la, niaoli ke kulanā oiaio loa ?" wahi a ka Makaikiu Nikola. "Ua paa maoli nō ko'u manao pela. a o kou manao ka'u e makemāke aku nei e ike, aka nae ma kou ano ā'u e nana aku nei, me he mea la, ua kulike ko kaua manao ma keia mea." "Aole a.u e haawi koke aku ana i ko'u ae i keia manawa, 'aka'e oluolu oe e hōomau aku i ke kamailio ana mai i kou manao, ame na mea aku i koe no keia hihia." j "E hoihoi hou aku au i ka kaua kamailio ana ihope ia Kedikona, a kukulu mai iaia i mea hoohaiikelike. Maloko o ka hale banako kahi i hana mua loa ai o kela kanaka opio mai kona mau la kamalii mai. Mamuli o kona hoolohe, ( kona aapo, a hui pu me kona hoopono, ka oluolu ame ka paa

rula. ua pii malie ae oia mai anuu ahiki i kuna lilo ,ana he mea helu dala. ' "He ekolu mahina ma*nua aku o ka'haulehia ana o Mr. Koelikon'a iloko o ka poino, ma'na mea i hoikeia mai ia'u, ua hui pu aku la oia me kekahi poe lapuwale. Ma ko'u manao maoli ea, o keia puulu i Hui pu akn ai «• Kodik<:na, , aole o lakou huikau pu iloko o ke anaina o ka poe lapuwale, ikoe wale no a he hana kek'alii a'lakou i makemake ai ilaila." "Malia paha pela i'o ka mea poloJei ,e hoakaka huu mai e pili ana no keia kanaUa opio." "He kanaka oia malaljo māi; o ua makahiki he kanakolu. Ua mare oia ika wahine' ahe hookahi a laua keiki. Ile oluol'u mau kona noho ana ine kaiiā Wahine. aol£ ona lanna wale aku me ka poe lapuwale. nie he mea la o kana poe hoihoi ole ia, no ka mea ua ikfe po'no maoli au iaia. e lioomamao mau ana mai kela ano poe mai." "Alaila, pehea iho la ka oia i huikau aku ai me kela puulu ,o ka poe lapuwale?" V "?4a ke aiio niaalea loa ia i hoholaia mai.imua ona, ahiki i kona poholo okoa ana iloko o ka upena. me kona maopopo ; mua ole nae i kinohi." "Ae, he mea oiaio loa kena, a pehea hou aku?" "Ke hoomanao nei oe ē Nikola, ina aia he punawai, me kona wai aliali ke lana mai la ma kekahi wahi o keia keena nei, a ina e hoohaule ana'oe i kekahi wahi mea pela]>ela ilvkv> olailn, e ike ana oe, e lilo ana ka niaemae ame ke aliali o kela wai i mea haumia." "Ae, he mea pololei kena." "He kana'ka ma«mae a oiaio Q 4 Mr. Kodikona, elike me ka ipunawai, iaia nae i hui pu aku ai nie kela poe, ia wa i hooliloia ai kona maemae i mea ole, me ka nana ole ia, owai la lakou. Ua akikoia aku oia iloko o kekahi hana a'u nae i .maopopo ole ai. a mai ka liilii mai kona hoaoia ana ahiki wale no i kona haulehia ana, a ua lilo kana mau hooikaika ana e pakele mai na ilmii mai aka hewa i mea ole. l.like me ka nui o kona hooikaika ana e kupaka. i wahi nona e pakele ai, o ka oi loa aku ia o kona hihia i ka upena punawelewele a ka mea i ake wale no e hoopoino i kona kino ame kona uhane." "Ke ike aku la au i kou inanao, a mnlia nela i'o ]iaha i : haulehia ai o Kodikona iloko oka poino, hooniau :tku." "Aole i komo koke kela kanaka iloko o ka poino ia maiiawa, aka ua haulehia ia iloko o ka hoowalewaleia, a i ka noho mana ana o ka hewa maluna ona, ia manawa i hoakakaia mai ai ke alahele imua ona, i wahi e pakele ai, o kona afe aku la no ia me ka maalahi lga." » "Ae, ke maopopo loa la ia'u ke alahele i hanaia mai 110 kona poino." "Me he mea la, ua kuhikuhiia mai iaia ke alahele noua e pono ai, ō ia hoi. ina e 'loaa ana lie mau kaukani dala iaia mailoko mai o ka hanako, ua liiki loa iaia ke uku dku i kona ! mau aie apau, alaila o kona palekana iho la no ia. "O ke aloha i kana wahine affie ka laua keiki. o ka mea 'paahana ia a ka poe kolohe i hoohana mau mai ai i kela ame keia manawa, e kaualako iaia iloko oka poino. A no kona makemake ole e aku i ka hilahila maluna o laua. ua hoao mau oia e hoopakele iaia iho mailoko mai o ka umi'i nana e puliki ana iaia, ma ka aihue mau ana i na : dala i kela ame keia i ka nui maoli ana o na ulala o ka hanako i lilo mai iaia." "Ke lokahi aku la ko'u manao me kou, ma ia mea." "Ke hoomanao nei no oe, ma kona manaWa i ho])uia ai, a i hookolokoloia ai, ua hoike okoa ae oia i ka mea oiaio loa, aole oia i hoolilo maoli' aku he umi kaukani dala, <» kela huina he eha haneri kaukani dala. Ua haawi aku oia i kela •mau dala apau i kekahi kanaka i kapaia kona inoa o Mr. :Koloka. no ka hookomo 'ana aku iloko o kekahi pihana lmopukapuka. He eiima manawa i loaa nui mal ai iaia na huina dala mahuahua, mai kel'a hana mai, a i kekahi mau manawa hoi, he mau huiiia dala uuku ka i loaa mai iaia. me ka loaa ole mai nae o kekahi huina, e hoopauia ae ai koiia pili"kia iloko o ka hanako, nolaila ua kono mau ia mai oia, e hooi aku i ka hookomo ana i kana mau dala, me ka manao vi kekahi la e papalua a papakolū mai ana ka mea loaa iaia. "Ua loaa no iaia he iwakalua-kumamalima kaukani data, me ka paa maoli no o kona manao e pani aku i na dala o ' ka hanako ana i aihue ai, a e hoike okoa aku imua o kona mau haku. i ka pau ana o ke koena aku ia a, aole nae lu* ae iki mai o kela puulu o*ka poe ino. e liana oia pela." "Ae, no ka mea, aole lakou i ht)ea al>u 1 kahi i auakeniakeia ai e konio keia kanaka opio iloko o ka poino, a o lakou ke pomaikai, nolaila e hoomau aku i ka hoike ana mai » kou 'manao." "Ke maopopo loa la ia Mr. Kodi.kona, hfc manawa pok.ile Wale no koe. hoea mai i ka ikeia ana o kana liana aihne e na haku no lakou ka hanako, iloko no hoi o ia manawa hookahi, manao iho la oia, e hoao hou oia ma kela hana hoopukapuka dala, malia o ka hana ana aku ia e loaa nui mai ai na dala. o ka hiki no, ia ke uku hou ia ae na dala o ka kanako ana i aihue ai. Aole nae h'ona ponoi iho kela manao. aka na kela poe i hookikina mai iaia ahiki i kona puni wale aiia aku." "Ke hoomanao nei au i kena mau mea au e kamailio mai nei e kuu komisina." "Ua hooko i'o aku o Mr. Kodikona i ka hookikina a ko:a poe, ma kona aihue ana i kekahi huina dala mahualuia mai ka kanako aku, a o ka mea oiaio, aole loa he hana hoopukapuka dala, aka ua malamaia no na dala e kela ]>oe, a he mau hana pulapu wale no kela i hoihoi hou ia mai ai kekahi mau dala, he maunu hoi e lou ai oia i ka makau lilii a ke dia--1?olo. Aia no kela mau dala aj>au i ka poe kolohe kahi i malama ai, no ka mea, he hana ia na lakou i hele a lehia." "0 ka mea oiaio maoli 110 ia." "I ka wa hoi i loaa pono ai, i ka poe o ka hanako. ka lilo nna o na haneri kaukani dala eha ia Mr. Kodikona, ua hele niai la oia e hui pu me ka puulu i kamaaina iaia. o ka i •ikeia, maloko o na keena oihana a lakou e hookohukohu • ann, aole he poe maloko olaila, aole he mau lako hale a man hoike ]>aha no ka nohoia o kela mau keena. a i kona nlna * ninau hele ana i ka inoa o Mr. Koloka, ke kanaka ana i kapa •aleu ai iaia he hoaloha nona, aole he kanaka maloko Nu ma ia inoa, aka he inoa kapakapa wAle iho 110 ia, a he inoa okoa loa ko ka mea epa ana e noke ana i ka ninau. "Aole o Kodikona i ail?ue aku i na dala o ka hanako, 110 'kona pono iho„aka no kja poiHaikai o lia'i, me ka loaa ole ia?a he wahi pomaik&i mā ano. koe wale no ka noho ana iloko o ka halepaahaō. a o ka poe aihue maoli. ia lakou i lilo akii ai na haneri kaūkani dala, kē hele lanakila mai nei lakou. Ma keia hana ajhue nae' apau loa, he hookahi kanaka i pili maoli ka h€vi r a iaia. oka nui ae o lakou, he mau nv?apaahana wale no maklp o kona mana. () keia kanaka ka'u i makemake ai ia o'e' e luiliv e hookolo maho])e o kona meheu a e hopu hoi iaiā a liahao aku maloko o ka hale;paahao." "Ke haawi aku nei au i ko'u mahalo nui no kau mau hoakaka e kuu komrsina," waiii a kā makaikin. hoi hou aku kaua ma kahi o keia kanaka au i ol£lo mai nei, oia maoli ka m'ea aihue." "No na mea e pili ana i kela kanaka, he mea hor>ka*ike wale no ia, no na mea e ae he mau haneri ka nui, i nunlo >mau ae imua o ko'u mau makUhiki lbi()i iloko o ka oihana. "Me ke akahele loa ka mea IMhh.e a o ka puulu paha g ka poe kolohe i hakilo mai ai, me ka> wae ana i ka lakou nio. Ua hakilo kela kanaka ia Mr. J£odifcotia ahiki i ke koho ma o kana i'a ia, no ka mea aia iloko o kona mau lima lee dala j i na sekona apau. Me kona nana ole ae i ka nui oka h«»o--pono o kela kanaka, i ka nui paha o kona paakiki ame ka uahoa, o kona mau akena i piha i ke akamai ame ka maalea, ka poe na lakou e hoolilo iaia a kohu wahi hehe imua o lakou. I — , (Aoleipm).