Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVI, Number 38, 20 September 1918 — HE MOOLELO NO TAZANA A I OLE Ka Hiena o na Ululaau Anoano o na Kapakai o Aferika [ARTICLE]

HE MOOLELO NO TAZANA A I OLE Ka Hiena o na Ululaau Anoano o na Kapakai o Aferika

Pupuku ae la na ku'emaka o Kolu no kela kakali aku ahiki i ka poeleele anā, aka nae ke ike la no oia i ka maikai o ko Kelekona manao, nolailā haawi aku la oia i kona ae ma ka pane ana aku: "Heaha la hoi, elike me kau noi, pela no au e ae aku nei, no ka mea aole no he loihi o kā wa e kakali aku ai ahiki i ka uhi ana mai oka po. Ua kakali au me ka hoomanawanui

no na !a lehulehu ae nei nolaila he hana maalahi wale 110 ke kakali ana aku i mau hora, mamua o ka hoea ana mai o ka manawa e hoopauia ae ai ko'u pololi." "Ke haawi aku nei au i ka'u mahalo ana he nui ia oe e kuu hoaloha," wahi a Kelekona me ka leo hawanawana. "E hele aku au a noho ma ka aoao o kuu wahine hoopalau, no ka hoohala ana i kekahi mau hora pokole me ia, mamua o ko'u make ana aku," o kona kolo mai la no ia a loaa o Jene Pota. Nana aku la oia ma ka helehelena o Jene Pota, aia na hoailona o ka make ke kau okoa mai la imua ona, ua lilo no 'eeia i mea nona e hauoli ai, no ka mea aole oia i makemake e ike mai o Jene Pota i kona pepehiia mai me he holoholona la. Lalau aku la oia i kekahi lima o Jene Pota a hoopili mai 1a ma kona mau lehelehe i liele a nakaka. a kulu iho la kona mau waimaka, i ka ike ana iho o kela mau lima palupalu nepunepu, o kela mau maka mohala nohea nana i ume aku i kona mau manao hoohihi, ua auhee aku ka hie ame ka nani, o ka iwi wale 110 karta mea e paa la. a e liamohamo la hoi. a iloko o kona mau manao kaumaha o ke kaniuhu, l'ili wale aku la no oia ma ka aoao, a haule aku la-hiamoe. Aole i maopopo i ua o Kelekona ka loihi o kona hiamoe •tna, a i puiwa oia i ke kahea ana mA' o kekahi mea iaia, i ala ae kona hana, eia ka ua poeleele, a lohe mai la oia no ka. lua o ka manawa i ka leo o Kolu, e kahea mai ana iaia nei e hele aku. , j "E kakali iho oe pela, e hoea aku ana no au imua ou,"j wahi a Mr. Kelekona i pane aku ai. alaila hooikaika ae la oia e ku ilurta, aole he hiki. Hoao aku la oia e kokolo ma ha lima ame na kuli, no ekolu manawa, aole no he hiki ua lilo kela mau hora ana o ka noho ana ma kahi hookalii i kumu e opili ai oia, a hui pu iho no hoi me ka nawaliwali.. ua ku a 1010 maoli kona mau ano apau, a o ia kana i kahea aku ai: "Ke hoao nei au e hele aku imua ou, aole he hiki, ua hele ko'u mau kuli a opili, nolaila e noi aku ana au i kou oluolu, oe o kaua ke hele mai aole i loaa ia'u ka ikaika e hooko iku ai i kou leo kahea." "Ke hoao mai nei oe e apuhi ia'u e keia kanaka Pelekane!" i puoho mai ai o Mr. Kolu me ka leo o ka mea i piha me ka inaina. "O kaua like no ka i hoailona a ku ka make ia oe, nolaila e hooko oe i ka kaua aelike e pono ai, ina no • wau ka i ku i kahi o ka make. aole au e hoao e apuhi ia oe,' •< lohe aku la o Kelekona i ka nakeke mai o ka waapa ma ka aoao mamua, a poha hou mai la ka leo o Mr. Kolu: "Ke hooikaika nei au e hele aku ia oe, aole nae he hiki, na oi aku ka awaliwali mamua o ka mea hiki ia'u ke hooika'ka ae. Aole e hiki ia'u ke kokolo," a lohe aku la o Kelekona i ka leo uwe o ke kanaka Rukini. "He keu oe e keia iiio ino; o ka hana ana aku nei no ia o ka pono i ka vva ikaika, hoopaneenee # nae oe ahiki i ka poeleele ana, nolaila ua oi aku kōu lapuwale mamua o ka holoholona." j Ke hooikaika hou la o eKlekona e hiki iaia ke ku ae iluna. t - a ke noho pono paha ma kekahi wahi, a ke hoolohe aku la <>ia. aia no o Mr. Kolu ke hoikaika mai la ma ia ano hookahi, a no kekahi manawa loihi no hoi kela hooikaika ana. akahi no ahiki ia Kelekona ke ku iluna, ia hoomaka ana aku

nite e hele, o kona liina aku la no ia a pakii iho la ke alo ilalo. Ma kela hina ana aku o Kelekona ilalo. lohe aku la oia i ke kahea ana mai o Mr. Kolu: "E hoomanawanui iho oe pela, eia au ke hooikaika n'ei e hele aku," alaila hooikaika hou ae la ua o Kelekona e ku iluna, aole nae ua huli kaanini ae la kona alo iluna, o na hoku o ka lani kat)a mau mea e ike la, a ke lohe aku la nae oia i. ka hookokoke mau mai o ke kanaka Rukini iaia. No ka hora okoa paha kela moe malie ana o Kelekona pela, lohe hou aku la oia i ka nakeke mai o kekahi mea ma kona aoao, a ke lohe pu aku l,a no hoi oia i ka nui o ka hanu, o ka mea apiki nae„ aole he hoea koke mai iaia. He loihi-hou aku,',la ia' maniawa a Kelekona o ke kakali ana o ka hoea mai i kona hopena, alaila lohe ae la oia i ka akaaka o Mr. Kolu, a pa mai la kekahi mea ma kona papalina, a no kona pihoihoi loa, o.kona maule aku la no ia. E hoomanawanui iki iho ka ono. e kūu makamaka heluhelu pela, a e hoi hou ae kaua ihope a nana ia Tazana me kona puulu hou o ka noho ana aku oloko o ka ululaau. MOKUNA XIX. Hoea o Tazana i ke Kulanakauhale Gula. . Ma kela po i hooliloia aku ai o Tazana i mioi no ka lahui kanaka Waziri, aia ke kaikamahine opio hookahi ana i aloha ai, ke waiho make la iluna o ka waapa, elua hanen mile ka mamao mai iaia aku, ma ka aoao komohana o ka Moana Akelanika. laia e noke la i ka haa me ka piha i ka olioli, e hoikeike ana hoi i na aahuki wikani o kona mau lala, iwaena o kela lahui kanaka hihiu, ke moe malie la o Jene Pota iloko o ka nawaliwali, me ke kokoke loa mai o na lima o ka make e kikoo i kona ola, i kau a mea o ka pololi me ka make^wai. He hookahi pule okoa kela o ka noho ana o ka lahui Waziri iloko o Jca hauoli no ko lakou alii hou, a no ka lakou mau ! malihini hoi, o ia kela poe kanaka Manuena, a i ka hala ana ! o ka pule hookahi, ua hoihoi aku la o Tazana me kona mau, kanaka pukaua i na Manuena no ka akau, elike me kana i hooia ako ai imua o kela poe kanaka, a i kona haalele ana aku ia lakou, ma na palena o ko lakou aina, ua'kauoha aku la o Tazana i kela 'poe kanaka e hoohiki mai imua ona, aole lakou e huli hoi hou mai me kekahi poe, iloko o ka aina o na Waziri. Aole keia he hana paakiki, aka ua haawi koke mai la kela poe kanaka i ka lakou hoohiki, mamuli o ko lakou ike pono ana, i ka ikaika.ame ke akamai o keia alii hou o na Wazini; nolaila me na manao hauoli no ko lakou pakele ana mai ka make mai, i huli hoi aku ai lakou. a komo iloko o ke kulanakauhale, a.hoike aku Ia i ka moolelo o ka lakou huakai hēle, elike me ia a kaua e ka makamaka heluhelu i ike mua ae nei. Ma ka huli hoi ana aku hoi a Tazana me kona niau kanaka no ko lakoi} kulanakauhale, a i ka ana o kekahi mau la, ua hoolale koke aku la no,oia i na pukaua e hoomakaukau no kana huakai hele i ke kulanakauhale gula. kahi a W r aziri, ke alii mua o kela lahui kanaka i hoike aku ai iaia, e ālakai aku ana ua alii nei iaia. . . . | Maiwaena mai o na kanaka ikaika o kela lahui kanaka-i wae ae ai 6 Tazana he kana|ima ona mau pukaua, o ia hoi j ka poe i aa mai e hele pu me ia, a no ka poe i loaa na ma'-l nao kanalua, ua waiho aku no oia ia lakou e noho, e kiai a e I malama i na wahine ame na keiki. j Mai kela manawa mai a W r aziri i hoakaka aku ai i na i waiwai 'o kela ku'anakauhale kupaianaha imua o Jazana, ma ka huakai mua loa a kela lahui kanaka o ka hele ana, a lilo mai ai na apo gula ia lakou. aole loa oia i hoopoina i kela mau olelo, e oiliili mau ae <ana ia i kela. ame keia manawa, ahiki i ka paa maoli ana o konā manao, he hookahi wale no mea e pau ai kona..noonoō, o, ka nele. a ike maka i. kela kulanakauhale. : • - He elua mau mea ano nui nana i kono mai i ko Tazana manao, e hele ma keia huakai, o ka mua, no kona makemake e ike aku i ka aina i ku ai o ke kulanakauhale gula, a o ka lua. no kona makemake no hoi i ke gula, no ka mea. ua maopopo iaia ka waiwai o ia mea, iloko o kela pokole. 'o kona hoohala ana me na kanaka o ke au malamalama. 1 (Vka lilo ana aku nae o ke gula. ina no ka loaa nui mai i ua o Tazana. oiai oia e noho pu ana'me ka lahui hilHu, aole he ala mai o ia noonoo iloko ona, koe wale no kona ike ana, a:a he mana iloko o ke gula, no ka hoohana ana aku ma na mea apau a ke kanaka e makemake ai; a o ka hiki ana nae

iaia ke hoohana akii i ke gula iloko o kela w'ahi pouli cj ka naaupo, he mea ia aole iloko o kona poo. •I ka ike ana o Tazana, o ka manawa kupono ia no kana j huakai, haalele iho la oia i ko lakou kauhale, a mahope aku I ona, i ukali aku ai na pukaua he kanalima ka nui, he poe ! kino ikaika waie no apau, ina no-ka halawai aku me kekahi poe, i papalua ia ae ka.nui i ko lakou nei, e lilo ana ko lakou nui imua o keia poe i mea ole. Ma kela alahele no a Waziri i kuhikuhi mai ai ia Tazana, malaila no oia e alakai nei i kona puali, e pii ana iluna o na puu, e iho ana ilalo o na awawa, elike me ka moe ana o ka muliwai, a ma ka iwakalua : kumaraalima 110 hoi o na la o ko lakou kaahele ana, hoaumoe aku la lakou ma ka aoao o kekahi kuahiwi, mai keia kuahiwi aku i 'manaolana ai o Tazana, ua hiki ke ikeia aku ka waiho mai o ke kulanakauhale gula. Ma ke kakahiaka nui ana ae o kekahi la mai, hoomaka aku la lakou nei e pii noluna o ka piko o ke kuahiwi, aole nae ia he hana maalahi, lie nui ka hihia, a he inoino no hoi kahi e hele ai, aka nae i ka hōea ana i ka hora umi-kumama-lua paha ma kela la, hoea aku la o Tazana iluna o ka piko, irja kekāhi wahi palahalaha. Ma kela ame keia aoao o ke kuahiwi, e ku mai aila na puu kiekie, mahope hoi o ko lakou kua, e waiho ana ka ululaau, kahi a lakou i kaahele aku ai me ka hoomanawanui, a mamua pono aku o ko lakou alo, e waiho mai ana he awawa oneanea, me na kumulaau kakaikahi e ulu ana ma kela ame keia wahi, a ma kekahi wahi mamao aku lioi, he aina palahalaha ia, e ku mai ana na hale kahiko i pau i ka nahahaOiai o Tazana e ku la, a nana aku i kahi mamao, ke haano'u la oia i ka nani o kela kulknakauhale, ana e manao wale la no, iloko o na makahiki i hala, o kela kekahi o na kulanakauhale nani ma'ka honua nei, me kona mau alanui kikeekee me kbna lahui kanaka hoi i lako i ka waiwai ame ke gula. No ka hora okoa kela hoomalia ana o Tazana ma iluna o ka-piko o ke kuahiwi, e kilohi ana hoi ma kela ame kei.a aoao o ka aina, alaila alakai aku la oia i kona poe kanaka I nolalo o ke awawa. Aole he mau moali alanui e hikiwawe ai ka lakou nei hete ana, aka ma ka pono naku wale aku 110 iloko o ka hihipe'a, ua hoea aku la lakou ilalo o ke awawa, a ma ia wahi aku, he malaelae waie no ka hele ana, aole he mau kumulaau kinikini i kahi hookahi, elike aku la me na wahi i hala hope mai ia lakou. ' No na mile elua paha kela hoomau ana aku a lakou 1 ka hele ana, hoea aku la i kekahi paia pohaku mania, o keia kekahi aoao o ke kulanakauhale. nona ke kiekie ma kahi o ke kanalima kapuai, aona wahi o ka pa i nahaha, a i hanee, ua haahaa iho ia mau wahi, eia nae aole he wahi i emi iho malalo o ka iwakalua kapuai ke kiekie. Ke nanea la 'lakou. i ka hele mawaho o ka pa, e- nana an?i ina paha he wahi haahaa kekahi e Jiiki ai ke kiei aku iloko, eia nae i'ko Tazana noonoo, me he mea la, he mau holoholona kekahi e holoholo ana maluna o ka pa, a he mau maka nunui hoi kekahi e hakilo pono mai ana ia lakou. Ma ia po ana iho, ua hoaumoe o Tazana me kona mau hoa ma kekahi wahi kaawale mai ka paia pohaku aku o ke kulanakauhale, a iloko lakou pa'uhia i ka.hiamoe, a paha o;ka )oheia .aku la kekahi leo kapalili o ka oili ana mai keleahiWahi mai, maloko aku o ka pa pohaku. Mai ka nui mai o kela leo a lakou e lohe aku nei j ahiki i kā uuku loa ana, o ka nunulu wale no'ke loheia. No na kanaka Paele, ua hoopiha loa ia aku iakpu me ka | maka'u ame ka weliweli, a he mau hora okoa ia.noho ana; aku a lakou. a no ka lohe hou ole ia aku o keia leo, akahi no I lakou a haule hou aku hiampe- I ke ao ana ae, ma kekahi j la mai, aole i auhee aku kela maka'u mai na kanaka Paele i aku. aka e alaalawa mau ana ka nana ana ma kela j ame keia wahi. ina no paha no ka ,lohe aku i kekahi leo. o: ike aku paha i kekahi mea. e rrlama ana lakou i ka holo, a i j ole, e ki koke aku ana i ka lakou mau pua. ' i Me ka hana nui wale no i noke aku ai o Tazana i ka hoo- j k'knia. me ka hooweliweli an-a i kela poe kanaka Paele, 1 ahiki i ko lakou ae ana mai e noho pu me ia, oiai no nae ua paa ko lakou manao. e huli hoi hou aku ihope ma kela wahi j no a lakou o ka hele ana mai. i kau a mea o ka maka'u, o make a'uanei la"kou ,a i ko 7"azana hoike okoa ana aku i, kona manao, e komo hookahi ana 110 oia iloko o kje kauha ! e. me ka nana ole aku ia lakou. akahi no ua poe ka- j naka nei a maliu mai iaia, me ka mau nō nae o kela hopohopo me ka maka'u iloko o lakou. ! Me kela manao e hele aku e huli i kahi o ka puka i ku ai,

no lakoii e komo aku ai a ike i ke kulanakauliale. ua liooj maka aku la o Tazana e hele nianuia, he oiaīo no ka hapaha hora kela hele ana a lakoil ma ka aoao o ka pa pohaku kiekie. lioea nui aku Ia ma kekahi wahi haaliaa e pili ana ilalo o ka .lepo, aia malāila he puka i hanaia aole nae he pani, nona ke akea o iwakalua kapuai." Pii aku la lakou a komo maloko o (ca pa pohaku. aia hoi e.waiho ana na anuu pohaku e iho pololei ana ilalo, a moe kekee ae la ,a palowale ma ka aoao o kekahi kia pohakn. Ma kela mau anuu pohaku i iho aku ai o.Tazana, me ka haliai no o kona poe kanaka mahope pono aku ona. O ko liakou hele aku la ia a hoea i ka uakee o ke.alapii ina kekahi aoao aku oke k ! ia pohaku, pau mai la no kahi i hana anuunuuia. a palahalaha maikai aku la ka waiho ana o kela wahi, eia nae e moe kikeekee ana i o a ia nei, mai ka nui aku o •ke alanui ahiki i ka haiki ana. Ke hele la 110 lakou nei ahiki i kahi haiki o ke alanui, aia hoi e.ku niai ana mamua pono o ko lakou alo, kekahi paia pohaku hou, i like aku no ke kiekie me kela paia pohaku mua i hala hope akil ia lakou, o ka like ole wale no, ua hanaia oluna o kela paia pohaku me na puo'a lehulehu. Ua hiolo no kekahi mau wahi o ka paia, e ku ana no hoi kekahi mau wahi, aka e aho nae keia pa, he ano kupono ke nana aku, me he mea la, he malamaia 110 i mau ai ka maikai. Aia ma keia paia pohaku.elua, he puka *e hamama mai ana. komo aku la lakou nei iloko, a i ka hoea ana ma ka aoao maloko o ka pa, e waiho mai, ana he alanui palahalaha akea, a e ku okoa mai ana na kia nunui i uhiia me ke gula, ua pau kekahi i ka hiolo a e ku mai ana no hoi kekahi, ua uluia oloko o na hale e ka nahelehele ame na laau*liilii. lle mau hale no nae kekahi i ulu ole ia eka nahelehele, he inaikai ko lakou mau kulana, nie he mea la, he noho ia no e na kanaka, a he malamaia 110 hoi. pela i mau ai ka maikai. 'Ke nana pono la lakou i na kia pohaku nunui e ku mai ana, ua hanaia he mau kii manu, me ka maiau loa, a ua hoopihaia mai o Taza.na me ke kahaha, me ka mahalo pu iloko o ia manawa hookahi, i ke akamai maoli o ka lahui kanaka na lakou kela mau hana. la lākou nae e ku nei nana ma o a maanei, me he mea la, ma ka fazana hoomaopopo iho, he poe kekahi e hele ana iloko o kekahi hale nui, a lakou e ku ana a maka'ika'i me na manao hialaai no na mea a ko lakou mau maka e ike ana maloko olaila. Aole nae o lakou' ike maoli aku i kekahi kino kanaka, aka aole nae lakou i hoohewahewa i ka'lohe a ko lakou mau pepeiao. aia he poe 'ma kahi pouliuli kahi i niana mai ai ia lakou me ka ike. ole ia aku. Ia Tazana e ku malie la me ka pilia i na manao kahaha. hoomanao mai la oia i kona heluhelu ana maloko o ka hale waiho buke o ke aupuni ma Parisa no kekahi lahui kanaka i nalowale e noho aua ina kekahi wahi o Aferika. Ala mai la kekahi manao iloko ona, malia i>aha o keia wahi a lakou e makaikai nei, o kekahi ia o kela lahui nalowale, a eia lakou ke noho nei iloko o ka pouli, e lawelawe ana hoi i-na hana i kulike loa aku me ka na lahui hihiu, alia nae, ke akē loa aku la oia e ike i keia lahui ame ko lakou ano. 'laia no nae e floonoo nei no kana moolelo i heluhelu ai. me he mea la ke lohe aku la oia i ka nehe o ka wawae o kekahi mea maloko o kekahi hale nui kohu halepule ke nana aku. 4, A01e e loaa ia kakou ka ike no keia kulanakauhale. ina niaanei wale no kakou e ku ai a nana, e hele mai oukou maliope o'u." o kona hoomaka aku 1a nf» ia e hele. Ua K'analua loa na kanaka. Paele, i ka hahai aku i ko lakou alakai, no ka maka'u mai no. aka oiai ua paakiki loa 0 Tazana, aole hoi e hiki ia lakou ke hoole aku, aka hahai mai la no lakou mahope ona, me ka hoomamao ana mai no nae ihope. ina no e lohe hou ia ana kela leo mua a lakou 1 lohe mai ai, oiai e hoaumoe ana mawaho o ka pa, o ko lakou manawa no ia e hoomaka ai e holo, no kela puka e hemo loa aku ai iwaho. Hele po'lolei ku la o Tazana a komo ana iloko o kekahi hale nui, adle no ona ike aku i kekahi mea, eia nae ma kona noonoo. ai£ he mau maka lehulehu ke nana mai la iaia, a me he mea la he lima kekahi e anehe mai ana e lalau iaia maluna ae o kona poo. • (Aole i pau.)