Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVII, Number 39, 26 September 1919 — Page 6

Page PDF (1.66 MB)

This text was transcribed by:  Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun
This work is dedicated to:  Dr. Michael J. Chun

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

He Moolelo no ka

Makaikiu Makeneki

a i ole

Ka ohua mai ka pa Kapilimoku

Mai o Sekotia

 

"Pela paha aohe mea hiki he olelo ae. Ua hoihoiia ae kela daimana i kela hale me ka hoike ole ia aku i kekahi mea, hookahi wale no mea i ike i ka waihoia ana o kela mau daimana maloko o ka pahuho oia ke poo kuene, o ka mea kupanaha loa i ikeia, ma ka weheia ana aku o ka puka i ke kakahiaka ana ae oia mau no ka paa o ka laka o ka puka ame ka pahuhao o na daimana nae aole maloko olaila."

            "Ua maopopo no anei iaia kona laka ana i ka pahuhao a paa ame ka puka o ka lumi?"

            "Alaila he kauwa hilinai anei nan ke kuene?"

            "Ae; ma na ano apau he hilinai oia iaia no kona hoopono

ame kona malama i na mea apau ana e kauoha aku ai iaia. Aole oia wale. aka. he nalo kana mau meahuna apau iaia."

            "Ina pela ua hiki iau ke kupale ma ka aoao o ke kuene. Ua hiki iau ke pane nona elike me ia au e pane ai nou ponoi iho."

Minoaka iho la ke keonimana a kulou iho la kona poo ilalo. Ua hoomau aku la no ke kaaahi i ka holo ana no ka hoea aku i kona pahuhopu ka palena, hala ae ana ua mile a hala ae ana ua mile oia mau ka holo ana me ke ku ole. O ke kolu keia o na pule iloko o ka mahina o Dekemaba, he manawa ino, e nou mai ana ka makani me ka ikaika a e, hele pu mai ana no hoi me ka ua ame ka hau.

            Ke loheia aku la ka pa mai o ka makani ma na puka aniani o ke kaaahi me ka hele pu mai a ua ameka huahekili, a ke nan aku iwaho ma na puka aniani he pouli wale no me ka pohina. Ekolu o na ohua maloko o keia kaa ua kaia loa ia i ka hiamoe. O ke kanaka nae i hoikeia ae nei mamua he kulana kakauolelo kona aole i pili iki kona mau maka no hookahi minuke: e oni mau ana kona mau lehelehe me he mea la e kamailio mau iho ana oia iaia iho, a i ole e hoomakaukau ana paha oia i kekahi mau manao no ke kamailio aku i ka wa pono.

            I kona manawa e wehe ae ai i kona kuka a nana ae la iluna i kekahi manawa me he mea la e moeuhane ana oia, a i kekahi o keia mau minuke e nana aku ana oia i ke kanaka e noho mai ana mamua pono aku on a.

            "E holo ana anei oe no kela aoao o ke Kowa Enelani?" i ninau aku ai oia i ke kanaka e noho mai ana mamua on a.

            "Ihea oe e holo ana, i Calais anei, a i ole i Ostend paha?"

            "I Calais! ooloku aku la ka moana, pela i ka nana aku, no ka mea, ke ike e ia nei no ka ino maluna nei o ka aina. O oe pu anei kekahi e holo ana no ka Ainapuniole?" i ninau mai ai ke kanaka.

            "Aole; ke manao nei au e noho i hookahu a elua po paha ma ke kulanakauhale o Dover. No kau hana no hoi ke kumu o kou holo i kekahi manawa no kela aoao o ke kowa, o ka olelo ana nae no hookahi a elua la paha alaila holo ahu aole i maopopo loa i keia manawa.

            "O ka hapanui o na waiwai a ka poe kalepa ma Enelani nei mai Europa wale no e loaa mai ai, a he kuai mau no hoi au i kau mau waiwai mai kekahi mau hale kalepa mai malaila, a no ia hana au e manao nei e holo aku i Europa.

            "O ka põe e holo aku ana ma ke kowa no kela aoao e ike ana lakou i ka ino o ka moana, he mea maopopo loa keia i ka olelo ae. Ia manawa wehe ae la oia i ka umoki o kana omole lama. a pane mai la: "E ike ia aku ana kekahi hana lealea ma Dover, in a e hoike mai ana kela kanaka i kona manao hakaka."

            "Heaha ka manao o kau mea i olelo ae la? Ke maopopo ole aku la iau la kou manao."

            "Aohe ou hopohopo i ke kamailio aku ia oe no ia mea," alaila leha ae la kona mau maka maluna o ke kanaka e upoi ana i kona mau maka a e noho mai ana ma kekahi aoao mai, ana i kona mau maka a e noho mai ana ma kekahi aoao mai, "oia ho ie paa mai ana ia lakou (na makai) ke kanaka a lakou i hoohuoi ai, aohe ou kanalua no kona paa mai i ka hopuia e lakou.

            "Ma na laina kaaahi apau ma ka hapa akau he nui na makai e kiai mai la malaila i keoa manawa no ka lakou kanaka. no ka mea, ua manao lakou e hoao ana ka lakou knaka i makemake ai e paa e holo no ka Ainapuniole i pakele ai. a i hiki ai iaia ke pakele ua manao lakou ma kekahi o na laina kaaahi ma ka akau oia e kau ai, aka nae, ma kou manaoio eia oia maluna pu o keia kaaahi a kakou e kau nei.

 

            "Ua hoea mai ke kuene a ka mea nana ke daimana i aihueia ai ma Foketona, a i ole i Dover ma keia kakahiaka, a ua kelekalapaia aku na makai e makaala mai i ke kaaahi laweleka o keia po, a ke manaoio nei au aia lakou ma ka hale hoolulu kaaahi ma Dover kahi i kali mai ai i nei manawa. oia kau o ka olelo ana ae nei mamua he hana lealea ke hanaia mai ana malaila i nei po.

            "O ke kuene ka mea i maopopo i ka helehelena o ke kanaka e hoohuoiia mai la e na makai, aka nae, malia paha he mau hoahui ko ia kanaka nana i aihue i na daimana ma keia hihia. no ka mea. he maa mau ia ka ikeia o ia mea ma kekahi mau manawa i hala aku nei. aole maanei wale aka, ma na aupuni no apau. Na kekahi makaimiu i hoohuoi ia kanaka ka i ike iaia me kekahi puulu kanaka ka mea e holo pu nei maluna o keia kaaahi i nei po, a oia ka mea nana e hopu ana i ka mea aihue. o ka olelo ana ae nae oia kekahi maloko o keia kaa a kaua e kau nei he mea pohihihi ia."

            I na manawa a pau ana e kamailio ae ai e imo mau mai ana kona mau maka me ka leha mau ae i ke kanaka e upoi mai ana kona mau maka a e moe hoololo mau mai ana hoi iluna o ka noho me he mea la ua hiamoe loa. I eha wale ae la no na maka o ke kanaka i hoikeia ae nei he kulana kakau-olelo kona i ke kanaka e hiamoe mai ana me ka oaka ana ae o kona waha me he mea la e hooia aku ana i na olelo a kona hoakamailio a i kekahi hoi e akaaka liilii mai ana ma kekahi aoao, me ke kunou mau mai iaia, me ka imoimo mau ana o kona mau maka me he mea la e hooiaio mai ana i kana mau mea o ke kamailio ana mai.

            "O wai kau kanaka i hoohuoi ai ana i aihue i kela daimana i keia manawa?"

            "He kanaka opio o kekahi ohana maikai, o Sanakelea ka inoa he kakauolelo pilikino pilikino mua na Sanala Wilemota, ahiki ekolu mahina i hala aku nei ia manawa i hoopauia aku ai oia me ka emoole loa. Ua maopopo iaia na mea a Wilemota e hana ai ua maopopo iaia kahi kumu o ka hoohuoiia ana nana i aihue oia kona ikeia ana no kekahi mau manawa lehulehu e maauhele ana maluna o na wahi kokoke mai i ka hale o Mr. Wilemota ma ke ao a ma ka po no kekahi mau pule lehulehu i hala aku nei.

            "Nana ponoi no i hoike ae he kanaka no na aina e ka mea nana oia i hoolimalima mai ma ke ano he kakauolelo pilikino nana. He mea kaumaha no i ka noonoo iho, no ka mea, o kela kanaka opio i hoohuoiia mai la nana i aihue i na daimana a Mr. Wilemota, he kanaka opio oia i mahalo nui ia e mana no hoi ma na ano apau. Ua lilo oia i mea punahele na Miss Adela, ke kaikamahine hookama a Mr. Wilemota a me he mea la ua aloha like no laua kekahi i kekahi, eia nae aohe ou kuleana e kamailio ae ai no ia mea."

            "Pehea auanei e hiki ai iaia ke komo iloko o kela rumi paa loa a Mr. Wilemota, kahi i waihoia ai kela mau daimana?"

            "Oia hoi kau i olelo ae nei, ma ka manao o ke kuene ua loaa kekahi ki la Sanekelea, a me ia ki i hiki ai iaia ke wehe i ka puka o ka rumi a pela hoi me ka puka o ka pahuhao; a eia nae hoi oiai he lawe mau no o Mr. Wilemota i kana mau huihui ki me ia aohe manawa i kaawale aku ai, ua manaoia me he mea la he mau ki kekahi i loaa ia Sanakelea i like me ia i hiki ai iaia ke wehe.

            "Ma kekahi manao wale ia ua waiho hemahema na ki e Mr. Wilemota i kekahi manawa a ua loaa ia Sanakelea mamua o ka hoopauia ana aku o Sanakelea mai ka hana aku. He hana hikiwawe lo ka lawe ana a hanaia mai i ki i kulike loa me na ki a Mr. Wilemota aole anei ou manao pela? Pela no. O Keia ka ke kuene o ke kamailio ana mai iau oia hoi ua waiho hemahema o Mr. Wilemota i kana mau huihui ki i kekahi manawa, a i ka wa i loaa ai ia Sanakelea, ua lawe o Sanakelea ia huihui ki i ka po i ike i ka hana ki, a ua hana ia mai he mau ki hou i like loa me na ki a Mr. Wilemota."

            "Ina ua hanaia he mau ki a kulike loa me na ki a Mr. Wilemota mamuli o keahi manao makai ole iloko o Sanakelea alaila ua aihueia paha mai iaia aku a i ole ua haawiia aku i kekahi mea i maopopo he daimana kekahi a Mr. Wilemota iloko o ka hale?"

            "Pela aha, koe aku ia aohe maopopo aka nana aku paha i ka hopena. No kekahi mau minuke ka nana ana aku o kekahi i kekahi, alaila nana ae la ma o a maanei maloko o ka rumi me he mea la e hoolohe aku ana no ka pane mai o kekahi ohua o lakou. Aohe mea hookahi i pane mai nolaila noonoo iho la laua ua pauhia loa ia ko laua mau hoa i ka hiamoe.

            Ua akakuu loa iho la ka holo ana a ke kaa ia manawa, a elua o na ohua hiamoe i ala ae ia manawa.

            "He mea paha kekahi mamua mai o ke kaaahi, akahi ke kui ana iho la a malie loa iho la ka holo ana a ke kaa, a i ole, e hookomo aku ana ka paha ke kaa noloko o keahi hale hoolulu kaaahi mahai o ke alahao," i pane ae ai ke kanaka, kulana kakauolelo.

            "He hale hoolulu kaaahi mahai o ke alahao!" wahi a ke kanaka helehelena papaala o ka ninau ana mai. "Heaha aua nei kolaila e kipa aku ai? Aole kakou i mamao loa mai Dover mai, in a me keia ko kakou holo malie aole kakou e hoea koke aku ana ilaila i ka manawa kupono."

            Ia manawa hookuu iho la oia i ka puka aniani ilalo. Ua hoea aku la ke kaaahi i na ipukukui mua o kekahi hale hoolulu kaaahi uuku ma kuaaina. No ka holo malie loa o ke kaa me he mea la e ku koke iho ana ia i kahi hookahi i kela ame keia sekona. Ua loheia aku la na leo walaau mai mawaho ia manawa e kahea aku ana imua a e kahea mai ana ihope.

            "E kelepona aku i Dover," wahi a kekahi leo o ka loheia ana aku o ka uwa ana ae, a he sekona paha a elua ma ia hope iho ua hoomaka hou aku la ka nee ana o ke kaa.

            "Aole i maopopo aku la iau ke kumu o ke ku ana o ke kaaahi ame ka nui ana mai la o kela leo," wahi a ke kanaka nana i hapai ae i ka puka aniani iluna, me ka hookuu hou ana iho i ka puka aniani ilalo; "koe wale no a he mea pili i kela hana aihue maloko o ka hale o Wilemota. Malia paha ua ikeia mai a o Sanakelea opio iloko o ke kaaahi, ua hoano e iaia iho. He manawa ia no na kanaka elua e kamailio ai mawaena iho o laua."

            "Pela kou manao." i pane aku ai kekahi.

            Alaila, holoi ae la ke kanaka i wehe aku ai i ka puka aniani i kona mau papalina me ka hainaka, a kahilihili iho la i ka wai a ka ua e kau ana maluna o kona kuka hoopumehana, "He po ino maoli keia no ka poe e holo aku ana ma kela aoao o ke kowa; aole i kana mai a ka ino i ka nana aku. E holo ana anei oe no Calaisa?"

            "Ae, e holo aku ana au no ka Ainapuniole," wahi a ka pane a kekahi, me ka leo o ka mea i kau ka weli i ka holo aku ma ke kowa ma ia po: "E kuhi ana ka hoi au o wau wale ana no la ke holo aku ana ma kela aoao i keia po."

            "E holo aku iloko o keia ino?" wahi a ka opio e lapee mai ana ma kekahi aoao. "Aole au e holo aku ana! O, aole! E holo aku iloko o ka makani ino e pa nei me ka ikaika elike me keia, me ka ua e haule mai nei me ka ninini maoli ia iho me he mau pakeke piha la! Aole au i  ike i kekahi inoa nui elike me keia, aole au e holo ana, e Mr. Wilikina!" Uhi hou ae la oia i kona poo a paa a huli aku la ke alo i ka puka aniani i paa i ka uhiia, a hina aku la hiamoe.

            "E i ala, ke ice nei au i ka holo maoli o ke kaaahi in a no ka halawai aku me kekahi ulia ma ke alahele e pau loa ana kakou i ka make," i kamailio aku ai ke kanaka kulana kakau-olelo.

            "Ae, he mea oiaio ia au i kamailio mai la, aka mai kuho wale aku kaua ia hopena. E haawi aku ana au i kou pepa hoolauna ia oe a e lilo kaua i mau hoaloha no ke koena aku o keia huakai in a nae e hooholo ana oe e hoomau aku i ka holo ana no kela aoao o ke awa o ke kowa i keia po."

            Ia manawa hokahi unuhi ae la oia i kekahi apana pepa mailoko oe o kona kuka a haawi mai la i ke kanaka kulana kakauolelo, a nana iho la ke kanaka i haawiia mai ai ia pepa inaluna o ka inoa e kau ana.

                                                                        BRO. A. NILA, He Mea Haiolelo

            "I.O.T.A." i hooho ae ai ke kanaka i haawiia mai ia pepa. "O na huakumu wale no kena, o ka inoa piha, he loihi loa ka inoa a ua hoopokoleia hoi. No kekahi ahahui kena inoa i  kukuluia no ka poe e haalele loa ana i ka inu waiona," i pane mai ai o Nila.

            Ahiki iho la i keia manawa akahi no a maopopo i ke keonimana kakauolelo o Nila ka inoa o kona hokoolua e kamailio pu ana. "Ua loihi loa no anei kou komo ana i lala no kela ahahui?"

            "Aohe no i loihi loa ae nei na la, no ka mea, aole no i loihi loa ke ku ana ae nei o keia ahahui, eia nae, iloko o ka pokoleloa o ka kanawa o kona ku ana ua ike makou i ka hua, he mea hoohoihoi loa mai i ka manao.

            Nani hoi ia ua hoolauna mai la oe ia oe iho a ua ike iho la au i kou inoa maluna o keia apana pepa, eia mai hoi kou pepa hoolauna." i pane aku ai ke keonimana kulana kakauolelo.

            "O me ka mahalo e Mr. Reminetona," mahope o ka alawa ana iho o Nila i ka pepa. "No ka mea e pili ana i keia ahahui ea aia wale no ke kaukai ana aku i kona holomua ma o ka nui la o ka poe waiwai e komo mai ma kana mau hana. Ua hoolala makou e wehe hou i ahahui lala ma ka Ainapuniole ke lawa ke dala e kukulu ai i hale hui. Ma keia manawa ua loaa ia makou he hapa kakini mau ahahui lala maloko o ka Ainapuniole (Europa). o ka ahahui nui no nae i kukuluia aia maloko o Parisa, a ua hoolilo makou ia Parisa i kikowaena maluna o ka Ainapuniole. Ua kamaaina no nae paha oe i na keena oihana a makou?"

            "Aohe akahi ae la no hoi au a lohe he ahahui ka oukou." a ke hoomau la no ko Reminetona nana ana maluna o ka pepa hoolauna a Nila o ka haawi ana mai iaia.

            "Ua hanaia e makou kekahi mau mea nui, oia hoi ua lilo mai ia makou na luna nui o ka hui kaaahi, ao lakou kekahi mau lala o ka makou ahahui i keia manawa; he heluna nui o lakou i lilo mai ma keia aoao, a he heluna nui no hoi ma kela aoao a maloko o ke kulanakauhale o Berusela. Ma ka hoike hapa mahahiki i ke iho ai makou i ke komo ana mai o na kiai oluna on a kaaahi, a mawaho ae o lakou, o na makai kekahi makemake loa e komo pu mai.

            "Ua ike makou ma kela ame keia wahi a makou e kaahele aku ai a hoike aku i ka makou mau hana ua lehulehu ka poe i ohohi mai a ma na mea a na akena a makou o ke kakau ana mai ua kokua nui mai na kanka Pelekane maloko o na kulanakauhale nui maloko oka Ainapuniole i ka lakou mau hana.

            "He nui na kanaka e kaahele nei mai kekahi aupuni a i kekahi a in a he wiliki on a ka mea nana e hookele ana i ke kaaahi oiai ke kaaahi e kuupau ia ana i ka holo, aoke manaolana no ka palekana o na kanaka maluna o ia mau kaaahi e hookeleia ana e ia poe. O keia ka mea i ulu ae iloko o kou noonoo i ka manawa e holo ana ke kaaahi me ka mama loa ia kakou i holo mai nei. No ia kumu i makemake ia ai na wiliki kaaahi e hopau i ka on a ana.

            "E kuu hoaloha, aohe au ku-e ana aku i ka manao o kekahi; aole au e koi wale aku ana i kou hoahanau e ola mai oia elike me kou ola ana, aole no hoi e hiki iau ke ola aku elike me ke ola ana o kou ola ana, aole no hoi e hiki iau ke ola aku elike me ke ola ana o kou hoahanau; e hoolohe mai oe i kau ao e hoopau loa oe i kou inu lama ana, kiola aku kela omole lama mai a oe aku, a mai hoopa hou i ka lama. E ka hoaloha, e kala mai oe iau no keia mau olelo au ia oe, aka, he olelo keia no ke ola."

            "O, ua ike no au i ka mea kupono nou," wahi a Reminetona, me ka akaaka ana ae," e kala mai no hoi oe iau no ka ae ole aku i kou manao, eia nae kau e olelo aku nei ia oe, in a e kaa aku ana kakou i ke kowa, ia manawa oe e makemake ai i kekahi mea inu kekahi kiaha waina maikai i ole oe e mai iluna o ka moku. Hoolohe aku paha oe i ka halulu mai o ka makani la? Ke ike nei kaua i ka ikaika o ka makani ma ka aina nei oi loa aku la maluna o ke kowa," wahi a Keminetona.

            Hookuu hou iho la o Nila i ka puka aniani ilalo, o ka manawa no ia o kekahi kikiao makani ikaika i pa mai ai a piha oloko o ke kaa a lakou e kau ana.

            He po pouli ia e hiki ole ai ia lakou ke ike aku i na kumulaau e hooluliluliia mai ai i o a ianei ma na wahi apau o ke alahele aka nae ua hoomakaia e ike aku na malamalama ipukukui e uiuiki mai ana, a he mau minuke ma ia hope iho ua akakuu loa iho la ka holo ana a ke kaaahi.

            "Ua kokoke loa kakou e ku aku i Dover," i hooho ae ai o Reminetona me ka leo o ka mea kahioohio. Ua on a maoli oia i ka Nila nana mai. Ina oia i hoolohe i ka Nela ao ana aole e inu rama hou, ina la paha aole oia e halawai me ka oino, aka o kona haawina iho la no nae paha ia.

            He manawa ole ua ku aku la ke kaaahi laweleka o ka po ka hale hoolulu kaaahi o Dover ia manawa.

            "Aia lakou la ke ku mai la," i hooho ae ai ua o Reminetona oiai oia e kiei aku ana iwaho ma ka puka aniani. "Ua paa oia ia lakou! He mau makai kela e ku mai la maluna o ka awa o ka hale hoolulu kaaahi."

            "Pomaikai maoli au!" i pane mai ai o Nila. "Alaila ua paa mai la ka mea aihue i ka hopuia e lakou. O pomaikai maoli au!" Alaila huli mai la oia ihope e nana i na ohua ekolu e me mai ana no ia manawa. He iwakalua kaukanidala ka waiwaiio o kela daimana i aihueia! O in a hoi e hiki ana ia kaua ke nana wale aku no ia paahao!"

            Ua paa ka puka i ka lakaia mai mawaho," wahi a kekahi ohua o ke pane ana mai mahope o kona hoao ana aku e wehe mai i ka puka. "Eia nae hoi maanei nei no lakou e hele mai ai nolaila e loaa ana i manawa no kaua e ike aku ai iaia. Ae, eia io ae la ke hele mai nei lakou. Me ka awiwi wale no lakou apau e hele mai nei. Oiaio no, elike me kau i manao ai o Sanakelea io no ka lakou o ka hopu ana mai nei. A owai aku la kela e hele mai la mahope?"

            Huli mai i aoia e nana ia loko o ka rumi no ka nana ana i ke kanaka i komo hope mai ai iloko o ke kaaahi ma ka hale hoolulu kaaahi ma Ladana. He kanaka kela me ka paaloloe maoli e kauoha mai la i na makai i ka lakou mea e hana ai. Owai la kela kanaka?" wahi hou a Nila o ka ninau ana mai. "Me he mea la o ka makaikiu kela i holo mai nei ianei mai Ladana mai. Aohe loheia aku o ko lakou mau leo o ke kuhikuhi wale; no o na lima o kela kanaka ka mea ikeia aku. E ike aku ana oe ia lakou ke hele maanei."

            Aole i liuliu loa ua loheia aku la ka halulu mai o na kaina wawae maluna o ka awai i hele a pulu i ka ua a e lana ana no hoi ka wai, o ka papale o ka makai mamua loa he hiki wale no ke ikeia aku mailoko aku o ke kaa.

            "Ke kaumaha nei au nou e Mr. Sanakelea," i kahea aku a ke kanaka nana i kamailio mai i ka moolelo o ka nalowalo ana o na daimana. "Ua alakaiia mai oe ianei a alaa ko paa la! Ke kaumaha loa nei au nou."

            "O, e Reminetona, o oe no anei ia?" i pane mai ai kekahi kanaka opio me ka leo kuoo a moakaka. E i ala, ua hopu lakou i ke kanaka pololei ole, i hoike aku au ia oe."

            "Ke kanaka pololei ole! A owai la ka ke kanaka pololei e hopu aku ai?" wahi a kekahi kanaka o ka ninau ana mai, me ka nana ana mai i na makai oiai e aneane aku ana e pau ka loheia ana aku o ka halulu o ko lakou mau kaina wawae. Ae, pela no ka lakou olelo."

            Ma keia manawa ua komo mai la ke kanaka nana e nana i na tikitiki ukukaa ma ka puka mahope o kona wehe anaa mai i ke pani puka a hemo, a no ia weheia ana mai i emi hope aku ai o Reminetona. Ma keia manawa ua ala ae la ke kanaka i hiamoe ai maluna o ka noho me ke ano kunewanewa no a pipipi no hoi o na maka, elike me ke ano o ka mea akahi no a ala ae mai ka hiamoe ae.

            Ua hoikeike ae la oia i kana tikiki ukukaa elike ma na kanaka e ae eha maluna o ia kaa like, alaila hahae ae la ke kanaka ohi tikiki i ka aoao mua o ke tikiki i hoopaaia Mai Ladana a i Dova, mai na buke tikiki ae a lakou apau a hoihoi mai la i ke koena; a oili aku la hele no kekahi mau kaa e aku.            

            "E holo aku ana anei oe i keia po no kela aoao o ke kowa?" i ninau mai ai o Nila ia Reminetona.

            "Aohe maopopo kau haina i keia manawa ahiki i ko kakou hoea ana aku i ka uwapo, i pane aku ai o Reminetona me ka huli ana aku e nana iwaho ma ka puka aniani oiai nae he pouli wale no owaho aohe moa ikeia aku. A pehea, e holo aku ana no nae oe?"

            "Aohe au i hooholo loa i kou manao i keia manawa elike no hoi me oe e hooholo ole la i kou manao." wahi a Nila o ka pane ana aku me kona leha pu ana aku no hoi e nana iwaho oiai nae o kona aka ponoi wale no kana o ka ike ana aku iloko o ke niani. Ua hala he mau minuke lehulehu a hoea aku la ke kaaahi i ka uwapo o Dova eia nae ka mea hilu i ko lakou noonoo ua komo aku la ke kaaahi iloko o ka halehoolulu kaaahi ua ku ke kaa eia nae aohe kiiia mai o na puka e wehe.

            "Ahea la ka hoi kela poe kii mai e wehe ae i na puka i oili aku kakou iwaho?" wahi a ke keonimana opio o ke kahea ana ae me ka leo nui. O keia hoi kona manawa hookokoke loa aku i ka awai kahi e lele aku ai na ohua ma ka Uwapo loa aku i ka awai kahi e lele aku ai na ohua ma ka Uwapo o Dova a no kona makemake e ike i ke kumu o ke kii ole ia ana mai e wehe hapai okoa ae la oia i ka puka aniani iluna alaila kiei aku la iwaho i ike aku i kekahi mea e hanaia mai ana. "Auwe, oia ka ke kumu i kii oleia mai nei na puka e wehe e nanaia ana na ohua oia ka ke kumu i kii oleia mai nei na puka e weke e nanaia ana na ohua, ke huliia mai la oloko o na kaa apau. No ke aha la?" wahi ana me ke pihoihoi.

            Aole i liuliu loa ma ia hope iho komo mai ana kekahi makai me ka wai no e kukulu iho ana mai kona papale kapu muouou a mai kona kuka iho a nana mai la ialoko o ka rumi a na ohua elima e noho ana e hoomakaukau ana no ko lakou oili aku iwaho ke weheia mai ka puka. "Ea e lakou la, he kanaka anei kekahi maloko o keia rumi mai ka pa kapilimoku mai o Sekotia?" wahi ana o ka ninau ana mai.

            Aohe mea pane aku i kana ninau.

            "Ea e lakou la ma, aole anei he kanaka malokoo keia rumi mai ka pa kapilimoku mai o Sekotia?" wahi o ka palua ana mai o kana ninau me ka paa pu ana ae i kekahi apana pepa he kelekalama mai Isadana mai i hele a pulu i ka ua a ua haukae no hoi i ka lepo. Aohe no he mea pane aku i kaina nokana ninau.

            "Ea e ke keonimana e kala mai oe iau" i pane aku ai o Reminetona i ke kanaka e moe mai ana mamua @@a ke kanaka hoi ana o ka hoohuoi ana no ka manawa holookoa a lakou o ke kau pu ana mai; "aole anei oe ke keonimana a ka makai e ninau mai nei?"

            "Owau kau e nina umai nei?" wahi a ke kanaka o ka N@@@ ana mai ke okalakala no ka manawa nua loa. "Mai ka pa kapilimoku mao o Sekotia? Kupanaha no kau ninau mai iau? Aole owau ia kanaka. A i ke aha la?"

            "Kahaha! Ninau mai la hoi ka makai in a o oe io ua kanaka la he kelekalama hoi kau mai Ladana mai nei," wahi a ka pane a ke kanaka nana ka ninau.

            Aohe pane hou aku o ke kanaka ; oiai laua e kamailio ana ku maile loa mai la ka makai ma ka puka aniani e hoolohe me ka nana mai i kela ame keia mea pakahi o laua me kona manao e loaa aku ana i haina no kana ninau aohe no nae he loaa ai."

            I ka lohe ana mai o ka makai ia olelo a Peresa wehe mai la oia i ka puka. I na kanaka elima oloko o ke kaa i iho aku ai nolalo o ka uwapo ma ke alanuipii ike mai la lakou i ua makai la e nana ana ialoko aku o kekahi kaa okoa.

            "Iho mai maanei no ka moku e holo aku ana i Kalaisa! O ka poe e holo ana no Ostena ea iho aku ma kela aoao! Iho mai maanei no Kalaisa, ke kali nei ka waapa!" i kahea mai ai ke kupakako.

            Ua iho like aku la na ohua ame na ohua wahine i paa mai ke poo a hala i na wawae me na papale kapu ame na kuka huluhulu loloa no ka hoopakele ana ia lakou mai ka ua a mai ke anu mai elike me ka hikiwawe ia lakou ke iho aku oiai kaua e haule mau iho ana ame ka makani hoi e pa mai ana ma ka ikaika. He po pouli ia aka uae mamuli o ka malamaalama o na ipukukui nunui o ka uwapo o ku mai ana ma kela ame keia aoao o ka uwapo ua hiki pono ia lakou ke iho aku oiai kela ame keia o lakou e kapakahi ana na ai mamuli o ke kaumaha o na paiki lole a lakou ep aa ana ma ko lakou mau lima oiai lakou e hahai aku ana mahope o na kanaka hana oluna o ke alanui kaaahi i hoonohoia ma kahi o ka awai no ke alakai ana aku i na ohua no kahi o ka moku.

            Aohe no i nui loa na ohua a e loheia aku ana no hoi na olelo hapa Pelekane a hapa Palani e kamailioia mai ana ma kela ame keia aoao.          

            Iloko o kpule ekolu o Dekemaba oia ka manawa nui loa o ka nee ana o na ohua mai Europa aku a i Pelekane maluna o na moku maloko aku o ke Kowa Enelani a kakaikahi loa mai Enelani mai a i ka Ainapuniole no ka mea ma Enelani he malama mau ia ka hanohano o ka la Karisimaka ma na wahi apau i oi aku i ko na wahi e ae o ka Ainapuniole.

            I ka nana aku a na ohua ia waho o ka moana he pouli wale no e lele ana no hoi ke ao me ka mama loa a na ia mau ao eleele i huna ae a ike ole ia aku omua. Ua pii aku la kela ame keia noluna o ka moku elike me ka hiki iaia ke hapai iaia iho ahiki i ke kau ana iluna o ka moku Asetata. O ka hope loa o na ohua i pii aku ahiki i ke kau ana iluna o ka moku oia o PEresa me kna tikitiki uku moku e waiho ana i kona poli a e holo ana no ka hema o Palani.

                                                                                    MOKUNA II.

            Ua hookauia mai la na ekeleka ame na ohua apau o hoe me na paiki o kela ame keia ano ame na pahulole a he mau minuke mahope iho o ka pau ana o ia mau mea iluna o ka moku hele ae la ka makai oluna o ke kaaahi a hui me ka kapena a hoomaka ko laua kamailio ana no kekahi manawa loihi.

            "Ua ike au i kou hoohokaia." wahi a ka makai o ke kaaahi i ke kapena. "Peha la e hiki ai iau ke ike aku i ke kanaka i makemakeia? O ka palapala i loaa mai au e nio mai ana ia e hoike koke aku au i ka haina no ka ninau a no ka loaa ole ana iau ua kelekalapa hou aku nei au i kekeena kikiowaena o na ohua o ke kaaahi i holo mai nei. Oia ka ninau i uiia mai iau a i makemakeia hoi e hoouna koke aku i ka pane."

            "No ke aha no hoi ko lakou hoike ole mai i ka moa o ia kanaka i maopopo ka huli ana aku" wahi a ke kapena o ka kuu wa i ike ai aohe pane ia mai o kau ninau e kela mau kapane ana mai.

            "He hana kupanaha maoli hoi ha hela i ka nana aku koe wale no malia he mea huna paha kekahi i pili i kela hana."

            "Pela no kau o ka noonoo ana iho no kekahi manawa i naka mai nei maloko o kekahi o na kaa. I ka nana aku me he mea la he hana kuihewa kekahi o na kaa. I ka nana aku me he mea la he hana kuhihewa kekahi i hanaia a i ole he hana hemahema paha. Malia paha o ke kanaka a lakou i kauoha mai iau e ninau aku oia no kela kanaka me ka paalole makai nana o ka holo ana mai nei mai Ladana mai a i paa mai nei kela kanaka opio o Sanakelea ma Dova.

            "A i ole pela alaila elua paha mau kanaka me ka paalole makaainana o ka holo pu ana mai nei maluna o ke kaaahi @@ ka noho kaawale o kekahi kanaka mai kekahi mai a he hiki no ke laweia aku ke kelekalama i kela ame keia mea pakahi o laua. O ka me aoiaio i kai aku no au ia oe aole hiki iau ke lawelawe aku i ka hana no kela poe. Ma ke kelekalama i hoounaia mai iau. "E huli aku i ka ohua mai ka Pa Kapilimoku aku o Sekotia." he kauoha like keia i loaa mai iau ame ke kiai e holo loa aku ana i Palani.

            Ua hoike aku nei au ma ke kelekalapa o ke kanaka wale no i ikeia me ka paalohe makaainana oia o Sanakelea i paa mai nei i ka hopuia ma "Ka Palena Komohana." oia ke kanaka opio i manaoia a\nana iaihue i na daimana a Mr. Wilemota. O kela wale no ka mea hiki iau ke hana ma o aku o ia he pohihihi loa nei au."

            "Owai ka mea nana i hooia mai i keia sanakelea?"

            "O ke kuene a Mr. WIlemota e ku ana oia maluna o ka awai me na makai i ka manawa i ku mai ai ke kaa."

            "ua ike anei oe i kau mea e manao nei no ia mea?" wahi a ke kapena o ka ninau ana mai mahope o kona hoomalu iki ana iho no keahi manawa. I kau nana aku me he mea la ua hoouna mai lakou i kekahi o ka lakou mau kanaka akamai lou i kiu a aole oia i makemake e ikeia ae oia a i ole e loheia ahu ole e ikeia ae oia no kona makemake e ike i keahi mea e oili ae ana mahope o ka haalele ana iho o ke kaaahi he mea nui a waiwai loa ana i makemake ai e ike.

            "Ma ke ano hea e hiki ai i kela mau luna aupuni ma Ladana ke hui mai me kela kanaka? Aole o lakou makemake e hoike ae i kona inoa e olelo ae kaua pela no ka mea he hana ia o holopono ole ai kna hana oia hoi in a e hookolo ana oia mahope o ke kanaka a mau kanaka paha na lakou e paa no kela mau waiwai."

            "Eia hoi [aha ka mea haohao loa aole hookahi kanaka hele mai e ninau iau in a he kelekalama keahi nana mai Ladana mai a no ia maopopo ole e hele okoa aku ana au e ninau mawaena o na ohua maloko o na kaa. Ua maopopo loa i keia manawa ke kanaka kekahi eia iwaena o na ohua mai ka la Kapilimoku mai o Sekotia i kau pu mai nei maluna o keia kuu pilimoku ke kanaka a lakou e hoonua mai ai  i ke kelekalapa aka ma keia aoao nae he pohihihi loa ke koho ana aki i ke ana mai oia ka mea nana ke kelekalama.

            "Me he mea la o kekahi no o na ohua au i ninau aku nei oia no ia aia oia iwaena o lakou eia nae aole oia e hoike mai ana ia kelekalapa o kahoounaia ana mai oiai oia e hakilo ana i ke kanaka i makemake ia e hopu; akahi au a hoomaopopo iho la ke uku ka hoike mai o ia kanaka ia oe, no ka mea, o kona hoike ana mai iaia iho ia oe o kona ikeia ana ae no ia a o ka nele no ia o kana mea i makemake ai e paa."

                                                                        (Aole i pau.)