Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVIII, Number 11, 12 March 1920 — Page 4

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

Solomon Hanohano, Lunahooponopono Hoopukaia i na Kakamaka Poalima Apau

Poalima Maraki 12, 1920

            I hoala mai la makou i ke poomanao maluna ae, mamuli o ka ike ame ka hoomaopopo ana i ka noonoo ole maoli o na wahine, ame na makuahine i kekahi pono nui i manaoia no lakou, mahope iho o ka make ana aku o ka lakou mau kane, a mau keikikane paha, i komo iloko o na ahahui kokua a malama ola ma o kakou nei.

            Ma ka hikimua o ka hoihoi ame ka hauoli i ke komo ana iloko o na ahahui, me he mea la, o kakou o na Hawaii, ka hikimua loa, me ka hoohakalia ole iho, a noonoo iho paha i ka mua ame ka hope o ia manao ohohia, a ma ka hapanui o na Hawaii o keia ano i komo aku iloko o na ahahiu, o lajou ka poe haulehope loa, a i nele i na pomaikai o ko lakou ohohia ana, me ke komo o ko lajou mau ohana iloko o ka pilikia, iloko o ko lakou wa e loohia ai i ka mai a e hoea mai ai paha i ka hopena o ko lakou ola ana ma keia ao.

            No keia kumu, ua konoia mai makou, e hoeueu aku i na wahine, a na kane i komo iloko o na ahahui kokua a malama ola, na makuahine o na keiki i komo aku iloko o kela mau ahahui, ua ili aku ke koikoi maluna o oukou, ka makaala ana, in aua uku mau ia na auhau kumau o ka ahahui i kela ame keia mahine: in a ua hoohemahema wale na kane, a o na keiki paha i ka uku ana i na auhau, alaila e lilo oujou e na wahine ame na makuahine, i poe hooikaika, a i ole, hookaa maoli aku i kela mau auhau, no ka mea o na pono ame na pomaikai, i manaoia no kela ame keia lala iloko o ka ahahui, e holo pololei aku ana ia maluna o oukou.

Ua maikai kela hooikaika ana o ke kane a o ka makuakane paha e komo iloko o na ahahui kokua @ malama ola: no ka mea i ko lakou wa mai, he kuleana ko ka ahahui e uku mai ai ma ke ano malama ole i kela ame keia la i noho ai ka lala i ka mai, he mea hoomama ae keia i kekahi haawe kaumaha mailuna ae o ka wahine a makuahine paha, no ka lilo kauka, a mau hoolilo e ae paha; aeole malaila wale iho la no pau ka pomaikai o ke komo ana i ka ahahui, aka i ka wa e make ai o ka lala, ua kaa aku ke koikoi maluna o ka ahahui, ka auamo ana ae i na hoolilo hoolewa, me ke koi ole ia mai o ka ohana, e uku aku i kela mau hoolilo, o ka mea oi loa aku, in a he wahine nele o ka noho ana, alaila e ukuia mai ana iaia kekahi huina dale maopopo i hookaawaleia e ka ahahui, no ka wahine a ka lala i make, a makuahine paha.

Ua hoohemahema maoli ia keia pono nui, e kekahi heluna mahuahua o na wahine Hawaii, me ke kaukai wale aku no, maluna o na mea a ka lakou mau kane a mau keiki paha e hana ai, aia nae a hoea mai i ka manawa o ka pilikia, ia wa e ike iho ai i ka hoaa, no ia kumu la, i makemake ai ke Kuohoa, e aokanaka mai kakou i keia manawa, a e lilo ka auhau kumau o na ahahui, i mea hoomanaoia, iloko o kela ame keia mahele o na loaa o ke kane i na mahina apau.

            O keia ke ki o ka holomua, ame ka noho ulakol@ko ana o na ahahui o na Pukiki; ua hoohemahema no kekahi poe Pukiki, i ka uku ana i ko lakou mau auhau i kela ame keia mahina; i ka wa nae i loaa aku ai ka hoomaopopo ana i na wahine, ame na makuahine, o ka poe i komo iloko o ka ahahui e nele ana lakou i na pomaikai, iloko o ka wa mai @ mahope aku hoi o ka make ana iho o ka lala o ka ahahui; ua hooikaika lakou, e hookaawale i kekahi mau dala, a uku aku i na mahina, i hoohemahema wale ia; pela kakou e ike aku nei i na Pukiki; i ka wa e loaa ai o kekahi mau lala i ka mai, na ka ahahui e kokua mai ia lakou, a i ka wa e make aku ai, e uku mai ana ka ahahui i ko lakou mau ohana i kekahi huina dala mahuahua.

            O keia iho la a waiwai o kukuluia ana o na ahahui o kakou. imea kokua mai aole wale no i ka wa e ola ana o ka lala, aka mahope iho o kona maka ana, e hoopakeleia ae kona ohana. mai no auwe ana no kekahi manawa.

            Ina he mau lala kekahi o na ahahui Hawaii i hoohemahema i ka uku ana i ko lakou mau auhau kumau, aole keia i lohi loa no ka lakou mau wahione, a mau makuahine paha, ka hooikaika ana aku e uku i kela mau auhau, a no ka mea mahope aku auanei o ka lakou mau hooikaika ana, e uku pono ia mai ana ko lakou mau luhi, a e haawi ae ana lakou i na hoomaikai ana, no keia a'o a ke Kuokoa.

 

E A'O I NA KEIKI I NA HANALIMA AKAMAI

            Elike me ka nee ana o ke au o ka manawa, pela iho la no ka halihali mau ia mai imua o kakou, na ike lehulehu. no na mea kupono loa a kakou e hana aku a@. no ko kakou mau pono o keia ola ana; a o ia ka makou i hoomaoe ae la i ke poomanao malama ae. "E a'o i na keiki i na hanalima akamai."

            Eia kekahi kula ke ku nei a makou i hoikeike mana aku ai: i kukuluia ae malalo o na lilo o ke aupuni. no ke a'o ana i na ike hana lima lehulehu i na keiki Hawaii. i hiki ole ia lakou ke komo aku maloko o na kula kiekie, kahi e a'oia mai ai i kela mau ike. ma@uli o ka nele o na makua, a makou e manao nei, ua wehe hamama ia ae ka ipuka. no ko kakou poe keiki opio, me ka maalahi loa. no ka huli ana aku i kela mau ike hanalime. me akeakamai, e pono ai i na makua. e hoe@eu i ka lakou mau keiki. @ e hoouna okoa aku maloko o keia kula iloko o keia manawa. me ka hoohakalia ole.

            O na ike hanalima. kekahi mau ike pookela loa iloko o keia manawa e nee nei. ke kakali mai nei na mahiko i na kanaka opio no ka lawelawe ana ae i kekahi mau ku@ana ano nui, eia no hoi na halehana lehulehu maloko nei o keia kulanakauhale, i mak@uka@. e apo aku i na opio i loaa ka makaukau ma kekahi mau hanalima akamai; nolaila iloko o keia mau la e nee nei. aole he mea oi ae a ke kanaka opio e noonoo nui ai, o ka loaa wale no kekahi ike iaia, no na hanalima, a mau hana akeakamai paha; o na kanaka opio i nele ia mau ike. me ka hookuanui ke ano o ko lakou ola ana aku, ma ka naku ana i o a ia nei, ahiki i ka loaa ana o na hana ia lakou. e hoomanawanui aku ai no kekahi manawa loihi ahiki i ke kau ana aku ma na kulana maikai, me ka loaa pu mai o na ukuhana kupono.

            He mea na makou e hauoli loa nei, ka ike ana. eia he mau Hawaii lehulehu i loaa ka ike puhiko. ke paa mai nei i kekahi mau kulana ano nui iloko o na mahiko ma Hawaii nei, na kulana i loaa wale no i na haole. oiai nae ke a'oia nei keia ike ma ke kula o na hana akeakamai me na hanalima, pela hoi ma ke Kula Kiekie o Hawaii, o ka makou e hoeueu aku nei i na keiki maloko o kela mau kula e hoikaika i keia ike, no ka mea aia ke kulana kiekie ame ka wawai ke kakali mai la no lakou.

            Ua pau ke kauka'i wale ana, ua hala na la o ka piikoi ana i na hana maalahi, ame na hana aupuni, he papel lele wale ia i ka makani, iloko o keia mau la. o ka ike hanalima. i loaa i ke kanaka. o kona makaukau ma kekahi mau hana akeakamai; o kana mau meapaahana iho la ia, nana e hapai aku iaia ahiki i ke kau ana ma na kulana kiekie.

            Ina no eia kekahi poe kanaka opio ke noho mai nei me kahi naauao kupono, ke manaao nei keia pepa, ua makakau na mahiko o kakou. e apo mai i na kanaka opio ake hana apau. e hoonoho aku ia lakou maloko o na halewili, no ka hoomaamaa ana e lilo i poe makukau ma ka noho poo ana ma kekahi mau hana akeakamai; e ku ae iluna me ka maloeloe, a hele aku e noi i na haku hana, o keia no kekahi alahele e loaa maoli mai ai ka ike hanalima me akeakamai, o ke a'o no i ka mahaoi, a mailalo loa mai o ke anuu o ke alapii e pinana ai, ahiki i ke kau ana i ke anuu iluna loa.

 

HE KULANA HOOHEMAHEMA MAOLI

            Mamuli o ka pahola nui o ka ma'i flu, iloko o na pule aku la i hala, a hoea wale mai no iloko o keia mau la e nee nei, me ka nui pu o ka poe make. i kela ame keia la, he mea na kakou e hoohewahewa ole ai, ko kakou halawai me kekahi kulana kupilikii, a makou e olelo ae nei, ua ili aku ke ko'iko'i maluna o ka papa ola, ka imi ana mai, ame ka hana ana mai i kekahi mau alahele e hoemiia mai ai ka laha nui ana o ka ma'i iwaena o kakou.

            Ahiki mai nae i keia manawa, aole he mea i hanaia e ka papa ola. ke mokaki mai nei ka make ma kela ame keia wahi. a ke make mai nei no na ma'i. i kaa aku malalo o na lapaau ana a na kauka, a iloko o ia manawa hookahi, ke mau nei no ka akoakoa nui o na kanaka, maloko o na hale kii onioni, eia no na kamalii ke hele nei i ke kula. e huikau aku ai kekahi me kekahi, a keia pepa e olelo ae ai. ua hemahema loa ka papa ola, ma ka ae ana aku i na wahi akoakoa nui na kanaka, e wehe hamamaia, me he mea la, he wahi mea liilii wale no keia ma'i e laha nei.

            Ke huli aku kakou ihope i na ma'i laha i pahola ae ma keia kulanakauhale, elike me ka korela, ka bubonika, ka fiva lenalena, ua laweia ae na keehina makaala loa, ma ka hoomaluia ana o na wahi i ikeia ka ma'i malaila, ua pani-kuia na hle e akoakoa nui ai na kanaka; ma ia hana ana, ua hoopkeleia ae ke ola o kekahi beluna nui o na kanaka mai ka make mai.

            Heaha nae ka heluna o na make ma ia mau ma'i, i na make e anai nei iloko o keia mau la; ua oi aku ka nui o na make a ka ma'i flu iloko o keia mau la kakaikahi wale no; in a penei iho la ke ku malie wale mai o ka papa ola, a hookuukuu i ka ma'i. e hele nona iho, alaila, ua aneane e waiwai ole maoli kela papa ola, a e makaala kela ame keia kanaka nona jho ame kona ohana,  me ke kauka'i ole aku, i na mea a ka papa ola e hana mai ai.

            I ka nana aku, he hapa uuku wale no o ka poe ma'i, ka i hoikeia ae i ke akea, no ka mea aole he poe i hoounaia ma kela ame keia apana no ka hana ana ma na home, he nui a lehulehu o ua ohana i kii ole i na kauka. mamuli mai o ka noho nele, o ka poe malalo o na lapaau ana a na kauka, ka i hoikeia aku i ka papa ola, a i puka ae maloko o na @upepa, a ma ka olelo pokole ana ae, ua hoohemahema maoli ia no na keehina makaala apau, no ke kinai ana i keia ano ma'i, a no ka hoopakele ana ae i kekahi heluna nui o na kanaka mai ka make mai.

            Me ka nana ole aku nae i na mea a ka papa ola e hana mai ana no keia ma'i he flu. ke lawe mai nei makou i na olelo a'o a Noa Webster. ka mea i hoa kaka ae i kona manao maluna o keia ma'i penei:

            "E malama i ke kino ma ke kulana maikai. e ai i na meaai kupono, e loaa he hiamoe oluolu ana . a e hoomaemae mau i ka opu me ka auau mau i kela ame keia manaw."

 

HE HANA ALOHA OLE KA HUNA

            Aole keia o ka manawa mua loa a makou e kauleo aku nei ia kakou na Hawaii, i ka manawa e ikeia ai o ka helehelena o ka ma'i lepera maluna o oukou. e hoike koke ae i na luna o ka papa ola, aka u a'o mau aku no i ka poe noho naaupo. maluna o keia kumuhana no kekahi mau manawa lehulehu; he hana aloha ka waiho koke ana ae malalo o na lapaau ana, mamua o ka huna ana. e holopee ai, ahiki i ka nui maoli ana o ka ma'i.

            Ua hoolaia he heluna pui o na Hawaii i loaa i keia ano ma'i. malalo o ka lapaauia ana mauka ae nei o Kalihi. oiai e lahilahi ana ka ma'i maluna o lakou, a ke hele lanakila neia lakou i keia la; a in a eia kekahi poe i loaa i keia mau haawina ke holopee mai nei, o ke a'o a ke Kuokoa, e pau ka holopee hou ana, aka e waiho ae ia oukou iho malalo o na lapaau nana mai. a na kauka o ke kahu hoomalu ma Kalihi. e ike no auanei oukou. i ka mea oiaio. no ko oukou pono ka ke Kuokoa e hana aku nei, a e kaawale ae hoi mai na haawe kaumaha mai a keia ano ma'i, oiai ka wa kupono!

            BERLIN, Mar. 9 -- Ua hoo@naia- aku e ke keena oihana o ke kuhina o ko na aina e Kelemamia kekahi manao mihi i Palani no ka pephiia ana o kekahi m@u aliikoa Palani e ke Keikialii Joachim iloko o ka manawa o ke ala an o @ kahi haunaele ma na la mua o ka pule maloko o ka @aleaina.

            TIFLIS, Mar. 9-- Ha mau haneri po@ i make a he mau kaukani i hooneleia i na home mamuli o ka hoonaueue ola'i @ana i luku i na kulanakauhale o Makahet, Grakali ame kekahi mau kulanakauhale e ae maloko o 60 mile ke anapuni o Tiflis

            WAKINEKONA, Mar. 9--Ua hoakakai maloko o na nupepa o Berlin i loaa mai ianei i keia la ma ka helu kanaka o ke kapitala Kelemania no ka 1919 e hoike ana he 3, 801, 235, he 833 ka pii hou ae o ka heluna o na kane a he 15,057 mau wahine mamua o ko ka makahiki mamua aku.

            WASHINGTON, Mar. 9--U@ hoolahaia ae e ke keena o ka oihana kaua ka aeia ana aku o ko Hawaii mahele i elua mau regimana o ka Pualikoa Kiai Lahui helewawae, elua puali pukaa ame hookahi puali kelekalapa.

            BERLIN, Mar. 9.--He lono kelekalapa mai Benruth, Prussia, mai, ke hoakaka ana he 50 poe i kohoia i make i ka manawa o ke pahu ana o kekahi ipuhao mahu maloko o ka halehana uwila maloko o kela kulanakauhale. He kanaiwa poe limahana i kanuia maloko o ka halehana i pahuia, elike me ia i hoikeia mai.

            MONTE CARLO, Feb. 21.--Iloko o ka lua o na uni he 15 i uleleia maanei i keia la mawaena o George Carpentier, ka moho kuikui kaulana o Europa i ku'iia aku ai o Grundhoyen, ka moho kuikui Belgian a hina ilalo. Ua hiki ole in Grunkhaven ke ku hou mai iloko o elima manawa o ka heluia ana.

 

HE LEO ALOHA NO NA POOLA KAHIKO O KA AHAHUI KOKU ME MANAWALEA O NA POOLA.

            Mr. Lunahooponpono o ka Nupepa Kuokea, Aloha kaua:--O ke ahonui ka oluolu ame ke aloha, e paa mau ia mea iloko o kou puuwai hamama, no kela poomanao e kau ae la maluna, no'u hoi kekahi wahi keena kaawale iloko o ka kaua hiwahiwa i kamaaina kona mau paia laahia ia'u.  Wahi a ko kakou Mapaia laahia ia'u. Wahi a ko kakou Mak@ loa ia ma ka honua nei: "O ke aloha kona makemake, aole hoi o ka mohai."

            He oiaio ma ka aoao elua, hapa hope o ke kolamu ekolu o ka kaua hiwahiwa o Maraki 5 i hala aku la, i ike iho ai au i ka leo kono aloha a Hoahanau Peresidena Jesse Uluihi o ka Ahahui Kokua ame Manawalea o na Poola, no na hoahanau lala pooola kahiko, e hoi hou iloko o ka ahahui a lakou i hoomanawanui i iloko o ka hune, kanele ame ka ilihune, a'u hoi i hoomanao ae la, he mau makahiki li'uli'u i aui hope aku o umi a oi, he lillii loa ka loaa a na keiki poola iloko o ia mau la, eia nae, me ke ahonui ka hoomanawanui i na ehaeha iloko o ka inen, iloko o ia maula a ke aloha i noho ai, ua loaa iho la la a ke aloha i noho ai, ua loaa iho la ia lakou he wahi lepo e ku ai na wawae, me ka maloeloe, aole hoi i hoolana i ka auwae i kahi haiki, aohe wahi e ku ai o na wawae, me ia ahouni no o ua keiki poola kahiko, i kahi hunahuna dal@ i loaa ia lakou, loaa iho la kahi pupuhale e malumalu ai. hala ae la hoi ka ua ame ka makani, a i iho la na ka ua ame ka maknai, a i iho la na keiki poola paaua kahiko o ia mau la, a ka inea i noho@ai, a hoea loa mai i keia la, a keia makaponi hulunene @ kakele nei maluna o ke aiai o na keen@ laahia o ke Kilohana Pookela o ka Lahui Hawaii; ua kuonoono pono ka lua o Kuhaimoana, pa kiekie kaupoku o Hanalei.

            He oiaio keia ke ha a na keiki pooia kahiko, ua kuonoono pono i'o no ka lua o Kuhaimoana, aohe au nana e hoonioni, a ua kiekie pu i'o no hoi kaupoku o Hanalei, aohe kalohe naua e wawahi. He hookahi wale @ a'u e i ae nei o kuu hoahanau ponoi no mai ka pupuu hookahi mai o Kaua@oa; Kamahu'ieu o Hanalei.

            He oiaio ka'u mea e olelo nei, i uahoa ia no ia kakou apau ne hoahanau poola kehiko apau, i ka haalele ana i ka mea a ko kakou mau maka i wela ai i ka uahi. a i eha ai hoi o ka ili a waimaka helelei i ke alanui, no ka mea, o oe o na poola kahiko o na aekai aloha o ka uwapo, ke hea mai la ka mea a kou mai lima ponoi i hana ai, me kona leo aloha, me he makua la i kana mau keiki auwana. "E hoi mai e a'u m@u keiki aloha, hoopau i ko oukou auwana ana, no ka mea, aole wahi oi ae o ka oluolu ame ka maha, hookahi wale no o ka home (ahahui) o kou makua aloha nei." O ka leo o ka mea e kala ana ma ka waonahele, e hoomakaukau oukou i ke alanui no Jehova."

            E o'u mau hoahanau poola o na pualikoa kaualio kahiko, in a e loaa ia'u ke alohaia, iloko o-ko oukou mau puuwai pakahi, ke noi nei au ia oukou me ka naau haahaa o ke aloha, e hoi iloko o ka ahahui a kakou i aloha ai no ka mea, o ka leo iho la no ia o Ioane ke Kaula, e hoike ana i ka oiaio, ke alanui hoi o Iehova, no oukou no ia e na poola apau, ua hoomakaukau oukou i home no oukou ponoi i mea hoi nana e kokoua ia oukou i ke kau ai ame ke kau wi, i kou wa nawaliwali hoi ame kou hooluolu ana no ka wa mau loa.

            E o'u mau hoahna poola, o ka aina a oukou i luhi ai, aia no ia ma ke kaona o Honolulu nei ame ka hale a oukou i kukulu ai, aia no ia maluna o ua aina la e ku la ahiki i keia la me kona kilakila, ma Holokahana Lane, Liliha am@ School St., ke kiahoomanao poi@a ol@ hoi a oukou i hoopaa ai a kau aku i ka kakou mau keiki ame ka lakou mau mamo, Poola Hall.

            Ua makemakeia oukou apau e hoea kino ae ma ke ahiahi Poakahi, Maraki 15, hora 7 p.m. "He uuku kahi hunaai maloo, me ke aloha pu kekahi."

            me ka Lunahoopnopono ka'u mau h@maikai mau ame na keiki kikon@ metala kila hoi o kona papapa'i ko'u welina pau ole.

GEORE K. KANE.

1469 Christley Lane, Fort St.

 

            He o ia mau no ka pahola ana o ka ma'i flu iloko o na la aku la i hala, me ka nui o ka make e holopapa nei iwaena o na Hawaii ame na Kepaui. Ua palahalaha maoli ka hele ana a keia ano ma'i ma na wahi apau o keia Teritore.

 

            Maloko o ka Hale Hui Phoenix e hakoko hou ae ai o Alfred Naeole me Espetvedt, no ke ake ana e kaa ka lanakila i kekahi o laua, alaila hakoko hou aku me Ikeda, ka mea nana e paa nei i ka moho hakoko o ke Teritore.

 

            E hoomka ana ma keia helu o ke Kuokoa e hoopukaia aku ana kekahi manao waiwai nui i hoomakaukauia no ka Ahahui Mana Koho Baloka o na Wahine o Maui, e konoia ai na wahine Hawaii apau e heluhelu ia manao me ka hialani.

 

            No ka hele a kupa'i ke keena nei i na palapala a na makamaka, ua hoopaneeia ka hoopuka ana aku i kekahi mau palapala, a loaa kahi kaawale o ka nupepa.

 

            Maloko o ka Holo o na Poola, ma ke ahiahi o keia Poakahi ae, ma ke alanui ololi Holokahana, i makemakeia ai na lala kahiko apau o ka Hui Kokua o na Poola e hoea ae ma ka halawai e malamaia ana ma ia ahiahi.

 

            No ka hoohanohano ana i ka la hanaa o Kalakaua Kawananakoa, i kauoha ae ai ka Meia Wilson i ka hana Hawaii e paani ma ka home o ke Kamaliiwahine Kawananakoa ma ka Poa kolu nei. O kela ka la i piha ai i ke kanaka opio na makahiki he umi-kumamalima.

 

            Ma k@ Poali@a iho nei i loaa mai ai ke kope o ka hila i hookomoia aku e ka Elele Kalan@naole iloko o ka hale o na lunamakaainana, e hoololi ana i ke Kanawai Kumu ma kahi e hiki ai e haawiia na aina aupuni i na Hawaii, no ka hoopulupula hou ana i keia lahui.

 

            He heluna nui o na Kepani i hoi hou i ka hana ma na mahiko o Kahuku ame Waipahu, a ma ka oleloia, o ka mea wale no nana i kaohi aku i ka hou ana o ka nui o na Kepani i ka hana o na mahiko, mamuli no ia o ka hoowalewaliia aku e ka poe alakai olohani.

 

            Mahope ihoo ka hala ana elua mahina mai ka hookuuia ana mai ka halepaahao mai kahi on a i hoopaaia aku ai no na makahiki he 20, no ka okioki ana i ke kino o kekahi kanaka a makumoku a hookomoia aku ke koena o kona kino iloko o ka ipuhao, ua hoike ae ke Kauka R. G. Ayer ua loaa o Kahoolawe i ka ma'i pupule a ua hoihoiia aku e hoopaa i ka halepaahao ma Kalihi.

 

            Mahope o ke ku ana no aneane 80 makahiki ma ke ano he pa e kaupale ana i ka mahele mawaena o ka apana Kawaiahao, he mau la ae nei ka hooaina kahiko o Kamalena ame ke alanui maka ana o na kanaka hana e wawahi i ka pa pohaku ako'ako'a kahiko a kukulu ho uae la he pa he mau kapuai lehulehu ke kaawale ma ka aoao Waikiki aku o ka pa mua.

 

                        NA MARE

 

            Theodore K. Kaauwai ia Catherine K. Self, Feb. 24.

            Edward M. Pomroy ia Philomina Richard, Feb. 26.

 

                        NA HANAU

 

            Na Wm. Kealoha ame Rose Kulalae, he keikikane, Jan. 23.

            Na Arthur K. Howell ame Miriam Kahumoku, he keikikane, Mar. 4.

            Na Mr. K. Keliikoa ame Hannah Kuuluhi, he kaikamahine, Mar. 4.

            Na Fred Ak ame Bella Miller, he keikikane, Mar. 6.

            Na D. K. Kahookele ame Mrs. Kahookele, he kaikamahine, Mar. 6.

            Na Catalino Nano ame Mary Kini, he kaikamahine, Mar. @

            Na Isaac Flores. ame Lucy Kekai, he keikikane, Mar. 8.

            Na Lincoln Kapawai ame Emma Kaohi, he kaikamahine, Mar. 8.

 

                        NA MAKE.

 

            Joe Perry, ma ke alanui Ilaniwai, Mar. 5.

            Hannah Boyce, ma ke alanui Hokele, Mar. 5.

            D. Ohia Kalino, ma ke Alanui Sing Loy, Mar. 5.

            Obed M. Kaai, ma ka Pa Ma'i Pa Ola, Mar. 6.

            Mabel Hussey, ma ka Halema'i Moiwahine, Mar. 7.

            Henrietta Puakela, ma ke alanui Kukui, Mar. 7.

            Eva A. Smith, ma ke alanui Kaumualii, Mar. 7.

            Sophia Keala, ma ke alanui Liliha, Mar. 7.

            Wm. Kealoha, ma ke alanui Auld, Mar. 7.

            Mrs. Mary Kamai, ma ke alanui Leilani. Feb. 8.

            Manu G. Kelii, ma ke alanui Puunui, Mar. 8.

            Annie Haili, ma ke alanui Alapai, Mar. 8.

            Melville Mossman, ma ke alanui Kaau, Mar. 9.

 

                        NA LEKA KII OLE IA MAI                       AHIKI I MARAKI @ 1920.

 

Ana, Miss Harriet        Kapaki, Lilia Laahiwa

Aana, Mrs. Sarah

Ibri, Mrs. Kikula         Kealoha, Pua

Hulama, John (2)         Kuapahi, @no

Hoapili, Thomas          Liliwai, Miss (2)

Hoe, Daniel P.             Maele, Miss Martha

Kailieha, Mrs. Fannie  Makalena, Miss Alice

Kauahipaula, D           Naiwa, Jack

Kaheu, Kama Emma   Pahau, Anna

Kapaki, Henry             Pila, Annie

                                    Pahia, Miss M

                                    Waiuli, Mr

 

                        HALAWAI AHAHUI                                  EUANELIA, MOKUPUNI O                      OAHU

 

            Ke hoikeia aku nei ka lohe i na ekalesia apau o ka Mokupuni o Oahu, e aoho ana ka halawai o ka ahahui i oleloia ma ka Luakini o Liliuokalani, Waiolua, Oahu, ma ka Poakolu, Maraki 31, 1920, hora 9 a. m.

 

                        JAMES K. LOTA,

                                                Kakauolelo

KE AU KAHIKO O HAWAII NEI

Palapala 1.

Hoomakaukauia no ka

AHAHUI PONOKOHO---PALOKA O

NA WAHINE O MAUI.

            I ke au kahiko ma ka moolelo o ke no nei, o ke auo o ke aupuni e noho mana aua maluna o na lahui kanaka like ole, he aupuni moi, me ka mana piha i kauia maluna o ka moi a moiwahine paha, a i kaupalenaia hoi i kekahi wa e ka mana ao alakai. O na lala o ia aha mana ao alakai-oia ka poe kuka like, na ka moi no lakou e koho, ma ka hapauui o na aupuni. O ka moi hoi, o ka mea moa mau, he mea oia i uai a lilo ke aupuni ia ia i kiuohi, a mahope mai ili i kahi keikikana a kaikamahine paha e like me ka hanau aua a koho aha paha a ka moi i hope nona.

            Malalo o ia nohona aupuni, mai ka moi mai ka mana e oili mua mai ai, a nole hoi mai na kanaka ae, a ua kapaia ia he mana kaokoa, aole hoi he kaukai aku i ka lehulehu.

            Eia walemai nei no a keia mau makahiki--aole i liuliu loa ae nei, akahi no a kupu ae ka hoomaopopo ana ma kekahi mau aupuni, e pono ka ka lehulehu e hooponopono ia lakou iho, ma ke koho ana i ko lajou poo aupuni ponoi, me ke koho ana hoi i mau wahaolelo no ka hapa ana i mau kauawai alakai, i ko lakou poo aupuni a me ke aupuni. Ua kapaia keia hooponopono aupuni he aupuni no ka lehulehu, a ua kapa mau ia he aupuni Repubalika, o ke ano hoi o ia: ua hoomaka mai ke kumu o ka mana mai lalo mai, mai ka lehulehu mai, aole hoi mai ke poo aupuni mai.

            A hiki mai nei i ka wa@, aole i liuliu ae nei, ua kaa mau i na kane ka mana koho paloka, a ia lakou wale no ia kuleana i haawiia ai, aka, mamuli o ua ninau ano nui hooholomua i ka hooponopono aupuni o keia au, ke ulu ikaika nei ke ohohia me ka hilinai piha i ke kupono loa e haawi pu ia aku keia kuleana koho paloka i na wahine.

            O ke ake nui o ko kakou ahahui e lona mai keia kuleana hooponopono like o keia au holomua maanei.

            O keia mahope iho nei, he wahi hoakaka pokole no ke au kahiko o Hawaii nei, e hoike ana no na wahine i noho oihana poo maluna o ke aupuni, ko lakou mana, ke nooau me ka piha makaukau ma ka lakou hooponopono ana, me ko lakou hilinai nui ia e ka lehulehu.

            Ua laweia mai loko mai o kekahi mau moolelo Hawaii Keia mau hoakaka:

            O ke kulana nohona o na kanaka me ka hooponopono aupuni ana o Hawaii nei ua maheleia i na mahele ekolu. Ka mua, ke au mamua aku o ka hoea ana mai o Kapena Kuke i keia paeaina i ka makahiki 1778. Ka lua, ke au e pau aua i ka wa i hoea mai ai na Misionari Amerika i ka makahiki 1820, e hui pu ana hoi ka nai aua me ka lanakila ana a noho alii ana o Kamehameha I, ka pua ana o ke kapu me ka hoomauakii, me ka hoomaka ana o kanaka e ike i ka malamalama hou. Ke kolu, mai ia wa mai a hiki i keia manawa.

            Aole he mau palapala a moolelo hoi i kakauia no ke au mamua aku o Kapena Kuke, o na mele me na moolelo waha wale no i loaa mai i na mamo hanauna.

            I ke au kahiki ua mahele papaia ku lehilehi i na mahele ano nui ekolu ka papa alii, ka papa kahuna me ka lehulehu (na makaainana).

            He ili aku ka nohoalii i ka mamo o ka ohana alii e noho poo ana, aka he mana no i ka moi e koho i kona hope alii, ke ole ia, alaila na ua alii e koho mai waena ae o lakou i ka mea kiekie loa o lakou i moi. He mana nui ka i haawiia i ka lima o ka poe hawawa e noho maua ana. O ka moi ka on a o na aina a pau a o na ia no hoi o ke kai. O @a alii poo malalo iho on a kona mau ukali ai pomaikai; malalo iho hoi o ia poe na kaukaualii haahaa iho, no konohiki (haku aina) a malalo iho hoi ka lehulehu na makaainana "hoaaina."

            O ka moi no ke poo nui, a o na alii iho na hope malalo on a ma ko lakou mau wahi no lakou e hooponopono i na ku@ee a pau mawaena o kona poe kauaka. I ka make ana o kekahi alii, lilo ka aina i ka moi a i ole i ke kiaaina o ka mokupuni. Ua hiki ia ia ke hoonoho i kana keikikane a wahine paha, a i ole i kekahimea okoa ae paha maluna o ia apana, aka o ia hoonoho ana e aponoia no ia e ka moi, a i ole ke kiaaiua paha, mamua ae o ko ia mea noho ana ma ia kulana. O na makai o ia no na kah@ e noho pu ana me ka moi a alii paha. Mamua aku o ka nai aupuni a Kamehameha, he moi ko kela me keia mokupuni.

            Ua auhauia na aina a pau no ka pono o ka moi me kona aloalii, e like me ka makemake. He kauia no hoi na auhau kaulele i na wa a pau a ka moi e makemake ai, e like me ka huina e lawa ai kona hauoli.

            O na auhau e ohiia ai, o ia ka ia puaa, moa uala, kalo, hua kukui lama, moena, hinai, kapa, waa, upena lawaia, hulu manu ahuula me ka mahiole, umeke, a mahope mai nei ka ikiahi (laau a@la), a mahope loa mai nei hoi i keia wa he dala maoli. He hanalima maoli kahi auhau e kauia ai, e hoohanaia ai kanaka no kekahi mai la o kela me keia mahina e mahi i ka aina no ka moi me na alii.

            Ua hookaumaha maoli ia ka poe ilihune me ka awaawa haina maoli.

            O ka hale a kahua o mua o kahi o ka moi a kiaaina e noho ai, kahi maa mau e malamaia ai o na hookolokolo lawehala. Kakaikahi loa ka haawiia o ka olelohooholo, a loho likeia na aoao elua i ka wa hookahi, he alo a he alo. I waena o ka pohai kanaka e akoakoa ana e ku ai he pho wai, a ma kekahi aoao e noho ai ka poe i hoopiiia no na hewa like ole, na ke kahuna e pule, a ia wa e kau like ai na lima elua o kela me keia lawehala, maluna o ke poi wai, oiai ke kahuna e haka pono ana i ka wai o ka umeke. In@ e aleale ka wai, alaila ua hewa ka lawehala. Ia wa aole he hoomaopopo papa ia o ka hoopai--i kekahi wa no ane ua hookukeia ka poe lawehala i kahi mokupuni okoa, hookauia maluna o kahi waa nakaka a hookuu i ke kai, a i kekahi wa he pephi maoli ia a make i ka po i ku wa e moe ana. O ka make no nae ka hoopai maa mau.

            He make ka hoopai o ke kanaka e ku ana i luna, i ka wa e oliia ai ka inoa o ka moi ma ke mele, a i ka wa paha e halihaliia ae ai o ka ai, w@ieinu a aa@@ paha o ka moi: ka aahu ana i kahi kapa on a; ke komo ana aku ma kona wahi me ka ae mua oi ia, a i ole ai paha maluna o kona aka, a o ke aka paha o kona hale. Ina e hele aku imua o ke ao anoano o ka moi, he kokolo.

KA AHAHUI KAMEHAMEHA AME KONA

KULANA

 

Hoomania mai.

 

            Ina ua malama oe i na rula ame @@ kauawai, e loaa mai ana na mea @@@@ mai ka hui mai, me ka malama i na @@ au i hoopaa ni.

            E olelo ae au elike me keia ua @@@ no i ka mea kakau nei na kuia, o @ keia, aole i malama  ka olelo no a'u @ hoopaa ai imua o ka Makua @@@@ @@@@ au i ike iaia o ka olelo i hoopaa ai ma kona inoa, ua paa maoli e hiki ole @ ke kalaia a i kou malama ole ana i na mea no au i hoopaa ni, ua lilo maoli @@  i mea palaka, a hoopalaleha, a @@@ @ kou kaawle loa ana, mahope ak@ @ @@ kou kaawale loa ana, mahope aki o @ manawa o kou ola ana, aole loa he @@ lomua o kau hana, e loaa mau ana @@ kuia o ka manawa, in a ma ka lawe @@ na ana, a i ole iloko o kou noho ohana ana, a i ole ma na ano no apau, e @@@ mau mai ana kela mau olelo au i @@@paa ai e uhai mau nua mahope o @@@ kapuai wawae, i na manawa apau, @@ e ka' ai nomua, he mea oiaio kea aka ina aia iloko o ka makuahine @@ kai ka noonoo no kou pono e maka@@ ana i na mea pili i ka hui au i komo a no ka mea o kona kuleana piha ia o ka makaala i kana aliikane i na mana apau.

            O na mea pill home, aia ia kuleana maluna ona, o na mea pili @ala, aia @@ mana piha maluna on a, no ka mea o ka holomua ame ka holo hope o na mea apau, aia maluna o ka makuahine ma@ kai, o ia maoli ke kulana e nana aku ai, a i kaloaa ana o na mea maikai aole ia mailoko mai o ka hoohemahema aka i loaa mai ia mailoko moi o ka hoomanawanui ame ka mikiula, a i k@ kuaia mai e ka hoopono. a loaa hou ai ka malamalama i kau aliikane.

            Nolaila e alu mai e kuu koko a han@ i keia hana maikai, e ike no ananei oe e loaa ana na mea apau me ka maikai, elike me ka mea i lona i ka meakakai nei, in a aole he makaala o ka'u aliiwa hine no keia pono nui, aole loa he mea e loaa mai ana ia'u aka i kona muk@ ala ana ua kala ia ka pilikia mai na auwe ana no ka pila kauka.

                        (Aole i pau.)

 

HAULE HE WAHINE PAKE MAILUNA MAI O           

KE KAA A EHA.

 

            Ma ka po o ka Poalua aku nei @@ wahine wahine Pake ka i laweia ae i ka hale mai o a ulia pouno mai ke ala nui Lilha ame Vinia mai me ke kahe o ke koko ma koua poo mamuli o ka eha i loaa iaia no ka haule ana mailuna mai o ke kaa uwila o ke alapui Liliha.

            Oiai ke Kauka Ayer e humuhumu ana i kahi o kona ilipoo i moku e hapai mau ana ka kela wahine i kona wawae iluna a i ka nana pono ana iho o ke kauka eia ka ua haki kona wawao ma kahi o  ke opuuopuu. Ma kona manawa mua o ka laweia ana ae ua manao ke kauka mamuli pah@ o ka eha ana o ko na poo i aneane ai oia e pau ka ike eia nae, i ka nana pono ia ana eia ka ua haki kona wawae. Mahope o kona lapaauia ana ua hoihoiia aku oia i ka Halema'i Moiwahine.

            I kulike me ka ike i loaa ae i ka oihana makai ua hoao kela wahine Pake e hana makai ua hoao kela wahine Pake e @ele mailuna aku o ke kaa i ka manawa e mau ana no ke kaa i ka holo. I ka manawa i hokio mai ai ke kanaka ohi @ala oluna o ke kaa iaia e ku iki na hele aku la oia ilalo a mamuli o ka wiwi loa o koua wawae no ka hauhoaia ana a uuku ka wawae ua koikoiu loa kela haule ana iho on a iluna o ke ala nui. Na kekahi Pake opio i lalau iho iaia a hapai ae la iluna, he opio Pake i kamaaina mua ole iaia, a nana pu no hoi i kokua ae iaia ma ka hookau ana iluna o ke kaa lawe ma'i o ka halewai i ka manawa i hoea aku ai. Ua aumoe loa iho o ia po akahi no ka a loaa kona inoa. Ua lehulehu na Kepani i poino mamua aku nei i like iho la me keia mamuli o ka lele mua ana i ka manawa e holo ana no o ke kaa.

 

aku a mua on a, a pela mo ke hoi, he kokolo. He mana piha ko ka moi ma luna o ke ola, ka ikaika lawelawe hana me ka waiwai o kona mau makaainana a pau.

            Ua hanauia o Kamehameha I, Nov., 1736. I kona wa opio ua piha mau oia i ka olioli iloko o ka imi noeau, a na lilo no hoi oia he punahele. Ua ulu ae oia a hiki i kona lilo ana oia kekahi o na kanaka pookela loa ma ka moolelo o Hawaii nei. He hoopono oia, he kau like, ikaika, he maka'u ole a he kuio, a he koa wiwo ole.

            He lilili, ku-ee a haunaele no mawa ena o kanaka o na mokupuni a pau. E kaua mau ana lakou, a mamuli o ka lilo ia hana ya hoohemahema i ko lakou mau mala a poino no hoi ko lakou wai wai. Ua hookuikahi o Kamehameha @ kona pualikoa aiwaiwa, a mahope o ka hakoko ikaika me ka hookahekoko w@ liwali, ua loaa ka lanakila maluna o na alii me ko lakou poe ukali ma ka Mo kupuni o Hawaii, a pela i na'i malie ai i na moku e ae,-ia Maui, Molokai, Lanai, Oahu, a o ka hope loa o Kauai me Niihau. Ua olelo wale ia aneane, ka i ka umi-kumamaono kaukani kanaka ma na waa i au i ke kai mai kahi moku puni a i kekahi, i ka wa o ke kaua a na oleloia, ma kekahi kaua ana, paa pu k kaha o Kaunakakai i ka auwaa no an ane eha mile.

            I kd pio znz o na moku'a pau, ua hoo lilo o Kamehameha i na aina a pau nona ponoi, a mahope o laila ua mahelehele aku oia,. Ua hoomaluhia oia i na mea a pau, a ua kau i na kanawai me na hoo pononpono ana i maa o na mokupuni like ole ma ke ano hookuikahi. Ua hoohoi hoi a hoeueu aku oia i ka mahiai, a ua hana i mau alanui. E noho haaheo ana o Kamehameha iloko o ka oluolu i ko Kapena Kuke wa i hoea mai ai i keia paeaina.

            O ke kapu o ia au kahiko, o ia maoa no ka mole o ka mana hooponopono i ka nohona lahui o kanaka ia wa, a Kamehameha i hooko ai me ke oolea., i mea e mau ai kona mana maluna o lakou O ka poe hilinai piha ia o kona alo alii ka i koheia i poe kuaauna no na moku puni like ole, a o ke aloha alii me ka makaukau ke kahua i hiki ai e hooka huapaa i ka mana o ka moi maluna o ke kahua paa. I ka hookohu ana i na kia aina ua nana mau o Kamehameha i ke kulana paulele i'o iaia, me ka makau kau, me ka hoopilimeaai ole i ke kul@ na alii. O ka hoololi ano nui loa ana hana ai, o ia no koua hoohui ana i ka mana hooponopono i ke aupuni o keia paeaina a pau loa malalo o kona mana ponoi.

                        (Aole i pau.)