Ka Nupepa Kuokoa, Volume LIX, Number 25, 24 June 1921 — Page 5

Ka Nupepa Kuokoa

 

 

KA HUAKA’I MALIHINI A NA KEIK KIPIKOA HAWAII NO KA IPUKA GULA O KALEPONI

(Kakauia e George K. Kane)

 

            Mr. Lunahooponopono o ka Nupepa Kuokoa, ke Kilohana Pookeia o ka Lahui Hawaii; Aloha kaua:--E ae mai ia’u e kuu Solomon, no’u hoi ke kauwahi kaawale o ka kaua hiwahiwa, ke loaa ia’u ke alohaia ame ka oluolu e kou puuwai ahonui, no ka’u haukai malihini mua loa no ka Ipuka Gula o Kelaponi, ame ka’u poe keiki, na keiki opio aloha hoi o ke kipikoa, i ka ehuehu o na hana olohani hooweliweli o na kela uniona ilipuakea o Kapalakiko, i ka hauoki hoi o Mlaeka iniinisi ili, me he ipo la a’u i lohe wale ai; kaomi malie.

            He oiaio, i ka loaa ana mai o ke kauoha mai na poo nui mai o ka Hui Matson mai Kapalakiko mai ia Kakela me Kuke ma Honolulu nei, no ka makemakeia i mau keiki Hawaii no ko hoolawa ana i na moku o ka hui i haaleleia e na kela uniona, mamuli o ka hoemiia ana moi o ka uku, a mamuli o keia kauoha a na poo nui i na akena maanei nei, ua hoomaka koko ia no na hoolala ana no na keiki Hawaii, e aa ana e hele a lwe mai i na moku o ka hui o kukuluia no ka nele i na kela.

            O keia hana, ua waihoia ae ma ka lima o ka Peresidena Joe McGuire, o ka Ahahui Hoopakele o na Poola, a oiai au he kakauolelo no keia ahahui, ua waiho koke mai no ka peresidena i keia hana iloko o ka poho o ko’u lima, mamuli o ka loaa ole o ka mea aa e hele no Kapalakiko, i ka enaena hoi o ke kahua o na kela uniona, ame ka lawe pu ana hoi i na keiki opio Hawaii.

            He oiaio ua haawi aku au i kuu ae, malalo hoi o ko’u mau haku hana, oia hoi ka Hui Stevedore McCabe, Halioton Renny Co., Ltd.

            Poalua, Mei 16, hoomaka au i ka ohi ana i na keiki Hawaii, e aa ana e hele pu me a’u, aole nae i lilo i hana maalahi, oiai he nui o lakou i ae a pau hoole no na olelo hooweliweli a kekahi poe e hoomaka’uka’u ana, eia nae owau ka mea oi loa aku o ka hoinoia, no ko’u lilo i mea wawahi olohani a na uniona, ame na olelo hooweliweli no’u, eia nae aole au i lilo i mea hohe wale, o ka’u wale no i ka poe walaau a hoino ia’u, aole au he kanaka ho’iho’i hope i ka’u olelo, ina au e ae e hele, e hele ana au imua, ina no ia he mea no’u e halawai ai me ko’u hopena, oiai he mau mea like wale no ia o ka make ame ke ola ia’u, aole no nae ia he mea e pau ai o na hoino ana no’u, a pani loa au i ko’u mau pepeiao me ka hoolohe hou ole i ka lakou mau olelo.

            Ua pau holookoa ia’u ka pule i ka hooponopono ana i ka’u poe keiki i aa e hele pu me a’u, no lakou ka huina o kanakolu-kumamaiwa, no ko la kou mau pepa holomoku, mai ke kapena mai o ke Kukui; he oiaio ua loaa ko lakou mau pepa holomoku, a pela no hoi me a’u, oiai owau ke kanaka o keia mau opio ko lakou makua hoi no ka aina malihini.

            Nolaila, i ka hoea ana mai i ka Poakolu, Mei 25, ka la hoi e haalele iho ai ka S. S. Wilhelmina i ia kaiaulu aloha o Hawaii, ka la hoi a’u e poina ole ai i na la apau o ko’u ola ana, no na olelo i kamailioia mai no’u a pela hoi me kolu mau keiki e akoakao ana imua o ko’u alo ma ka hora 3 p.m., ka poe hoi i aa e au pu me a’u i ka moana no ka hanoki o Maleka, ilipuakea hooanuanu ili.

            He oiaio, ma ka Uwapo 15, kahi hoi e pili ana o ka S. S. Wilhelmina, ka nene aukai nana e hii aku i na keiki Hawaii o ke kipikoa no Kapalakiko, ke ike la au i ka’u mau keiki me ko lakou mau paiki lole pakahi, pela hoi me ka puili pu ana hoi me ka lakou mau mea aloha pakahi, a’u i hoomanao ae ai no’u iho, aole iwaena o lakou ka’u mau mea aloha, a ike pu iho la no hoi au, ua lawa na olelo hoino no’u me ka inoa Geo, K. Kane wawahi olohani a na uniona,, i kumu e nele ai au i ka’u mau mea aloha, a aloha wale ae la no au no’u iho, i ke ku hookahi, aohe lua e kohu ai oiai nae, ua hele mua au e ike i ka’u mau leialoha, ka mea hoi nana e malama i kuu inoa, aole loa wa e nalowale ai, na laua e hoohua a hoonui aku i ka’u mau mamo ma keia hope aku, no ka mea o lakou wale iho no ka’u mau mea aloha, ka mea imua o ko’u mau maka ponoi.

            Oiai e makaukau ana ka Wilhelmina o haalele iho i ka uwapo 15 lululima aloha pu iho la au me kuu hoahanau John Pau ka makua oiaio o ka wawahi olohani ame ka hoopii ukuhana ame a’u hoi kona kokua oiai he elua wale iho no maua, i lehulehi ina keiki poola o ka uwapo, a pela hoi me kuu pepesidena maikai Joe McGuire, a pela hoi me kekahi poe keiki poola kakaikahi, a pii aku la au noluna o ka moku me ka’u poe keiki, a ma ka palekai o ka moku makou i nana mai ai i na hoaloha apau i hele ae e ike ia makou, a o ka wa ia o’u i kamailio mai ai, oiai au e nana mai ana me na maka aloha no ka ainahanau, kahi olelo hoi a’u e poina ole ai, elike me ia a’u i hoike mua ae nei.

            “Hauoli makou ina oe e ho’iho’i ia mai ana iloko o ka pahu kupapau.” O ka’u wahi olelo wale no i ka mea nana keia mau olelo o ke aloha ole ia’u, “mahalo! E ike hou ana no oe ia’u, elike me ia au e ika mai la ia’u,” a akaaka aku ia au iaia ma ke ano pahenehene, eia nae kana wahi olelo hope: “Pomaikai loa ia, ina oe e hoi ola mai ana. Keoki, you never come home again.” O ka’u wahi olelo namu hoi iaia: “Thank you ever so much; you’ll see me again.”

            Ma ka hora 4 p.m. ponoi i kani ae ai ke oeoe hope loa, a ke mele lahui hoi o kuu aina aloha Hawaii Ponoi, me ke mele lahui hoi o ka aina makua, e meleia mai ana e ka Bana Hawaii, a’u hoi i ike la i ka piha pono o ka uwapo i na kanaka, a pela no hoi me ka oneki o ka Wilehlmina ua ohuohu pu i na ohua a i hoonui loa ia ae hoi e ka’u poe keiki apau, me na hiohiona koa maluna o lakou pakahi apau, me na minoaka hauoli. eia nae iloko iho o’u, aia na hoomanao o ka ainahanau ke kau mai la imua o ko’u mau maka a pela hoi me ka’u mau lei aloha. me na mea aloha a’u i haalele iho mahope, a kau mai la imua o’u ke aloha o kuu mama ame kuu papa e noho mai la i Kauai, e nanea ana no paha i ke kani o ka ohe a Kauakahialii, i ka laula hoi o Kapaa, i ke kee nalu o Makaiwa, a eia hoi au o Lopaikihelewale, ke auwana hou nei no i na ale o ka moana a’u i kamaaina mau ai. O ua wahi keiki auwana nui wale la no Kauai, he mana no ia’u e hele.

            Aia ka moku e nee malie la nomua, iloko o na haawi aloha hope ana a ka poe o ka aina ame makou, a ia mokou i kaalo iho ai mawaho o ka uwapo Alakea, nana wale iho la au i kuu wahi lei uuku iwaena o na keiki e auau ana, aole o’u wahi mea a ike aku, eia nae aole o’u hopohopo nona, oiai he kaikuaana kona me ka aneke, a ia makou i hoohuli pono ae ai mai ka hale ipukukui aku, a kau pololei aku la hoi ka ihu o ka Wilhelmina no ka muku o Mamala i kahi hoe apiki, holeholeiwi, nana hope mai la au i na hiohiona aloha o ke kapitala o Honolulu, hu wale ae la no ko’u aloha i ka aku o Puunui ame Makiki ame ka lihikai o Kakaako.

            Ia makou i kaa pono aku ai i ka nuku o Mamala a huli pono ae la hoi ko makou ihu no ka hikina aku, o ko’u wa ia i hoopuka ae ai i maun olelo e kaupale ana i na olelo hoino no’u ame na olelo hooiloilo.

            “Eia au ke hele nei me ka’u mau keiki i ka aina malihini, o na olelo hooiloilo no’u i Hawaii nei no ia waiho iho, a huli hoi mai au, o ke Akua no ko’u alakai aole loa o’u mea e nele ai ma Ona la.” Kulu iho la ko’u mau waimaka no na olelo awahua o ke aloha ole no’u, a’u hoi i kaomi malie iho ai iloko o kuu puuwai i hoehaia me ka hoomanawanui.

            Pau ae la ka’u nana ana i ke kaona, hoi aku la au iloko o ka moku e hooponopono ai i kahi o ka’u poe keiki e hiamoe iho ai iluna o na moe, elike me ko ka oihana koa, a makaukau no hoi kahi o kela ame keia keiki, hoomaopopo pu aku la au i na pahuai a makou ame ka makou ai e ai iho ai, no ka mea, ua loaa ia’u ke kauoha mai ke pookuene nai mai o ka moku, o na mea apau au e makemake ai kamailio aku iaia; maikai loa iho la au ame ka’u poe keiki. Hele no hoi a pau ka makou ai ana, a pono na mea apau, akahi no au a pii ae iluna o ka oneki o ka moku a ka’u poe keiki e hauoli ana, me ke kani o na pila, a lakou hoi e himeni ana, i na mele aloha o Hawaii a’u e ike la, me na hoomanao poina ole, me he la, eia no au i ke kaona o Honolulu nei kahi i nohp ai mamuli o ka hone mau o ka leo o ka pila a ka’u mau keiki, e hauoli ana iluna o ka oneki o ka moku me na mea apau. Huli aku la au e nana i la aina, o Makapuu wale no ka’u i ike aku, ma ka hele hoi o Kaimana Hila a koe iki i ka ohuku ale, no ka mea o ka hora 6:30 p.m. ia o ke ahiahi, a ka ihu o ka moku e holo ana N. E., a kahi makani uuku aheahe malie hoi e kaomi malie iho ana i na ale apiipii o ka moana, a me he wai la ka lana malie. No keia mau hiohiona a’u e ike la i ka noenoe li’ula i ka okuku mai hoi o Kaimana Hila i ka hokua o ka ale me he kaupu hehi ale la no ka moana; hoomanao ae la au i keia wahi mele kaulana o Hana ua lani haahaa.

                        O Kauiki,

                        Au i ke kai;

                        Me he manu la,

                        Kaomi malie.

            He oiaio, me keia mau hali’ali’a iloko o’u, hele mai la na aliimoku e olelo ia’u, ina paha owau ke alakai o keia poe keiki Hawaii kipikoa, ae aku la au me ko’u lilo i mea nui ia lakou, me he la owau kekahi o na aliimoku, a i ka uhi ana mai o ka po me ka hauoli a kani ka hora 10 o ka po, laweia mai na keiki apau, a i ka aneane ana e la ka lohe ia’u mai kekahi mai o ka’u poe keiki, eia he poe uniona ke hoohalua nei ia makou iwaena o na ohua. Ua hoomaka koke no au e kukulu i na keiki no ke ku kiai ana, he elua keiki o ka uwaki, no ka malama ana i ka maluhia o ko makou wa e hiamoe ai, a ia’u no hoi ka uwaki hope loa, ao no hoi ka po me he la ma ka’u hoomaopopo iho no’u, he elua wale no paha o’u wahi hora i moe ai, no ka pono o ka’u mau keiki malalo o ka’u malama ana, he mea pono ia’u ke makaala i ko lakou pono, oiai he kanaka au i maa i ka holo moana, eia nae, aole loa he mau kuia i loaa ia makou ahiki i ke ao ana ae.

            Poaha, Mei 23, ua nalowale ka aina, he kai wale no kau e ike la i ka ili hualala hoi o ka moana, a’u i hoomanao ae ai i ka Makua Lani, kuu alakai, no’u ame ka’u poe keiki, oiai o ka’u huaka’i malihini mua loa keia e au nei no ka Ipuka Gula a’u hoi i lohe wale ai akahi hoi a ikemaka, eia au ke hele kino nei.

            Huli ae la au e nana ma ko makou aoao hema, a ike aku la ua ika pilo o Mauna Kea i ka hele a halii i ke kai iho hoi a ke ao, auwe, he nani hoi kau me he papale kapu la o ka hoopuni ke nana aku, me he la ke ike la au ia Laieikawai, ka moopuna aloha a Waka i ke eheu o na manu; a hoomanao ae la au i keia wahi himeni i paanaau ia’u i ko’u mau la kamalii:

                        Aloha no Hawaii,

                        Ka moku oi ae,

                        Hawaii Nui o Keawe,

                        Ua mau ka ea ou.

            Ma ka hoea ana i ka manawa ai i hoopau ae i ko’u nana ana i keia mau hiohiona nani o kuu aina aloha, a hoi aku la au e ai me ka’u poe keiki, me he makua ponoi la iwaena o kana mau keiki, ua ai lakou elike me na mea e haawiia mai ana, me ka olelo pu mai o ke kuene ia’u, o ko’u wahi e ai ai, o ia no ka rumi aina o na aliimoku, eia nae ua hoole aku au iaia, me ko’u olelo pu aku, aole o’u makemake e hookaawale i ka’u ai ana mai ka’u poe keiki mai, he makemake au e ai pu me lakou i ike au i ke ano o na meaai e haawiia ana ia lakou, a pela hoi me ke ano o ka lakou ai ana, a ua olelo mai ke poo kuene ia’u, o kou kuleana no ia ina o kou manao ia, aia no ia oe.

He oiaio, e ai pu mau ana au me ka’u poe keiki, oiai he mau pahu poi ka makou, loaa mai la no hoi ka pipi, ke kamano, he ono hoi kau ke ai iho, no ka lehulehu o na waha, nolaila, o na meaai apau e loaa, mai ana ia makou, he ono wale no me ka hauoli pu.

            I ka pau ana o ka makou ai ana, loaa mai la ia’u ke kauoha mai ka malamamoku mai, he makemake oia e ike ia’u, hele aku la au e hui me ia, a haawi mai la oia ia’u i ka hana o ia ka holoi pena, ka hoomaemae ana i na kakehuki ukana ame ke pena, o ia ku wa i olelo aku ai iaia, aole e hiki ia’u ke hoohana wale i keia poe keiki Hawaii, no ka mea, o ka aelike i kamailioia mawaena o makou ame ko makou mau haku, aole amkou e hana ahiki i Kapalakiko, me ko makou uku ia i na la apau, a e hoomaka ana ko makou hana ana maluna o na mokuahi o ka Matson, i makaukau no ka holo ana no Honolulu, a ina no kou makemake e hoohana i na keiki Hawaii malalo o’u he uku okoa a’u e kaki ai i ka Wilhelmina nei.

            Ua haawi koke mai oia i kona ae, a ua hoomaka koke no au i ka hoohana ana i kela ame keia keiki maluna ona ka nui ma keia la, me ko’u hookawale ana ikela ame keia keiki maluna o na hana pakahi i ka holoi kekahi, i ke pena kekahi, i ka hoomaemae hoi kekahi i na kake huki ukana a ua hooko keia poe keiki i ka hana me ka eleu, oiai, he poe keiki hoolohe wale no keia apau loa, oiai nae o ka hapanui o keia poe keiki aole loa lakou i honi mua i na ea o ka moana, he kakaikahi wale no o lakou me ko’u olelo pa aku ia lakou e a’o mai oukou i ka nana elike me ka ike a’u e haawi aku nei ia oukou, i ko kakou wa e hoea aku ai no Kapalakiko a hookaawaleia aku oukou mai ia’u aku noluna o na moku like ole, ua loaa mua ia oukou na hoomaopopo ana i ka hana, a he hookahi no mea nui o ka hoolohe i ka leo o na aliimoku. Eia nae he hu no hoi ka aka i ka’u poe keiki, i ka hoohono no o ke pena, eha ke poo o kekahi a hoi e hiamoe, pela no lakou e hoi liilii ai ahiki i ka manawa pau o ka hana, aole nae au i ahewa aku ia lakou, no ko lakou hana ana pela, oiai he mea mau no ia i ka poe apau i maa ole i ka holomoku, ke poluea ame ka naluea, a ka malamamoku hoi i ninau mai ai ia’u: “Auhea ka hoi ka nui o kau poe keiki hana?” Olelo aku la au iaia: “Ua ma’i lakou i ka ma’i o ka moana nei.” Olelo mai la oia, “O oe no ko lakou luna, haawi oe i manawa no lakou, he mea pau wale no kela ano ma’i.”

            Haawi aku la au i kuu mahalo iaia, me ko’u olelo pu aku iaia, “aole au i hounaia mai me keia poe keiki Hawaii, no ka hoouna ino ana ia lakou, aka, no ka malama ana ame ka mahele like ana maluna o kela ame keia mokuahi o ka hui Matson, a o na hana apau e hana a lwaelaweia ana e na keiki Hawaii, o ka’u hana ia o ka hoi aku a hoike i ko’u mau haku elike me ka lakou ia’u.

            Ua lilo iho la au ame ka malamaoku i mau hoaloha maikai loa, a ua hoohana au i ka’u poe keiki apau iwaena o ka poe makemake i ka hana, a o na keiki makemake ole no hoi hookuu no au ia lakou e hauoli mau no lakou, me ka hala ole hoi o ko’u lohe ana i ka leo o ka pila i ke ao ame ka po, a ma ke ahiahi no hoi o keia la mahope iho o ka pau ana o ka makou ai ana, hele mai nei keia wahi haole oluna o ka moku a olelo ia’u:

            “Ma ka moolelo o Kapalakiko nei, o ka mua loa keia o kekahi huina nui o na keiki Hawaii e hele nei, aole loa mai kinohi mai, elike me ka mea i ikeia, he eha a eono a umi keiki Hawaii, aole oi aku elike me keia.” Eia hoi ka’u:

            “O keia poe keiki Hawaii apau lo e hele nei, he poe koa lakou a wiwoole. He makemake lakou e ikemaka i ka hana a na uniona o Kapalakiko.” Olele mai la ua wahi haole nei ia’u:

            “He oiaio no ia, ina he liek na keia uniona ame na kipikoa o Kapalakiko, he hana paakiki loa ia oukou ka lilo ana i poe hana noluna o keia mau moku, no ka hoohoka o keia poe kela uniona, i ke noi hoopii ukuhana a na kipikoa uniona o ka uwapo, pela i lilo ai keia olohani a na kela uniona i mea ole, a oukou e hopohopo ole iho ai no lakou i ko kakou wa e hoea aku ai, no ka mea, aia wale no lakou mawaho o na uwapo, koe wale no ina hele oukou mawaho o ka uwapo, e loaa ana oukou ia lakou elike me ka kakou mea i lohe ai ma keia la.

            He oiaio ma ka hora 3 p.m. o keia la i loaa mai ai ka lohe ia makou ma ke kelekalapa i ka pepehiia  ana o kekahi poe uniona ole e na uniona a ua ano pioo no ka’u poe keiki no keia mau nuhou hoolelehauli eia nae ua hoike aku au i ko’u maka’u ole no keia mau lono imua o lakou me ka hoolaua mau ana, a ua lilo iho la keia lono i mea ole i na keiki Hawaii, me ka pau o ko lakou manao, ina no ko makou hanaia mai i kekahi hana e auamo ana makou apau loa i ke ko’iko’i o ka hakaka ana me na uniona, me ko makou koko ponoi, no ko makou mau ola iho, no ka hana a na haku i haawi mai ai ma ko’u lima no ka hooko ana.

            Oiai nae maua e kamailio ana no na mea e pili ana no makou, ninau mai la kela ia’u:

            “O oe anei ke alakai o keia poe keiki Hawaii?”

            Ae aku la no hoi au, me ko’u akaaka pu aku i ka honeile a keia wahi haole. I hou mai la kela ia’u:

            “E oluolu anei oe e hoike mai ia’u i kou inoa?” kunou aku la no hoi au me ko’u hoike pu ana aku i ko’u inoa, me ka minoaka pu no kona nei mai.

            “O George K. Kane ko’u inoa,” me ko’u hoomaoe pu ana aku hoi. “Heaha kou manao no ko’u inoa?” Eia ka olelo a keia hole ia’u:

            “George Kane, o oe kekahi kanaka koa loa, no ka mea, aole oe i ike mua ia Kapalakiko, eia nae, ke aa nei oe e hele malihini i kela aina e kapaia ai oe ‘he wahi olohani a na kela uniona’, ano pii ae la ko’u wahi kai no keia mau olelo a keia wahi haole, a no ka ike paha o keia wahi haole, a no ka ike paha o keia wahi haole i ke ano hiena o ko’u hiohiona, kamailio mai la oia ia’u me ka leo oluolu loa, me ka minoaka pu hoi.

            “George, aole oe e huhu ia’u, a manaoio no ka’u mau olelo, aka, e hoike aku au ia oe, o oe ke kanaka Hawaii mua loa i hele no Kapalakiko me kekahi heluna nui o na keiki Hawaii i ka manawa hookahi,” eia hoi ka’u wahi olelo hoakaaka i ua wahi hoa haole nei o’u:

            “O keia poe keiki Hawaii apau loa, o ka’u poe keiki ponoi no ia. Owau ko lakou papa, pela lakou e hele pu nei me a’u no ka Ipuka Gula, me ka nana ole ia mea he uniona.”

            Minoaka iho la kela me ka olelo pu mai ia’u, “o keia poe Hawaii opio apau loa, ua piha loa lakou me na meakani ame ka nui o ko lakou hanoli. He hoi ka’u me ko’u hapai mau no ia kapoe le’ale’a maoli no na Hawaii. Eia kou na Hawaii: “Mai ka poe opiopio ahiki aku i na olomana ame na olelele, he poe ike wale no i ka hookani pila ame ka himeni ma ko’u aina o Hawaii. Hooia mai la no ua wahi haole nei, ua pololei ka’u mau olelo, no ka mea, he nui na wahi le’ale’a ana i hele ai apau ae la no hoi ka maua kamailio ana, no ka mea hoomaka ae la na le’ale’a oluna o ka moku mai na kuene a ka poe aila ame poaahi, hui ae la i kahi hookahi, he hulahula ka hana ame na hana hooikaika kino, a lele aku au e nana i ke panana, ike ka la au ke hele nei makou iluna o N.N.E. e hahai mau ana hoi i ka hikina hema eia nae he malie ka moana mai o a o, e hoike mai ana he maluhia ka huakai a na keiki Hawaii ame ka maemae i ka nui o ko ke Akua ahonui.

            Poalima, mei 27 he wahi ua liili ko ka moana, me kahi oaniani makani, eia nae o ka malie o ka moana he o ia mau no ia. Pau ka makou ai ana loaa mai la ke kauoha e aila i na hiu waapa, ke pena ame ka holoi ana, he 14 no a’u wahi keiki hana o keia la, a olelo mai la ka malamamoku ia’u:

            “Mahalo maoli au i na keike Hawaii, eleu loa lakou i ka hana, a hui pu no hoi me kou makaukau,” a nnau mai la oia ia’u: “Ua holomoku mua no oe?” I aku la au: “Ma na kai o Hawaii 14 makahiki.”

            Aole oe i poina i na mea apau o ka moku.” “aole loa au e poina i na hana apau o ka moku, ua hiki ia’u ke hooko i na hana like ole apau i pili i na mea o ka moku, koe aku na hana iloko o ke keena wiliki.”

            Haawi mai la kela i na mahalo ia’u, me kona kakau ana iloko o ka apana pepa i ka hana a’u e hana ai, me ko’u ike pu iho e hoao ana oia i ko’u makaukau ame ka ole.

            Mahele koke aku la no au i ka hana a kela ame keia keiki, me ko’u kuhikuhi pu aku i ke ano o ka hana ana o ia wahi, a ua lilo loa i mea ole i na keiki Hawaii apau i apo mai i ka’u mai kuhikuhi ana, he mea hanoli no hoi ia’u ka ike aku i na keiki e lawelawe mai ana i ka hana me ka eleu, me ka hoihoi a hauoli mau o na hiohiona o na keiki ke nana aku, hui pu iho me ka oolea maikai o ke ola kino, aohe lua elike ai me na oiwi opio Hawaii.

            Ma ka hora 8:30 au i haawi aku ai o ke kakaaiaka i ka mea kelekalapa oluna o ka moku no k hoike ana mai i Hawaii nei i ke aloha o na keiki kipi koa Hawaii, oiai makou he 3030 mile a oi iwaena o ka moana, me ko’u kakaou pu ana ae hoi i na ahe lau makani no ka lawe ana aku i kuu aloha i ka’u mau mea aloha apau, mai kuu mau luaui e noho ana i Kauai, a i ka Ua Kukalahale o Honolulu, kahi a ka’u mau mea aloha, a i Waikiki hoi, kahi o kuu aikane aloha Chas. K. Kealoha.

            Poaono, Mei 28, ke holo nei makou E. Pu. E. ka ihu, he N. ka makani me kahi ua lilii pu; malie ka moana; he o ia mau ka lana malie me he wai la, a pule iho au iloko o’u me ka i pu iho: He aloha ke Akua, o Oe no ko makou alakai, aole loa o makou mea e nele ai. Ma keia la he 12 no a’u wahi keiki i hana, o ka hapanui he wili huluhulu iluna o kahi moe; olelo mai la ia’u he eha ke poo, a o kekahi hoi he ana, a o kekahi hoi he nahu ka opu, a o kahi kanaka apiki no hoi o Kalena i Haleauau, nui loa ia ohana, eia nae, aole au i hokikina wale aku ia lakou, no ka mea, he uku ko lakuo i na la apau, elike me ka aelike a o keia a makou e hana nei, he uku okoa keia. Nolaila hauoli mau no lakou me ka hoouluhua ole mai ia’u, a ua hanaia ka hana me ka holomua i na wa apau, aole mau hoohalahala a na aliimoku, apu ae la ka hana o ke ahiahi, o ka wa ia o keia poe keiki apau a’u e ala mai ai he le’ale’a ka hana, pau ae la ka ma’i, hu wale ae la no ko’u aka i keia hane a kamalii, a he hookahi a’u mea mahalo, aole o lakou hakaka a hoopaapaa, he like ko lakou noho ana, a ma ka hora 8 o ke ahiahi, halawai iho la makou me ka Manoa i ka hapalualike o ka moana a hookahi tausani haneri mile a oi. me he la he elua wale no mile ka mamao mai ko makou alahele aku. O na kukui wale no ke ikeia aku, a hoike pu ia mai la no hoi ia’u, ma kekahi la ae o ka Lapule, e loaa ana ia makou ka ike no ka hookokoke mau aku i ka Ipuka Gula, i ka hu’ihu’i o ka makani ke pa mai. O na hiohiona iho la ia no ka hoea ana aku no ka hauoki.

 

KA MANAO KAKOO O KA REV. AKAIKO AKANA I KA BILA HOOPULAPULA.

 

            O ka hope loa, ua hoakaka ka bila i ke alahele e loaa ai ka wai, ma kahi e makemakeia ai ka wai, a o ke aupuni ka mea nana e kokua aku i kela hana.

            O ka hope loa, e hoakaka ana ka bila no ke alahele e loaa ai ka wai, ma kahi i makemake ia ai ka wai, o ke aupuni ka mea nana e kokua aku ia hana.

            He mokakaka loa, ka waiwai o kela hana, e laukua hou ole ai na kamailio ana maluna o ia mea, koe wale no keia hoakaka oiaio, o keia kekahi o na kumu hoohoihoi loa iloko o ka bila, ma ka aoao o na Hawaii; a o kekahi no hoi ia o na kumu a’o nui loa, i hoouna mai ai ka “Ahahui Puuhonua o na Hawaii” ia’u no ka hoeueu ana e hooheloia ka bila. He mea kokua nui aku keia mahele i na Hawaii, a he mea hoohoihoi no hoi ma na ano apau.

 

Kakaikahi na Hawaii Waiwai

 

            Ua oleloia, he poe waiwai na kanaka Hawaii, aole he poe nele, nolaila aohe o lakou hoopulapula ana.

            E ae mai ia’u e olelo aku, he kakaikahi loa na Hawaii waiwai, a o ka waiwai i loaa mai ia lakou, a e paa nei i keia wa, aole i holo aku maluna o na Hawaii apau.

            Eia hou, he nui o keia mau Hawaii i makemake e hoopulapula no lakou iho.

            O kekahi mea i koiia mai, o ia no ka holomua ole o na Hawaii, ma ka lawe ana i na aina hookuonoono. No keaha mai ka mea e ae aku ai ia lakou i kekahi hana o keia ano?

 

Paio me na Pilikia

 

 

Mahalo i na Mikanela

 

            Ua maikai maoli ka lakou hana, a ma ke ano kamahao no hoi, a ke hooia nei au no ka noh aie o na Hawaii ia lakou, no ka pomaikai o ko ke Akua aupuni, i loaa ia lakou, a i noho hauoli ai hoi ahiki i keia la. Aka o ke ao lawelawe oihana nae, ke noke nei kekahi hapa uuku o ia mea i ke “ku-e” i keia bila i keia wa, aole ka i hoounaia mai kekahi mikanele e hookristiano i na Hawaii ma ke ano pili hana, a e hoomakuakau ia lakou no ke ku ana aku imua o na alalai o ko lakou ola oihana ana. I ka wa i hookristianoia ai na Hawaii ua hele pu mai ia a kokua iaia iho me na pomaikai i kukuluia e na hooikaika ana a ko ke Akua poe manaoio. Ma ke ano lawelawe oihana, na na Hawaii ponoi e huli aku i ko lakou pono elike me ka mea hiki ia lakou ke hana. Nolaila, o ka mea maamau, e hahai ana ka holomua ole me lakou. Aka nae ahiki mai i keia wa, ua loaa mai kekahi mau hua ohaha ma na mea pili hana, a o na manao makee i oili ae ma o kela mau hua la, ka mea nana i hoala mai i ka bila imua o kakou i keia wa. O ka holomua o na Hawaii maluna o ka aina, me ka nana ole i na kumu alalai e ku mai ana imua o ko lakou alo, ua hiki ia’u ke kuhikuhi aku ia oukou ma na mokupuni apau. Ina no ke kupono nei, ua hiki no ia’u ke waiho aku i kekahi mau hoakaka ana.

 

EKOLU MAU ULIA KAA OTOMOBILE I HOIKEIA AE MA KE SABATI IHO NEI

 

            Ekolu mau ulia kaa otomobile ma ke Sabati i hala iho la, o kahi i laki ai hookahi wale no kanaka i eha oia o James Kaai, mamuli o kona hookuliia ana mai e ke kaa motokaikala e kalaiwaia ana e Sandy Moore ma ke alanui Lahuna, e like me ka hoike a ka makai August Carriera o ka hoike ana ae, a no ia mau palapu i loaa ia James Kaai i laweia ae ai oia no ka ahlema’i o na poino ulia. Ua mokumoku kekahi mau wahi o kona ilipoo me na palapu e ae ma kekahi mau wahi o kona kino.

            O kekahi mau ulia kaa otomobile e ae na ka Maikai M. J. Lopex i hoihe ae. I kulike me ka James L. Friel, he luna no ka hui mokuahi holopiliaina o ka hoike ana ae i ka Maikai, e hooiho mai ana kona kaa ma ka ihona o Kapukaki, a mahope mai kekahi koa kalaka e kalaiwaia ana e T. Sakibara o ka holonui ana mai a hookui mai la mahope o kona kaa, a hookeia mai ka Friel kaa mahai o ke alanui a poino kekahi wahi o ke kaa.

 

 

MA KE KAUOHA

 

Na Kanawai Ahaolelo Kau o 1921.

 

KANAWAI 244

 

[B. H. Helu 431.]

 

HE KANAWAI

 

E HOOLOLI ANA I KA MOKUNA 125 O NA KANAWAI I HOOPONOPONO O HAWAII, 1915, E LIKE ME / A I HOOLOLHA AI E KE KANAWAI 122 0 NA KAHAWAI O KE KAU O 1915, KANAWAI 124 O NA KANAWAI O KE KAU O 1919 AME KANAWAI 17 O NA KANAWAI O KE KAU O 1921. E PILI ANA I NA PU AME NA LAKOPU, MA KA HOOLOLI ANA I KA PAUKAU 2202B.

 

E Hooholoia e ka Ahaolelo o ke Teritore o Hawaii:

           

            PAUKU 1.      O ka Mokuna 125 o na Kanawai i Hooponopono Houia o Hawaii, 1915, e like me ia i hoololiia ai e ke Kanawai 122 o na Kanawai o ke, Kau o 1915, Kanawai 124 o na Kanawai o ke Kau o 1919 ame Kanawai 17 o na Kanawai o ke Kau o 1921, ma keia ke hoololiia nei i heluhelu ai ka Pauku 2202B penei:

 

            “Pauku 2202B.            O kela ame keia mea, hui a i ole ahahui i hoohuiia e kuai ana a i ole e malama ana no ke kuai aku i na pu. a i ole o kekahi me okoa aku paha e paa ana i kekahi pu. aole e kuai aku ma ona iho a i ole kuai liilii oia mau pu, a ole no hoi, ma na ano apau, haawi aku ia mea i kekahi mea okoa, koe wale no a o ka mea e makemake ana e kuai ia mea a i ole o ka mea e haawiia mai ana o ia mea a ua loaa mua mai iaia mai ka makainui mai a i ole hope makainui paha o ke kalana a i ole kulanakauhale ame kalana i kekahi palapala ae no ia kuai ana; o ka mea e makemake ana e kuai i na pu oia ano a i ole o ka mea paha e haawiia mai ana e haawi aku no i ua palapala ae la i oleloia i ka mea kuai a i olehoolilo mai, a ina e ku ana ka hoolilo ana, na ka mea i kuai aku e kakaukua iho i ka palapala ae i oleloia ae hoike piha ana i ke ano o ka pu i kuaiia a i ole haawiia mai malalo o ka palapala ae i oleloia, a ia manawa koke no he hoouna aku i ka palapala ae i oleloia ma ka hale leka a i ole ma kekahi ano e ae i ke keena a i ole lunanui nana i hoopuka mai iamea.”

           

            PAUKU 2.      E mana no keia Kanawai i kona aponoia ana.

 

            Aponoia i keia la 27 o Aperila a. D. 1921.

 

C. J. McCARTHY,

 

KANAWAI 245.

 

[B. H. Helu 432.]

           

HE KANAWAI

 

E HOOLOLI ANA I KA PAUKU 297 O NA KANAWAI I HOOPONOPONO HOUIA O HAWAII, 1915, E LIKE ME IA I HOOLOLHA AI E KE KANAWAI 114 O NA KANAWAI O KE KAU O 1917,  A E LIKE ME IA I HOOLOLI HOU IA AI E KE KANAWAI 107 O NA KANAWAI O KE KAU O 1919, E PILI ANA I KA MALAMAIA ANA O NA KULA AME KA PAPAKUHIKUHI UKUMAHANA.

 

E Hooholoia e ka Ahaolelo o ke Teritore o Hawaii:

 

            PAUKU 1.      O ka Pauku 297 o na Kanawai i Hooponopon Hou ia o Hawaii, 1915, e like me ia i hoololi ia ai e ke Kanawai 114 o na Kanawai o ke Kau o 1917, a i hoololi hou ia ai e ke Kanawai 107 o na Kanawai o ke Kau o 1919, ma keia ke hoololi houia aku nei i heluhelu ai penei:

 

            “Pauku 297. Uapa kuhikuhi uku mahina. O ka papa kuhikuhi o na ukumahina e hoopaa ana i ka uku o na kumukula, na kumupoo ame na lunanana i aponoia mamua aku nei e ke keena hoonaauao o ke aupuni i Dekemaba 7 ame 8, 1920, a i aponoia e ke Kiaaina a i hoolahaia, a i ole o kekahi hoololi paha no ia mea iloko o ke Kau Mau o 1921, mamuli o kekahi Olelohooholo Kailike, ma keia ke aponoia nei a ke hooholoia nei ma ke ano o ka papakuhikuhi ukumahina no na makahiki 1922 ame 1923, a o n kumukula apau oia ano, kumupoo ame lunanana e ukuia no pela. O ka huina nui o na kumukula, koe na lunanana, na kumupoo o na kula ne umikumamahiku a i ole oi aku paha na kokua, ame na kumu ao hana e hoohana mauia ana e ke keena iloko o ka makahiki hookahi, aole e oi aku mamua o kela ame keia kanakolu-kumamalima haumana o na makahiki i koiia ma ke kanawai i hoopaa i na inoa iloko o na kula aupuni i ka manawa o ka kiekie loa o na inoa i hoopaaia iloko o ka makahiki mamua iho. me ka houluuluia aku o ka pii ana ae aole e oi aku mamua o 7.5 pakeneka maloko oia hoopaa inoa ana mahope aku o Sepatemaba ekahi oia makahiki e nee ana; aka nae ke hoomaopopoia nei. o ka papakuhikuhi ukumahina o na kumukula, na lunanana ame na kumupoo aole e oi aku mamua o $4.50 o ke poo hookahi o ka heluna o na haumana i koiia ma o ke kanawai e hoopaa i na inoa, me ka pakui ana aku i na poe maluna aku o ka makahiki kula e hele ana i na kulakiekie, e like me ia i hoomaopopoia maluna ae. A o ka puuku o ke teritore, iaia e hoomaopopo ana i kana hoonohonoho uku ana no ka waihona e lawa ai no ka auhauia aku ma loko ae o na waiwai paa ame na waiwai lewa i mea e loaa ai na dala no ia papakuhikuhi uku, e lawe pu a noonoo i ka heluna i ulu ae aole i oi ae mamua o 7.5 pakeneka maloko o na inoa i hoopaaia, e like me ia i olelo mua ia ae nei, mahope o Septemaba ekahi o ka makahiki e nee ana ame na hoonui iloko o ka heluna o na kumukula ame ka heluna dala no ka papakuhikuhi uku i oleloia a manaoia ana ua lawa kupono.”

           

            PAUKU 2.      O na kanawai apau ame na hapa kanawai e kue ana i keia Kanawai ma keia ke hoopauia nei.

 

            PAUKU 3.      E mana no keia Kanawai i Ianuari 1, 1922.

 

            Aponoia i keia la 27 o Aperila, A. D. 1921.

 

C. J. McCARTHY,