Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 27, 6 July 1922 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

NUPEA KUOKOA

NUPEPA KUPKOA HONOLULU @. H.. POAHA IULAI 6, 1922

 

He Aoao Keia i Hookaawaleia no na Manao o ke Komisina o na Home Hawaii Hoopulapula Lahui

Ke Ola Mamua, Mahope ka Hoopukapuka

 

Meakakau Nupepa, malalo o ke Kakauolelo, JOHN H. WISE. Malalo o ka lokomaikai o ka on a o keia Nupepa Kuokoa, L. A, Thurston (Kakina), ua Haawiia mai keia aoao no na mano pili i na hana a ke komisina.  m@ keia aoao. Ma keia aoao e ike ai ka poe heluhelu I na hana, na makemake, ame ka hooiaia, ana no ka hoomaka ana o na hana mauna o ka Hokupuni o Molokai. Ua hamama no hoi keia aoao @ na ninau pili i keia hana mai na Hawaii mai, e makemake ana e ui i ke Komisina ao na mea like @@ i makemakeia e @inau mai.

KA MOOLELO O KA HALAWAI 40 A KE KOMISINA O NA HOME HAWAII. Ua heluheluia ka moolelo o ka halawai o Iune 27 i hala, a ua aponoia me na hooponopono ole. Ua hoike mai ke kakauolelo, ua kaahele pu laua me Dr. Mead i ka Mokupuni o Hawaii, a ua ike i na mea apau e pili ana i na Home Hookuonoono ma ia mokupuni. Ua hoike mai no hoi o Dr. Mead, he mea maikai ka weheia o na apana hale ma na aiua e pili la i Hilo. Ua hoike mai no hoi oia i kana mea i @le ai, a i hoike moakaka mai hoi i ka pololei o na hana e alakaila nei a e lawelaweia aku ana, o ia hoi keia: Ma na apana aina liilii, ua hiki e maopopo ana ka makemake o na kanaka o ia mau apana, e noho mau aku maluna o ia mau wahi, a ua @keia aku ka maemae ame ka ulu o na meakanu; aka o ka poe hoi i loaa na apana nunui, ua haalele i ko lakou mau apana, a ua hoolimalima aku i ka poe okoa. I ka ninauia ana aku, heaha la ka nunui kupono o na apana e haawiia aku ai ma Keaukaha ame Panaewa, ua pane mai oia i 2 ai 1 eka o ka apana hookahi. Ina e nunui loa aku ana e hookuuia aku ana ka nahelehele e ulu mai. Ua hoike mai oia, e haawi mai ana oia i kana hoike i kona hoi ana aku i Kaleponi.

Na Palapala Noi. Ua hapaiia mai na palapala noi, a mahope o ka noonooia ana, o keia mau inoa iho ka waeia elike me ho lakou nee ana: David K. Kamai, Clarence W. Kinney, Albert Kahinu, William K. Aki, John Puaa, Harry E. Apo, Geo. Wellington Maioho ame William Kamakana. Ua ninauia aku o Dr. Mead @na paha he mea maikai ka waeia ana o na kanaka o Molokai iho no ma keia wae mua ana. Ua hoike mai o Dr. Mead, he mea maikai no aka, aole paha e hiki ana e hookoia eku keia ma na mea apau. Ma ke noi a Mr. Duncan i kokuaia e Mr. Cooke, ua hooholo lokahi ia o ka poe mua ekolu e waeia ai, oia no o David K. Kamai, o Clarence W. Kinney ame Albert Kahinu. Oiai ahe he mau hana aku i koe, ua hoopanee ka halawai. GEO. P. COOKE, Lunahoohana Nui ame Kakauolelo

MAI KANALUA

I keia mau ia o ka wae ana o na kanaka mua e hoi aku ai i Molokai, aole no e loaa ana ka aina i ka poe apau e koi aku anaa, no ke kumu, aole he nui o na apana aina e hiki ana e leaa  ka wai, a mamuli o keia @@ku o na aina e haawiia mai ana, o ia hoi, ua uuku iho na kanaka e loaa ana ka aina pela e nele ai kekahi poe he lehulehu e noi ana i aina. Ehoomanao iho kakou, in a he uuku na apana aina a ua kauoha mai ke kanawai, he elima makahiki e @@aoia ai na kana, in a paha e lilo ana keia mau aina i mau wahi no hopaa no lakou, a i ole paha, e hoi wale ana no lakou e moloa. Mamuli o keia manao, pela i makemakeia ai na kanaka mua, i poe e hiki e hoolilo i keia mau aina i mau home kumau no lakou. He oiaio, ua ulu mai keia mau manao kaualua o ka poe kaukanawai, mamuli o na hana e ikeia aku nei ma na home hookuohoono. Ua loaa mai ka aina i kekahi poe, a ma kahi hoi o ka noho aku maluna o keia mau aina, ua haalelo aku kekahi poe a ua hoolimalima aku no hoi kekahi poe. Na keia kumu a e ike ana lakou, o ka mea keia e hanaia nei, a ua hanaia no kekahi mau makahiki, i hookomo aku i ke hanalua iloko o ka poe kaukanawai, a ua hanaia mai ke kanawai, e hoao ana no elima makahiki. Ina e hoeia mai ana na kanaka mua e hoihoiia aku ana maluna o keia mau aina, he manao ko lakou e noho paa maluna o ka aina alaila, mahope aku o keia mau makahiki he elima e weheia mai ana na aina o na mokupuni e ae a e loaa ana ka aina i na mea apau. Nolaila, e ike mai ana no kakou e nele ana kekahi poe i noi mai nei i ka aina i keia waeina ana. Aole nae oukou e ka poe e wae ole ia ana, e lilo i poe e kanalua ma keia hope aku, i ka loaa'ole o ko oukou mau apana. O ke kanaka e hoomamawanui ana ma na ano apau, aole ho e nele ana oia i ka ohi ana i kekahi mau hua o ia hoomanawanui ana. He nui ka aina i koe ma na mokupuni o Molokai, a o ka imi ana aku i wai ka ninau nui, o keia mua aku. Ua hoike mai ke ana aina, ua hiki aku i ka 10,000 eka e hiki e maheleheleia i loko o na apana he 20 ch@ o ka mea hookahi ke loaa ka wai e hoopulu ai i ka aina. I keia la ke kanuia mai nei no kekahi mau aina o keia ano, a e kaukai wale ana no lakou i na kuaua, aka, aole na Komisina i manao he haha nauao ka haawi ana aku i na aina o keia ano, no ka mea, aole i ikeia aku ke kau apaala e hiki mai ana, a ua nele iho la ka loaa ana o kekahi pomaikai i ka poe i mahi mahuna o keia mau aina maloo. Aka, in a e loaa ana ka wai, aole paha he mau aina waiwai nui o keia paeaina e loaa mai keia mau aina ma Molokai. O ka hana maikai me ko kakou aoao, e ka poe i wae ole ia mai me keia wae mua ana, o ia no ke ku aku mahope o ka poe i waeia, a e kokua aku ia lakou ma na ano apau, i hiki ai e leaa ia lakou ka manao ikaika e hoomanawanui i na pilikia he nui, e hoea mai ana i ko lakou mau la mua o ka noho ana aku ma keia mau aina. O ka nuha ame ke huhu, na mea e pono e hoopoina loa ia. Aole he mau pomaikai e loaa mai ana i ka lahui, ke lilo paha i poe manao e haalele loa. O keia nele ana ou i kou waeia ana ma keia aina mua loa, aole ia he hoailona e nele loa aku ana oe me keia mau @@e hou ia ana aku. I ka manawa e pau ai na apana aina mua i ka nohoia e na kanaka a iloko hei o ia mau makahiki aku, e imi ana kakou i kahi e hiki ai e laweia mai kela wai ma keia aoao e ka aina. I ka loaa ana o ke dala, aole no i loihi iki aku, e loaa hoa ana he wehe hou ian ana o keia mau tausani eka i hoikeia maluna ae. A ia manawa, ke manaolana nei ko oukou meakakau, e loaa ana ka aina no ka poe apau e makemake mai ana i aina. Aole no hoi e hiki ana i ke Komisina ke hoole aku, i ka loaa ana o ka aina ia oe, koe wale n@ a ua loaa mai i ke Komisina he mau hooia ana, ua kupono ole oe e haawia mai i aina. A i ka la e hoea mai ai na hoole ana o ia ano, alaila e kuleana ai paha oe e eha a i ole huhu no kou wae ole ia ana. I keia wae mua ia ana, he 20 wale no apana. A he 70 poe i noi mai nei i kekahi o keia mau apana. Ke wae nei ke Komisina, aole me ka hoopilimeaai, a i ele nana paha ma na ninau hoomana o kakou, a i ole kalaiaina paha. Ke wae nei lakou, maluna wale no o na hoike o na ninau i waihoia aku ia lakou. A o na kanaka mua e waeia ana o keia 20 hoi, e hoihoiia ana lakou ma ka ekolu a eha paha i ka manawa hookahi, a pela e waeia aku ai, ahiki i ka lawa ana o keia mau apana he 20 mua loa. I na la aku hoi e noho ai keia poe mua maluna o ko lakou mau apana, e hoomaka ana ke Komisina e nana hou, a e imi wai hou no kekahi mau apana o 40 paha. A i ka makaukau ana o keia mau apana, e hoolaha hou ia aku ana ka wehe hou ia ana o ka kanaka no ia mau apana. E wae hou ia aku ana no elike me ka waeia ana o keia poe mua. E hoomanao iho kakou aole na ka makua o keia @ila kanawai i hookomo i keia mau ahana no ka mea, o ka @ila mua i waihoia aku ai imua o ka ahaolelo o Amerika; ua hiki e hoko aku kela ame keia kanaka ma na mokupuni like ole, a e noi aku i aina, me ke ku ole o kekahi mea e ake ake'a ana i knoa makemake. Aka ua ku-e ikaika loa ia keia hapa o ke kanawai, a i mea e hiki ai e puka ke kanawai, a e loaa ai hoi he mea pomaikai no na kanaka Hawaii, pela a mea hana i hookumu i keia kanawai i aw aku ai i keia mau hoololi, a ua ike kakou ke ake ake a mai nei ka loa ana @ na aina ma kekahi mau mokupuni e ae. Aka aole nae kakou @ uwe no keia mea, a'i ole @oole aku i ka maikai o ke kanawai. Eia na aina mua i kauhaia mai e ke kanawai, o ia na aina e hoaola ai na kanaka Hawaii. A ma kou aoao, aole loa au i maka'u iki no kekahi @ekona hookahi, e hiki ole na i na kanaka Hawaii ke hooholomua aku i keia kumuhana. Ke manaolana nei ko oukou koa Hawaii, e hiki mai ana no ka la e weheia mai ai na aina a pau no kakou no ke kumu, ei ike aku ana na Komisina i ke kulana maoli o ke kanaka Hawaii. E ike aku ana lakou, he lahui mikiala haua keia. E ike aku ana lakou, ame na kanaka e aku o keia Teritore, he lahui hoomanawanui ka lahui Hawaii. Aole he alanui e hiki e hoikeia mai ia'u mamuli o ke kulana o keia lahui, mai kinohi mai, ahiki wale no i keia la, he lahui kakou i hiki ole e ala mai, a ku a hoike mai i ko kakou iini e kokua ia kakou iho. Maloko o ko kakou mau moolelo lahui, ua piha kona mau aoao me na hana e hoike mai ana i ke kupono o ke kanaka Hawaii, e kau pu ia ma ka papa o na lahui naauao o ke ao nei. Ma na hana a ko kakou mau kupuna, ua hiki ia kakou e haaheo, a e kaena no ka mea ua hoike mai lakou i ko lakou maauao, mikiala hana, waipahe, kilakila o na oiwi kino, ikaika, maka'u ole, a hoomanawanuiiloko o na inea he nui wale. Aole e ikeia ke kulana o ke kanaka i kona manawa ulakolako. O ka manawa pilikia, a nele, ka manawa e hiki ai e hoomaopopoia aku ai kona ano maoli.  Ua laweia aku oia maluna o ka ilikai no kekahi mau anahulu he lehulehu. Ua hele aku me ka nele i na mea e hiki ai i ke kanaka ke ole. Ua nele i ka wai, ka ai, ame na mea e hiki ai e loaa keia mau mea. Aka, iloko no nae o ia hele, ua hoike mai oia i kona ola ana ame kona loaa ana aku, aole i lilo keia mau pilikia i mau mea e hoonele ana aia i na mea e paa mai ai ka uhane a ko Akua iloko o kona kino. Me keia haawina hookahi, ua hooia mai oia i keia mau mea, i helu papa ia aku nei no ke kanaka Hawaii. Ua piha oia i ka maauo, no ka mea ke hoike mai nei kona ole ana, he kanaka naauao, a ua ike i ka holomaku, i hiki ai iaia ke malama i kona waapa iloko o ka ino nui. Ua hoike mai i kona mikiala, no ka mea me ka nele i keia haawina, in a la ua nele i oia i ka ai. Iloko o ka paakoko o ka loaa ana o ka ai e hiki ai e ole, ua loaa no nae, a aole no hoi i loaa me ka maalani. Ua hoike mai kona lilo ole ana i mea moku wale iho no, me ke kali ana aku o ka hiki mai o ka make, he kanaka waipahe oia ma na ano apau. O ke kanaka, waipahe o ka noonoo, he kanaka ia e nana ole ana i na pilikia e nee mai ana imua on a, aka, e ike aku ana, a e lilo ana, no nae i mea e lana malie ai kona naau. O ke kilkila ame ka ikaika o kona kino, kekahi mea hana i malama  iaia, ahiki i ka loaa ana i na kokua. A o keia mau kokua no hoi, aole he mau kokua i hiki e hoomaopopoia kona hiki mai. Ua noho iho oia me na manaolana, e hiki mai ana paha, a e ole e nele loa ana no paha. Aka, aole keia mea i hoonele mai i kona komo ana aku, e hoopaa no i ka manaolana o ke ola. Ua hoike mai i kona maka'u  ole, no ka mea, iloko o keia mau la lohi o kana lawe hele ia ana e na ale o ka moana, aole ia mea i lilo i mea e hookuihe iho ai i kona manao. Ua kau aku kona manaolana o ka loa'a mai o na kokua ana, a ua loaa i'o mai no. A ua hoike pu mai no hoi i kona hoomanawanui. He haawina ano pookela keia, o ka loaa ana i ke kanaka o ka hoomanawanui. A o keia haawina ka'u e manaolana nei, ke mau nei no iloko o ka houpo o na kanaka Hawaii. A ina ke mau nei no keia mea, alaila aole hopohopo ana no ka leaa o ka lanakila i na Hawaii e hoi aku ana maluna o keia mau aina. Ke hoike mai nei o Dr. Elwood Mead, ka loea ike i ka hoihoi ana i na kanaka maluna o na aina, ka haole hoi i hoounaia aku i Europa ame A uke ekalia, e alakai i na haole, o ia mau aina, e hoihoi hou ia iluna o na aina, aole mau aina i like mai me keia ma Molokai, ka memona o ka lepo ame ke kupono no keia hoohana ana. Ua hoaa ka wai. Ua makaukau ke kai me kona mau waihona ia. O ke kanaka wale no koe, a hoi aku iluna o keia mau aina, a na lakou no e hoike mai i ka hiki e hookoia na manaolana o kakou. O KE KU KEIA WAIPUNA O OLOOLO I LOAA MAI NEI. Ma kei kiikakou e ka poe heiahelu e ike ihe ai, i ka nui e ka wai e kahe mai nei ma keia lua waipana o Kalamaula. Ua paumaia mai nei keia wai no 30 la ame na po, he 2, 500,000 galani wai i kela ame keia 24 hora. O ka mea i ikeia o ia no keia: Ua pii ae ka maikai o ka wai mai ke 69 gr. paakai o ke galani hookahi, a i ka pau ana o na la he 30, ua ikeia he 57 wale- no pr. paakai iloko o keia wai. Aole keia o ka nui o ka wai i makemakeia. E lawa ana no na apana he 20 i na galani he 1, 500,000 o ka la hookahi, aka ua makemakeia e maopopo ka loaa paha o ka paakai ikaika ma keia hoomauia ana o ka pauma ana. Aka, o ka mea hauoli, he emi mai o ka paakai ka mea i ikeia. NA ANOAI.

He aie nui ko keia lahui i na mano hoakaka o Dr. Elwood Mead, no na aina hoopulapula o Molokai. Ua ike no kakou aa lehulehu na kanaka Hawaii ame kekahi poe laui e aku no, i manao he mau hana hoopomaikai wale no keia i na hui mahiko, ma o ka loaa ana aku ia lakou o na aina mahiko, me ka hookuonoono hou ole ia. Ke hooia mai nei nae o Dr. Mead, o na kanawai hookuonoono aina o kakou i keia la, he mau kanawai e haawi ana i kekahi poe i na pomaikai, no ka mea, u ahoko lakou i na huahelu laki, a ua haawiia mai keia mau aina, aole me ka manao nui ia, e lilo aku ana i mau home, aka, i hiki ai e kuaaia aku a loaa mai na dala. A i ko kakou nana pono io ana iho no i keia mea, ua hiki ia kakou ke hooia i keia mau manao o keia kanaka loea ma keia hana. O ke ano no keia o na aina i wehe mua ia iho nei. I ka manawa e loaa mai ai o ke sila, o ka hoolilo aku la no ia, a ma kahi o ka pomaikai o ka poe i manaoia ai, e hoohana aku ana me ka paamau i keia mau aina, ua ike aku kakou ua hooliloia. E ike mai ana kakou e ka lahui, ma ka apua ko kakou pakele ana. I na e haule hope na hooikaika ana no ke koe mai o keia mau aina no na kanaka Hawaii, na kanaka hoi i kuleana mau i ka lepo o Hawaii; na kanaka hoi e noho aku ana, a e make aku ana maluna o keia mau paeaina, he mau hana hapuku aina i'o no keia, i hoohanaia ma keia mau kanawai hookuonoono aina o kakou e ku nei. Aka, pomaikai wale kakou, ua hanaia mai nei ke kanawai, e hiki ai i na kanaka Hawaii wale no ke waeia mai no keia mau aina, a o ke koena aku o na aina aupuni, e pania ana no e ka aupuni, a ke hoolimalimaia nei i ka poe e uku mai ana i na uku keikie. A i ka pau ana o keia mau hoolimalima, ua hiki loa ia kakou ke kii aku a koi e hoihoi hou ia mai iloko o na aina hoopulapula lahui.  Aole e hiki e hooleia kekahi koi o ia ano, no ka mea, ua hoopaa mua mai nei keia poe kaukanawai o Amerika. E hoi ana na kanaka mua i Molokai i ka pule mua o Augate. O na keiki i koe aku e makemake mai nei  O ke ano iho la no keia o ka wai e paumaia mai nei no na mackanu o na Hoahanau Cooke ma, ma ko lakou mau apana aina kanu manu ame na mea e ae. Ile hooia ana mai ua pau ka ainau wai no keia mau apana mua. Eia no hoi ma keia mau apana ka wai kuahiwi i kaweia mai ma @a paipu, e hoolawa ai i na kanaka i ka wai inu. Aohe mea i koe o ka hoi wale aku no  o na kanaka, kukulu i na hale, mahi i na aina a nana aku o ka manawa e ohi ai i na pomaikai. O ke kanaka o hooikaika ana, aole hopohopo ana nona O ke kanaka e hoomanawanui ana, aole no he maka'u ana nona. Ke manaolana nei ko oukou meakakau, o keia na kanaka i waeia mai nei e ke Komisina. Pomaikai wale lakou. i aina, mai hopohopo, no ka mea, eia aku he 12 poe i koe, no keia mau apana mua he 20. Aia no ma Palaau he mau apana e hiki aku ana paha i ke 40, a o ia mau apana, ua like no a oi iki ae paha ka maikai mamua o keia mau apana i lilo mua ae nei. O ka hoiliili ka hana maikai o keia  mau la, a i ka hemo hou ana mai o na apana o Palaau, ua makaukau oe, a ua lawa no ka makahiki mua au e noho aku ai. O keia makahiki ka mea paakiki. In@ e hiki ia oe e ola ame kou ohana apau keia makahiki mua, e loaa ana ia oe ka hua o kou luhi o ka makahiki mua. Ka ai ame ka i'a. O keia ae la no na mea ano nui o ka nohe ana o keia ao. A in a e nui aku kou ikaika, e nui aku ana no na pomaikai e ohiia ana e oe. A e hoomanao iho oe, o ke ola no ia o na keiki, a o ka loaa ana no ia o ka hoonaauao maikai i@ ana, a e hiki mai ana ka la e lilo ai ua mau keiki nei, i poe e hooulu hou aku ana i na hana elike me kau i hana iho la. I ka manawa e makaukau ai he 4 apana, o ia ka manawa e hoihoiia aku aku ai he heluna o ia mau ohana. I keia mau la, ke lilo nei ka papainoa o na kanaka i noi mai, i hana noii mau ia e ke Komisina, e ake ana e haawiia ka aina i na kanaka mikiala hana. Ua manao ke Komisina, o ka loaa ana o na kanaka kupono loa, ka mea nui o keia hana o ka wae ana i na kanaka. Ma keia e ikeia ai ka lanakila o keia hana no keia mua aku; ame ka lanakila ole ana. Ina e loaa ana he mau kanaka manao hana a hoomanawanui i keia waeia ana, alaila, ua manao ke Komisina ua hooko lakou i ke koi a ke kanawai; aka, ina e koho hewa ana lakou a waeia na knaka kupeno ole, ua poho iho la na manao o ka lanakila o keia kumuhana nui. Ma ka aoao o ka lahui ke koiaku nei kakou i ke Komisina e lawelawe i ka lakou hana me ka hoopilimeaai ole, ame ka naauao, no ka mea o ka hewa o ka waeia  ana, ke alanui e haule ai na manaolana o keia lahui, no ka @oaa ana he mau aina no na keiki o na hanauna e hoea mai ana. Aole keia pomaikai i manaoia no na kanaka wale no o keia hanauna, aka, aia ka manolana o na alakai i hooikaika ai e loaa keia mau aina, no na hanauna o keia mua aku. KA MOOLELO O KA POʻE I WAEIA. Ua like iho nei kakou, ua waeia na kanaka mua e hoi ana maluna o na aina hoopulapula o Molokai, a eia ko lakou mau moolelo pakahi: David K. Kamai. He 41 on a mau makahiki a he koko Hawaii piha, he kukulu hale kana hana. Ua mare oia i ka wahine he ekolu- hapaha koko Hawaii a mai ko laua mau puhaka mai ua loaa he 11 keiki. He 6 keikikane a he 5 kaikamahine. Ua  hoike mai no hoi oia i kona makaukau ma na hana mahi a ua noho no me kahi lako iki o ia hoi he home ponoi, ma Kaimuki. Oia nei no hoi ka inoa mua i waiho mai i kana palapala noi. Ua waeia oia ma ke ano oia ka mua. O ke kanaka keia ame ko ia ei ano, ka poe i makemake nui ia ma keia mau hana hoopulapula i ka lahui. Ka mua, ua hoike mai oia i ka pomaikai o ka loaa ana iaia he 11 keiki. O ka hana, o ia no ka imi ana aku i na mea e hiki ai e mau ka maikai o ke ola kino o keia poe keiki, ame ka hiki ana i ka makua ke kanu aku iloko o lakou, i ka waiwai o ka hooulu ana o keia ame keia ohana, i ka lakou ai iho. Ina i hooko a kanaka Hawaii i keia mea, in a la i keia la, aole kakou e huli me ka ikaika, e hoi hoi hou aku i ko kakou lahui i na aina mahi. No ke kumu, in a la ke paa mai nei no lakou i ko lakou mau aina. Ke elua o na inoa, oia no o Olarenee William Kinney. He 42 on a mau makahiki. He koko hapa Hawaii kona a he wahine keko Hawaii piha. He 7 a laua mau keiki. He hana ukulele kana oihana, aka, nae ua hanauia mai maluna o na aina mahi e na kupuna. Aole wale no i ka mahi kalo ame ka uala, aka i na mea e ae i hoouluia e na kauaka Hawaii ia mau la. Ke hauoli nei ko oukou meakakau i ka ike ana iho i keia mau keiki Hawaii, e ake ana e hoi aku maluna o na aina mahi i hookaawaleia mai la e ke Komisina. O ke kanaka e lawelawe ana i na hanalima, o ia ke kanaka i hiki o manaoia e hiki ana e loaa ka holomua o keia mau makahiki mua, o ko kakou hoaoia ana mai malalo o keia kanawai. O ke kolu, oia no o Albert Kahinu. He keiki keia i hanauia ma Molokai, a ke lawelawe mai nei i ka hanalima me ke Komisina. He koko Hawaii ka nui iloko ona, he ekolu hapaha ka ikaika oiai he moopuna oia na Myer, ke konohiki loihi i paa i keia mau aina aupuni no na alii, i ua la i hala aku; O kona makuakane no hoi kekahi i lawe ae i apana aina hookuonoono, a i keia la, ke noho nei oia me ka lawa i na pono o keia noho ana, mamuli o ke kokua ana no o kana mau keikikane elua ame ka laua mau wahine. A o ke keiki no hoi keia i nele i ka aina. He wahine Hawaii koko piha kana, a ua loaa ke keiki. Aole hopohopo ana o na kanaka o keia ano, no ka mea ua maa i ka hana, a ua hoomaopopo i na mea i makemakeia no ka holomua o keia kumuhana i manaolanaia e kakou. O ka ha o W. A Aki. He keiki keia i loaa he koko Pake iloko ona. He koko hapa nae, a elike no hoi me na mea e ike mau ia nei, pela no keia. No kona mikiala hana no hoi pela i lilo ai oia i mea holomua ma na hana ana i komo aku ai. He wahine Hawaii kaua, he kaikamahine i noho kumu ma ke kula hoopololei o na kaikamahine. Ua loaa ia laua he mau keiki elua. Hookahi keikikane a hookahi kaikamahine. Ua makaukau oia e hoi aku maluna o ka aina i ka hora e kauohaia mai ai. Ua loaa iaia ka hoonaauaoia ana ma keia mau huna e manaoia mai nei. Ua malama i na holoholona ame ka mahi ana i na mea e ola ai ka ohana. Ua hooholo iho ke Komisina aole e kali a pau na apana aina i ka hoomaemaeia, alaila hoomaka e hoihoi aku i na kanaka. Aka, i ka manawa e makaukau ai na apana he ekolu, e hoi ana na kanaka no lakou na inoa mua maluna o ke lakou mau. apana. Aole keia e hoele loa ana i ka loaa ana o na apana i na kanaka i koe aku, aka, o keia poe ekolu ka mua, a o ka poe hou e waeia aku ana, o lakou na kanaka e hoihoiia aku ana maluna o keia mau aina. Mamuli o keia manao o ke Komisina, ua lilo na kanaka mua ekolu, oia hoi o David K. Kamai, Clarence W. Kinney, ame Albert Kahihu i poe e hoi mua ana maluna o ka aina ke makemake lakou. Aka in a no ke kahi mau kumu, aole e hiki ana i kekahi o lakou e hoi koke, ua hiki no e hoopaneeia kona hoi ana ahiki i kona makaukau ana. Aka, in a e hiki ole ana kekahi, a i ole o lakou no paha apau loa, alaila e kehoia aku ana ka helu eha, a in a e oi aku ana ka poe e hiki ole ana, aiaila, e kohoia aku ana o elima a pela aku. O keia poe nae he ekolu, ua hiki no ia lakou e hoi aku i ko lakou manawa e makaukau  ai, aole no ko lakou hiki ole ana e hoi i keia manawa  e kaheaia aku ai, o ka nele loa ana no ia o lakou, aole loa. Ua paa ko lakou waeia ana, a pela no hoi ka poe na helu e nee aku ana. O ka lima on kanaka i waeia oia no o John Puaa. No Molokai no keia kaaaka, a ke lawelawe hana mai nei ao na ke Komisina. Ua noho hana malalo o ka hui hanai pipi o Molokai no na makihiki i hala aku he 25. Ma keia e ike mai ai kakou, ua lawa keia kanaka, a ua kupono e loaa iaia kekahi apana aina, e hoohana ai no ka pono e kana mau keiki Hawaii. Aole paha no ka loaa o ka waiwai, aka, eloaa ana iaia he kuana e hiki ai i kana mau keiki, e ulu ae me ka ike ana i ka waiwai, o ia mea o ke kanu ame ka hoolawa ana iho i ka ohana me ka lakou meaai ponoi i kanu ai. Ke hoike mai nei oia ua  makaukau oia e hoi aku maluna o ka aina, i ka manawa e wehei ai. He mau hoailona o ka hiki e hilinaiia aku. A ke hoike e mai nei no e loaa ana ka holomua ma kana hoohana ana. O ke ono o na kanaka oia no o Harry Apo. No Maui keia keiki, a ua loaa he eeno mau keiki. He koko Pake kekahi iloko ona, a na keia koko paha i hoeueu ae iaia e hoohana aku me ka ikaika i wahi e loaa ai iaia ka naauao. Ua lawa oia ma na ano apau, no ka hoi ana aku iluna o keia mau aina. Ma ka nana aku, e hiki ole ana e paaia aku na keiki o keia ano, e makemake mai nei i aina. Ka hauoli nui nei au i ka ike ana iho, o keia mau keiki na kanaka e makemake nei e loaa keia mau aina. O keia poe apau i waeia ae e ke Komisina, ua hoike mai i ko lakou kupono. He mau keiki a ua maa i ka hana. O ka hiku o George W. Maioho. He keiki a ua maa i ka hana. O ka hiku o George W. Maioho. He keiki i noho loihi me W. H. Rice a ua hiki e hoomaopopoia aku kona kupono. He wahine Hawaii kana, a ua loaa he eha keiki mai ko laua puhaka mai. Ua hana no hoi i na hana like ole, a ua aloha i ka noho ana e kuaaina. O na kanaka i hoaa he aloha i ka lepo, aole e manaoia a@a he mau kanaka ia e hoi hope ana i ka m@awa e loaa ai ko lakou mau aina no lakou iho. Ua ulu ae na keiki a ke pii ae la ke kulana e hiki ai i ka makua ke koko aku i mau oihana e hiki ai e loaa ka noho ulakolako ana o keia mua aku. O na keiki  i ulu ae ma na kuaaina, aole e hiki e manaoia e loaa ana he ulu ikaika ana o ke kino, in a e hoihoiia aku ana lakou, ilohe e ke kulanakauhale, a i ole e noho paha ma ke ano noho hoopiliwale, elike me keia a kakou e ike mau nei. Molaila, i ka manawa a ka mamua e makemake ia e hoihoiia kana mau keiki, ma na wahi e loaa ai ka ulu maikai ana ne, ame ka loaa ana he aloha iloko o lakou i ka lepo, o ia na hoonaauao ana e ola ai kakou e ka lahui Hawaii. Ka walu o William Kamakua. No Molokai no keia keiki a ke noho hana nei no ka Molokai Ranch, a he 17 makahiki o koua noho haua ana me keia hui hanai pipi. Ua mare oia a he 38 makahiki o kona ola ana. Ua loaa iaia me kana wahine he io keiki. Nani wale ka hiki ana e loaa na kanaka he mau keiki ka lakou e ulu ae ana, no ka pono ou e Hawaii aina ame Hawaii lahui. Ua poao i'o no ka loaa koke ana o keia mau aina hoopulapula no kakou, no ka mea, o na keiki e ulu ae @na malalo o na haawina o kei aano, ka loaa ana ia lakou he mau eka aina maikai, e kanu aku ai i ka lakou ai e keia mua aku, ame ka loaa ana o na kai maikai, e holoholo ai, a e au ai, he mau mea ia e hoonui mai ana i na alanui o ka loaa ana i ha keiki o ka ikaika o ke kino. Ma ka nana iho i keia mau kana ka Hawaii i komo mai e noi i kekahi o keia mau aina ma Molokai, ua hiki ia kakou e noho aku nei e nana i ka hopena o keia waeia ana, ke ike me ka moakaka lea loa o keia poe, he ewalu i waeia, he poe keiki ka lakou i hiki aku ka heluna i ka oi. He ewalu ohana, e he 51 keiki. Owai la iwaena e kakou e ka lahui, e hoole mai ana i ka pomaikai e loaa mai ana i keia poe ohana Hawaii, ame keia huiha keiki o o@ i ko lakou noi ana aku maluna o kekahi aina, a e noho ana ao lakou iho, e imi ana i ka lakou oia iwaena o ka noho Hawaii ana, e hanu ana i ha ea huihui maikai e ka kuaaina @ Ao le hookahi in a no ae kanaka ia e hoiao ana i keia mau hana e lawelaweia mai nei. @aa o keia iho ia na kahoaka e heeia mai ana i ke ano o na kaaaka Hawaii e makemake ana e hoihoiia aku maluna e keia mau aina, a in a o keia mau ohana waie no na ohana e loaa ana na aina, ke manao nei ko oukou meakakau ua pomaikai kakou i keia kanawai. Eia he ewalu ohana, a o ka lakou mau keiki ke huiia he 51, a he pee wale no e kahe ana ke koko Hawaii iloko o ko lakou mau aakoko. Auwe, ka hauoli nui e! Auew, ke aloha i kuu Alii e, ka mea i ake nui e ike i keia la, a ua nele nae, aka, ke nana mai nei nae kona uhane, a ke hoomaikai mai la na makua on a i hala mua aku, no keia pookela i hana a oia, mamua o koaa hoi ana aku la i hui me lakou, me na kini o hana lahui i hala o aku. Aole paha oukou e ka lahui @@@ ana e hoomaopop i ka manao @ keia mea i hana no kakou ame na @@na una o keia mua akui Aka o na meakakau e palapala nei i keia @@@ manao, ke ike e aku nei no aona @@@ pomaikai, e loaa mai ana i keia poe Hawaii, e hoi nei iluna o na @@@ ao ka hoopulapula ana i ko @@@ lahui aloha. No ae Akua a kakou hiliuai ai ko'u hoomaikai ana a nui, no ka mea, ua unalama mai oi ia'u, a ike ko'u mau maka i kou hana no ka pono o ka'u lahu@ Ina he mau hemahema kokahi i haaaia, aoie ia mau hemahema i ka naia me na manao kelohe, a @ @@ hoopoino aku paha i ka lahui au aloha ai. O na hemahema nae i ike ia aole ao lilo i mau mea e h@@ peine mai ana i ka kanawai o @@ mau hemahema, ua hiki no e @@@ aku ka hoopauia ana ame ka @@@ maikaiia ana aku. Nani wale ka uku ana ae o k@@ ohana keiki he 51 iwaena o ka @@@ hona Hawaii ana. Nani wale ke lakou holoholo ana iho iwaena o a kou Hawaii wale no. He haawaiia keia i makemakeia e ka hapanui o na kanaka Hawaii, a e loaa ana na ka i kekahi poe o kakou. E ka ai@ ana na kula no keia poe keiki a e holoholo ana lakou no lakou iho. Ke makemake nei ko oukou mea kakau e loaa na kumukula Hawaii na lakou e hoonaauao aku i ke @@@ keiki Hawaii, a e a'o pu ia hei ia kou i ka olelo makuahine o ke lahui. Eia no ke ola mai nei na ka naka Hawaii i hiki e hoonaa@@@ aku i keia mau keiki, ma ka kakou olelo aloha. Aole no paha e hiki ana keia e hanaia i ka manawa kula o ke aupuni, aka, i na ahiau ua pono no na makua ame na @@@ e a'eia i ka olelo Hawaii. Aole kekahi lahui i ikeia ma ko na ano, ame ka ili o koaa helehele na, aka, ma kana olelo e ikeia a ia lahui. Ina kakou e na kanaka Hawaii e makee ana i ka ha kou olelo makuahine o ke a'e aku i na keiki ke alahui e mau @ ia olelo. Ua ike no kakou na makua, i ike maoli i ka olelo a ko kakou lahui, i ka hiki ole ana @ @@ keiki o keia ia, ke olelo Hawaii @@ me ka pololei. Ua hiki ole na ia kakou ke poo ponopono aku i keia mau keiki i ka hoopuka olelo ana, aka, e ike ah@ ana nae kakou ma keia mua aku e loaa ana he manawa e a'oia ai na keiki a kakou, ka poe o makemake ana e lawe i na aina ma M@@@@@ No ka mea o ke aianui mua keia o ka hiki ana e loaa keia makemake o kakou. Ua hiki no ia kakou ke ike aku, i ka akoakoa ana o na keiki Hawaii, e loaa ana ia lakoa he makawa o ka launa like ana, ao ia no ke kahua o ka hoea ana ma o ia mau manaolana i ake nui na e kakou. E hoomanao mai kakou, he 20 ana paha apana aina e wehe mua ia ana I keia la, ua waeia mai nei he poe, ahe 12 i koe. E hoomanao kakou, o keia poe i @ne mua ia ma nei, lakou na kanaka Hawaii i na@ mua ia maluna o ke kaupaona a elike me ka holopono o ka lakoa hoohana ana, peia no e hiki ai na kakou ke manaelana ae, e hiki ana e lona mai ia kakou na aina aku i koe. A ina e haule ana ka lakou ma hoohana ana ua nele ae la kakou apau. Noiaila, he mea ano nui koa i hoohanaia iho la e ke Komisina, a ina e hiki ana e loaa ka holomua, a e ia no ka'u e pule mau nei, alaila ua pau ae la na kanalua ana, o ke loaa mai, ame ka wehe hou ia mai o na aina aku i koe, mai Hawaii ahiha aku i Kauai. Ma ka aoao o ko oukou meakakau, ke hauoli nui nei, no ka mea, @@ hiki mai ka la i kauia aku ai @@ keia mau makahiki. O na kanaka mua, ua loaa ae ia, o na kanaka aku i koe, e nana aku kakou me na @@@ nolana hoohauoli, a e kokua aka ia lakou ame ke Komisina, i loaa ae he mau kanaka Hawaii kupono @@@ aku no na aina e weheia mau @@ no kakou. O Ka'u kauleo wale no i na kanaka e hoi mua ana, mai kanalua, @ mai hoopau koke i ka iiai e haka@@ no ko oukou pono, ame ka po@@ kai o na keiki o keia mau hanauna aku e noe mai aei. @ nana imua a e hoomaaawaaui i na pilikia e @@@@ mai ana imua o oukou.

WAKINEKONA, Iune 27- he @@ ike ka i loaa mai nei i keia la @@@ ke kanikeia Amerika mai ana @@@ peio, Mekiko, e aeaanka ana, no @@ paa ana o ke keneraia kipi Me@@@ he 40 mau limahana Amerika o @@ hui aila Cortex, peia me na waiwai i hiki aku ka nui i ka $250,000. @@ ke koi ana mai e ukula aku i 15, peaoa.

BADANA, Iulai @@@ hoakaka ana ka lone keiekalapa no ka hopa ia ana o kekahi poe kipi e na pua@@@ koa lahui maloko o Dublia, pela pa hoi me 400 mau p@@@.