Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 36, 7 September 1922 — Page 3

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

NUPEPA KUOKOA HONOLULU, T. H., POAHA, SEPATEMABA 7, 1922.

 

KU I KA NANI NA HANA HOOLAA HALEPULE NA MAKUA.

            @ Kakauia e J. K. Mokumaia)…. @ Kuu Solomon ; aloha kaua : -E oluolu mai oe in a he rumi kaawale kekahi o ka oneki o kou moku, au i noho kapena nei, i na auiui @ o ua aeone opiopio nei, a kou kiu i ike ai i na mea oiaio, i ku i ono i keia ola honua ana.

            Ma ke kakahiaka nui o ke Sabati o Sept. 3, 1922, hora 8, i akoakoa @ ai na kula Sabati ame ka lehulehu. Ame kou kiu nei ma kahi e @ nei na kaaahi; ua hele ia @ a piha ua kahua hoolulu nui.

            Aia hoi na kaa e ku mai ana me ka makaukau e hookipa aku i na kamahele, o ka nui o na kaa ohua, @ umi kaa, mawaho ae o ke kaaahi. Oiai na mea apau e hookuene pono ona. I kani ku'ilua ae ai ka pele e hoike mai ana ua makaukau ua @ hao nei e oni nomua, aia hoi kou kiu nei hookuene pono ana i kona kulana, no ka mea ua loaa kahi hoa e kohu ai, oiai ma ka'u nana iho i ko'u kaualana, ua hele ia la a haukeke i ke hoopapa mai a keia mau iiwi makaonaona o Waialae, ua hele ia la malino o ke kai i' ko haku, a o ka makani houhou ili, a o lakou nei, he inisi maile hoi kau, a ua liohao nei, e oni ana me ka @ mau o na ki mahu, e hoike aku ana i ka poe apau e hookaamale ae i knoa alahale, a kaalo ae a mahope o kahi hana kini halakahiki, a ike aku la au i keia pauwea nui, e hoike mai ana kona kulana he wahi e paani ai na limahana ame kekahi hale a ku ana me na pakaukau loloe, ame na noho, he wani e paina ai.

            Ina la i hala aku, he kahua ia e banaiia ai ke kaka a na Pake ame na lo'i pohopoho, aka i keia au e nee nei, nui ka nani ke nana aku, a holu ana i ke alanui e holo ana i kai o Puuhale, a e ku kilakila mai @ ka halealii o Kulina Eleele a ka mea Hanohano John C. Lane ame kona mau kenerala, ke haawi la au i ka mahalo i ka u'i ke nana aku, a kaoni ana ke ala limu o kuu ainahanau o Ha'ikeau Somi somi maile iho ana, i kahi alu o Keawalau o Puuloa, a e moe maile mai ana o Halawa, kahi wai huihui o Kaomi maile, nehe maile ana iloko o Aiea, a hoomanao ae le au i kahi home a'u e hana ana i ke kumakahiki me ia mau makua maikai oia hoi o Mr. ame Mrs. S. K. Kalua, a kani hone ana ke oeoe ia Kalauao, ua ao kaua e ka inuwai.

            Ke nana aku nei, aole no he mau ano loli nui, a kaomi malie ana ka hanu aala o ka u'i o Manana, a @ mai la ia papa Kula Sabati a o ka oni aku la no ia o ua liohao nei, a kolokololio ana keia wahi makani, i nana aku kuu hana i ka holu nape mai i ka lau o ka niu, a haupu ae la au i ka mea nona ia inoa, ua moe aku oia iloko o ka moe o ka maha, aka o ke o ana iloko o kuu puuwai, a kulu iho la ko'u waimaka i ka hoomanao i kana mau hana maikai a i lilo ai i kiahoomanao nona.

                        He inoa keia no Waipio,

                        O ka hale lau o ke koa,

                        I puia i ke ala,

                        Onaona ke honi aku.

                        Me he la, ke nana aku e noho mai ana no oia i kona home, a e hookipa aku ana i na malihini, a ku iho la i Waipahu, oiai aole loa e holo keia kaa a kau mai kela makaula nui piha i na mea maikai me kana mau keiki i makaukau mau e ku i ke kahua kaua o na hana Kula Sabati, a i ka hooponopono maikai ia ana, a i kaawale mai ai au mai ko'u noho pu ana me kela mau iiwi maka onaona oiai na u'i o Waipahu i kau mai ai ua pilikia maoli na keonimana , aka ua piha na mea apau me ka ulumahiehie.

            Aia ua liohao nei ke oni malie la, a kapalulu ana i Honouliuli, a he anuu ana, aia hoi, o ke ku iho la no ia, eia ka i ka Halewili ko o Ewa: a i nana aku ko'u hana i kahi paoahi, a kahi wiliki e pupue ana, eia ka he wahi ano pilikia liilii, a kani ana ke oeoe ua makaukau na mea apau, aia ka puka mahu o ua liohao nei, ua wehe pau ia.

            Aia au âme kekahi o na hoa ke ku la mawaho, a e nana ana i ka waiho mai o ka aina, he malie maoli keia, ahuwale na kuahiwi, a i kw kaalo pono ana ae i Nanakuli, nui na kaa otomobile e kuku mai 'ana, a pela no hoi me na halepe'a, aia hoi ka poe e kamakoi ana, aia hoi ka puu o Hulu e ku mai ana, a hoomanao ae la au ia mele kaulana ia puuahulu, hulu no au ua hiki no, a honi hoomaumau me ka ehu lepo o Waianae.

            I ke kau ana mai o ia papa Kula Sabati ame ka poe makaikai, ke nana aku, ua hele maoli a piha na kaa. A i ka nana ana iho i ka manawa o ka'u uwaki, o ka hora eiwa ia me hapa, a i ke kani ku'ilua ana o ka pele, ame ke oeoe, i oni aki ai ua liohao nei nomua me ka mama palena ole mai, a kaalo ae la o Makaha, a ike aku la au i kahi a kela puu kaulana o Mauna Lahilahi he u'i maoli ka inoa o keia puu, aka ma ka nana aku i kahi i puka mai ai he mea i hanaia, a holuholu ana i keia luapuhi i kaulana i kela au kahiko, a i kapaia Malolokai e Malolokai e, a o kahi hoi keia e kimopoia ai na kanaka hele, ke hele mai in a hele hokahi e elua paha e make ana, in a e nui ka poe hele alaila ola, o ku iho la i ke one opiopio, o Makua.

            Ike i ka nani o ua hale pule nei, ame ke kahua, kahi e ku ai, a kuu ka luhi o na kamahele, aia hou na kamaaina ke kahea mai la ina ma lihini e komo aku. Oiai na mea apau, e lele iho ana mai ua kaa mai, aia hoi au ke kilohi la i ke kulana o keia halepule he nui kona nani ke nana mai, a i hooku'iia mai ko'u puuwai, o ia ko'u ike ana aku i ka have Hawaii ame ka have Amerika, ua nui maoli na mea i hanaia e na komite.

(Aole i pau)

 

MAKEMAKE A E HOOPAU I NA LIO NO NA MAKAI

            Elike me ka nui o na hana e ikeia nei i keia manawa, iloko o ka oihana makai o ke Kulanakauhale a Kalana o Honolulu nei, pela hoi ka pii mahuahua mau o ka nui o ke kulanakauhale i hoakaka ae ai ka kai Nui Rose, ua manao oia, ua hoea mai i ka manawa e hoopau loa ia ai ke kau ana o na makai ma na lio, aka e kau lakou maluna o na kaa mokokaikala, i hoomaalahiia ai na hana, i ka manawa e makemakeia ai.

            Mai ka manawa mai o ke aupuni moi, aliki wale mai no i keia manawa ka hookaawaleia ana o kekahi puali makai kau maluna o na lio, no na apana mawaho aku nei o ke kulanakauhale, aka iloko o keia manawa, i ikeia ai kekahi mau alahele oi loa ae, o ka maalahi, e laa ka loaa ana o na kaa mokokaikala, ame na koa otomobile, ua manao ka makai nui, ua hoea mai i ka wa e hoopau loa ia ai na lio, a maluna o na kaa mokokaikala na makai kaulio e hele ai o hooko i ka lakou mau hana.

            Wahi a ka Makai Nui rose, ua noiia aku oia e na lunakiai e hoomakaukau i na hoololioli ana i makemake ai, iloko o ka oihana makai, a e waiho aku i kana hoike imua o lakou no ka noonoo ana mai.

            Ma kona manaoio, ma ka hoopau ana aku i ka hoohana ana o na makai kaulio, i ko lakou mau lio, a komo ae lakou i ka puali o na makai kaa baikikala, e  hoomahuahuaia ae ana keia puali, a i ka heluna i makemakeia; a o na kanaka hou a na lunakiai e hoolako mai ana i ka oihana makai, e hoonohoia ana lakou i mau makai kuhuina nana kaa, a i mau makaikiu.

            O ka puali uuku loa i keia manawa, wahi ana, o ia ka puali makaikiu; a ma kona manao, he oi aku ka pono e hoonohoia he elua mai makaikiu i ka po, ma ka halewai, mai ka hora umi-kumakahi aku ahiki i ke ao ana, aole hoi elike me keia wa, ka hoi o na makaikiu apau e hooluolu i ka po.

            Mamuli o ka lawa ole o na makaikiu, ua kono okoa ia aku kekahi poe o lakou, e ala ma ka hora elua ame ekolu o ka po, no ka hele ana mai i ka halewai, oiai @, ma ka hora umi-kumamakahi no koʻ lakou hoi ana aku e hooluolu, a in a he nui na makai mokokaikala, e lawa pono ai na wahi apau, alaila aohe hoala ana aku i kela mau makai i luhi maoli.

            O kekahi mea nui a ka Makai Nui Rose i hoakaka ae ai, o ia no ka loaa he poe makaikiu makaukau ma kela oihana, i wahi nae e hoolimalimaia ai ka poe makaukau, he pono e loaa he mau haawina hou. No keia manawa, he eha wale no mau makaikiu makaukau, i hiki ke hookolo mahope o kekahi hihia pohihihi, e waihoia aku ana iloko o ko lakou mau lima, no ka nui iho o na makaikiu, he poe lakou i aʻo ole ia i na makaukau apau o ka lawelawe ana i na hihia pohihihi.

            Ma ke ano nui ke olelo ae, ua pokole maoli na mahelo like ole o ka oihana makai, i na kanaka, no ia kumu, i makemake loa ia ai e hoomahuahua ae i na makai, a ua kaa aku maluna o ka papa o na lunakiai ka hooholo ana mai i na haawina i manaoia, i wahi e hookoia ai kela mau hoolala ana a ka makai nui.

 

NUI KA HANA A NA MAKAI MA AALA MA KA POAKAHI NEI

            O ka Poakahi iho nei kekahi la hana nui a na makai, elua mau kaa otomobile i hoikeia ae i ka oihana makai ua aihueia i huliia aku a ʻloaa i hookui aku i kekahi keiki Kepani a hina ilalo, a no ka eha o ia hookuʻiia ana aku i laweia ae ai i ka halemaʻi o na poino ulia; hookuiia aku he kaa oto a ke kaa uwila a nahaha kekahi wahi o ke kaa oto; ku ka wawae  o kekahi keiki ma ke ano ulia i ka poka i ka manawa e paani ana kekahi poe keiki ma ke alanui Emma, no keia mau ulia lehulehu aole hiki ke olelo ae he la maluhia loa ka Poakahi nei o kekahi ia o na la haawina pakalaki loa.

            O ka mea mua loa ma ke kakahiaka Poakahi i hoike ae i ka oihana makai no ka aihueia ana o kona kaa oto oia o Leslie Wishard o ka Union Mili Company o Kohala; ua kukulu oia i kona kaa nona ka helu 3188 ma ke Alanui Bihopa, a i kona oili ana mai me ka manao e holo no kekahi wahi ua lilo i kekahi kolohe.

            O ka lua o na kaa oto i hoikeia ae i ka oihana makai no ka aihueia ana oia ke kaa Helu 5016, mai ke kihi aku o na alanui Moi ame Liliha ka laweia ana. Ua loaa aku nae keia kaa i na makai he manawa pokole mahope mai, laki no.

            O keia ae la na kaa mua loa i aihueia maloko o ekolu pule.

Na Ulia ma ia La

            No ka ku hikiwawe loa ana iho o ke kaa oto o Chong Quong me ka haawi ole aku i kekahi hoailona, i hookuiia mai ai kona kaa e ke kaa e kalaiwaia ana e J. W. Akana, a eha like laua.

            Ia W. D. James e holo ana ma ke alanui Kalakaua me ke nanea, o ka manawa ia o kekahi keiki Kapani o ka oili emoole loa ana ae mai kekahi alanui ololi ae, a kaa pono mamua o kahi e holo aku ana ka oto, a hina ia keiki ilalo, a no ka eha ana i laweia ae ai i ka halemaʻi o na poina ulia. O kahi wale no i laki ai, elike me ka hoakaka a na makai e holo malie loa ana ko James kaa i kela manawa i hookuʻi ai.

            Ia William Ornellas e holo ana maluna o kona oto ma ke alanui Beritania ua pakika mai la kona kaa maluna o ke alanui hao kaa uwila a ua hiki ke hookaawale koke ia aku i ka manawa kupono mamua o kona hookuʻiia ana aku e ke kaa uwila o Kapunahou. O ka oto ka i manuheu. Aole mea i hopuia.

            He keiki uuku o Emil Ruthig ka i ku i ka pokaʻ ma ka wawae i ka pu a kekahi keiki o Joe Medeiros ka inoa. He puulu nui o na keiki ke paani ana ma ke kii kokoke i ka laina kaauwila o ke Alanui Emma i ka wa i ku ai.

 

AHEWAIA NO KA HOOKOMO MAI I KA PU.

            No ke ku-e i ke kanawai, o ia ka loaa ole iaia he laikini, i paa ae ai he Pilipino no Aiea i ka hopuia, a maloko o ka aha apana o Pearl City i ahewaia ai oia, ma ka Poalima nei, me ka hoopaneeia nae o kona hoopaʻi, no ke kumu, o keia kona hewa mua loa i hopuia ai.

            Ua loaa ka hoohuoi i ka lunaleka o Aiea ae nei, no ke kahi mau puolo o ka hoounaia ana mai maloko o na ekeleka, mai Amerika mai, no ia manao hoohuoi i hoike mai ai ola i ka lohe, i na luna oihana o ke aupuni, a ma ka weheia ana o kela mau puolo i hoohuoiia i loaa aku ai he umi-kumamakolu mau pu panapana.

            Ma ke kanawai o Hawaii nei, ma na mea e pili ana i ke kuai ana i na pu panapana, e koi ana ia e kii mua aku ka mea i makemake e malama i pu nana, i laikini nona, a aole hoi e hiki i ka mea malama pu ke kuai mai i kekahi pu i ka mea noi aku, ahiki i kona ike ana i ka palapala ae e kuai, mai ka mea makemake aku e loaa ka pu panapana iaia.

            Oiai nae, o kela ka manawa mua loa i ikeia ai o ka hookomoia ana mai o na pu panapana, ma o na kauoha la, maloko o ka haleleka, ua hoopaneeia ke kau ana mai a ka lunakanawai i ka hoopaʻi maluna o kela Pilipino.

Mamuli o ka nui o ka poe malama i na pu panapana, me ka loaa mua ole ia lakou o na palapala ae, e malama i na pu, i hooholoia ai he kanawai o keia ano; a o kekahi kumu no hoi, o ka hooholoia ana o kela kanawai, i hiki ai i na makai, ke maopopo i ka poe kupono e malama i na pu panapana ame ka poe kupono ole.

            Mamuli nae o keia kanawai i hoomaalahiia ai ka hana a na makai, i kekahi manawa, ma o ka hiki ana ia lakou ke hookolo aku, ahiki i ka loaa pono ana o ka poe na lakou kekahi mau pu panapana ma kekahi mau hihia pohihihi.

MAKE MA KA ULIA KAA OLOMOBILE

            Ma ka Poakolu o ka pule aku nei i hala i laweia mai ai ka lohe i ke kulanakauhale nei, no ka halawai ana o kekahi kaikamahine Kepani o eiwa makahiki me ka make, ma o ke kahuli ana o ke kaa otomobile ana e kau ana me kona mau makua, ma Waipahu , ma ka Poakahi aku.

            Maloko o ka halemaʻi o Waipahu i make loa ai kela kaikamahine, mahope iho o ka hoihoiia ana aku ilaila, mahope o ka halawai ana me ka ulia poino.

            Ma ka oleloia, malina kela kaikamahine Kepani o ke kaa otomobile kahi i kau ai me kona mau makua, kona mau kaikunane, ame kekahi makuakane hanauna, a ma ke ano i maopopo ole, ua pakika aku la na huila o ke kaa otomobile ma ke alanui, me ka holo kapakahi ana aku o ke kaa ahiki i ke kahuli ana.

            Ua lona no he mau eha kukonukonu i kona mau hoa, aka o kela kaikamahine nae ka i nui o kona poino, ka mea nana i hoopokole mai i kona mau la o ke ola ana.

 

NUI NA KIKPP DALA APUKA I HOOPUKAIA E GOO KIM

            Ma kahi o ka hookahi kaukani me hookahi haneri ka nui o na dala a kekahi mau hale kalepa o ke kulanakauhale o Honolulu nei i poho maʻuwale, mamuli o ko lakou hoolilo ana aku i ka lakou mau waiwai me ka lawe ana mai i na kikoo apuka mai kekahi keiki Pake mai o Goo Kim ka inoa.

            Mahope iho nae o ka noke ana o na makaikiu i ka huli no hookahi mahina, i paa ae ai kela keiki apuka i ka hopuia, me ka ae okoa ana aku imua o na kanaka o ke aupuni no kona pili i ka hewa.

            Mahope iho nae o ka paa ana o kela keiki Pake i ka hopuia, a hoike okoa ae hoi no kona pili i ka hewa, me ke kuhikuhi ana i na makai i kahi o na waiwai ana o ka ohi ana mai na lale kalepa mai a kuai hoolilo hou aku, ua kiiia aku keia mau waiwai, a hoihoiia ae i ka poe i kuleana ia mau waiwai.

            He keiki opio Pake kela i paa mua no maloko o ka halepaahao, mamuli o kona ahewaia ana, a hoopaʻiia no na aihue ana i hana ai, maloko o na keena waiho lole, o ka poe o ka Y. M. C. A.

            Mahope nae o ka noho hana ana no kona hoopaʻi, ahiki i ka pau ana, ua holo aku la oia no Kina, a ma ka hapamua o keia makahiki i huli hoi mai ai oia no Honolili nei. Aole nae i ikeia kana mau hana kolohe ahiki mamua koke aku nei no; iloko o ka mahina o Iune, a o ka mea wale no nana i hoopokole mai i kana mau hana kolohe, o ia no kona paa e ana i ka hopuia.

            O ke ano o ka hana a kela keiki Pake, o ia no ka hele ana maloko o na halekuai e ohi ai i kana mau mea i makemake ai, a no ka uku ana aku i ke kumukuai o na waiwai, ua hoopuka aku la oia i na kikoo ma na huina i oi aku i ka waiwaiio o na waiwai i ohiia eia; ma keia ano iho la e hoihoiia mai ana iaia he mau dala i piha pono ai ka huina maloko o ke kikoo.

            O ka haahaa loa o ka huina o na kikoo ana i hoopuka ai, ma kahi o ka iwakalua dala, a o ke kiekie loa ma kahi o ka ekolu haneri me kanawalu.

 

KAUIA KA HOOPAʻI MAKE MALUNA O MAHUKA

            Maloko o ka aha a ka Lunakanawai Kaapuni Banks, ma ka Poaono aku nei i hala, i ae okoa ae ai o Thomas Mahuka, no kona pili i ka hewa pepehikanaka, no ia kumu, i kauia mai ai ka hoopaʻi maluna ona, e noho oia maloko o ka halepaahao, no ka manawa i koe o kona ola ana ma ka honua nei.

            Ma ka po o ka la 19 o ka mahina o Iune aku nei i hala, i pepehi aku ai i Thomas Mahuka, i kana wahine a make, ma ke oki ana i kona puu me ka pahi umiumi, mahope iho o ka hoi ana mai o ka wahine, mai kana hana mai.

            No ke kukonukonu loa o kahi i moku ai i ka pahi umiumi, ua make koke o Mrs. Fannie Mahuka, mahope iho o ka hanaia ana aku o ke karaima maluna on a, e kana kane, a holo aku o Mahuka e pee ma kela po, aka ma kekahi la mai, i paa ai oia i ka hopuia.

            Ma ka noho ana o ke klure kiekie, e ninaninau i kona hihia, i loaa ai i kela kiure ka hoopii hoalewa, e ku-e ana iaia, o ia no kona pili, ma ma ke degere ekahi o ke karaima pepehikanaka.

            Aia ka makuakane o Thomas Mahuka, oia o John Mahuka, maloko oʻ ka halepaaliao kahi i noho hana ai, ma ke ano he kiail nolaila ua ili aku ke koʻikoʻi, o ke kiai ana mai i ke keiki, ma kona ano he paahao, na ke kanawai, maluna o kona makuakane ka mea e hooko mai i ke kanawai, me ka nana ole ia o ka pili ohana.

 

KAUIA KA HOOPAʻI MALUNA O KA MEA APUKA

            Ma ka hora 2  ka auwina la o nehinei i kauia mai ai ka hopaʻi paahao malna o Sing Luke, he Pake no elua mau kumuhoopii e ku-e ana iaia, no ka apuka, e ka Lunakanawai James J. Banks.

            Ma ka hoopii mua e ku-e ana iaia, ma ka la 1 o Iulai o keia makahiki, ua hanaia eia kekahi bila kikoo dala apuka no ka huina o $32 nona ponoi me ke kakau ana i ka inoa o K. S. Hoon ma ke ano oia ka mea nana i hana ka bila kikoo dala, a i ka Banako Chinese- American Ltd., i kikooia ai keia huina. Ma ka la 15 mai o Augate i hala, ua hooiaio hou ia ae  kona kakau ana i ka lua o ka bila kikoo no ka huina o $25, a e ukuia ae ma ke kuike i ka mea e hele aku ana e kikoo, me ke kakau ana i ka inoa o S. M. Lum ma ke ano oia ka mea nana i hana ia bila kikoo, a ua kikooia keia huina i ka Liberty Bank o Hawaii.

            Ma ka manawa mua i hooloheia ai keia hihia ua hoole o Sing Luke i na kumuhoopii elua e ku-e ana iaia ma ka la 31 o Augate, eia nae, ma ka Poalua nei, ua hoololi hou oia i kana pane a ua ae ae i ka pili o ka hewa apuka iaia.