Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 20, 17 May 1923 — KA NINAU HANA O KE SABATI [ARTICLE]

KA NINAU HANA O KE SABATI

I ka pule i hala ua kukai olelo aku ko oukou meakakau maluna o keia ninau ano nui a koikoi o keia kau ahaolelo i hala iho. Aka, aolo ! no nao 'e hewa ke kii hou aku kakou e ka poe heluhelu, a hoakaka hou no maluna o keia ninau, no ka mea, aole 110 e pau ana i ka ikeia e kakou na mea e pili ana i ka ninau, no na mea, e pili ana i ka ninau, no ka mea, aole no i like na nmnao o kakou. Ina kakou e hoomaopopo ana, o ka poe e noho nei o keia hanauna, ke pii mahuahua ae nei ko lakou naauao; aole wale no keia ma na wahi i lohe a i ike i na kanawai 0 ke Akua, aka, ma na wahi i ikeia mamua aku nei i ka noho pekana ana, ua ike lakou i ke Akua i keia la, a ua oi ae ka naauao i loaa ia lakou, mamua o na la i hala aku. I ke au o ko kakou mau kupuna, oiai aole lakou i ike i keia mau kanawai o ke Akua, ua noho poeleele iho lakou no lakou iho, aka no nae, aia no he kanawai no na la hoomalolo, hana ole paha ma kekahi olelo ana. E hooia mai ana keia mau hana a ko kakou mau kupuna, aia no iloko o lakou he makemake ana e hoano i kekahi mau la o ka mnkahiki. I ka hoea ana mai o ka naauao hou, ua haalele lakou i ko lakoa mau la hoomalolo, a ua hopu mai i ka la a ka naauao hou 1 lawe mai ai. A i jco lakou hopu ana i. keia la, ua lawe mai lakou a haawi iho i ka hoano elike me ka lakou i haawi ai i ko lakou mau la, oiai lakou e malama ana ia ;nea. Āka, ua pii ae ka naauao o ka hanauna o ko kakou mau makua mai,' a ua mālama ole ia ka hoano 0 ka la Sahati elike me ka inalama ia ana e ko lakou mau makua, ko leakou mau kupuna hoi. Ua ikeia e lawelawe hana mai ana kekalii poe ia la, a i ka hiki ana mai nei hoi i ko kakou mau la, he ekolu lianauna mahope mai o ka hilei ana mai o keia naauao hou iwaena o ka lahui Hawaii, ua oi hou ae ko kakou naauao, a ua pii ae kakou ahiki no ka e paaniia ka la Sabati. A ua hiki no ka e hanaia na hana i hiki ole mamua aku nei. Ke hoomanao riei no ko oukou meakakau i ka hopuhopuia o na kanaka hanā mu la Sabati. A ua ike maka i ka hopuia o kekahi poe no ka auamo 1 na opeope i ka la Sabati. Me kiōia pii ana ae o ka kakou naauao 0 iia keiki o keia hanauna, ua aē tfalei& na Kepani e hapdi ko maukā ae nei o Kapnlama i ka la Sabat\ O ia hoi ma kekahi olelo ana, 0 na hana i noa i keia mau la; uft lilo i mea ku-e kanawai i na la i hala aku. 0 keia mau nee ano hou ana o ka ainft> aōle s wale no ma Hawaii nei e ikeia īiei kēia mea, aka, ma Amerika Huipuia no ka hoomaka ana mai o keia n6fe ana a kaii i na meā ano hou. Ma kekahi mau Moleuain»; ua like ke Sabāti me he la kulaia la. 0 ia hoi, ua ikeia aku na hana like ole e lawelawei.l mai ana i ke Sabati. Nolaila, eia keia oni hou ana o na hāna mai Amerika mai, ka aina nanā i lāwe mua mai i ka naauao hou i ko ka-' kou mau kupuna. 0 ke kinipopo i ke Sabati, ua hanaia ma Ainerika i na makaKiki 1880, aka, aole nae i aeia ka hui kinipopo i pae mai ai ma Honolulu nei i ka ihakahiki 1888. Ke hoomanao nei ko oukou meakakau i ke pioloke ana o na mikanele e ola ana i mau la, a me ke kauohaia ana o na makai e hopu i na kanaka e paani kinipopo ana ma ke Sabati o ka hiki ana mai o kela poe mai Amerika mai. A mamuli o'ka ikaika o ke ku-eia o kela mau hana, aole i aā na kanaka i manao e lawelaweia hana e paani ia la. »Aka, ua paani mau ia nae ke kinipopo ma Ameiika, mamua aku o keia la Sabati i papāia ai kakou.

A elike me ka nee ana o ka manawa, pela 110 i hiki mai ai ka la 0 ka paani ia ana o ke kinipopo ma Honolulu nei, ka mea i kapu 1 na makahiki i hala aku. O ia hoi ua haauao ae kakou.

I keia kau iho la o ka Ahaolelo, ua hoaoia e hoonui ae ka hamama ana o ka puka i paniia ia kakou> a ua nlakomakeia kekahi mau mea hou e aeia e hanaia ma Honolulu nei. Malia paha no ka makemake dala mai ke kumu, a oia no ke kumu o na mea apau; aka, ua hiki no nae e ikeia aku, o kekahi poe no hoi, ua molowa i ka hele i ka pule, a ua hele ole no i na hale hoomana Akua ia la, no ia kumu paha ua makemake kekahi poe e ae ia mai

lakou e hana i na mea a lakou i makemake iho ai. Ma keia wahi, ua hiki mai kakou i kahi o na kumu e koiia mai nei e hamama loa ae na puka o na hana o ke Sabati. Mamua aku nei ua lilo no na keiki i poe* hoolohe mai i na mākuā, a ua hele pu i kā hale o ke Akua, a i ka pau ana o ka pule awakea, ua hoi no na keiki a noho pu me na makua ma kauhale. I keia mau la, eia na kēiki a ka poe mea keiki ke hele lalama mai nei i ka la Sabati„ a o ka hapa hea la keia e hele mai nei i ka pule iue ko lakou mau makua. Aole wale no keia i ikeia mawaena o na keiki a ka poe ilihune aka, ua oi aku na keiki a ka poe waiwai. A 0 kekahi no hoi, i na la i hala wale aku o ko kakou mau makua, aole no hoi i nui loa mai na kanakā o ko na aina e ike ole i ka hoano i ka la Sabati. I keia la, eia me kakou na keiki a na Pake, a o lakou aole lakou i manao nui i ko kakou la Sabati. A eia pu no hoi na keiki a na Kepani me kakou, ā eia hou no he laliui, i manao ole ē hoano 1 ka la Sabati, no kn mea aole no he Sabati ma ko lakou aina. Mamuli o keia mau mea, ua huli aku ka leakou mau keiki, me keia poe i ike ole i ke Sabati, a hookahi like ka ike ole ana i ke Babati. tJa oi aku paha ka emi ana mai o ka poe hele pule o keia la mamua 0 ka mea i hoomaopopoia e kakou. Mamuli o keia aeia o na hana like ole ma ke Sabati, pela no e ertii mai nei na hanā haipule ma ka la Sabati, a e hoea mai ana ka la, elike aku ai kakou me ko Palani poe, ka ikē oleia o ka poe e hele ana 1 ka pule. He aupuni kakolika o Palani, a ua ike no kakeu i keia hoomana iwaena o kakou. I ke kakahiaka nui e hele ai ka lakou la pule, a e pau ana no mamua o ka puka ana, mai o ka la. I ka pau ana o keia pule ua noa na mea apau, no ka mea ua pau ka He oiaio no ua ikeia aku na halepule Kakolika e hamama ana i na hora mai mahepe, ahiki ka hora awakea, aka o ka līapanui o na kanaka ua pau aku ka lakou pulo i ka po okoa no. No ka nui mai no keia o ka naauao, ame ka ike ana i na mea e hanaia mai >ana e kekahi hupa o ko ka honua nei. A ina kakou e ola loihi ana, e ike aku ana no kakou, e pau ana ka malama ana o ke Sabati ma*Hawaii nei. Ke ku aku nei ka poe ku-e i keia hirtr. hana ma ke ano he paku aka mio, fiole e paa ana ia kakou. E hiki mai ana ka la e paa ole ai ia kakou, a o ka hooi,.i;ka mai no ia o na haha like ole, nu ka mea o ltā oni ana iho la no ia-a na hana o ka honua nei. I keia la, ua paa ia kakou, a i ka la apopo, ua hiki ole, a ua hala aku la no hoi kakou ma kela aoao. He mea maikai ka naauao, a he mea ino ka naauao. 0 ka nui mai 0 ka naauāo ka mea oi aku o ka pilikia, a o ka uuku no hoi o ka naauao kekahi pilikia okoa aku o kakou. Ua ike no hoi kakou elike me ka nui o ka naauao o ke kanaka; pela no kona kaawale ana mai ke Akua mai. Ua like no me ke kanaka ma'ima'i a nawaliwali, no ka mea iaia e nawaliwali ana, ua nui kona pipili ana aku i ke Akua, aka 1 konā ikaika ana ame kona ola maikai ana ae, ua kaawale mai no oia mai ke Akua mai. O ia hoi, o ka manawa ikeia no ia o ke Akua, o ka māhawa nawaliwali, i ka ikaika ana ae, ua hookaawale mai no ke kanaka. Ua ileeia keia ma o Soloinona la. I kona manawa nawaliwali ua nui kona pule Akua ana, ā o ka nui, ua hpawi io mai ke Akua i kana mea i noi aku ai. I ka loaa ana, a ua haawi pu ia mai kekahi mau mea hou āe, ua haalele oia i ko Akua, no ka' mea ua nui ae kona naauao, I ka loaa ana o keia mea o ka naauao, uā hnalele oia i ke Akua, no ka mea i AkUa aha aku lioi ia, ua loaa mai ia na mea apau loa ana i makemake aif Pela ana no kakou o keia la, ua like no kakou me Solomona. O ka manawa ikeia no ia o ke Akua, i ke au o na kupuna o kakou, i ka hot>a ana mai i ko kakou manawa, ua kau aku ko kakou mau manao maluna o ko kakou mau naauao iho, a o ia no ka me e ikeia aku ana ina na aina apau o ke ao nei. I keiā kau o ka ahaolelo, ua lanakila kakou ka poe i makemake e mau no ka malamaia o ke Sabati me ka kakou i mak?make ai, aka, i kela kau aku, e hiki «nai ana a oi ae ana na kanaka i makemake ole a o ka hopena, e lanakila «na ia poe, a o ka nee hou aku no ia he kahua okoa aku, a e ko ana ko lakou la mau manao. He mea keiā i ikeia e kakou, a e ike hou aku ana no. Aka, mai kuihe oe e ke kanaka haipule, 90 ka mea, aole ia oe i hewa ai kakou, nka, i ka piha ana mai o |ko kakou aina i na kanaka o na aina e mai. Pela no hoi na mea apau o keia honua. Malia paha ua kokokē mai no hoi na la o ka milenio. A oka hiki mai no ia o na mea e manaoia nei e na kanaka haipule oiaio.