Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 21, 24 May 1923 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

ELUA                         NUPEPA KUOKOA HONOLULU, T. H., POAHA, MEI 24, 1923

 

He Aoao Keia i Hookaawaleia no na Manao o ke Komisina o na Home Hawaii Hoopulapula Lahui

 

Ke Ola Mamua, Mahope ka Hoopukapuka

 

NA KOMISINA

W.R. Farrington, Lunahoomalu;

Elizabeth K. Kalanianaole, Lala;                    Rudolph M. Duncan, Lala;

Akaiko Akana, Lala;               Geo. P. Cooke, Kakauolelo.

 

Meakakau Nupepa, malalo o ke Kakauolelo,

JOHN H. WISE.

 

            Malalo o ka lokomaikai o ka ona o keia Nupepa Kuokoa, L A. Thurston (Kakina), ua haawiia mai keia aoao no na manao pili i na hana a ke Komisini.  Hoopulapula Lahui Hawaii.  @laila @ loaa ana he mau mana pili i ka hana a ke Komisina ma keia aoao.

            Ma keia aoao e ike ai ka poe heluhelu i na hana, na makemake, ame ka hoolala ana no ka hoomaka ana o na hana maluna o ka Mokupuni o Molokai.

            Ua hamama no hoi keia aoao i na ninau pili i keia hana mai na Hawaii mai, e makemake ana e ui i ke Komisina @ mea like @ i makemakeia e ninau mai.

 

KE KANANA NEI KAKOU I KA NAONAO KE MONI NEI NAE I KE KAMELO.

 

Aole paha olelo a ka Haku Iesu i oi aku ka ikaika ame ka piha pono o ka manao elike me keia maluna ae.  He nena ka manao o keia mau olelo, aka, ua ahuwale nae ka manao, i ka poe e makemake ana e ike i ka manao.  A oia no keia:  Eia kakou ke hooikaika nei e wae i na hewa liilii o lakou, e hoao ana hoi e ikeia mai kakou, ua hana ole i keia mau hana hewa, a ia manawa hookahi no nae, ke uhaki nei kakou i na kanawai nui o ke Akua, a ke hana hewa nei ma na mea i oi aku ko ke Akua inaina mai.

            A oia kulana no i ke au o Iesu e hoopuka ai i keia mau huaolelo, oia no keia a kakou e ike mai nei i keia la.  Ke kanana nei kakou i na mea liilii, a ke moni nei nae i na mea e puua ai kakou.

            Ina kakou e makemake ana e ike i ka oiaio o keia mea, e hiki wale ana no e ikeia e kakou, no ka mea, eia no na kanaka ke huna nei i na hewa nui a lakou e hakihaki nei, a o na hewa liilii keia e hoao mai nei e hoopololei.

            I kekahi manawa e ike ana kakou i ke kanaka elike me John Guild, kekahi kakauolelo i hilinai nui ia e ka Hui o Alexander & Baldwin ma.  Ua kohoia oia i puuku no ka Halepule Bihopa o Honolulu nei.  Ua hilinai nui ia oia e na kanaka i manao aku iaia he kanaka hoopono, no ka mea ua ike ia oia e hele mau ana i ka pule.  Aka, eia ka oia ke hana mai nei i na hana oi aku o ke ino, ua pau iaia na dala e luluia ana no na hana a ke Akua.

            Eia paha kekahi haawina na kakou e nana iho ai me ka hiki ana ia kakou e imi i ke ano o keia olelo a ka Haku Iesu.  I ko kakou nana pono ana i ke kanaka us ike kakou iaia e hele mau ana i ka pule.  Ua lawe ae oia i kekahi o na kulana e ikeia aku ai e na maka o ke kanaka, he kanaka hoopono.  Eia nae, o na mea liilii ka kakou e ike nei, oia hoi o ka hele mau mai o kela kanaka i ka pule.  Ma keia kakou e ike ai, o na mea liilii io no ka mea a ke kanaka e ana nei i kona hoa kanaka, a ma keia mau mea liilii kakou e manao aku nei i ke kupono, ame ka maikai o kela ame keia kanaka a kakou e ike aku ai.  Mamuli o ka hele mau mai o kekahi kanaka i ka halepule, ke manao nei kakou na kanaka e hele ana i kela halepule, he kanaka maikai a hilinai ia paha keia.  Aka, i ka hora nae o ka hiki ana mai o kou ike maka ana, ua kuhihewa oe, ua hoopahaohaoia oe.  A pela no na kanaka o ka Halepule Bihopa, i ko lakou ike ana i na hana a keia Puuku i haawiia aku ai na dala o ka luakini no ka malamaia ana. 

            O keia mea ka ka Haku i hoomanao ai i kona hoopuka ana i kela mau olelo.  Eia no kakou ke hana nei i keia mea ahiki mai i keia la.  Eia kakou ke nana nei ma na hewa liilii o ke kanaka, a ke poina nei i na hewa nui.

            Ua pau iho nei na hana a ka Ahaolelo, a ke loheia aku nei na ahewaia ana no kekahi mau lala o kela Ahaolelo, no ka loaa ole ana paha o ka holo o kekahi mau kanawai i makemakeia a i ole i manao nui ia paha e ia poe.  Aka, i ka huli pono iho nae a nana i ke ano o kekahi poe lala, e ike ana kakou, ua kohoia ua poe la, mamuli wale no o ka lakou mau hoopunipuni ana mai, ina e puka ana e e loaa ana ka niu ame ke kulolo.  A i ka loaa ole ana, ua poho iho la kou manaolana, a ua hoopuka ae oe i keia mau hualoleo, hilinai ole.  O ka pololei nae, aole no kela kanaka ka hewa, aka, no ka mea i koho aku iaia, me kou nana ole i kona kupono.  A o na kanaka nae i hana i na hana ano nui mamua aku, ua lilo ia mau hana maikai i mea ole, a o keia hoopunipuni ka mea oi aku i kou manao ana.

            Aole ka hana Ahaolelo he hana liilii.  Aole o ka ike olelo ka mea e loaa ai kau.  Aole o ka ike i kahi hana ke kumu e loaa ai kau.  Aka, o ka ike i ka hakilo ana i ke ano o ke kanaka, ame ka ike ana i kahi e kii ai e loaa mai ai kau.  O ke kanaka naauao, e imi ana oia i ka loaa o kana, aole o  ka ikeia mai o ka nui o kana olelo ana.  Aka, nae, ehia la manawa a kakou i ike ai i keia mau haawina me ka loaa ole he pomaikai ia kakou.  Eia no kakou ke puni wale nei, a mau aku ana no keia puniwale o kakou, ahiki i ka hopena, no ka mea eia no kakou ke kanana nei i na naonao, a  ke moni nei nae i ke kamelo.

            No kekahi mau makahiki loihi ke ake ana o Hawaii e loaa kekahi mau mea i manao nui ia e na Senatoa amen a Lunamakaainanna, aka aole he loaa iki.  I keia kau o ka Ahaolelo, akahi no a loaa kekahi mau mea, oi aku mamua o na kau e ae.  A o ke kumu nui o keia, akahi no a hana like na keiki mai kela mokupuni mai, a ua loaa he mau kanaka i kamaaina i na hana o ka ahaolelo, i huiia hoi me kela ake e loaa kekahi mea nui no ko lakou mokupuni.

            Ma ka’u hakilo ana, aole paha he manawa a Senatoa Hind i hoike maoli mai a i kona kupono elike me keia kau iho la i hala.  Ua hele mai nei o Hawaii e ake ana e loaa kekahi mau mea oi aku i na kau i hala.  Ua kakele iho na keiki o na mokupuni like ole, e nana ana i na mea e loaa ai.  Aka, i ka mao ana ae o ka punohu uwahi, ua ike aku o Hawaii e paa ana  na dala lehulehu no na pono oia mokupuni.  A e ike mai kakou eia ma ke Senate he mau kanaka i oo ma keia hana o ke kalaiaina, elike me ka Elemakule Desha, ame Senatoa Hind, a e alualu mai ana hoi na keiki opiopio Akina ame Vanatta.  Ua nui ka hahana o na koi a na Senatoa like ole mai na wahi like ole mai, aka, ua paa iho keia mau keiki o Hawaii i ka lakou hana me ke kuoo, a i ka mao io ana ae ka hana o ka uwahi, ua h@o aku la na pomaikai nui i kela mau keiki.

            I ko’u hoolohe aku i na hoino a na kanaka o Oahu nei, me he mea la ua pau loa na pomaikai i kela mau keiki owaho mai.  Eia iho no ia keiki hao o Chas. Rice.  Ua nui kona hoinoia i keia mau la, no ka pau loa o na mea iaia.  Aka, i ko kakou huli pono ana aku, i nui ka loaa a na keiki o Hawaii ame Kauai ame Maui, no ka ike o kela mau keiki i na mea e hana ai a aole no hoi lakou i hoopauwale i ka manawa ma ke kamailio ana, aka, ua hele aku e kii i ka lakou mau mea i makemake ai, a o na keiki hoi o Oahu, ua ike ole i ke kii ana i na mea e loaa mai ai ia lakou kekahi mau pomaikai.  A aole no kela mau mokupuni ka hewa, aka, @ou no e Oahu, no ka mea ua lawa ole kau mau Senatoa i hoouna aku ai ma kou aoao. 

            Ua haaleleia iho o Senatoa Chillingwarth, no keaha la.  Ua hopuia aku he mau moho hou, a i ka nana ana iho o ka hoao ma ko kakou aoao.  Ua hakilo au ia Senatoa Desha no kekahi mau kau, a o ka oi paha keia o kona kau i hana mai ai i na  pomaikai no kona apana.  Ua nui nae na hoino iaia, i kona alualu ana i kela kulana.  I keia la e hoomaikai aku oe e Hawaii i kou kanaka poohina, no ka mea nana ame Hind i alakai na hana imi pomaikai ou@e Hawaii, a ua kakoo ia mai e na lala, opiopio o kela hale.  Ina kakou e na kanaka e haalele ana i ka ohikihiki ana i na hewa liilii o kela ame keia kanaka a kakou e hoounauna ana, a e ike i na hana ano nui, a e hoomanao, e oi aku ana na pomaikai e loaa ana ia kakou, ma ke ano lahui mamua o na mea okoa ae.

            Ma ka hale hoi o na Lunamakaainana, ke ku mai nei elua a ekolu paha mau keiki nana i paa kou hanohano e Hawaii.  Ua alakaiia kela puulu o na Lunamakaainana, e Muller, a i hahai pili kokoke ia mai hoi e Aona, Wilhelm ame kekahi mau keiki ou o Hawaii Hikina.  Aka, ua maikai ke kulana o kela mau keiki mai Hawaii Komohana mai, no ka mea, aole he nui wale o ke kamailio ana, o ka uwahi nae, ua moe kololio i Kula.  A i ka mao ana ae, ua ikeia aku e paa mai ana i na puu dala he nui no ka pomaikai o ko lakou mau makaainana.

            O ka hana nui ma keia hope aku, o ka nana i na mea e loaa mai ana ia oe e kela ame keia mokupuni.  A o ka hoolohe ole aku i na ahewa ana no na mea liilii a e ike kakou i na mea nui i ha@aia  e ia kanaka.  Ke hahai kakou i keia mau a’o aole kakou e lilo ana i poe e uwe ana, mahope o ka pau ana o na hana a ka Ahaolelo.

            Ua hele aku ko Oahu poe me ke ake nui e loaa ke ana like ia ana o na auhau maluna o ka poe ilihune ame ka poe waiwai.  Aka, aole nae i loaa mai kekahi pomaikai no Oahu nei.  O na kanawai maikai i manao ia ua pau loa i ka make.  A i  ka huli pono ana aku, e loaa ana no, mamuli o ka pau mai o ka manawa i ka hakaka, aole he manawa o Oahu i like ai.  A i ka mao ana ae o ka uwahi, ua loaa ka Oahu, o ka makole, i ka nana mau i ka manawa e pua ana ka uwahi.  Ina i ike a kamaaina i ka eha o ka maka i ka uwahi, ina paha ua papahi i na maka a pau ae ka uwahi alaila wehe mai e nana; aka, aole pela keia, ua mau no na maka i ka hamama a ua piha i ka uwahi, a o ka nele ame ka hoaa ka hopena.

            Ma ka nana aku, e ola ana ka mai o ko Oahu nei poe koho baloka.  Ua ike iho la, aole o ka nui o ka waha i ka hooia mai e loaa ana keia mea, a e loaa ana kela mea, ka mea e loaa io ai ia mau mea, aka, o ke koho i na kanaka i lawa ma na hana kalaiaina.

            Eia iho ka manawa koho o na luna kulanakauhale ame kalana o kakou.  E nana o na kanaka i hoike mai i kekahi mau hana ano nui, na kanaka e loaa ai ia kakou na pomaikai.  O na kanaka i ike ole i ka haawi mai i na mea e pomaikai ai kakou aole no ia o na kanaka e hiki ai e loaa na mea i makemakeia.

            Ua nui ko kakou lohe ana mai ia Heen mai i kona mau la e alualu baloka ana’ina oia e puka, maemae ke kulanakauhale. I keia la nae, ua oi aku ka lepo ame ka piliwaiwai mamua o na la a Heen e hele ana e koi ia oe e ke kanaka koho baloka e koho aku iaia i mea e maemae ai ke kulanakauhale.

            O na hewa liilii keia e kau ia mai nei imua o kakou i mea no kakou e ike mau aku ai i ke ino o kela ame keia mea, a e hoopoina ana hoi i na mea ano nui i hana ia e ua poe la, aka, ame keia mea, a e hoopoina ana i na mea ano nui i hana ia e ua poe la, aka, i ka huli ana aku e nana i na hana a ua poe anela la, i kuhikuhiia mai, eia ka he poe diabolo me na koloka o na anela.

            Aka, i ka manawa hea la e pau ai keia mau hana, aole i ko kakou au.  O ka hana maikai nae, o ka nana o kela ame keia kanaka, mamua o ka lawe ana mai i na olelo hoino i hiki ole e hoomaopopo ia.  I kekahi manawa e lilo ana ka manao o ke kanaka maluna o na mea nunui, aka, o ka hapanui nae o ka manawa e lilo ana ko kakou mau manao ma na mea liilii wale no.  E hoike mai ana ia eia ko kakou mau manao ma na mea liilii e ike nei.  E ala ae kakou, a e haalele i keia kanaka ana i mea liilii a e huli aku e nana i na mea nui, no ka mea o na hewa nui a ke Akua e koi mai nei ia kakou e haalele, aole o keia mau hewa liilii.

            Aole i pau ke kanuia ana o na mea like ole no ka imi ana, pehea la e hiki ai e hoolawaia na kanaka Hawaii e hoi ma kela mau aina, i na oihana like ole, i lilo ole ai i mea hoopilikia wale aku i kekahi.  Ina hoi na kanaka apau loa e komo ana i hookahi no oihana, aole no e pau ana na pilikia o kakou.  O ka mea ai; o ka palaoa, ka uala, o ka pipi ame ka puaa, eia ke hoounaia mai nei mai na aina e mai no ka lawa ole o ka hoouluia ana o keia mau mea ma Hawaii nei.  O ka hiki ana e loaa ia Hawaii nei o ka hooulu ana i kekahi o keia mau mea kekahi alanui e loaa ai o na pomaikai e laweia aku nei iwaho.  A o keia mau mea apau, he mau kula wale no.  O ka oihana hanai moa, aole no paha hoi e pono e komo aku na kanaka apau loa iloko o ia oihana no ka mea, e emi mai ana ke kumukuai o keia mau mea, a i ke emi ana mai e pilikia ana na kanaka e lawelawe ana ia mau mea.  No laila, he hana maikai ka hoonui ana i na oihana a na kanaka e lawelawe aku ai.  A o keia mau mea kekahi mau mea maikai.

 

NA HOOLALA NO KEIA MUA AKU

Ua hoea mai ke Komisina o na Home Hawaii, ma kahi e hiki ai e ikeia aku ko lakou hooikaika ana e loaa koke he heluna nui o na kanaka Hawaii, e hoi aku ana ma na aina o Molokai. 

            O na makahiki i aeia mai ai e ka Ahaolelo Nui o Amerika, he elima, ke hele aku nei i kahi o ka pau ana elua oia mau makahiki.  He ekolu i koe, a o ka ninau nui e hoouluia mai ana, ua loaa anei ka holomua?  Ina, o keia poe e noho mai nei na hoike o ka loaa io o kela holomua i makemakeia, ke hoike mai nei kela poe ua loaa io keia mea i makemakeia.

            I ka haiolelo ana o Senatoa Smoot, imua o ka Ahahui Civic o na Hawaii, ma ka Y. M. C.

A., mamua o ka holo ana o ke kanawai e ku nei no ka hooponopono ana i ka hoopulapula hou ia ana o na Hawaii, ua olelo mai oia, “Ina he kanalima pakeneka o na kanaka e hoi ana i kela mau aina, e noho paa aku ana, ua holomua keia mau hana no ka hoopulapula hou ana i keia lahui.”  Ke manao nei au, aole e poina ana na kanaka Hawaii i lohe pono i keia mau olelo, a aole no hoi lakou e poina ana i na ku-e a ka Nupepa Alavataisa i ka la mahope iho o keia mau olelo.  I keia la nae, ua hoi mai ka ona o kela nupepa, a  eia ke ku mai nei mahope o keia kumuhana ano nui.  Eia pu no hoi keia ona nupepa ke haawi wale mai nei i kekahi aoao holokoa o ka nupepa Kuokoa, no keia mau kolamu a ke Komisina e kakau mau nei i kela ame keia pule.

            Ka mua he hooia ana mai keia, ua pau kekahi hapa o ka poe ku-e i ka hoi mai e kokua, no ka mea ua ike maka lakou, e holomua ana, a o keia haawiia ana mai o na aina o Molokai, kekahi hana naauao oi loa i hanaia no ka pomaikai o na kanaka Hawaii.  I ka haule ana o na ku-e ano nui, o ia hoi mai ka poe waha mai, e ike pu aku ana kakou i ka pau ana o keia mau ku-e.  He oiaio no o ka poe e noho lili mai nei no ka lilo ole ana na lakou e hooikaika keia kanawai, aole no paha he manawa e pau ai ia ku-e ana, aka o ke ku-e no ia a ka poe naaupo, a o ka poe naaupo no ke puni ana ia lakou.

            O ka ninau nui; heaha la na hana a ke Komisina no keia mua koke iho.  O ka haina eia iho no ia:

            O ke Kanawai e koi aku ana ka Ahaolelo e aeia mai lakou hoaie i kekahi huina dala o $75,000 ua holo iho nei, a ua kakauinoaia e ke Kiaaina, a o ka hana wale no i koe, o ka loaa mai o ka ae a ka Peresidena o Amerika, a o ka hele aku e hoaie i keia huina dala.  Ke loaa mai, o ka hana mua loa e hooliloia aku ai keia dala, o ia no ka hoomaka ana o ka eli ana i na auwaha, ame ka pao ana i kela lalani pali e hiki aku ai i ka wai o Waihanau.  O ka hoonui ana ae i ke kiowai ma ke poo o kela wailele mai ana i ka pali.  O ka hoomoe ana i na paipuwai mai keia lua wai mai, ahiki loa aku i Palaau kai, a e hele ana no hoi kekahi mana o keia wai i Kaunakakai, ame Kalamaula.  A pau keia mau hana no ka lawe ana mai i ka wai inu no na kanaka, o na alanui aku, a o ka hoomaka aku no ia e anaia na apana aina mauka o Palaau ame Hoolehua, ame Palaau kai.

            Ma na aina mauka o Hoolehua ame Palaau, ua ikeia i keia la mahope o ka hoaoia ana o na mea kanu like ole, i ka holopono o ia mau mea kanu, a o keia mau mea kanu no hoi, ua ulu ae mamuli wale no o ka ua, aka, ua puka pono nae.  O ka uala kahiki, ke kulina, ke kulina kafe, ka huika, na mauu like ole, ame kekahi mau mea liilii okoa iho, ua pau loa keia mau mea i ka ikeia ua holopono ko lakou ulu ana, a ua pau ka manao hopohopo ana o ke Komisina, no ka hiki ole e loaa i na kanaka e hoi aku ana maluna o kela mau aina ka loaa ana ia lakou o na pomaikai mamuli o ko lakou lilo ana i poe mahiai.

            Mawaho ae o keia mau mea i kanuia a i ikeia hoi ko lakou holopono ana, ua koi mai kekahi mau hui kanu halakahiki, e hoolimalima ia aku kekahi mau eka o keia aina no keia oihana o ke kanu halakahiki.  Mamuli o ka hiki ole e hanaia keia hana, oiai ua ku mai ke kanawai a kauoha o ua kanaka Hawaii wale no ke hiki e hoolimalima i keia mau aina, ua pau kela mau noi i ka hooleia, aka, o ke kumu o kela mau noi ana, oia hoi, ua ikeia ke kupono o ke kanu halakahiki ana maluna o keia mau aina o Palaau ame Hoolehua mauka, a ua makaukau ke Komisina mahope o ka pau ana o na hana pili i ke kii ana i kela wai mai Waihanau mai, e hoomaka e ana i na apana aina, a e hoolawa aku i na apana me na paipuwai, a o ka hoomaka no ia o ka weheia ana o na palapala noi, no ka hoopiha ana aku ia mau aina.  Ke hiki mai i kela la, ke manao nei ko oukou meakakau, oia pu kekahi e komo aku ana e noi nona kekahi apana.

            O ka mea i makemakeia e ke Komisina a e koiia aku nei hoi e ko oukou meakakau o ia no i ka piha ana o na makahiki elima, ua loaa i ke komisina he heluna nui o na kanaka Hawaii e noho ana maluna o na aina o Molokai.  A i ka hele ana nei mai o na Komite o ka Ahaolelo Nui ame ke Kakauolelo Kalaiaina, e nana i na hana i lawelawela, ame ka hoomaopopo ana ina paha ua loaa ka holomua elike me ke koi a ke kanawai, ua loaa mai ia lakou he haneri a oi aku mau ohana Hawaii e noho ana no lakou iho, a e hooulu ana i kekahi mau meaai e lawa ai kekahi poe he lehulehu ma Hawaii nei.  Aka, ina o keia mau wahi ohana wale iho la no he 20 ke loaa mai ana i kela Komite ame ke Kakauolelo Kalaiaina, ke manao nei ko oukou meakakau, ua hiamoe keia Komisina o na Home Hawaii.  A no keia kumu nui, ke hooikaika aku nei ko oukou meakakau i ke Komisina e hooikaika e loaa he haneri ohana Hawaii maluna o ka aina i ka hiki ana mai a kela poe, e hele mai ana e nana i na hana i hanaia e keia Komisina, ame ka loaa ana paha he makemake iloko o na kanaka Hawaii e hoi maluna o ka aina. 

            He mea ano nui keia, o ka loaa ana he holomua o na hana iloko o keia mau makahiki i koiia mai e ke kanawai.  Aole keia kaupaonaia mamuli o ko oukou meakakau, a i ole mamuli paha o ka makemake o ke Alii a kakou i hala aku, aka, mamuli o ka makemake o keia poe i ku-e ikaika mai i keia kanawai, a i ke komo ana o keia mau kaupalena ana, ua manao no lakou aole ko oukou meakakau ame ke Alii Kuhio e ai aku ana, aka, ua poho nae ko lakou mau manaolana, no ka mea ua ae aku maua, a i ka holo io ana mai nei o ke kanawai, a i ka ike io ia ana o ka maikai o keia kanawai, ke hoomaka mai nei ua poe ku-e nei, e hoomaikai i ke kanawai, aka, ua poina nae i ke kanaka nana i auamo i na hoino oia mau la o ke ku-e kanawai.  Aka aole noko oukou meakakau i kauka’i nui i na hoomaikai a ke kanaka, no ka mea o ka mea e paulele ana i na hoomaikai a ke kanaka e poho ana kona mau manaolana.  Ke waiho aku nei ko oukou meakakau, a na ke Akua oia e hoomaikai mai, ame na hanauna e hoea mai ana o keia lahui ma keia mua aku.

            O ke kumu nui o ko’u iini nui ana e loaa ka holomua, no ka mea, he @0,000 eka wale no keia ma Molokai, a eia aku he 170,000 eka hou aku ma na Mokupuni e aku no keia mau hana no e lawelaweia nei ma Molokai.  O ka holomua o keia mau hana ma Molokai ke alanui e loaa @i he weheia ana oia mau aina, a o ka nele o ka holomua ke alanui e loaa ole ai.  Nolaila e ike mai kakou, he mea ano nui keia i ko’u manao, a ke hooikaika nei au i ke Komisina e ike lakou, o ka nui ana o na kanaka maluna o ka aina, kekahi mea nana e hooikaika mai ka loaa ana he holomua io.  Ina e hele mai ana kela poe mai Amerika mai, a i ko lakou ike ana i ka nui o na ohana, ame ka hoomaopopo ana i ko lakou noho kuokoa ana, ame ka loaa o ka hauoli o keia hooikaika ana, e hiki ole ana ia lakou ke paa iho i ke koena o keia mau aina, a o ka pau ae la no ia o na hoomakaukau ana no ka loaa ole he holo pono piha o na hoolala no keia kanawai.

            Ke ike mau nei oukou e ka poe lehulehu i keia mau kolamu, eia he mau miliona dala o Hawaii nei ke holo nei i na aina aku mawaho o kakou, no ka loaa ana mai o na meaai e lawa ai na kanaka o Hawaii nei.  Ke hooikaika nei o Hawaii maluna o elua mau meakanu, a he mau oihana ano nui no hoi keia aka, o na meaai nae na mea hoi e koe iho ai keia mau loaa, ke holo nei i na aina mawaho aku o Hawaii nei. 

            Aka, ina e hiki ana e hoomaka o Hawaii nei, e kii aku i aina e waiho wale mai nei, a e hoohanaia mai nei no ka hanai holoholona ma ke ano hele wale iho no o na holoholona ma ke kula, a e hoohuli ae ia mau aina, a e kanu iho i kekahi mau meaai, e ike ana kakou, i ke koe ana iho o kekahi o keia mau dala.  Ua ike kakou ina kekahi ohana e kanu ana i kekahi o ka lakou mau meaai, e koe ana na dala a kela ohana.  Pela no ia aupuni.  Ina e lilo ana kekahi aupuni he aupuni e kanu nui ana i ka ai, e lilo ana kela aupuni waiwai, no ka mea, o keia mea o ka ai, o ia ka mea hiki ole i ke kanaka ke haalele aku.  O na mea e ae e hiki ana ke waihoia aku, aka, o ka ai, aole loa e hiki ana.

            I keia la o ka oihana nui loa o Hawaii nei, o ia no ka oihana hana kopaa.  No kekahi mau makahiki loihi ka noho alii ana o keia oihana ma Hawaii nei, a o ka meaai, ua hoohewahewaia.  I keia mau makahiki mai mahope, ua komo mai mahope, ua komo mai ka oihana kanu halakahiki.  A ke pii mai nei keia oihana, a ua manao waleia no kekahi mau makahiki ma keia hope aku, e lilo ana o ia ka Moi o na oihana o Hawaii nei.  Aka, o keia mau mea elua, he mau mea hiki wale no keia ke haaleleia e ke kanaka, me ka loaa ole o ka pilikia, no ka mea, he mau mea ano nui ole.  O ia hoi, he mau mea ma ka papa o na mea hoonoono puu wale no.  A i keia la, ke lohe aku nei kakou, mamuli o ka pii o ke kopaa, ke makemake nei kekahi poe makuahine, e haalele i ka ai ana o ke kopaa, a e hakaka aku me ka poe kuai kopaa, no ko lakou hoopipii i ke kumukuai.  A i keia haalele ana o keia mau makuahine, aole lakou e pilikia ana, no ka mea, aole ke kanaka.  A pela no ka halakahiki.  O ia haawina like ke kau ana maluna o keia meaaai, no ka mea, aole no ia he meaai ma ka papa ekahi o na ai a ke kanaka.

            Aka, o ka ai maoli, ka palaoa, ka poi, ka laiki, ka uala, ame na mea like, he mau mea keia e hiki ole ana ia kakou e haalele, no ka mea oia na meaai maka papa ekahi o na meaai a ke kanaka.  Ua helu pu ia no hoi me keia ka waiu, ame na huamoa, na moa, ame na holoholona aiia o ka io.  No keia kumu, ua lilo o Hawaii i aina pilikia ke loaa kekahi kuia ahiki ole mai na meaai mai kekahi mau aina nana kakou e hanai nei.  Ua olelo ke Kenerala Nui o na puali koa ma Hawaii nei i kana hoike i ka Ahaolelo Nui, ina e nele ana ka holo ana o na moku mai na aina okoa aku i Hawaii nei, e pau ana na kanaka i ka make, no ka ai ole.  O keia mau olelo a keia kanaka, he olelo pololei.  Aole kekahi ohana e manao ana e lilo i ohana pomaikai nui, ina oia ohana na hai e hanai mai.  I ka nele ana o ka loaa ana mai o ka ai na kela ohana e pau ana kela ohana i ka make.  O ka pilikia nui keia e ikeia nei ma na aina hiki ole ia lakou e hoolawa iho ia lakou me ka ai.  O ka pilikia nui keia o Inia i na makahiki i hala aku.  Ua hiki mai ka manawa wi a ua lawa ole ka aina i ka ai.  A o keia pilikia i hoea mai ia Inia, mai loa no ina he aina kela e kanu nui ana i ka ai.  Aka, aole.  Aole nui o ka ai, a ua oi aku ka nui o na kanaka mamua o ka meaai.  No keia kumu, ua make aku he mau tausani o kela lahui kanaka, ahiki i ke komo nui ana aku o na haole Beritania, a hoomakaia e kii na wai e kahe wale ana, a hoohuliia ae maluna o na aina kula palahalaha, ulu oleia e kekahi mea mamua aku, a i keia la, ua emi mai ka loaa ana o ka wi i kela aina.  A o keia hookahi ke alanui a ko oukou meakakau e koi ikaika nei i na kanaka Hawaii, e hoi kakou i na aina hooulu meaai, aole wale no na kou ohana iho, aka na na kanaka e noho nei ma Hawaii nei.  A o keia imi ana o kakou e loaa ka ai ponoi iho, e loaa pu ana ka ai a kekahi poe e aku, a o ka loaa no ia o ke koe ana mai o kekahi mau dala e holo nei i na aina e no ka ai na kakou.  Eia he mau miliona dala e holo ana mai Hawaii aku nei, no na huamoa.  O keia mea hookahi, ina e hoonui ana na kanaka i ka hanai moa, e loaa pu mai ana mawaho o na hua, ka io o na moa, a he mau tausani e lilo nei no ka moa wale no.  Nolaila i ka lawelawe ana a ke kanaka i ka hanai moa, e loaa ana iaia he elua mea kula dala nana ma keia oihana.  Pela no ka io puaa.  Eia he mau tausani dala e lilo nei no keia mea, a he mea hiki wale no i ke kanaka Hawaii ke hanai, no ka mea, eia no ke ku mai nei na moolelo o kakou e hooia mai ana i ka nui o na puaa i ke au o ko kakou mau kupuna.

            O ka io pipi.  Eia keia mea o ka pipi ke hoounaia mai nei mai Amerika mai, ma na tona he mau haneri i kela ame keia ku ana mai a na mokuahi mai ia aina mai ame Nu Kilani.  Aole wale no mailaila wale no, aka, mai Amerika mai no kekahi. 

            Ina kakou e huli ae ana a nana i keia mau mea, aole e hiki ole ana ia kakou e hoomaopopo iho, he kula dala keia, e kali wale ana no o ka loaa o kekahi mea nana e hoomaka e eli, a o ka loaa koke iho no ia.  Ke manao nei ke kanaka o na dala e ohiia ana e ia i ka pau ana o ka mahina, he mau dala hiki ole kela iaia e haalele, i kona haalele ana o kona pilikia no ia.  Ua pololei no kela manao ana pela, aka, ina hoi kakou e hoihoi ana i ua kanaka la no i na aina mahiai, a kona haawi ana i kela ikaika no me kela mau hora ana e hooikaika nei no hai aku, a no kela mau dala mahina, aole anei kela kanaka e ohi ana i na pomaikai oia aku?  I keia la, o ka noho ana o ke Taona nei, e koi mai ana na ai pii o ke kumukuai ia oe e kuai aku no ka mea ina aole oe e kuai ana, e wiwi mai ana ko kino, a pau ana kou kulana e maikai mau kou lole.  Ke koi mai nei na lealea pau wale o keia noho ana.  Ke poi mai nei na mea hiki wale no i ke kanaka ke haalele, e lawe pu mai me oe.  A i keia mau mea no, ua pau ae la ka hapanui o ua mau wahi dala nei au e ohi nei, me ka ikaika no nae o ka hana ana.

            Ma kekahi aoao ae hoi.  I kou hoi ana i ke kuaaina, e loaa wale ana ia oe kekahi mau mea e lilo nui nei kau dala.  Ina ua hookahi makahiki o kou noho ana ma kela aina, ua loaa kau ai a lawa ahiki ia oe e kuai aku i kekahi.  Ua loaa wale mai ka ia ia oe.  Ua pau kou manao ana i kou mau a-ikala ku, ame kou mau lole e hoomaemae mau ia ana e kahi Kepani makai iho o kou hale.  O kahi lole ahina no ame kahi kaki, ua lawa ae la, a na kahi wahine no e holoi mai.  Ua pau kou manao ana i na kiionioni.  Ua pau kou hoi ana mai ka makeke mai maluna o ke kaa otomobila, no ka mea ua nui kau mau mea i kuai ai, ahiki ole ke haawe.  Ua pau kou hoolilo ana i aila no kau mau kapuahi.  Ua pau na mea e kono mau mai ana i na dala ma kou aoao.  A o keia mau mea e koi ole mai nei, ke lawa nei no nae oe i ka ai, ame ka lole, aka, ua loaa keia mau mea ia oe me ke dala ole.  A o na dala kakaikahi e loaa mai ana ia oe, malia paha no ka nui loa o ka ai au i kanu ai, a i ole no ka nui loa paha o kau mau huamoa, ame kau moa, ame ka puaa ame kau waiu ame kau pipi.  Aka, o keia mau mea apau, nau ponoi i hooulu ae, a o na hora hana maa mau no au i hooluhiia ai e kela kanaka i noho haku nou no kekahi mau makahiki loihi, au i manao ai aole oe e hiki ana e ola, ina aole e loaa mai ana ia oe kela mau dala ana.

            E ke kanaka Hawaii, no ke aha la kakou i maka’u ai, a i ole i manao ai aole kakou e hiki ana e ola, ina o keia ikaika no o kou kino, au e lawelawe nei no hai, kau e hana nou ponoi.  Ke manao nei au, o kakou kekahi lahui hupo haalele loa, no ka mea, ke loheia aku nei no ka uwe ana mai, e hoi aku ilaila o aha?  I make mai ka’u kane i ka hooikaika loa i ka hana.  Aka, o keia kane no nae ke hooikaika nei no i ka hana i loaa mai ke ola o keia wahine.  A ua maka’u nae ke hoi i ka aina mahiai, no ka mea ua oi aku ka ikaika o ka hana malaila.  Auwe, no hoi kakou e ka lahui e!  Ke maka’u nei kakou i ka hana ame ka luhi oiai no nae oia no ka mea kamaaina ia kakou i na la apau o ko kakou noho ana.  Hoopunipuni wale ia kanaka ke manao iho, eia oia ke noho wale nei ma Honolulu nei, me ka loaa wale mai o kana ai.  O ke kanaka e ai ana me ka hana ole, he kanaka waiwai kela, a ua kaa aku oia mawaho o keia mau hoakaka ana.  Aka, o ka’u e hoike aku nei, o na kanaka e hana nei i loaa ko lakou ola.  O keia ikaika o kakou, ke @hi mai nei ko kakou mau haku i na pomaikai.  Aole kanaka hana i ohi a pau pono kona luhi i haawi aku ai i kona haku hana, aole loa.  O ka hapanui o kona ikaika oia ka kona haku e ohi la i loaa iaia ka puka o kana mau dala i uku mai ai iaia.  A o keia koena ikaika i lilo wale aku i kou haku me ka loaa ole mai o ka uku, kekahi mea e poina loa ia nei e ke kanaka.

            Eia oe he kanaka kakauolelo no kekahi hui.  Ke ukuia mai nei oe, he $200 o ka mahina.  Ke hana nei oe he 6 hora hana o ka la.  Mai manao oe e hiki ia oe ke hana aku i hookahi hou la no kela haku ou, ina aole i loaa i kela haku ou he puka mai kou luhi ae.  Aole loa Pela no ke kanaka kamana.  Ia oe e ohi ana i kou uku o $5.00 o ka la, ke ohi @a kou haku hana mai kou luhi ae i $2.00 o ka la, ina aole pela, ina ua hoopauia mai oe.  O keia mau dala puka i oi ae maluna o kou luhi, ka mea nana i paa aku ia oe e hana na kou haku hana.  A o keia mau dala, ua hiki loa e hoihoiia mai nau ponoi, ina oe e hana ana nou iho.  Aole haku hana i hoowaiwai oleia e kana poe hana.   No keia kumu oe i kiiia mai ai e hana nona.  Aka, ke ike ole nei nae kakou i keia mea.  Ke manao nei kakou, ua laki kakou i ka loaa ana mai o ka hana mai kela kanaka mai.  Ke mnao nei kakou, ua laki kakou i ka loaa ana mai o ka hana mai kela kanaka mai.  A ke manao mai nei no hoi kela kanaka, ua laki oia i kou hana ana nona.  Owai o olua kai oi aku o ka pomaikai?  O olua like anei?  Ma ka nana aku oia no ka pane a na kanaka apau.  Aka, o ka oiaio, o oe kai poho, a ko haku kai pomaikai.  No ka mea, aole e nui ana kona pomaikai ina ua uuku mai kona mau kanaka hana.   

            I keia la ua oleloia o Henry Ford, ke kanaka waiwai loa o ke ao nei.  O ka ninau maikai e ninau iho @ ehia ona kanaka hana?  A na @ pane o keia ninau e hooia mai i ke kumu o ka nui o kona waiwai ina nana wale no i hana iho, aka, mamuli o kona ohi mau ana i kekahi mau dala mai ka hou mai o kona mau kanaka hana, pela oia i pii mau ae ai ma ke alapii o na kanaka waiwai o ka honua nei.  He oiaio @ paha aole o na kanaka lawelawe oihana apau kau waiwai, aka, o ka poe e waiwai ole ana me ka nui o na kanaka lawelawe malalo o lakou, ua kapakahi ma kekahi wahi o ka lakou oihana.  Ia kakou e nana iho ai i ka oiaio o keia mau mea ma Hawaii nei, e ike koke ana kakou i ka oiaio o keia mau olelo.  O na hui nui o na kanaka hana, o lakou no keia e pii nui mai nei a ka waiwai.  O ke kanaka e lawelawe hana ana malalo o kekahi kanaka okoa aku no kona uku mahina wale no, oia ka mea imi waiwai no ia kanaka.  A o ke kanaka lawelawe e mau ana no kona lawelawe ana, a e mau ana no kona ike ana i ka luhi, me ka lawa ole of kona ohana i na mea e oluolu ai ko lakou ola kino.  Ina aole i hemo pono keia kalai manao ana, alaila, ua poho keia mau olelo, aka, ina oukou e ka poe heluhelu e noonoo ana me ke akahele, ke manao nei ko oukou meakakau, ua hiki ole ia oukou ke hoole mai i ka oiaio o keia mau olelo.  Ua lohe anei oukou i keia mau hoakaka mamua?  Ke manao nei au aole.  O ka lohe ke ola, o ke kuli ka make.

            I keia mau la o ka nui o ka naauao, eia ke hanaia mai nei na laau hoola i kekahi o na ma’i ikaika loa i hoopilikia mai i ke ola o kanaka no kekahi mau makahiki loihi.  O ke akepau, ua hoomaka mai keia ma’i mai ka mole loa mai o ke ola ana o ke kanaka ma ka honua nei.  Ua pau aku he mau miliona ola i ka make i kela ame keia makahiki, a ua lilo he mau biliona dala i ka imi ana i na mea e ola ai keia ma’i.  He lele ke ano o keia ma’i, o ia hoi, i ka haule ana o ke kuha o ka mea ma’i ma ka honua, e hanau mai ana he mau miliona o na anoano o keia ma’i a i ka pa ana mai a ka makani, ua lele aku, a i ke komo ana iloko o ka ihu o na kanaka, o ka loaa aku la no ia i keia ma’i.  A ina he mea kekahi i loaa i keia ma’i ma loko o kekahi home, o ka rula maa mau e loaa aku ana no na kanaka o ia home i keia ma’i.  I keia la mai ka ea hoomake mai o ke kaua nui weliweli i hala aku, ua hana iho kekahi kauka naauao, a ua loaa he mea e hoopau ai i keia ma’i weliweli, i loihi no hoi kona pahola ana maluna o ka ili honua nei.  Ae, he mea maikai no ka naauao, ke hele pu me ka hoomaikai aku i ke Akua ka mea nana i haawi mai i keia mea i ke kanaka.  O ka pilikia o keia mea o ka nui o ka naauao, o ka makemake ana aku o ke kanaka e ike i na mea a ke Akua i makemake ole ai e loaa i ke kanaka.  Aka, heaha auanei ia mea i ke kanaka?  O ka loaa mai o ka naauao ka mea oi aku, a o ka hoomaikai aku i ke Akua, he mea ia i komo ole mai iloko o na kanaka naauao.  I keia la, o na kanaka ano naauao keia e homaikai nei i ke Akua, a o na kanaka naauao, eia ko lakou kuko nui ana o ka hiki ana e hoahu i ke dala, na ka mu ame ka @ no ka mea aole e hiki ana iaia ke lawe pu aku me ia i kekahi hunahuna o ua mau dala la ana i kona make ana.  A o ka mea e ike m@ ia nei i keia mau la, ina e waihoia iho keia dala me na keiki, e pupuhi ana ka makani I ua dala la.  Malia paha aole e ikeia ana keia mea i ka hanauna mua mahope iho o ka make ana o ka mea hoahu dala, aka, aia aku no he hanauna e hoea mai ana mahope iho, a e ike aku ana oe i ka moe kololio o ka uwahi, a ka poloke ka hopena, a he ike i ka @ neo.  Aka, he hana lele o ka @ ka oihana hoahu dala.  A i ka @ i lehia ma keia hana ua loaa no @ ha he hauoli ana.  He hauoli pokole nae.

            Mamuli o keia olohani ana, ke pioo mai nei ka manao o kekahi poe hoopukapuka kopaa.  Aka, @ no nae he ikeia iho o ke emi ana o ke kumukuai.  Mamuli wale @ no keia o ka piliwaiwaiia ana o keia mea makemake nuiia, e na kanaka hoopukapuka dala o keia manawa o kakou.

            He haawina nae keia e ao e @ ana i na kanaka o Hawaii nei e hele kakou ma ka hooulu ana i kekahi mau mea a Hawaii nei @ @ aku nei i Amerika no ke ola ana o na kanaka o keia mau Paemoku.  Eia iho no he mau miliona dala o Hawaii nei e hoounaia aku nei i ka Aina Makua, i loaa mai ai na mea e ola ai kona mau makaainana.  K@ aku kakou maluna oia mau mea, a aole keia hoinoia o na kanaka @ hiko e kau mai maluna o Hawaii nei.