Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXIV, Number 21, 21 May 1925 — HOONANEA NO KA MANAWA. HE MOOLELO NO KAPUNOHU KE KOA KAULANA O KA MOKU O KOHALA. [ARTICLE]

HOONANEA NO KA MANAWA. HE MOOLELO NO KAPUNOHU KE KOA KAULANA O KA MOKU O KOHALA.

(Kakauia e Z. P. K. Kawaikaumaiikamakaokaopua.) No Kukuipaliu i Kohala o Kapunohu, o Kukuipahu ke kaikoeke, o Kanikaa he akua o Hoomaoe ka lawai'a. He kanaka lawai'a oia no Kohala waho* nei. laia e iho ai i ka lawai'a a hoi mai me na i'a he umi, halawai laua me ke akua, o Kanikaa ka inoa. Ninau aku o Kanikaa ia Heiomaoe: "Kani ka hoe? Ai wale i*ka i'a, loaa aku Ja ka i'a." I aku o noomaoe: ''Ile i'a no." "Eliia i'a!" Wihi a Kanikaa. He umi no i'a. "Na'u kekahi i'a." Haawi mai la o Hoomaoe. Peia no ke noi ana a Kanikaa ia Hoomaoe apau na i'a he umi. Ma keia nonoi ana -a Kanikaa ia Hoomaoe, ua maopopo iaia he kanaka lokomaikai o Hoomaoe, nolaila, olelo aku la o Kanikaa iaia: "I kii mai nei au ia oe e ai, a no ko lokomaikai launa ole mai ia'u, nolaila ola oe ia'u,' a lilo no hoi au i a'kua nou." Mahope o. ka pau ana o na kamailio a Kanikaa ke akua me Hoomaoe, hele aku la o Kanikna i ka pahee me !kana ihe o Kanikawi. laia e pahee ana, a holo ka ihe i ke kahua pahee, ia wa o Kapunohu i lalau ai i ka ihe a holo, me ka mama loa, A ike 0 Kanikaa ua lilo kana ihe ia Kapunohu, alualu aku la oia me ka manao a loaa oia (Kapunohu) pepehi a make o Kapunohu. Ma keia alualu ana a Kanikaa ia Kapunohu, hiki laua iuka o Ka-waihae-uka, a komo o Kapunohu iloko o ka lua, komo o Kanikaa iloko o ka lua, puka o Kapunohu iwaho, pela ko laua hana ana a loihi k# apa ana, alaila, u hoaikane ibo la laua. Nolaila, ma keia hana ana pela, ua kapaia ia wahi o Kaholoiwai a hiki i keia la. Eia ke ano; he wahi hakaka o ka makani maoli me ka Naulu, e hiki ai ka makani hikina ke pa mai ahiki ilaila, aole e hiki iaia ke nee aku i ke komoliana; a pela no hoi ka naulu aole e hiki ke pa aku ma ka hikina. Aiwaiwa no hoi ka hana a keia mau kae'ae'a; aole boi o Kapunohu, he kanaka maoli. Nolaila, ua kaulana loa ia "wahi mai kahiko mai ahiki i keia la a mau loa aku no. Ma keia launa ana o linnikaa me Kapunohu, ua lilo ia Kapunoho ka ihe a Kanikaa o Kanikawi, a ua lilo no hoi o Kanikaa i akua no Kapunohu. Hoi aku la o Kapunohu a noho me kona kaikuahine, ka wahine a Kukuipahu, ke 'lii o Kohala, noho iho la, ahiki i ka wa ai o ke kakahiaka, i mai la ke kaikuahine o Kapunohu, o hele mamua e ai ai me ko kaikoeke, no ka mea, he ai kapu no ia manawa. A hiki o Kapunohu imua, lalau aku la oia i ke po'i wai holoi lima a holoi iho Ja i na lima. Ia Kapunohu e holoi ana ina lima ninau aku la o Kukuipahu: "Holoi ka lima, heaha koalaala o ka -ai ana?" I aku o Kapunohu: "I hea ia ae nei hoi. , ' Ia wa, ninau ae la o KuKuipahu ialoko o ka hnle, mai kela aoao, a keia aoao: "E! kela kala, o keia kala, e kahuwai--1 kaheaia aku nei e hele maimw la i kaheaia aku nei oia nei e hele mai e ai?" Hoole mai la oloko o ka hale: "Aole, hilahila wale." Aole palia i maopopo ia oukou e ka poe heluhelu kela mamalaolelo a ka poe kahiko e pili ana ialoko o ka hale. Kahiiwai. 0 keia kahi mawaenakonu. o ka hale e kaawale ana inai kela hakala, ame keia hakala. Ua kapaia ia wahi, kahuwai. Pa iho la keia olelo ia Kapunohu, hilahila loa, hoi aku la. o Kapunohu a ke-kai-kuahine olelo, apau ia hel© aku la o Kapunohu me ka huhu a manao ino i ke kaikoeke. Pii aku la o Kapunohu ahiki iuka o ia aina, e ku ana ka lalani wiliwili,- he laau nunui ia me he kukui la kona kino, lee nui ame ke kiekie, he laau oluolu no nae, aole paakiki loa elike m6 ke kukui. I a wa, hoao o Kapuholoholo ak'u la oia me kana ihe holoholo aku la ia me kana ihe a pahu aku la komo aku la kana ihe iloko o na wiliwili apau loa, ua oleloia, ēlua lau wiliwili e ku ana ma &a lalani ana i pahu ai, a o ia mau wiliwili ka i pukapuka ia Kapunohu, i ka hou hookahi ana i ka ihe. A pau keia hana a Kapunohu, pii aku la oia a loaa elua mau elemakule e mahiai ana, olelo aku la o Kapunohu ia laua e hele mai laua imua ona. U haele mai la ua mau elemakule nei imua oia nei. O Nahuluaina ka inoa o ka aina a laua e mahiai ana. Olelo aku o Kapunohu i ya

mau elemakulē nei: "E na. elemakule, e holo olua me na lepa elua, me ko olua loa, a kahi a olua e kukulu ai, o ka palenaia o ko olua aina." O ira inoa o ua mau elemakule nei, o ,Pioholowai kekahi, a o Kukuikiikii kekahi, hopu iho la laua i na lepa a holo aku la me ka mama loa. Ma keia holo ana o laua, pau e ko Pioholowai aho, a kukulu koke i kana lepa, nolaila, pokole kona wahi, a ua kapaia kā. inoa o ka mokuna o ia aina, o Pioholowai ahiki i keia la, mamuli o kona inoa. O Kukuikiikii, kela loa kona mama imua, a nui kona aina, kukuluia iho lā kana lepa, a ua kapaia ia wahi 0 Kukuikiikii ahiki i keia la, mamuli o ka inoa o ka elemakule aha'i lepa. Nolaila, ma keia niau hana a Kapunohu i mumuku ai na aina apau e pili ana me Kukuipahu. Hualoa 1, Hualoa 2, Kealahewa 1, Kealahewa 2, Kealahewa 3, Hukiaa 1, Hukiaa 2, Kokoiki 1, Kokoiki 2, Puuepa 1, Puuepa 2, Kapakai, Upolu, Honoipu, Puakea 1, Puakea 2, Puakea 3, Kamilo. Pela ke ano o keia mau aina ahiki j keia la, aole 1 hiki loa i ke kuahiwi, elike me na aina e ae o Kohala. Pau keia mau hana a Kapunohu, hele aku la o Kapunohu ahiki i Waiaoopu ma Halaula, he wahine ia, noho iho la me ia ekolu la; malaila aku ahiki i Puuwaiole ma Aamakao, he wahine ia elua la me ia, malaila aku ahiki i Niulii, he alii ia no ia aoao 0 Kohala, mai ka pali o Awini a ka pali o Wainai'a, kpna wahi, a mai Wainai'a a Kahua ko Kukuipahu wahi ia, oia kolaila alii. Ua nui kahi o Kohala ia Kukuipaliu, a ua uuku hoi kahi ia Niulii. Nolaila, he kaua iwaena o laua i na la apau loa. A o ia ke kumu o ko Kapunohu hele ma ko Niulii aoao, 1 make o Kukuipahu iaia, no ka ukiuki i ka hoohilahila ana iaia. A hiki aku la o Kapunohu i ka wa ahiahi koena liula, iho aku la oia ma Opuowao, e pili la me Makapala a pii aku o Kohepnlapala ia kahawai, e pili la me Niulii, he wahi oawa o Kaha, ka inoa. Hiki aku la o Kapunohu ilaila, e auau ana na kaikamahine a Niulii ilaila. O Nene ka mua, o Keawehala ka nana aku la o Kapunohu ia laua, nana mai la laua ia Kapunohu, he kanaka maikai e Kapunohu ma kona kino apuni, aohe kina, a pela no hoi na wahine. Nolaila, ninau mai la na wahine: "Mahea mai oe? "Maanei mai nei no." "Aole oonei kanaka elike me oe, mahea mai oef" "Mawaho mai nei au ma na ilina mai." Ae, he oiaio ia, a o ko olelt) maanei mai nei, aole. A e hele ana oe i hea? "E hele ana au e makaikai maanei aku." "Ae, hele oe a hea moēl" "A kalii no'e makahiamoe ai na maka, alaila hiamoe." Wahi a na Aole e . piapia ko maka ianei e mop ai." "I kealia hoi, iha ua pono ia i ko olua manao ana." Ua pono no, e hoi kakou. A hiki lakou ika hale, e hoho ana o Niulii me kana walline o Kawaikapu, he wahine maikai ia ma ka nana aku. (Aole i pau.)