Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXVI, Number 13, 31 March 1927 — HE MOOLELO HOONANEA NO KALELEALUAKA AME KEINOHOOMANAWANUI. [ARTICLE]

HE MOOLELO HOONANEA NO KALELEALUAKA AME KEINOHOOMANAWANUI.

(Hoopuka hon ia « J. K. Mokamaia) (Hoomania mai) Aia hoi imua o ke lii o Kakuhihewa he mau le'ale'a ke hula la ka poo hula aia hoi he mau papaaina i piha i na meaai a ka lehulehu e hauoli ana; oiai keia mau j»)ca e hanaia nei aia mau ke lii e hooiauna mau mai ana mo laua nei, a i ke kokoke ana mai i ka piliaumoe, mea mai la ke lii ia Kalelouaka. 4 'Aia kou hale ua makaukau, aia no hoi ka poe lawelawe, a o na kaikamahinealii kou mau hoa ia, nolaila e hoi e hooluolu," nolaila lilo la o Kalelealuaka i hunona na ke lii ame Keinohoomanawanui. O ka hana mau hoi a Kalelealuaka o ka hiamoe mau iloko o ka hale me na kaikamahinealii, aohe m»a hana, ai no a pao, hiamoe aku la no. Iloko o keia wa a lakou e noho oei, ke hoomakaukau nei na aoao a elua e kaua; ma ka aoao hoi o Puoonui, na ku mau oia me ka makaukau i na manawa apau, no ka inea ua ike mau no oia no kona lanakila i na hooukakaua mau ana a laua, nolaila ua hoopalaleha kona makaala ana no kona mau koa, no ka mea ua manao no oia ke lanakila ana. Xo Kalelealuaka hoi ma ka nana aka, he hiamoe wale no kana hana, no ka mea no paha ea, na loihi kela | noho ana ua hele wale a maloo ka pnu, nolaila ua hooko oia i kana ole- j 10, a o keia kana hana o ka hiamoe mau. No ke lii hoi no Kakuhihewa hoolilo ao la oia ia Keinohoomanawanui i luna koa nui, i ka manawa i hoomaka hou ai ke kaua o na aoao a elna. ua komo pu aku ke lii Kakuhihewa aine Keinohoomanawanui i ke kaoa ana, ua nui ka make ma ko Pueonui aoao, ua nui ka lanakila ma ko Kakuhihewa ame Keinohoomanawanui aoao, oiai iloko o ' keia kaua ana, aole i ike ke lii ia Kalelealuaka e hele ana i ke kaua, ua nni kona mahalo ia Keiuohoo-

n>&aawanni i kona maka'u ole ame kona ikaika, ua hiki aku no hoi "keia ano hoohuoi imua o na koa bo ka lakou ike, o ia ko lakou iko mau ia Keinohoowanawanui. Xo Kaleleālualea hoi, aole lakou i ike iaia hookahi manawa i ka liele pu me lakou, ua komo mai no ka hoowahawaha i ko lii no Kalelealuak< t aka na ke kahuna i kaohi iaia e hoomanawanui oe, mai wikiwik oe, a ua pfcu wole kona īAanao no ka hunona. Xo Kaleealuaka hoi i ke ao, moe r>ia a kani ka moa kuakahi, o ka ■minaao, hele e pepehi i na liikoa o Pueonui. Mailalo mai o Ewa e holo ai, a loaa na liikoa ame ke kaua ava n»a Kapukaki e nana la ia HalaTra. Tjiwe kela i ka inahiole ame ka ahuula o na lii ame na koa, hookahi laau palau e uhau ai ma ka akau. a pela ma ka hema, ua pau !oa ia pofc kaua; pela kana hana mau ana i na po apau me ka ike ele ia. T kekahi po ana i hoi hou ai, ikeia e ke kanaka mahiai i Halawa. T"a luku aku o Kalelealuaka i na koa o Pueonui apau i ka make, ua loaa ka ahuula ame ka mahiole, « huli hoi ana oia, a no ka mama aole maopopo kona helehelena. Xolaila. hoomakakiu na kanaka ma"hiai nei i kekalii po hou mai, a rte ia Kalolealuaka o hele ae ana me ka mama loa, ia wa, pahu kela : ka iho laumeki a ku i ka lima i ka peahi mahope mai, paa loa iloko ka npe o ka ihe. Lalau iho ]a o Kalelealuaka i ka īhe a uhaki, paa no ka upe iloko o ka lima. O rneonui ua pio koua aoao, a ua paa loa kona aina ia Kakuhihewa, manao loa o Kakuhihewa na Keinohoomanawanui keia pio ana o Pueonui, ame keia make o na kanaka. ko kanaka mahiai hoi hoole oia ia Keinohoomanawanui: "Aole aana keia mako o Pueonui, *he kanaka e wa!e no ke kanaka nana e loku nei aia a kokoke e ao hele keia kanaka.'-* He kanaka mlma loa, aohe lua. mr ka laau palau i ka lima, a i ka hoi ana mai me ka mahiole ame ka. ahuula, ua pahuia e a'u i ka ihe, a paa ka upe o ka ihe iloko o ka lima; o ia ka hoailona o ua kanska la." Hoko o keia manawa a keia kanaka e noke nei i kft knmailio, eia ke lii ke hoolohe nei, a pela hoi mo kona papa kahuna, a pela pu hoi me ke aloalii, aia l»oi o Koinohoomanawanui ke onioni wale !a no. no ke kumu ua haawi aku ke lii i kona mahalo iaia no kona ikaika i ke kaua; nolaila kona kumu onioni mau ai: no ke kahuna nui hoi, aia mau no kona hilinai malona o Kalelealuaka, a i ka ui <ana iho o ke lii i kona kahuna, no ka mea a keia kanaka e noke nei i ke kamailio, e pili ana no keia kanaka mama i ka holo, ame ka ikaika huli ae la ke kahuna ā o aku la i kona lima imua o ke lii a hoopuka aku la i keia olelo. "E ke lii ua pololei oia nei, o na mea a ia nei i olelo iho nei, mai

ka mua a ka hope, lie mau mea oiaio vrale 110, no ka mea, ke hoike mai oei na aumakua o ko kaua mau kupuna, eia no oia imua o kakou, 0 ka mea apiki ua uhiia iho la a nalowale kona mau I ka lohe hou ana o Keinohoomanawanui i keia mau wehewehe a ke kahuna, ua pii mai Ia kona weliweH, no ka mea ua maopopo iho Ja iaia o ka mea hana e luku nei na koa o Pueonui, na Kalelealuaka no, 1 pepelii i na kanaka o Pueonui a ua pololei ko kanaka mahiai i olelo ai, no ke lii hoi i kona lohe ana i ka manao o kona kahuna, a o kona kuhikuhipueone, a ho kilokilo hoi imua o kona alo, a olelo ae la oia: "E kuu kahuna, pehea la e hiki ai keia kanaka a ko kupaianaha nui wale, e maopopo ai kona ano imua o kakou, no ka mea, o ke kanaka a'u i ike &i i kona ikaika, oia no o Keinohoomanawanui a no kou hunona hoi he hiamoe walo no kana hana me na wahine, oiai mai | kona kiiia ana ahiki i keia manawa o ke kaua ana iho nei, a loaa ka

j lanakila,, o ka'u mea i ike ai, oia no o Keinohoomanawanui. ,> I ka lohe ana o ke aloalii i na olelo a ke lil, ua nui ko lakou hoowahawaha ia Kalelealuaka i ka palaualelo, o kana mea nui walo no o ka hiamoe me na kaikamahinealii, a mea aku ke kanaka mahiai imua o ke lii, e kukala oia i na makaai* nana e hele mai, a i ka lohe ana o ke kahuna, ua apono koke oia i ka manao o ke kanaka mahlai a mea aku la oia imua o ko lii, e hoolohe : ia aku ka manao o ke kanaka i noi mi la imua ou e ke alii, i kekahi manawn o ke kanaka he akua, nolaila e hooko aku oe. I ka lohe liou ana o Keinohoomannwanui i keia mau olelo, ua hooi loa ia ae kona weliweli, aia hoi ke lii ke nana mai la iaia, a olelo mai la ke lii, "o Koinohoomanawanui heaha kou manao no keia mau olelo no ka mea aia ko'u hilinai maluna ou, ka mea a'u i ike ma* ka ai i kou ikaika, ola nei mau iwi ame ka aina, ola pu me na makaainana, ina paha o na kaikamahinealii a i hoohihi ia oe, ina ua pono loa, ina ua makepono ko'u hanai kapu ana ia laua a nunui, a mo'a kalii pulehu uala." No keia pai loa aku ō ke lii i ke« , ia mau olelo, ua hooi loa ia ae ke

kulana haaheo iloko o Keioohoomanawanui a mea aku la o Keinohoomanawanui imua o ke lii: "E ola mau oe e ko lii, no ka mea ua lawe iio oo i ka mea i hanaia e kau kauwn nei heaha auanei ka'u mea e hapai memeue aku ai no'u." I ka lohe ana o ke lii i keia mau olelo a Keinohoomanawanui, a pela hoi me ka pihn kanaka e nana mai ana, ua piha ae la ke anaina mo ka |hauoli nui, na hele aku 1a keia piha uwa o na kanaka a lohe na kaikamahinealii, a huli ae Ia olelo ia Kalelealuaka, ka ehakoni a ua mnu kaikamahinealii pulehi luau nei o ua Ewa: "He piha. urra hoi kela imua o na lii, makemake aku la hol maua o ike i na lealea,'* aoho no he mea onioni ae o Kalelealuaka, aia no oia ke moe 1010 la no, "e ia nei hoi e moo nei, o ka moe no kau aohe paha ou manao ao no maua nei ua hele wale a luhi i ka hoope mau ia e na kipona waimapuna o pio nei, eia ka hauoli la imua o ke lii, e ala ao hoi paha oe," Ta nianawa ala ao la ua kae'ae'a nei a olelo aku la i na wnhine: Heaha ko olua mea hoonioni F ko'u moe ua nanea i kahi moeuhane a'u hoi e kilohi ana' i kona nnni. f ' Heaha ke ano o ia moe au e ka maua lei, a maua i milimili al a walea wale, poina ka ai, hookahi no ai o ka puni no a kakou." "E hoolohe mai olua i ko ano o keia moenhane: E walea ana no

hoi kaleou i kahi aelcdi o Kualakai*, a e heenalu ana no kakou, o ko kakou lilo mai nei no ia iloko nei o na Ewa nei, aia hoi ike akn la au ia olua, i ka lilo i kokahi kanaka koa loa, aia hoi imua o kekahi anaina nui. e akoakoa ana aia hoi ko olua makuakane alii ka mea nana i haawi ia olua i ke kanaka ika* ika, o ua kanaka la oia no kuu hoa Koinohoomanawanui. a puoho ae nfii au i ka olua hoala, a ike iho fa au, ho moeuhane ka ka'u: Akaaka mai la ua mau u'i nei a olelo mai la: "OT*ai ka mea ma* keniake i kela kanāka maka kihi pupukn, ko nana "aku," a uWa hou ana no ka lehulehu, a mea mai la ua. mau u 'i n<»i: "I hoala aku nei maua ia oe, no kela uwa mnl o kai," mea aku la o Kaleleaiuaka: "E kuu mau wahijje, a'u i ana ai i ka loa ame ka lolhi o ke kula loa o ka lipahee, o kela uwa a olua e lohe nei, u.a haawi ae la ka makuakane o olua i kona mahalo ia Keinohooman&wanui, o ia kela e uwa mai la, no kona ikaika, Ua pau na koa o Pueonui i ka lukuia, a ua Tanakil& ka makuakanealii o olua o ia kela- e kanikani mai la i lohe olua. Eia kekahi, ke kii ahiki iho, he mako paha, a i 010 e kipakuia mai ana paha," i ka loh® ana o tia mau u'i nei i keia mau olelo, ua puiwa loa lauB, no ka mea, aole no laua i ike, ua pio o Pueonui, nolaila ua pilikia loa ko laua noonoo no ke kane a laua i noke ai a luhi ke kino, i ka puni a na kupiina; meft a:ku la ua mau u'i neif "Aolo loa maua e hnalelo ia oe, no ka mea, ua eha maua i ka eha a ka manao," a ku ana na kiai ma ka paka, a mea aku la o Kalelealu-

aka: " eia ke kii la elike me ka'ul i olelo aku nei ia olua, M a ika hemo ana mai o ka puka ma o ke kiai la no ka mea ho kapu ko lakou nei wahi aole maaloalo kanaka. A lohe o Kakuhihewa i keia mau olelo, kukala aku la oia i kana olelo kuahaua: "Aohe kanaka noho, aohe wahine, aole keiki. 0 ka mea ku ae a hina iho, oia ke noho aku, o ka mea hiki ole ke hele." A akoakoa na mea apau loa i kahi hookahi, lielo aku na koa e nana ina palia ke poe hou aku no koe aolo i hele mai ma o keia kuahaua ana n ko lii, ua hookoia ka mako make o ke kanaka mahiai, a pela hoi me ko ke kahuna manao, no ka mea ua ano kanalua ko lii i ka mea i oleloia tii aka ke hooko wale nei no oia i ka manao o ko kahuna, a i ka akoakoa ana o na mea apau, | ko kali nei na kaikamahinealii me |ko kane a laua mamua iho o ka hiki ana mai o ke kii ua hoike mua aku o Kalelealuaka i na mea apau i na wahine, i na mea e hanaia mai ana maluna ona! "Nolaila e kuu mau boa o ka noho ana o keia kula lepo i ahona ia olua pau kahi lepo, pumehana ka moo aoa o keia mau po hu'ihu'i, a kahi makani kiu o kaomi iho ai i kuu manawa; nolaila ina ho pono keia kiiia ann mai nei, alaila ua pono, i na āohe pono, alaila mainoino nei kino mnhope o olua," a i ka hiki ana aku o lakou nei i kahi o ke Hi e nolio mai ana, aia ka maka o na mea apau maluna o Kalelealuaka ua iko ia mai la no hoi ke kanaka maikai oia noi, ua oi hou ae ko ia nei u'i mamua oj kona hiki mua ana mai, a i ko lakou noho pono ana iho ma kahi i hookaawalela no lakou nei t i haawi ae ai ke lii i ka hoailona imua 0 ke kahuna, a i ka maopopo ana 1 ke kahuna ka manao. o ke lii, huli ae la oia imua o ke kannka mahiai a olelo aku la: 0 kou manawa keia e helo ao oe imua o ka poe i akoakoa mai nei, a akoakoa tia mea apau loa i kahi hookahi, hele ua kannku nei e nnna i ka lima, o na moa apau loa, aole he mea 1 loaa iaia, nol.iila nui loa iho la kona kaumnha no ka mea ua hoohoka loa ia mni oia a kokolo akn la oia, imua o ke lii, a ninau aku la: ' "E Kalani, ua pau loa mai anei na kanaka!" "Aole o kuu hunona wale no koe heaha auanei ka pomaikai e loaa iaia no ka mea, he moe wale no kana hana." no ka paakiki loa o ke kanaka mahiai, o ia ke kumu \ kiiia ai, a o ia ka oukou i ike ae nei i ka laweia ana mai i kahi e. ke īīi. Nolaila i ka lehulehu e uana nei ia Kaleloaluaka.. aia pu me ke kanaka mahiai ke nana la, ua loaa koke iaia ka ike o ua kanaka nei keia «na i pahu- ai i ka ihe, nolaila i ka noho pono ana o na mea apau, aia hoi ka maka o na mea apau maluna o ke "kanaka mahiai ia manawa ke lii i olelo mai ai i ke kanaka mahiai. "Eia ua kanaka noi, a o kuu hunona hoi, iiia aole ola nei, alaila o kela imu e a mal la, nou ia, no ka mea ua hooluhi oe i ko'u poo kanaka. ame kou, hoohaahaa i ko'u kulana alii."

Aia iluna o ke kanaka mahiai kekahi kulana i ike mua ole in, me he Ja, tia nohoia. o ka uhane, a i j konn hele ana mai ma kahi a Kai lelealuaka o noho ana, ua hele oia I n haalulu i kau a mea o ka pihoihoi, no ka mea, ua ike mai Ia oia o ka hunona a ke'lii, oia no ua kanaka la, a kukuli iho la oin mamua 0 Kalelealuaka, aka mamua o kona kukuli ana iho, i lalau aku ai o Kalelealuaka a hooku ao la iaia "iluna, ma keia hopu ana mai a Kalelealuaka i ke kanaka mahiai, 1 ahuwalo ai kahi o ka lima i ku ai i Ha ihe, alaila paa iho la ke kanaka mahiai i ka lima i ku ai i ka ihe, a honi iho la, a nana iho la oia o paa ana ka upe o ka ihe i ka lima, alaila hoomaikai ne la oia i kona mau aumakua, a i ka amama ana ua noa ao la, alaila olelo aku la oia imuft o ko lii: "He oiaio, o keia ke kanaka, ka mea "hana i luku ko Pueonui aoao apau i ka make. 0 ko % kanaka keia a'u i lioomakakiu ai i ko kakahiaka nul poeleele. i o'u e helo aku ai a mahiai, a na'u no keia ihe i pahu i ka lima oia nei, a he nui aku ka mahiolo ame ka ahuula i ko ia nei -vra e hoi mai ai, a me he m«a la, ua. piha ko ia nei lmlo ia mea; e pono e kii aku kekahi." Ta manawa ke lii i hoouna ai i na feoa e hele e huli i ka hale. kahi a ia nei i noho ai, i ka hiki ana aku o na koa, a trehc i ka puka, he mea o ko lakou piha me ke kahaha o ka manao o na mea i kamailioia e ke kanaka mahiai i ka laweia ana mai o na mea apau, l loaa aku ma kahi i oleloia ae t>ei ua ku ke ahua o ka ahuula, ka mahiole, ka ilio a o na mea kaua e ae he nui. T ka vra i maopopo ai o Kalelealuaka ka uiea nana i luku na koa o Pueonui ua hooalii koko o Kaku hihovra ia Kalelealuaka i alii no kona aupual, a o Keinohoomanawa nui i kuhina kaua nui, a o Kaku hihewa malalo aku ona, a ua maikai kona aupuni, a o kona kahuna oia no ke alakai ma na ninau nui ke hiki mai. Me ka mahalo ift oe e ka mea heluhelu. Pipi Holo Kaao) '