Ka Oiaio, Volume VI, Number 3, 19 January 1894 — KEANO O KE AUPUNI. [ARTICLE]

KEANO O KE AUPUNI.

(Htx> : n;uiio). Ka Rkppbalika o Amkkika HllPl'lA. K liko n-.o ano o n.i ;nipin»i nui o 1»c ao, "po!h h>i kei;i :Hij>iini ; na kukuHiia oi;i« ahe h(*nn kana, e hkemeka bi»na inau mun i ku a hiiua ftku. aka he liookahi aupuni nana e holoi aku lakou ■» ir.o na koena o lakoii :» pau tvai ko ;\lo"*aku okc no, i liko riie ke pnhi'a ana o kc ok>t'palaoA ' mai ka pnp » he\e aku kahi e kaka ia ti. ekeb<hi makani nui a lilo.ihola he iuen oie a «aiowale loa aku |a. Mahope oko k« M a k>:o ana aku o na kanaka o Amerika i ko aupun". ninKiM, la oiai o lCnelani e kau«ana me na auj.unn ikaika a pau a ke ao ia wa» ua hookuu ia uuii iakpu e kuokoa no Uikou. R īke ih(> no kakon ika ftms ■ e> ke Akua e hooko sna i ka mea ' M>a i oMo muR ai. nu Hoik. ; " A ake «kn la i kekshi holoho j loua hou e hoe* ruai ana, maiioko mai o ehiA pt»j>eiaO' j īao e llke me kē keiki hipa, a oklo ! le la 5a e lik? aie ke der.igon«." Mn | teia kakou «e r1 h« elua sno o ; iteia ifttt keīa mau hoailomi ■ \ia uia ka i»*&ku uuiikauKUnalua 1 h'.ki i ka ho|« n-i mokuna lioikoia ;ii n& hana ano o •% kc-i;i tn]>um e h.nu-u Ahe oūno ke hoo-: so\o nei no «ia?'i kona nian ano a •lu.i. He inau» oluoiu kona e like ik> ka hipa i kinolū, «k», maliope jia e hoike ;uil ;si i k;v uhane

gona. \ Ēia oīa ke hoike nei 1 koi/a ano lnp"tJw;tlo e lik« me na aiio.o ka d«?ragona i keia mau la. Nui ka haiia lapuwale a keia lahui e haiia la iloko o ko lakoū aina, U'a iijokualiana lea noho ana; he iuea oie ke o,ra, ke kapu He piha niaoli no i ke ano o ke dīabolo. Ao!e \ya?e ! keīa mau ai'io hoomokuaha'na ina ka aina ma o na kanaka, aka. eia ke ike la nei keia aupuni ke lulaaia nei j.vsf«ho, i«o na j like 'nnko ka hihui e li(.'ohaua la iu;" ka u;na o Ampiika. Ua liooniaka.mni kona nn ko lakon kuokpa i ka 1775, 2,803,000 ka nui o na kauaka ia wa. tka 177£, ua-kuahau ae_Jafeou he au'puni.kiiokoa I ka 1777, ua ako akoa mni na elele naai na mokvia<na mua h<- 13 i hookumii ia ai keia mana ano e a k.e Akna i wanaiia āi e hoea mai ana, he an- a- e 19 kene turia o hele nei- I ka 1783, ua kuikf>hi ihōla o Berjtania e ike i ke kuokoa o Atnerika, a ma ia kiiikahi i ho. holoia mai ai he 813, 615 kuea niile aina. I ka 1787 ī kukuiuia ai ke Kumukannwai a aponoia e keia mau mokuaiiia he umikuin;tmakol«, a i J?a la ] o Muraki, 1789, ua līlo he io no ka aina. I kei.i Wa na ku a ua lana'aku la ka nioku hui aupuni Eepuhalika o Amerika. nialalo iho o hookahi miliona ka nui o na kanaka. Pela oiā i nee mai ai a ka 1798 ka makahiki i hookipa ia mai ai keia niana aupnni ma ka nioolelo wanana, i ka wa i lawe pio ia ai ka niea e lawe.pio ana i oleloia ma Hoikeana 33:10 a me 11. Ua ulu emoele ae keia aupum uie-ke kamahao, a ua pakui mau la mai na mokuaina me ke kaiia ole e like me ko na aupuni elia i hoike ia ma Daniela. l'ela oia i ulu ai a ke komo knai i& ana mai o Alaska, a lilo ae la i keia wa he huina nui o 3,678,392 kuea mile, a o kona helu lahui i Ra 1890 he 62, 622,250. Ua knkuluiakeia aupuni maluna o na kanawai kumu, a ma keia ua like o}e_rue ko Enelani, oi.ii o kona mau kaiiawai kv»mu, oia no na kaaawai maoli e hana ia ana i kela a me keia naanawa. Ua hoonoliouoho ia na luna aupuni o ke auyuni poo 0 na -Mokuaina H'ui oAmerika. Hj Peresidena, a pela aku. Ua hoabfl ka ia no hoi na luua aupaui poM kela a nie keia mokuaina, a me jH mana o ko lakou hooponopono anS mainlo o ke Kuiuukanawai, Ma ke koho ana na poo o kela a ine keia oihana iloko o na mahele o kn aupuni; a ma kahi o ke koho ole ana, ua liookohv>ja n7e"~]{a apoao ana a na Ahaolelo, ko ke Aupum Huipuia na ka Ahaoielo, a o ko ihi moknaina lioi m ko lakou Ahaole : 10. O ka Aha, Kuhina, ii.i luna a Inla o kaMana Hooko. na ka Pereaielena no lakou t hookohu a.e hoopau e like me kona uianao ho kupono, na kona hoopono a me ka mana leo apono a ahewa o ka leuuleliu «ia e a-na ma keia mea. Ma ka Mahele IV o ke Kumukanawni ua komo keiamau olelo: "E hoopaa aku no na Mokuaina Hui i kela a me keia Mokuaina'iloko o keia hoohuiia i kekalii ano o ke aupuni re puhalika.'' O ke ano iioi o keia aupuni, ho repubalika, eia hoi kekalii ano aupuni iion* ka mana e waiho aua nie ka lehulehu, a o ka huina pau o na limahana oke «u--puni e hoohaiuiia ana tua na. luna 1 koho ia e ka lehuleliu. Ma ka Mahele VI o ke Kumukanawni. oenei ka heluhelu sii:i: "Ao le hoi kekahi ana hooinan:-, e koi iki ia. oia kekahi ana n » kekahi oihana 8 ka lehulehu inalalo o na VJokuvina Hnipuia." Ma ka Mahele l. o "Na lnKiloli Kumukanawai.'' penei ka hehilieUiia ana; ' Ao le e han » ka Ahaolelo Nui e h,u»a i kanawai e piii anA 1 ko knkuhmi mui o kekah' h<x>mam, a e pap.% ina i ke kaoko:i o nn lawelaue ia nna.' 1 Ma keia wahi lia kupono hi kakou e hcH>kau!ua iho ī na k:\traisi\i nna iv» keia aupuni. oiai aia oiu kooa KniHukanawiU oia e ike iho ai he n:ini,— oia'luū, he īiinuhinu ka nawai, he huiuwaio uae ma ka hoo ko ia ana e īkea nei. Ina la kinolii w;tle no ko«a hooke p uio ia ana, » e hĪKĪ ni ke mahalo iji, ua hiki V- ano il«->ko o ka hua >leh> no ikahi —lkabnia, e liko k» im n 1 m -'oia no na mamo o in lahui <• on- u nei ma Hawaii nei, he »ani lehelene, he jx>lopolona kupamu nao o loko■>Ta ka pane ana a Gertrge AVasi\etona, i na. :-.ins,a a kekahi Komve o ka līo<Mii:vna B:\petif i ma Ve ■e,s;iuia, e ]uli ana i ka uiamio o ke Knmukan:\wai, via kakau iho oia, na ka !a 4 o Augate. 1759. i>enei: 1 īna ua niHU.io ikl au no kekuhi ihl pilikia e ulu mai ana mai ke [Numnkanawai l hooholoui e ka \ha Kumukauawai. o"a J ll!o ai mo :a hsnoh;>no nui i i ka va i hamna st, e liio aku ans hoi 10 nuw e hoopiUku aua i na pono i kekahi o na ano hoouuma. a'aila voi loa au e hoopaa i ko'u 'aoa oi ia Kumuk.inawai. Ina he w.v 11 maUAO ikv kou e liool:!o ia aku n» n;i ana o k» au mm mn i moa o Ulo ai he mea Ikvio.likia u k;\ I\oouōo kuoko,v ar,a. ve nonoi aku nei au k oukou e iooia iho aolo kekahi kunaka o o': ku ka oluol\i uiuuuia o\i. « iOponv , > ā o hoololi ae i u» wahi o * kumukaus.Wdi, e hiki ai ke aio ;a ,i ī» h:\ua hvVpilis.nv hfH>!s«ana, l's ōki t>o pr,ha iā <H\ me ke kanalui ie. ke hoomanao u.i n'/.o jv ? ,nepine ( U i ko'u mnu m?.na'S u,n ku vvale io ke kanaka uo koua mau hana h iiu -i e like me ke m,v :;>ahuins loaikai, i ke Akua hooka-

ii no kona mau mauao hoomana, . e kupon'o oia e malama ia ma kova lioomaim» i ke Akua e like 'nie ie kem.o ana a kona u'nane ponoi ho." " ! ' v I ka 1830, ua liooi>ii mai la .ket'«hi o 1121 'nakāaiAana e papa ana i ta wuheia o na eke leta a ine n>» haē lcttr-ma* ka lapule a vai)io ia aku la i ke Komile o kā' Jak; Ahaolelo no ia auo tiana. Ua ipo'noia ka lakou aua kauoia ia, a pai īa hoi, a ua hookuu ia m koniile inai na noonoo liou ana a tnea. E pili ana ike mwai uenoi ka lakou olelo: "-U a nana waie makou me ka oaa ole i ke ka hoi <e mai i na x paha o ka la m ua, ka a ehiku pāha, a o kekahi la e. «k>i 32iha, kai hoanoia e ka mea Mana Lo;.t. * • " ,"U.i liaumaopopo ke Kumnkauavai i ka limaikehalaona ludaio elike k fi. homolele mo ko.'ke. ĀanaUano. t aole ho hoi ihaawiiai manaehana a kekahi hana kanawai e piii ana ka lunaikehala. o kēkahi kanaka liookahi a o kekahl huina kanaka liolookoa paha. oka luna makaliuiuia e wawahi ana i keia kahua kumu e haule ana ho kona ānn elele no ka lahui, a e kinai pna hoi i ka hiīiiiai niai o ka poe nana oial kolio. Ina ka Ahaolelo e ftm» he hoimo ka la mua o ka hebeiloma, iiole hoi e manao ana ka Iu daio a rae ka mea malama la Sabati oia ka pono. E hoanoe ana ia laua a elua a aole hoi e huli ana kekahi o lau<i. Ina kekahi hana kanawai eehia a ka Ahaolelo ehana ia e kuhikuhi ana a hoakaka i"ke kahi hookalii o ke kanawai e ke Akua, a kuhikuhi aku paha i kekahi kanaka ike ano o kana hoomana ana, alaila ua hiki loa ne hoi ia ke hoakaka a kuhikuki i ke ano o ka hoike ana a ke*"Akua, a e Kanoha e hooko ia n:i mea a pau e pili ana i ka hana hootuan{i a kt kanaka e hafiaai, a hifei wale i na kahua a nifc na ano oka hoomana ana, ke ano o na haawina 'manawalea i ka hoomana. a me na kokua ] na " Ua ho»ia ae ka poenana 3. hana Kmukanawii i ke ano mau loa jmu o ko ke kanaka pili : ikua he mea i oi. ai mnlnnn e a ana a ke kanawain kanaka pono o !:a ho. īiole e lawe iki ia AoU woia o na kalai uianao ana oia ka mea i kfTp6no e hookahua iu ai keia oiaio; ua ike iho no kakou i ke ano oia mea īloko o kakou iho. n;ma i h > oa aku. i t»a kanaka i make m . u. .no mamuli o ka |iia naoio ina hann hoehaelia mawaeoa 0 na mea make a me ke ahi, mamuli o ko lakou hoele ana i ka mana ons kunawai a kanaka. Ua ifce ibo lakou, ua oi aku ke kiekie ae oko lakou kuleana e hoolohe i ke Akuā mamua o ka kanaka mau tauoha kanawai, a aole hoi e hiki i ke kanaka ke lawelawe i ka mana rr,aluna o ko lakou luna-ike no<n»oc He mea hoi keia i hanau kumu ia a aole he mea hookahi e holei ae e pau ai. Eia hou hoi, o ka Baiba!a ao ka Baibala yale no, ka lula o ka manaoio o ka poe lionle-pope, a o ka uoa o ka hoomana i Akua e like me.ke alakai a ko ke kanaka lunaikfh?la t»oiioi oia ke ana o ka hoomana kuokoa ana iloko o Amerika iluipum; a mai na olelo o keiahoia makou ī lawe mai nei, he uiea !iiao;K>po loa ua hnoholo keia aupu ni au!u e hoōkau ibo mahina o ka lahui kanaka i na hoohaiki n»a ka lioomaua ana, asu o na haiia niia o'e, uka, e hoopaa aku noi e loaa i na moa a pau ke kaokoa e homuana i ke Akua i kulike 1 k< j kahu» kumu o na hoole-pope Maamn boi kak<-u e ike iho ai, eia he elna mau ai o e ku kelakela 311.1 imua o ka lahui o keia aupuni —Ka irpnbnltl(i ame ka hool? pope ;i heaha ae hoi tia uiea i oi ae o ke kuponv>, a me ka walu, a nu» ka auo kohu hipa hanau ma niu.il) koia'ano o ke aupuiu repuba--1 ika hoole-iwpe o Amerika. Maanei kakou e ike iho ai i uahiona ano e e keia aupmn a makou i hooia ai oi.i ka maoa aupuni, nona ka hoailoiu be holoholona hou « hoea ae ana mai ka honua ae ine elua pepeiao~ hao, i Uke uie ke keīki-hipa, a uto na ano oīelo i like me ke deragona. He oluolu i ka nana iho. ak« he ino luH»k;uuat\i nae kokahi iU'ko oa* ) lioopuka ia L kekahi manawA nm tvt olelo a me na han* hookiekie e !;ko mo ke ano ahiu oka lioua, Ao!ti anei poia ohoike tuai nei ka Tepuhalika ina kona ih>" o ka aoao repuhalika i na hiohlona Iwkiekie, haowalo. a .-vk\i; a e like me*ke ano o ka holona ehoopuka ana i n& man*o hookiekie e ōlelo ana e like me ia e lohe ia nei, ua jv\io ole ka ke hoihn b,on ia ka meA hewa i hana waīo la Uawail a hoomaet»a<f !iou ia o like me kona ano aupuni m«a. -4ok i