Ka Oiaio, Volume VII, Number 5, 5 April 1895 — Page 4

Ka Oiaio.

NUPEPA KA OIAIO

J.E.BUSH, Lunahooponopono

O KA PONO KA AIAALII E OLA AI KA AINA

 

POALIMA, APERILA 5, 1895

 

HE MOOLELO KAAO HAWAII

NO

LAUKAIEIE

 

Ke Kino Kamahao Hoko

o ka

Panohu Uakoko

 

Ke Kahuli@olʻaʻ o Ke Kuluaumoe o na Pali o Wapio Hawaii

Unuhi ia e Mose N@mu no " Ka Leo

 

Ka huakai hele makaikai a Laukaieie me kana Aiikane-Lilo o Makanieoe me Hinahelelani i mau alakai ma ka aina a me ka moana like ia na lua hohonu ma loko o ke kai a me ka aina nei- ele pu me na ohana ponoi-Hoonohoia o Lanikieleula i Ihikalani-Ulu ka ieie ma keia mau mokupuni-Lilo i mea hoomanao ia e ka Lahui Hawaii nei

 

            Aia mahope iho o ko Makanikeoe ke ana i keia lua, ua hanu hele hou mai oia ma Nihoa, a me ke one o na kapakai o Moomomi a hiki ma ka lae o ka Ilio, a ke huli ae la kona mau nanaina i ka luna kilakila o Maua Loa, kahi hoi a kona mau hoa a me kona haku lani kai kuahine alii Laukaieie e noho la me ka ohana o laua me ka walea i na ea huihui anoano o ia wahi a ka poe aiwaiwa i noho ai.

            A oia kana i hookolo aku ai i ke ano o keia awaawa e waiho nei malalo o ka papaku o ka moana i kai hohonu a ua loaa aku iaia kahi i nui loa aku ai o keia awaawa, aia malalo o keia lua e ulu ana kekahi mau laau nui, oia hoi ka Ekaha a me ke Kamani, he mau laau kupanaha keia malalo o keia awaawa, a he wahi ikaika loa hoi keia o ke au o ka moana iuka o ka aina mawaena o ka lae kaulana o ka lae oi Kalaau a me ka lae o ka Ilio a he mau mile ka mamao o keia mau laau e ulu nei malalo o keia awaawa ma ka aina, a he hale noho keia no na ano ia a pau o ke kai, a he koʻa lawaia hoi na ka poe kahiko o Mlokai, a oia ka mea i ake ia ai keia mau laau e ka poe lawaia, i ka manawa e hihia ai ke aho a hei ka lala o ua mau laau nei.

            Ua malama ia keia mau laau e ka poe kahuna, no ka laau kamani, aole on a mea e manao ai, koe wale no ka pe auwae lena a kino ano papalua i pili i loko o ka mahele o kela laau, e like me Kalaipahoa a me ka limu make ma Hana ma Maui.

            Aia ma keia wahi, aole i hoonele ia ke ahikanana i ka ukali ia e na elele o ke ʻ lii o Kahoolawe, aia no lana ke kaalo nei ma na aekai a me na makalae o Molokai, me ka poina ole, a mamuli o na helehelena o na hoike ana o keia lua a kakou e ike nei, me he mea la, ua hiki loa ke manao iho, oia ke kumu o ka ili ana o kekahi mau moku ma kela mau lae ma Molokai i ka huki ia e ke au ikaika o ka moana a pela i poino ai ke Kalepa Wilikoki i kela makahiki aku nei.

            A ma keia lua i loaa aku la i ka mea huli lua, aia hoi, ua huli hoi aku oia no luna o Mauna Loa ka Home kakela o na Mahoe a me ko laua kaikunane kahi hoi a kona kaikuahine haku a me na ohana e noho ala ia kuahiwi eehia nui wale me ke anuanu.

            Ia Makanikeoe i hiki aku ai, ua hui aku oia me kona kiei pʻli o  @ po kenau anu, me kona mau ano oluolu a pau, aole hoi e like me na la mua aku la i hala ka pii o ke kai i kumu pali, a ua lana malie hoi keia.

            O ka mea i loaa ai ia mea ia Ka@, oia, o na hoike pololei a kela panohu ala o ka moana e hele pu nei me lakou, ke aniani kilohi o na mea hana e nalowale ole ai na mea i kaua ia, ua ike ia me ka olelo a ka Buke Nui.

            Ma keia noi ana aku la o ka eueu na holo ae la na kukai olelo ana mawaena o na malihini a pau a me na kamaaina e kaapuni i ka moku o Hina, aia ma keia a ea, ua hookaawale ia na kane a pau ma keia hele ana, a o Kaana ke kamaaina mauka o ka aina, a o Makau keoe ko lakou puuhonua ma na ano a pau.

            I keia wa a ka huakai e nee nei, o na Mahoe na kaaina ma e la moana ae, a o Hinahelani ko lakou mea mana nui nana e pale aku i na ulia e hiki mai ana imua o lakou.

            Aia ma keia mahele ana o na huakai, ua olelo aku o Kaana i kona mau kaikuahine, aole auanei e hiki ke hele oukou ma Kona aku nei, a o makou hoi ma na pali aku nei o Koolau a hui aku kakou ma kahi e hui aku ai.

            Ma keia mau olelo a Kaana i kona mau kaikuahine, ua pane mai la laua me na huaolelo moakaka, aole pela, oiai, ua lohe no oe i na olelo mua i hai iaʻe nei i waena o kakou, o oukou mauka nei o ka aina, a o makou hoi makai aku nei o ka moana.

            Nolaila, aole i hiki ia kakou ke hana pela, oiai, aole o kakou na me mana ma keia huakai, o ka mea wale a kakou i aloha ai-a hilinai ai kakou a pau maluna on a oia wale no ka mea kuleana ma na ano apau.

            I ka pau ana o keia mau olelo, ua liuliu koke ae la na mea apau no ka hele ana, ua hoike mai la na @ malei laelae o ka la, aohe he mau uhiwai nana e uhi iho i ka ko o na kuahiwi ame na puu a me na awawa  kuhoho o ka Mokupuni o Molokai.

            A o na hoailona mau no o ka mea nona keia nanea, oia no ka mea mau iaia mai kinohi mai a hiki wale ia wa.

            A mamua ae e ko lakou hele ana aia he mau kino ano e loa ke ku mai ana imua o lakou iloko o ia wa koke no.

            Oia hoi, he mau ululaau like ole ke iho lalani ana i kai o Haleolono mai luna aku o Mauna Loa, aia hoi maluna o kekahi lau nui i hele ma luna o kekahi laau nui i hele kona mau lala a luluu i na mea kino o na malihini e noho ana a no ka manawa pokole loa, ua h@ pau ia aku la a noho ana i kai o na lae kahakai.

            Aia ma keia wahi haawi iho ai na kukai aloha ana, a mahae ae la ka hele ana o ka huakai a oiai hoi, na popo a me na auwaa lalua e hoolana malie mai ana i ka ilikai a me na elele o ke alii o ka moku o Kahoolawe.

            I ke kaawale ana aku o ka mea nona keia nane, a o kana alii kane Kawelonaakalailehua, ua koele wawae like mai oia mauka me kona mau hoa, a ia lakou i hele mai ai ahiki ma ka aina i kaulana o na kamalii i ka lehelehe nui, he mea e ka uhai hele mai o na kane ame na wahine me na kamalii, i ka ike maka mai i keia poe kanaka ui nui wale, a he malihini loa ko lakou ike ana ia lakou nei.

            Aia ko Kalaiakamanu mau ui  nohea ke kai malule wale la no i ka lau akolea, a ke niniau la i ka pua o Koaie, a he nui wale hoi o na leo e heahea mai ana i na malihini e komo maloko, e hanai ai hewo ae ka waha, hookahi no uku la o ke aloha.

            Aia nae, ua haawi aku no na malihini i ko lakou aloha me na lulu lima pua ana. me ka hai aku, ua lawa makou iaia nei (Kaana) ko makou kamaaina, aohe hoi he wahi e hookomo aku ai i ko oukou lokomaikai e na kamaaina, nolaila o ke aloha no ko oukou.

            Ia lakou nei no e nanea ana, ua hao aku la ka mana o ke keiki kaulana oia mau la i kona poe a pau loam a me ke kamaaina oia wahi a noho ana iuka o kahi ponoi o ua kamaaina nei, oia hoi o Moaula, a ma kona inoa poni @ i kapaia iho ai ka inoa o ka wai kaulana ma Hilawa. "O Kawaiomoaula."

            Ua makaikai hele aku na malihini ma na wahi apau o keia kahawai, aia hoi ke lalama hele i ala na kiewai a me ua kuono o Moaula e Makanikeoe, a he nui no na mea kupanaha ma keia wailele o Moaula, a oia ka Laukaieie i hoomanao ae ai i kona kio wai i lilo mai ai i mea kino maoli me kona nai nui maluna o na poe ui e ae i kaulana ma na moolelo kaao kahiko o Hawaii nei.

            A e like hoi me ka mea nona keia moolelo e kaahele nei i keia mau paemokua, aia ma keia wahi o Laukaieie a me na ohana e wale nei, oia no ka palena nui ma Halawa, o ke alanui i kapaia o ke lakahi mai ke kaha Lai mai a ka maau ma @ a hiki i Halawa.

            He alanui keia e hele pololei @me na wahi ala a me na wahi u@ liilii; a ma o keia alanui i loaa ai keia mau wahi lalani mele hooheno a ke alii Kapuaiwa.

            Aia i Molokai o ke alakahi

            Hookahi hoi oe e Kalani

            Ka maka o Iouli he inoa ia

            Aia ma keia huakai hele o Kaana ka mea nana i kuhikuhi a hai aku i na wahi inoa o kona aina i kona mau hoahele a o kona mau kaikuahine hoi na mea nana i hahai ae i ka mea nona keia moolelo a me kona mau hoa.

            Mahope iho o na hoikeike ana a  ke kamaaina i kona wahi, ua kaua mai la ke kamaaina i ke ʻlii wahine nana ka huakai hele kaapuni, a no keia olelo a Moaula, ua ui ae e Laukaieie i kona mau hoa apau no keia mea, a ua olelo aku kona mau hoa iaia. "O oe wale no ka mea mana a kuleana ma na mea a pau maluna o makou."

            Ma keia mau hoakaaka a kona ohana, ua ae aku o Laukaieie i keia manao kaohi a ke kamaaina o Halawa.

            Nolaila, ua moe lakou malaila ia no me ka hoike ana aku o kekahi o Puukani i mau mea lealea hula ia po, a na ia mea i hoonanea i kekahi manawa o ia po, a hiki i ko lakou hooluolu ana me ka ohohia nui ia e na kamaaina, a he po hoi ia i ike mua ole ia e ko laila poe kamaina.

            I ke ao ana ae, ua makaukau ae la na malihini no ke kaahele ana ma na pali Koolau mahope iho o ko lakou hoopiha ana i ka lokomaikai o na kamaaina, me na haawi ana aku i na aloha hope loa, a e like me ka maopopo ole i ko Halawa poe kahi i hele mai ai o keia poe.

            Pela no i ike ole ai lakou i kahi i hele aku ai o keia poe @, aka, o ka lakou mea wle no i ike aku, aia he Panohu uahi e hlii ana iluna o ka ilikai me ka nee malie aia hoi ka huakai aukai ke luu ae la e nana i ka pali o Hahaka no, a o Makanikeoe hoi, ia oia me kona mau hoa ke nana ala i ke ku o na pali o Papalana i aneane e hookui kona mau welelau pali ma na aoaao o keia awawa haiki i noho ia e na kanaka, i ke au kahiko, a na ia poe i hookaulana i ka inoa o ko lakou aina ma keia olelo. Pupuhi kuiku o Palapala ua ino."

            A oia ka mea e malama mau ai ko laila poe kahiko i na hua kuikui Hawaii, a i keia manawa, ua nalohia aku na kanaka ma kela awawa a o ka lakou mau @ i hana ai, aia no ia ke wai ala a me na kauhale, a o kekahi pe mai Halawa aku ka poe nana e mahi nei na lei malaila.

            Ma keia wahi, aole paha oe e ka mea heluhelu i piouna i ko Makanikeoe hiki mua ana ma Halawa mai luna mai o Mauna Loa mahope iho o kona haalele ana aku i kona kaikuahine me Kaana e hele pu nei me ia.

            I ka hala ana ae o keia wahi mahope, ua nee malie aku ka mea nona keia moolelo ma ka ilikai ma lalo o na pali keikei e ku mai ana mauka o ka aina, me ko lakou mau kulana kilakila ke nana aku, a oia lakou e nana ana, ua ike aku la lakou i ke kuku mai o ka lakou mau aloha iluna o ka welelau o na pali ma kahi i kahi kapaia o Kikiopua.

            A me he holo ana la a ke ao i ke puhi ia e ka makani, ua hiki pono ae la lakou iluna o Malelewaa kahi o kela ui kaulana i lawe ia ae ai e kona kupunawahine (Waka) oia hoi o Laieikawai i kona mau la opio, e like me ka hike o kona Buke Moolelo.

            I ka hiki pono ana ae o Laukaieie me ka ohana mawaho pono o ka ilikai o Wailau me ka nana pono ana ae i ae hiona nani o na pali o keia awawa kaulana a me ke ku kilakile o ka puu o Haupu, kahi i nono o kela koa kaulana nona hoi ua puu la, oia o Kapupeekauila @ o kelo Honu Kupua ka mea nana i hapai kela puu o Haupu a kiekie iluna.

            A o ua puu @u ka ke kahuna o ana Moi @ike aku ai @ ka @-a paha aku ai oia me kona leo ponoi maloko o ka moehane penei: "Aia la o ka luna o Olokui, o na keiki manu a Keolewa ua hulihia." O keia ka hoike a ke Akua ia Moi ma ka Moeuhane.

            Oi no hoi ka mea nana i hoike mai e hiki mai ana ka iki ulu o ke one o Kahualoa Niheu iki ka lohe ka mea nana e pulumi a lilo ke kea kaulana o na pali Koolau o Molokai i mea ole, a ma ia ano i puka lae loa ai kela olelo kaulana e pili ana i ua Kahuna nei, a e puka loa nei i keia au hou, oia hoi keia: ʻHe moe na Moi ke kahuna mana,ʻ

            Aia no hoi malalo o keia puu ka malina a Moi, a me kela koali loihi ma luna mai i aneane e pili i ka ili ko ke kai, a ola ka mea i olelo ia ai ke kaula o Kana.

            Aia no ia kowali ke lewa ala i ke alo pali o ka puu o Haupu a hiki i keia wa, aia no hoi na huna wai o Waipuhia ke lawe ia la e ka makani a me na ana e hamama mai ana maluna ae o ka ilikai ma ke kumu o ka puu o Haupu a me ka hui o ka Honu nana i hapai i ua puu la.

            O keia mau hoakaka a ka mea kakau moolelo, he mea oiaio keia mau hoike, nolaila, e kamailio hou kakou i ka mea nona keia moolelo e puka nei.

            Oiai oia a me kona mau hoa, eia ma na kapakai o Waiiau a ua ike ia ihola no hoi ke keiki alii o kahi mokupuni uuku, mawaena o ke kowa o Kauai a me Niihau, oia hoi o Kawelonaakalailehua a me kona mau hoa e ku mai ana mauka o Kapaliokahiwa, me ko lakou alakai eleu nui wale o ia mau ia.

            A oia no ka manawa i nee malie aku ai ka punohu pakoko a pae iuka o ka aina me ka nani nui ulumahiehie.

            A ma ia wa no hoi i hele like aku ai na mea a p u e makaikai i na wahi pana kaulana o kela awawa o wailau ahiki i kona kuono e kau ia ana e ka ohu ame kahi i olelo ia ʻO Koki o Wailau-ke alapii a ka Opoe

 

HE LUAWAI HOU

 

            O ka luawai hou e eli ia nei ma ke kihi o ke lanui Beritania a me Alapai, o kona hohonu ui keia wa he 550, haneri kaai, aka, ke hoomau ia nei no kona eli ia ana , oi a ua makemake ia i 60 kapuai hou aku i koe, a laila e loaa ana he 610 kapuai, kona hohonu, alaila e loaa ana he 3,000,000, galani wai iloko o 24 hora a ua like me 125000 galani o kela a me keia hora.

            A o ka lua he 6,000,000 galani wai o 24 hora, a ua hiki ke hoolawa o 24 hora, a ua hiki ke hoolawa i ko ke kulanakauhale holookoʻa i ka wai aniani.

            A e kukulu ia ana nae he punawai i hiki aku i ka 5,000,000 galani wai o 24, a oia ke kau like manao ia ai.

 

KA PAPA KILOKIKO O HAWAII NEI, A ME KA NUI O NA AO KILOKILO

Kakau ia e D. M. Punini Jr.

 

            No ka pomaikai o na tausani e heluhelu ana i Ka Leo a me KA OIAIO, o ka ka mea kakau e panee aku nei imua o oukou.

            I ko makou mau makamaka a me na hoa ʻaloha, a me na hoa makaainana no a pau. "Weliua" oukou a nui loa.

            O ka huina nui o na ao kilokilo o Hawaii nei iike ia iloko o na papa like ole, a e hoike pu ia aku ana ka inoa pakahi o kela ao a me keia ao. A ma keia ano iike mua ai o Keopulupulu i kona make, ka mea nana ka olelo kaulana i kahea aku ai i kana keiki ia Kahulupue, e emama e kuu keiki a pa na wawae i ke kai, no ke kai ka hoi ua aina i ke au o @ alii Kahahana o Oahu nei. A he mau ike keia o ka poe kahiko i oi aku i ko keia au a no lakou na mahele ano nui elua, Kapalani, a me Kalewanuu, a ua mahele ia ua mau ao ala ma ke ano o ke kane ame ka wahine. A eia iho na inoa o ua mau ao kilo ala.

1.   Ke ao  Aku             [K]      

2.   ""     Alaneo             "

3.   ""     Ilio                   "

4.   ""     Opulani           "

5.   ""     Halo                ʻ

6.   ""     Hoolono          "

7.   ""     Hee                  "

8.   ""            Huliamahi "

9.   ""            Keaohiau  "

10.               ""         Keaokiei          "

11.               ""         Kuhi                "

12.               ""         Kakaula           "

13.               ""         Kawakalii        "

14.               ""         Kamakaena     "

15.               ""         Kamalii            "

16.               ""         Loa                  "

17.               ""         Lono                "

18.               ""         Niolu               "

19.               ""         Naulamahea    "

20.               ""         Poloula            "

21.               ""         Puaa                ʻ

         O kela ae la ka papa o na ao kane a pau, a ua kapaia lakou na ao o Kapapalani a eia iho hoi ko na wahine, ai kapaia eia poe o Kalewanui

Keao Apu        (W)

1.   ""            Ohumu     "

2.   ""            Uli                        "

3.   ""            Ulu                       "

4.   ""            Huakai                  "

5.   ""            Hikikii                  "

6.   ""            Kalawa     "

7.   ""            Kanionioe "

8.   ""            Kahului     "

9.   ""            Mele                     "

10.               ""         Manu               "

11.               ""         Mauna             "

12.               ""         Polakea            "

13.               ""         Poko                "

14.               ""         Paemahu          "

15.               ""         Polohiwa         "

 

         A o ka huina nui he 37 ao ia, a ma o keia mau ao ala e ike mua ai na kilokilo o ke au kahiko, i na mea e hiki mai ana, ka waiwai a me ka poina, ke kaua ia mai, ka lanakila, a pela aku, a he pomaikai nui keia no ka poe o keia au ke malama pono ia na loina.

         Na hoakaka ana i ke ano o ke ao Akua, oia hoi ka onohi iloko o ka La, a me ka Mahina a iloko o na ao Polohiwa, e- pua mai ana iloko o ka lewa, me he onohi ala no ka maka o ka manu Mohoe-a, i hoopuni ia e ke aweawe like ole o na wai ehiku, he kakaikahi loa kona wa e ike ia ai ma ka lwea a ma ka aina. Ka Lua, Kaluakalai e hoopuni ana i ka La, a me ka Mahina, ua ike ia ke ano o Kaluakalai, a me ka po. Ke kolu, oia ka Punohu-uakoko i ike ia ma ka moana, a ma ka auna, ua pili wale no ia i na lii nui, mai ka po mai, e like me ka mahele ana o Kane me Hanaloa, a no laua hoi ke kanawai he Alanuuku, oia hoi ke Anuenue, ka mea hoi a Kauakahiapaoa, i hoolo ai iloko o ka hulihia ana i hana ai imua o Pele, ka wahine ai humuhumu o Kilauewa i Hawaii a oia ka mea i kapaia ai, he Alamuku ko Kane me Kanaloa, a ua hoomaka hoi ka oihana Kilokilo mai a Mauweleka, ke kane a Kapeopua, wahine ke kahuna o Wakea, ka mea nana i laumaki ia Wakea i ka noho ana aku me ka laua hapuu mua loa me Papa, oia hoi o Hoohokukalani, mahope mai o Welaahinuilani, ka mea nana i mahele pono i ka oihana kahuna mua loa nana i mahele i na ʻlii mai ka po mai, a me ka oihana o ka papa kahuna e pili ana i na kanaka, a ua ike ia ka ike, a me ka mana mai ke Akua mai, ma ka wanana ana i ka pono, a me kahewa, a me na mea e hiki mai ana, a me na mea e hana ia ana.

         Ua hooko ia na wanana mai kahiko mai, a hiki ke au o ka ino, Kaukeouli, Kunuiakea, Kukailimoku, Kaleiapapa, Kamehameha III, a hiki i ke au o ka moi C. W. Lunalilo I, oia ka panina. A oia ike oia poe, ua @ ia mai keia lahui aku, oiai, ua kape ae keia lahui i na ike oia au, a noonoo aku nei no ke au hou, a pela kakou i nele ai ia ike, a ehia la poe i koe, i loaa na ka welewele o ka ike o keia ano, aka, me he mea la pomaikai ke loaa i hookahi iwaena o ka Lahui Hawaii piha i keia wa e nee nei.

         A eia na loina e pili ana i ke ano o keia mau ao kilokilo a pau, a he mea pono ke hoomaopopo ia na ano a pau. Ina e paa mai ka ua me ke ao makole e hi kikii mai ana me ke kuleana ole o kona ku ana mai, alaila oia ke ao Akua. Ina e ku ke ao Akua ka mauaai @ Lehopuluia, he malie a pela aku.

 

He Ouli Pahaohao

 

Hoike a kema huli pohihi

 

Ka Levi iloko o ka ulumahiehie

 

HE ULAULA AME KEOEKO KONA KAHIKO IA

 

Ua hele a ohuohu ua Levi ala i Levi ia na ohu o Kawao. Palapalai a me Kaunaoa

 

Kana Haiolelo imua o ke anaina

 

Isaia 62:4

 

         Malaki 10, ua wehe mai la ka Levi i Lei ia i kana haiolelo ma Isaia 62:4 lalani hope a e heluhelu ia penei.

         A e mare ia hoi kou aina. A eia iho la kana wehewehe ana i ka ke Akua olelo, a e hoopilipili ana hoi i ko keia ao, a hiki i Hawaii nei mai a Wakea mai a hiki i keia la,

         O keia ka oihana hanohano loa a ke Akua i hookumu ai ma o Adamu ala a me Ewa, na kanaka mua loa a ke akua i hana i kinohi, i kane, a i wahine. A ua olelo hoi ke Akua ia laua, aole laua e kapa ia elua, aka e kapa ia aku laua hookahi o laua iʻo. A ua hana no hoi ke Akua i na holoholona he kane, a he wahine na mea nui a me na mea liilii, na Manu o ka Lewa, a me na Ia o ke Kai, aka, aole nae ke Akua i ka mare ia lakou.

         I kela, wa aia ke kiu imi pohihihi ke haka pono ala maluna oua Levi ala, oiai kona nanama ua hele a ulumahiehie, a lohe aku la au i ka leo i ka poha ana mai. E na hoa hanau, a me na makamaka, a me na mea no apau, e lawe i ke kea o Karisto, no ka lanakila mau ou e Hawaii, a e hoi pono ae hoi kakou luna o ko kakou kumuiwi-hai a o, oia hoi. A e mare ia hoi kou aina. A eia na hoakaka ana e pili ana i ko kakou kumumanao, a ko kakou aina aloha.

         O Wakea (k) noho me Papa w, hanau ka lau keiki mua loa o Hawaii, oia ka moolelo o keia lahui i ka nui ana o Hawaii, hoomare ia me Waawaaikinaaupo I, a nana i kaua aku i na kane e ae i makaleha i ka ui o Hawaii, aka, ua lanakila nae o Waawaaikinaaupo, maluna o ua poe kane lima nui loa no kona lanakila ana, lilo mai la o Maui, Molokai, Lanai, Kahoolawe, Oahu, Kauai, Niihau a pela aku.

         Make keia kane, mare hou ia o Hawaii nei, me Waawaaikinaaupo II he kane naauao keia. Iaia nei, ike ia he Akua aia i ka Lani, na keia Akua i luku i na Akua o ke kane mua, i keia kane elua, nui ka waiwai, ka naauao, no ka ili a peluku. Ma keia kane mare hou a Hawaii he kane hou, he kane huhu, puni lealea a pela aku. Make keia kane hou a Hawaii he kane puhi Opiuma, on a rama a pela aku, Mare keia kane, mare hou ke (k) piliwaiwai, a me kona  mau lealea he nui a hiki i kona make ana. I ka make ana o keia kane hope, ua noho aikane o Hawaii wahine, me kona hoa wahine, a ua pilipaa ke aloha i loko o laua ma ia noho ana. I keia noho ana, ike mai nei o America ia Hawaii aole ana kane, no ia kumu, ua lalau mai la o America ia Hawaii wahine me ka mano e mare ia laua, aka ua hoole aku nei o Hawaii wahine, aole e ae e mare a ua nui ko laua aumeumu ana no ka nui ikaikai o keia kane, nolaila, ua paa o Hawaii i ka hale paahao a he aha la ka hopena, aka o Iehova ka mea ike a nana no e apono ko laua mare ia a me ka ole, hoonani ia ke Akua ma na Lani Kiekie Loa, he malu ma ka Honua he aloha oia i kanaka.

         A e na hoahanau aloha iloko o Karisto Iesu e hoomanao oukou ua loli ae la koʻu aahu mai ka mea maa ia oukou, a i mea hou, oia hoi. a ulaula a keokeo, he mea huna na ke Akua aia iloko o laila.

         O ka lei Kaunaoa i kuu ai, a me ka lei palapalai i kuu poo, he mau mea huna keia na ke Akua, a ua kauoha iaʻu e hele i ike mai ai na Kaula, na Kahuna, na Kilokilo, aole nae he mea i ike i ka ke Akua mea huna i kau ai maluna oʻu.

         Eia ke ano, o ka aahu ulaula, he hoailona ia o ka hookahi koko, o ka aahu keokeo, he hoailona ia o ka pono e hiki mai ana, a e ike aku ana kakou ma keia hope aku aole liuliu loa. O ka lei Kaunaoa, he hoilona ia e hihi ana i oa  i anei, a aloha ia laau kumu ole, e ike nei kakou ia hoailona, hihi i ka MOI i ua poe waiwai a me ka poe haahaa.

         Ke kai aku nei au ia oukou, aole i pau ka hihi ana, aia a hihi iluna o ke Paina, alaila pau ke ano oia hoailona a ke Akua. O ka lei Palapalai, oia ka hoopalimaka o ka poe aloha aina i ka poe aloha aina ole; eia ka mea i koe; o ka papahi ou e Hawaii i ka Leo o ka Lanakila oia ke ano o keia mau lei; alaila ike no kakou e keokeo ana o Hawaii nei e like me keokeo o kela lole.

         Ma na ale o ka moana e holo haaheo ae ai o Iehova; e loa iʻo auanei ia oe Hawaii ka papahi ana i ka lei o ka Lanakila.

         Ma keia haiolelo a ka Levi i Levi ia , ua ike ia ua piha oia i ka uhane o ke Akua; aole hoi he waimaka paa i ka nui o ke aloha no kona aina a o keia ka panina o ka hoike a ke kiu Wailehua.

 

KA ILAMUKU HOU AKU

         He nui ka poe e manao ana no keia oihana, in a io e hakaka ana e like me ka lomo, aka, he hookahi wale no mea e hiki ana ma ia wahi. O ka rula mau, a o ka mea kupono maoli no ia, oia hoi in a ua makaukau a ua lawa kona hope ma na ano a pau e hoopiha aku i kahi o kona mua, alaila, e hoonohoia o a ma ia wahi. I ko makou hoomaopopo ana, ua kohu no ka hope Ilamuku Brown ma ia kulana. Nui ko na mahalo ia e na mea apau ma loko a ma waho o ka oihana.

 

William C. Achi

 

Loio a Notari no ka Lehulehu

 

BOROKA O NA WAIWAI PAPA

A he Boroka o na Waiwai Lewa

 

E kuai mai a kuai aku no hoi i na aina a me na waiwai o na ano a pau o ka pae  Aina.

         mar 14d mar15w

 

UA LOAA KA POMAIKAI

 

         Mamuli o ka nui o ka poe nana i hoolaha o Kauka Akiua, no kona akamai loa ma ka Lapaau ana i na Wauine i loaa i na ano mai like ole a ua loaa ia lakou ke ola kino maikai, a i oi loa aku hoi i ko lakou hanai ana a hanau, a eia na keiki ke ola nei me ka maikai. Ua komo ia e keia mau hoolaha e hele aku i mua o keia loea no ka imi ana i ke ola, oiai he nui no ka huli ana i ke ola i waena o na kauka haole ame kekahi poe eae i ike ia he akamai aka, aole nae i loaa mai ke ola a ua pau ka manaolana a noho iho la he luahi na ka mai no elima makahiki a ua mailo ke kino me ka emi pu ana o ka ikaika o ke kino.

         Ua hele aku imua o kauka Akina a ua naua mai la oia a hoike mai ia i ke kumu nui o ka pilikia oin no ka maikai ole o ke koko a ua loa mai keia mamuli o ka hanau ana i kekahi mau keiki ua haawi mai la o ia i ka laau a ua hoomaka ka inu ana a ua pii koke mai la ka maikai o kou ola kino a ua hapai pu hoi ia manawa hookahi ua mau ka pii ana o kou ola kino a hiki i ka manwa au i ike ai ua like ia me kou mau la e noho mai ole ana mamua. Ua hapai au a ua @ mai me ka maiai a eia ke ola nei ka maua keiki me kamaikai aole hoi elike me na keiki i hanau mua ai ka make wale.

         No keia loaa ana iau o ke ola kino maikai a me ka loa ana ia maua ke keiki ka waiwai makame loa o keia ola ana, ua manao mau he haka kupono ka oike ana kau imua o ke akuea ma ke kono ana kau i ka poe i loaa i ua haawina ehaeha a ka mai e hele koke ae imua o KAUKA AKINA, ma kona Keena Kauka ma ke Alanui Hotele 317, e kokoke ala ma ke kihi o ke Alanui Kamika no ka hoike ana aku i kau mau pilikia a nana no e haawi mai i na laau e hoopau ia ai ia mau kaumaha.

         Elena Kamala Hiona

         Honolulu Nov 1, 1894 3 mdl