Ka Oiaio, Volume VII, Number 50, 7 February 1896 Edition 03 — "Mamalahoe Kanawai." KA HUIKALA PUUWAI ALII NO KA PEPEHIKANAKA KIEKIE. KONA KAHUA I KUKALA MUA IA AI E KAMEHAMEHA. [ARTICLE]

"Mamalahoe Kanawai."

KA HUIKALA PUUWAI ALII NO KA PEPEHIKANAKA KIEKIE.

KONA KAHUA I KUKALA MUA IA AI E KAMEHAMEHA.

Ka Hakaka Ulia-Koko ma na Kapakai o Puna.

He mau minate keia nou hoomaha ole aua a'na wahi k&naka, me ka hoomanao ole ae hoi e, o ke alii iani-kapa eehia o ka Uouua iloko o ka ehaeha, aia i kela mau sekona pokoie o ke kapilikii, na heea hon mai la kekahi kanaka kiuo raāpui lauoho-ehn miilalo o ka hoßnai me ka mama, a he hoe waa oum e amo ana m&luua o kona a-i. Ua ike mai la kela man kanaka elua, o ka ekolu keia o ko laua mau hoa lawaia i haalele akn uei oia ko laoa wa i knhea mai ai iaia me ka leo nni: " F,ia mai o Paiea! Eia mai o Paiea! E hahau iho oe i ka hoel E wiki!" Ua kaaio ae nei na kauaka ki no puipni ia mahope mai o Kamehaineha ma kona aoao eha e paa nei ka wawae iloko o ka wjM> j>ohaka, a malalo o ia kumu i ole ai i ke alii ke huli pono ae- kona nmanma imaa o ka enemi, koe wala no koaa poo i ka huli auiae ma kona aoaoeha, oia no ka maaawa a na* kaaaka ia i hapai ae ai i kaaa hoe il«ai a hnomoe oaai U sm koaa ikaika a «a hiki Wumh*** %

m> • par-=nag-.-ke k«bwwtpiHkiā ka maeelo nui t l?oi» wnwae e pa» nei , iloko o ka mawae pAhpeMie. ; Ha poha aba « l£kvroe k& uina i o iaU iaau i ka makani ikaika, pela ka le<> poha o keW | hoe kaamaha ipa laku malniia o !ke poo o. K*«ieham«h&. Ua uhole pu iaiho la ka Alualu poo a hiki i kon* lae ku3epepu iaalewalewa mamua o maka o be alii, a kaheawai mai la k« kiAo a»e he in'au omaka wai-li<>«i la ka hiolo kiheiUiea mā ua ioak a o ke alii a me kona mau naj>alina, me ka paumaele pu i ke kokp o kela Lokeke Ahuala Al|i am» e komo aa•'■■'. i No keia holo ana o ka waa ka-i maaina, me ka iakou mau k^pekn 1 e pohapoha nei iluna o ka ilikai, | ua haawi koke ae la ke Alii i ka-! na kauoha hope loa i na hoawaa | me keia mau huaololo: "E moe! imua—e iho na mapuna hoe i ka! hohonu—a e aluaiu aku i ka waa! kamaaina a hopu p|o." Ua hoeko ia keia mau huaole- ] lo ke-na a ke Alii e na hoewaa, a iloko o na minute pokole wale no! a na kaulna i kapeku mai la, ua pae ka wa» Alii iuka o kapakai o i Papai, a leie koke aku la o Ka- j mehameha e hahai i na kajpaka| elua e holo ana mamua ona, a oia ka helu manawa o na aekona e hoike mai nei—owai la o na aoao elua ke loaa ka lei hanohano o ka lanakila raa ke kukūū w«wae, o Kainehameha paha, a i ole, o kela! mau kanaka hohewale paha.

kaoaka ikaika o KamelianMha ma kona man lala, a he aho loa hoi m« ka mama i ka liolo m&lana aHa kahua kaua ia mau la opin. O ke kulaaa mama o kela maa kaaaka eiw i ke kakioi malalo o ka makau wale, aole loa lana i hela ia mai aa kapuai wa. wae aku o Kamehaoieha, iua i k a malamalaina o ke ao lakou e heihei like ai malana o kekahi kahoa, aka, i keU manawa nae a ke Alii e uhai nei i na kanaka elua mamna ona, e kikoo ana ma i a oawa me ka lele ana malnna o i a ahna pohakn, na pili kokoke loa akn la ke Alii mahope o na man kanaka eloa nei ma kahi o na anana malalo mai o ka nmi, aia nae i kela wa pihoihoi, na loaa iho la he nlia o ka pilikia nui ia Kamehameha, ma ke kapeke ana okonawawae ma kekahi kikoo akea, poholo iloko o ka mawae pahoehoe poopoo a paa loa. He"a"anana ke Alii me ka welenia o ka. <|haeha, na lohe mai la na kanaka eloa e holo nei mamna a huli koke mai la ihope, aia hoi, na ike pono mai la laua I ku paa o kekahi wawae u Eamehameha iloko o ka mawae pahoehoe, a e hoao ana ke Alii me ka n-e ana io a ia nei, me ka hnki ana ilnna, aole nae he hemo iki o kona wawae, na paa loa. Ua kn koke iho la na kauaka elaa ma ia wahi a nana pono mai ihope, āohe poe koa ukali aku m&hope mai o •Kamehameha, nolaila, oa lalau iho la na Hma o na maa kanaka nei i ka pohakn o ka akau*mS ka "hema, a nou mai )a i ke Alii me ka iho nmkawaln ma kona maa aoao elna iloko oia kowa koKoke loa. Aole i pa o Eamehameha ia mau minaie a na kanaka elna e nou alapine nei i ka pohaku, no ka mea, he kaaa ia nana i ao a ai- j 1010 o ke kaaa pohaku, a malalo oia kama, aa alo oia i na pohaku a pau e lele aka anā ma konmaan j aoao, a pela hoi me kona man lima hao i na pohaku e lele polo.'ei akn ana mamua o konu umaamik. v Ua ike pono mai la na wahi kanaka eloa e kn nei iluna o ke ahaa i keia pa ana o ke poooKamohame&ha me kona hina oie iialo, noiaila, ua ke-na Wo« mai la I»m iaie • hiti iho i ke poo 0 ke alii a make, oia k&uakauaka paipui la i hoopaka ae ai 1 ka | hnaolelo kaena ma ka aoao o Ka- | aehomeha, oiai oia i hapai ae ai 1 kana hoe e kaa maluna o ka a-i me keia mau huaoleio: "Ua make; Aole ia e 6lal He laaa nakaUi! I-«akakoar Ibklnai »fwibnfci>

o kooa ha punia la konar kin'» i' k» h hu ■n*ii.eli*em« kekahi w.ilwelo enaena <v ana ifuna c> k<» kagnaliibao, noUilii, ua ka-hi fte la ( konn iriitu liiuu i> na kih«rthftft kokrt iiiomakilwa- j lu nei mamna «> i.onā makii melea haka pono akn imna o ua kanaka ila, ina oi« e hili h<m mai ana i kaea hoe maloha ōna, Dte h<>ok:ihi umul &na i kooa liann me--i£g na n«f-hu pn op la ! mawite {whoelioe n iiama ka]mai wa\v*e me l;.t »j ka i%> e piii aua i k;i iwi opniipuii, I ua lele aku U oia imua a h>n»u i j a iua lloaaponoakU na kauaka olelo ka?n t la i tti lima e Kamehnmeha, ina ua "palahe ta paln—aolie nao ai i ka papaa." I ka manawa o ua poe la i ike mai ai na hemo ka wawae 0 kealii, ua nu koke akn lalakou 1 ka holo me ka mama uni a pea iloko oka n:iheldb£le, a iloko no oia mau sekona pokole 1 hiki nuti ai na koa nkali pilikino o kf alii i haha mai mahope ona, mai ko! lakou wahi mai o ke alualu lalau hele ana i kela poe Imnaka ma kapakai, a ina hoi paha o lakou kelalii i ka puu make o kii Haku o belSSa wiltthte pokole i Hala ae nei, ina la na hauhoa ia kela poe kanaka lokoiuo a ekoln a kaulai maloo ia ko lakou ranti iwi 1 ka inalamalama okeawakea.

Ua hoopnni ae ht lakou ma kahi a ke alii e hoomalia uoi me ka ! ehaeha nei maluna o ka * pahoei hoe, a i ko lakou ike pono «aa, mai ua eha oia,^—Anwe! K?i maieele! £a īueiieme&e t me ka mai naonao! Aia ke koko ke kalieawai nei me ka hiiihili ma na jnak&-o ka Haku alii, a ua paumaele kona Aaliu Ahuula Alii i ka iho mākawalu mai ana omaka wai koko; aia iloko o kela mau aekoaa pokole i pa-umi tausaai īa ai ka makee alii iioko o ko lakoii mau puuwai, an» like lakoa me ua ale ahiu o ka moana kai hooou e holapu ia ana e kekahi makani puahiohio ikaika, a poha aela na leo liaalulu o ka uwe e koi aua i ke alii me keia mau olelo; "Owai na poe uhaue o)e naua i aa e haua ioo ia oe e Kalani'? Auhea la V A mahea ko lakou wahi i holo aku nei?" Uapali i pakolu keia man leo uwe a kona mau ukali e nouoi nei ike alii, ano kona puai leo ole mai, ua pane hou akn la kona mau alii koa ukali iaia penei: "E ae mai ia makou e kau leo alii e Kalani, e lnku-a-puaa ia na kanaka o na mahele aina o Pnpai nei a me Paukuopahu; māi ua kane. na wahiue, atue na kamalii; i keia nmnawa—ano." 0 keia mau leo nyi «ma hoa e 010 nei ka pihe makeaa uwe, aole o i pane iki ae liookahi lmaole-lo no ka hoomaalili i ko lukou inaiua, aka, ua hamau keia leo alii, a kali me kanoonoo nui no ka hopena ana e pane aku ai i ke noi kumakeua nwe a koua mau koa a 010 uei ka pihe.