Ka Loea Kalaiaina, Volume III, Number 27, 15 July 1899 — Ua Ola Hawaii UA PARA I RE AO MALAMALAMA [ARTICLE]

Ua Ola Hawaii UA PUKA I KE AO MALAMALAMA

NA WAHI PANA O EWA I HOONALOWALEIA I KEIA WA A HIKI OLE O KEIA

Eia na kuhikuhi e hoomaopopo ai oe ka malihini kaahele makaikai ia Ewa nei. Ina oe ma ke kaaahi e holo ai no Ewa e haliu aku oe a nana'ku ia Ewa Mill. Ina aia oe iluna mai o Puuloa, e ike aku no oe ia Puuokapolei, a he wahi puu e ku ana i lalo loa ae, aia mauka ae o ia ppuu ke alanui aupuni no Waianae; a maluna ae olaila, he wahi puu no; a maluna'e o laila he puu nui, a maluna ae olaila e ike ana no oe he kalua nui, oia o Puukuua ka aina a ka lepo ino i noho ai. 8—O ke kula o Kalipahee, he kula keia i lu nuiia o ke dala a ko Ewa nei a me na wahi e ae o keia mokupuni. He Kahua Heihei Lio keia na ko Ewa nei mau keiki hokelakela. O J. W. Kaikainanahaole a me J. Keonekapu ka mea nana ka "Hulali ka Hao." He mau lio holo ko laua nei. Ua maa na mea a pau i ka inoa o ko laua nei mau lio, ua kaulana ma na wahi a pau. O ka lio hope loa nana i kiloi pau loa i na dala a ko Ewa nei, oia no o Ku'ikahekili i noho hookeleia e C. B. Maile. No keia lio ka lu hope ana a ko Ewa poe me ko Waianae, Waialua, Kahuku a me na Koolau. Mai ka pau ana o ka heihei lio a hiki iho nei i ka mak. 1898 ua hunaia ia kula a nalowale e ke ko. O ke kamaaina a me ka malihini e hele pu ana ma Ewa nei, e ike ana lakou ua ano e ka nanaina o ka aina, oiai ke ko ke ulu nei i keia manawa. Mamua aku nei, ua lohe ia e uhi ana kapa eleele, a kau ka puaa i ka nuku, a nalowale loa ke kula o Kalipahee, a penei: Ua manao ka hui mahiko he mea waiwai ole ka moe ana o ke alanui aupuni ma kahi maikai o ka aina, e hoololi ae i ke alanui ma kahi e ae, alaila hoopiha iho kela wahi i ke ko. A penei na ho ololi i manaoia: E hoomamao ae ka mea kaahele a me na kamaaina mai keia wahi ae. O kukaeki ka uapo e paa nei i keia wa, ua manaoia e hele ana ke alanui aupuni makai ae olaila, a i ole, mauka ae paha o ka luakini Kahikuonalani, a i ole, makai no o ka luakini, malaila e hele ai ma moumouloa, a hiki Kawei laila aV akn, a htl!i ma kelii noao o Waipio, iilaila, hoh» i Lk» a Imi me k‘> «a{ ,< - o o ia ke i alā/iMi o W.iiauae ma keiahopoi akil/ Aoh? uh e k 1 L«im Mahiko o &uUu K iii, o k» ho/ikaai-Mi uui Vhi\a i hofinrOHf» ho< o kii Mapo o \ Kukaeki im keia a.o«;», n o ka, o Moho i Mia koia aoao, o ko .. knla uo i« o Kalipahee; aia no;

ftt«' < e wulilUu p ku Uu a ko ko o waimukuni, AoU» u kolu kula walo u« kn i huimin w aulownlo 5on. O k« kwlu kuknhi ,* PuihIwwuIui Ue pauoa kein kul i miimmu a i kek wa, k© Uono uoi ka wai i koia kul«, ;v na whi uua in koiii kuln o ko ko, ua momou i ko knUi* N'»Uiil«» k« Uoouwuno a« uej ka h'on KnKnw i kokalii mau UUi ni UooUouo o koia knla:AloUnauo ko kula o PuiiaUnwelo, <> in kultv imnoa kanaka ole, Hookalii no kaimka o ka ihu o ku lio. Aia uo iloko o koia knla kekalu polwku kaulaua mai kn wa kalnko nmi; o koiw inon aPoha* ku-Unnn -Paluoii. O keia »iia uo ia wa ko alamii knUiko uwi Ewa nku uei a hiki i Waialua, ao!e ime o ko alanui o heleia nni i kein wa. Uo alauui hou ia; ttia koia alauni wnuka Ioa ne, he anoiuio o piha ka akahi milo ke kaawalo mai ko alanni hou, h : ko alanui kahiko mauka. Eia kahi moolelo no kola pohakn. O kola pohakn e ku uei a i «a pau paha i ka lioouahuia me ke glaim pnmla a ka haole a lilo paha i mea ole He puka aia majuua o koin polmku, he puka hohouu a komo loa iloko o ka pohnkn a pii hon ao a puka iluna mu kekahi aoao ua Hke ke akea me oono iniha ke knawale * m.ii kekahi pnkn a i kokahi pnku. 0 ka mea i huna ia iloko o keiu pohaku he Lei Palana na kekahi wahiuo mai Hawaii mai. Ua hole m«i oia no ka makaikai i» Oahu ner. Malana mai o na waa kanlua kona holo aua raai a pas mai la oia ma Puuloa; he wahino kaukaaalii keia. Ua hoomnka no oia o hele uo ♦ Waialuo, aole oia i hele raa Waianao. Ua pii mai la uo kana hnakai mai Kalaekao mai no Holawn, a maluila oia o hole mai ai a moe ma Waiau, a mai laila «ku no Waialmi. Th liele »na a Imhi o Waiawa, a hala ke kala o Kalipahee, a ha la ka Laa-a-ka-īlio, a a’e i ke kula o Piinalmwele, pii aku la ia ma ko ano piina kaaaoao a kau iluna, heie i uku a hiki i kahi e ku nei ua pohaku nei, a hoomaha iho la. la wa anu e noho nei iluna o ka pohaku, ua ike iho la ia he pnka. E lei unu no nae ua wahiue noi i kopa Lei-Palaoa i ka a-i, wehe ae ia oia a paa i ka lima, a kama’Iio iho la; “Ae: ua loi mai nei au ia oe mai Hawaii mai a hiki iho la ia nei, ko manao nei au e hnna iu oe. He lei oe mui ko’u mao kupniia mai a kau i ko’u makua; a' kau mai noi hoi ia’u ka lakou pua; n pela hoi e iii aku ai i ka’n mau koiki. Ae; e waiho nua au ial oe ianei, a ua ka’n mau pua e ifmi mai ia oe h loaa oe ianei/’ A houi ae Ja oiu i ka lei a uwo iho la ine ke aloha nnl, uo.ka mea, ukalii no a kuuwalo ia iu keia wai wai maknnme a nu alii o ka wa kahiko aiia e hiipoi nei; mamuli hoi o uei manao nna p Imnu i kom loi puimheie a ku aku a hele, a Iiaa'o e Hio ia ia iloko o ka poh iku no k» wa hope lrm mai u ia aku, a ini knnu mmi puu uku hoi e Imli hou mui ia ia. Oi«i oia e uwe Imulipo aua i koua howpili o kn nn uuu mai o ke kai loa, ua ka waiomka no e hiolo. A oiu ka ka meu kakuu i •liooimmao »0 >ii i nei mau wahi kunaeime « k» poe kahiko peueh Ih » liehi ka !ji i ka maka okn O p (i ii, Ho na imnai \ na kiupu-wai a ko ao, 1 hookahekahe i puln na uka o Koua, £ piilu u'u lelma i k i Peloke'i, luu ii i k;i nka ii Muihi o-, M '.iIh «n i kit pili u ko uiolia, ■ Hmiwi kuui i-Mii lihi kahl- ko, M.iu io »ie ttfi o oe o ka uku hnnpuuo e nmī e)m ihn, Muliope i(io o K« piiu nua o k/inu uw(' «i(;i, luilmo ilio la oia , i kon.o l( i pttl«on ilokookalna ; poliaku.