Nupepa Puka La Kuokoa, Volume I, Number 121, 23 August 1893 — He Ma’i Lele ka Lepera. [ARTICLE]

He Ma’i Lele ka Lepera.

E Mr- Luxahoopoxopoxo: E kala mai ia’u ina ua līio ko’u kalaimanao ana o ka la 3-0 Augate neī, e pilī ana no ka ma’i Iepera, I mea e hoehaeha ai i ka manao o ko’u lahui e noho mai la Iloko o ka luuluu a me ka pilihuano na,bana hoomaewaewa a nei ma’i lokoino he lepen>. Aole Iloko o ko'u puuwai na manao e hoehaeha wale aku al i * na poe e noho u a e kaumaha mau ana, Aole la uhane lokoino. Eia ke hu mau nei ko’u aloha no lakou, O ka’u i hoaiai mua aku ai īmua 0 kuu lahui e noho ola maikai nei; (aole boi imua o ka poe 1 loohia i ka ma’i), ina he mea ia e hiki ai ke hoopakele ae ī hookahl kino uhane ola maīkal maī ke komo kino ana aku i na maiuu o ka ma’i lepera, he mea īa e hauoli ai ko’u naan. na poe i loaa i kela ma’ī, ke waiho aku nei au ia lakou ma ka poho lima o na kauka; aole waiwa! 1 koe o na ao a na makamaka imaa 0 lakou, aka, no na tausani Hawaii 1 koe e ola maikai nei, ina iakou e hooko pono i ka’a mau kuhikuhi, aole e kahe-a-wai loa (pelako’u manaoio ana) ka hiolo ana o ka lahui no kela makaha o na lepera ma Molokai (Kalawao a me Ealaupapa). Ua hiki kino au uo elua manawa ma ke kahua o na ma’i Iepera ma Molokai; ua ike ia lakou, kekahi o lakou he poe hoakula no’u mamua. Ua ulu mai ia’u ka manao e kakau ī kela manao mua, mamuiī o ko’u hoomaopopo ana iho i ka pono ole o ka noho ana o na Hawaīi ma ko lakou mau home? Ua īkemaka au i ka noho huikau 0 na kanaka, huikuu na poe ola me na poe i loaa I ka ma’ī lepera. He mea ole ka ma’i Iepera i na kanaka 1 ka wa e ola malkai ana o ke kmo. Ua aa lakou e mikl pu I ka omeke hookahi me ka poe i'ma’l, a na aa no hoi e āī i na mea al i hoomakaukau ia e ka mea ma T I. He hoahewa loa ko’u noonop no kela hana hupo, aole au ī manao he hana kupono kela. Aka, ke hoole ia mai nel aole ka he ma’i lele ka ma’-i lepera, a o keia olohe uana e hoao mal nei e ao hewa ī ka lahui, he mea oia i loohia i ka ma’i lepera. Aole i pololei kana kumu pale ekahi. He ao ana mai ia ia kakou e hoomau ma na ala o ka pouliuli e iho mau ana I ka po. O ke kenetaria iwakaiua keia, a o na kuhiKuhi a pau o na keneturia maa loa o ke ao nei, aole piii no keia au. Eia ke holomua mau nei na lahui o ke ao nei. Aole au i olelo o na poe ilihune a pau loa, e loaa lakou i ka ma’i lepera. He oiaio, ua loohia na moi a me na poo

aupuai, ua poo kuoaoono o Ua aina, Ika ma’i lepera. Heaha ke kumu? No ko lakou nolio huikau oleanei? No ko lakou malama pono aaei i na j rula kupouo o ke ola kiao? Aole! E pane mal ana na poe i kamaaiaa 1 ko lakou nohoaa, ina aole mai na makua mai, mai ka lehulehu mal 0 ka hikou mau hana lealea kupono ole i ke kino, a i ole, mal kekahī mau kumu ekaeka e ae. Ho ilihune io no ke kulana oka lahui Hawaii mamua aku 0 ka M. H. 1820, ka wa laha nui ole oka ma’i lepera. He illhuno loīe ko lakou, aka, ma na mea al, he lako a waiwal lakou. He maikai a maemae ka lakou mau mea eai ai, nolaila maikai mau ko lakou ola kīno, a hiki hoi ia lakou ke hana i na hana hookelakela hooikaika kino. A pehea i kela mau la? Ax anei ka lahni ina mea ai kupono? Ho nele no na kuaaina, he maemae no nae ka lakou mau mea e ai al; ela ka ole o na poe o ke -kaona nei. He wahi pola ki aka pake ko kakahiaka nui, a heaha aku la ko ko awakea. Aia ike ahe-a-kamakani ke ola o ko Honolalu nei poe. He wi ka aina i keia wa. He nui na aauhaie 0 keia ano. He lawa kupono na mai o Molokaī mamua o ka hapanui oko Honolula nei poe. He oiaio loa keīa. Ma ka nupepa »K:i Leo” 0 Aug. 23 nei, e loaa no keia mau olelo: u * * he maluhia na hapa mihona (?J kaikamahine (I ke au o Kamehameha II); a hiki i ka 20 a 01 aku na makahiki ike aku i ke kane, a mai īa lakou maī na keiki ola maīkai, ikaika, a loihi na la, eai ana i na ; ai leupono mo na aahu kupono, ame . na home i punia ihaea oluolu toai~ anuhea Pela auanei ua hanauna o keīa wa? Aoleī E nkulii moo ana no, ua lilo aku la ke kino I ka uluīa. He kumu make keia no ka lahui, he kumu hoopil mai uo hoi. Oka hapanui ona ma’i lepera i lawe ia i Molokai, mai ke kulanakauhale aku nei 0 Honolulu, pela ka hoike a ke Kakauolelo oka Papa Ola. No ka ilihune mai ke kumn, ai 1 na mea kupono ole, noho i na hale polopolona; no ka ilihune, minamina ina wahl kenikeni uuku e loaa mai ana, aole hoomaemae i na mea ino pelapela e waiho mokaki mai ana ma ka pa. He mau knmu keia e hoopli nni mai ana i ka ma’i, 0ka noho maemae mau me ka mikiala wale no fco kalahaia. E nana aku ika noho ana 0 na haoie walwaL Ho maemae na mea al, he maemae kani noho a be maemae na aaha komo. Loaa naī anei lakou ika ma’l? E piii ana no Mr. Way, he oiaio, na lele aku ka raaM Iepera iaia, aoie i puka wale ae He ohana mai ole paha kona. Hc haoie kamana oia, a malia paha ua hana pu oia roe kekahi poe kunaka mai, Aole kakou I ike aku i ka maemae o kona noho ohana ana. He lehulehu waīe o namakamaka haole 1 loaa maniuii oia kumu. E pill ana uo Kauka Oiiva oka Panalaau, uh ike no oīa i kana mea e hana sti. Laweiawe oia Ina mui me ke akahele; aoleoīa e :ie e īawelawe ina he moka pahi kekahi ma kona lima. Ina e moku kona līma, aole oia eae e hopn ika mea mai me kona lima ina e kaawl ia aku iaia I puu dala nnL Ina e pau kana lawelawe ana, e holoi ana oia i kona lima me na kopa 1 hoomakaukau ia nona a pau pono. Aole loa oia ©aa e hopa i kekahī mea maM a me ka holoi pono ole i kona lima, hookomo īloko 0 ka umeke poi e like me kanaka a miki ae, aole oia ehana hupoana pela. Aka, pela no e hana ai kanaka.

Ple eluu kaukH oluna o ka manuwa Peīekane i hele kino iue u’u e makaikai 1*1 K:tlau\;o 1 ka M. IL j 1892 aku nei. Ua nuL loa ko i»uu ekeeke, ao!e laua i ae o hc*loi 1 ko laua līma me na ko]>a o holoi iu ai na palahehe o na ma’i i ka \vu i haawī la mal al īa mau kopa ia laua. Ua makau laua no ka lele o ka ma’i lepera, Ina e haawi i kekahl makana kiekie i na haoīe waiwai o keia kulanakauhale © hele e inīllmili i na palapu o na poe ma’i lepera, aole loa o lakou mea e aa makapo mai ana, koe paha na kanaka, oia!, ua hiki ia lakou ke pale ae ia inea. He noho paīaīeha huikau ka noho ana o na Hawali. Aole maopopo ia lakoa ke kumu o ka mal. Ina e hoea mai na mai ahulau, o na Hawaīi no ke lueu nui ia ana. No ka paa Baībala ole anei? He kuhihewa kela. Aole e ola ka lepera iaa o kikii ke alo iiuna, hamama ka waha i ka makani, a ho pule waie no ka hana. Aole hookahi mea e ola ina pela e hiiinai kuhīhewa ai. Aole j hewa ka pulo, aka, howa ka hilinai aaa e ola i ka pule walo no. He oiaio, ua lehulehu na Hawaii i luku nui ia e ka ma’i ulaliī, (small pox), O na kunau ka ai ole i ua ai kupono I fca wa laha o ka ma’i, ka maemae oie oloko a me waho o ka haīe, ka hoonaaemae ole i ke kīuo, ka noho huikau aku a hulkau mai a me na kumu lehulehu e ae. He oialo, be loaa no na poo makaala loa i ko lakou home a me ko lakou kino a me ka lakou mau mea al, a peīa aku; aka, he kakaikahl loa ko lakoa heluna, a ua loaa no mamuli o kekahi kumu hiki ole ke pale ia. Ina he hookahi mea malama pono e loaa ana he 50 a oi mea malama pono ole e make ana. He nui na kumu mako o na Hawaii a lakou e noonoo ole nei. (a) Aia kekahi make o lukou i na hale ako lauoho. He nui na poe e hele nei I na hale barba, he poe o!a kahī, a he poe mai paha kahi. Ka wele like ia no nae lakou i ke kawele hookahī. Aolee neleka lele o ka mai mamuli o keīa hana. He maemae no nae na hale ako lauoho o na haole(e) Aīa i ka poi a ine ka ia la make o kaoaka. Ina he mea mai ka mea nana e hoomakaukau na mea al, e loaa aua kekahl o na poe 0 hooauu aka ana I na mea i hoomakaukau la. E lele ma: a»a ka mai. (i) Ina e kaa ana kekahl mea mai iluna o ka moena a kahe kona hou mai, a oni aku uo ka mea mai ole maluna oīa moena heoknhi, e lele aku ana ka ma’i O kekahi kumu luha nui keia o ka ma’i Iepera maluna o na Hawaii. (o) laa e hele na poe ola a me aa poe ma 7 -i ma ka lua lepo (liīIH) hookahī, aole e nele ka lde o ka ma’l i ka poe'ola (u) loa e auau i ko kīni auaua hookahi na poe ola a me na poe ma’i, e lele ana no ka ma 7 I. laa e holoi ī ke kawele hookahi a aahu pu paha i ka aahu hookahi, e lele ana no ka ma’i lepera. Owai ka mea hoole mai aole e lele ka ma T i mamull o keia mau kumu? Kolailu, ke hoomaopopo mai la oukou e na makamaka, he make wale no ka keia no kakoa a kakoa e hoomaopopo ole nei. Aole haole e aa e haawi mai i kona kawele i kekahi kanaka ma’i e holoi i kona hou; aole haole e ae i kekahi mea mai e komo iloko o kona haleliilii, kahī ana a me kona ohana e komo aī; aole haole e naaupo e haawi i kona kini e auau ia e kekahi mea ma’i, aole uo hoi haole « kumakaīa 1 kona kino ma ka ae ana e ai i kekahi - mea ai i hoomakaukau la e kekahī naai Iepera. EīaJ

' nae, ua aa no ka lahui e hana i keia " raau mea ae la a pau. No ka «oonoo 1 o!e mai ke kumu. 1 Aole he hookae a lokoīno ko kau- * pale n hookaawale ana i na poe maī, i aka, he hana aloha lahui oiaio ia. O " ka lokoīno ame ke aloha ole ka hoof kuu aku ia lakoa e haukae mau me 1 ka poe ola maikal. Ona poe e hoopaakliel neī e hoohuikau a hoolaha ■ hoomahuahua aka ika mai iepera, ’ o lakou na enemi īno loa o ka lahni, ’ ua oi aku ka pono īna aole lakou I 1 hanau ia. ; Nolaila, e kuu lahui, ©ao ka1 naka la oukou, o aīoha i na wahi heīuna uuku ī koe, e hoomanao 1 ka * makia oko kakou moi aioha Kala1 kaua i hala aka la, a e hoomaopopo, 1 oka noho huikau, oia kekahi keokea nul i ka hooko ana i ka iini nui : o kona puuwai. Ona poe olelo mai, ’ aole lele oka lepera, he enomi lakou no ke ola oka lahuī, aole pono e' hoolohe i ka lakou mau ao lalau. E hoomanao no hoi, aole*no’u wale iho keia manao, aka, he hauniaoa wale uo au © hahāl ana malalo o na ao naauao, a e kakoo ana hol, i na kuhikuhi pololeia na kauka kaulana akamai loa oke ao neī (aole hookahi o lakou 1 hoea i Hawaii nei). Oka manao paa o kela poe ’ kauīāna, he mai lele ka mai Iepera. Kaoaokai.ani. Honolulu, Aug. 22, 1803.