Nupepa Puka La Kuokoa, Volume I, Number 123, 28 August 1893 — He Moolelo Hawaii [ARTICLE]

He Moolelo Hawaii

MOKUNA X. Xo na Alii Kahlko. Hookahi wale no ano o na kanaka a pau ma keia paemoku i ka wa kahikp loa, aole lakou i maheleia e llke me ko keia wa, a no ka nui ole no paha o na kanaka mamua aku o Wakea ma, nolaila, ua maluhia ko lakou noho ana< a na kela a me keia poo ohana © lioomalu ia lakou iho. Mahope mai o Wakea ma laua o Papa ke kaawale ana o na III, na kahuna, na makaainana a me na kauwa, aole pela mai a Hulihonua mai a mamua aku paha ona a hiki ia Laiiaij he 2S hanauna mai ia Halihonua mai a ia Wakea, a he 28 mai a Wakea mai a ia Kapawa. A maloko o keia mau hanauna, ua hoomaopopoia kekahī mau mea kaulana nui a lakou ma na moolelo o ka wa kahiko. 0 Kapawa ka mua i hoalii ia ma 'Waialua, Oahu, a ma ona la ikukulu la mai ai ke aupuni alil no ko Hawaīi Paealna. I ka wa ia Heleipawa, i kukulu ia ai he aupuni aliī no Maui; a I ka wa ia Luanuu, na kukula ia ko Kauai aupunialii. 1 ke au ia Heleipawa, ua malanan ia ka la hanau, ka aina i hanau ai, kahi i waiho ai ka iewe a me ka aa, kahl i moku ai ka piko, kana num hana kaulaha, a me ko hooilina e waifao N ai ca aiii maikai me ke kaulanao ko lakou mau kupapau, Oa kaulana na aīii hana ino, a me ko lakou make ana, ua hoolei la ko lakou mau kupapau mawaho ae o na alil maikai o ka noho anpuni ana. Elua aupunl i kaulana pela, o ko Oahu nei a me ko Maui, e ike & ia ma na moolelo a me ua mele a ka poe kahiko. Ua manao ia, ma Oahu uei ka hoolaha ia ana o na kanaka, no ka mea, maanei i noho mua. ai na kupuna kahiko, a loaa o Kapawa. Ma ke kuauhau o na III mai ka wa kahiko mai a hiki ia Kamehameha I, aole i ike ia ka moe like ana o ka mookuauhau alii, no ka mea, i kekahi manawa ua nele kekahi poe alii nona ke aupuni i ka ole, a ua lilo Jke aupuni 1 kekahi poe ma ka pakaha ana, a ma ke koa a ua loaa ka moa alii o kekahi poe ma ke koa,. ,a ua hoopliipili aku iioko o ka mookuauhau alii. Aka, he noanoa naeka makuakane, a alii paha ka makuahine, a malaila i kulike ole ai ke ano o na lii, a ua lilo kela mokapunl kela mokupuni o Hawaii nei i mau alii okoa, me ke kulike ole o na kulana kiekie o na hanauna aiīi. He poe alii kapu kekahi, a he poe alii noanoa kekahi, a he hoopilīpili kekahi, a he alli lepo popolo kekahi, e like mē ka mea i manaoia no Umi a Liloa. Mamulf o kela mau ano, ua ikeia mamua aku o Kamehameha I aole he alīi hookahl, a aole no hoi i hui ia na mokupunl a UIo malalo o ke aliihookahl. Ma Hawaii, he nui na aliī moi, o Hanalaanui ko Hawaii kupunaalii, o Hanalaaiki koMaui, o Ua ko Kauai. Aole like ke kiekie o na mea a pau i kapaia na alii, O na keiki 1 hanau ia na ka makuakane alii, a me ka makuahine alli, o lakou wale no ka poe alil nul. Ina he alii nui ka makuakane a oka makuahine paha o kekahi kelki, aole nae he ālii na mea a laua i noho aku ai, aole e kapa ia mai ua keikl la he alii nul, he alii papa no ia, no ka mea, he alii nui mao kona maknanine wale la no, a makuakane paha, a he kukaepopolo kekahi inoa, ina ma o ka makuakane la ke ahi nui. Ina he alil nui ka makuakane, a :

he aliī iki no ka makuahine, ua kapaia ka laua mau keikī he kaukauaiiī. Aia ma ka lima o na alii aimouu fca nana I ka wa kahiko, na lakou na mea a pau oka aina e hooponopono. O ka manao o ke alii nui, oia ke kanawai o ke aupuni. Aole he lunakanawai e hooponopono al mawaena o na aiii a me na kanaka, he hiki no i fce alii ke pepehi aku i ka mea ana i manao ai a make; a hiki ke hoopakele īka make ke manao ola pela. I kekahi maoawa, hoopii aku no nae na makaainana i ke alii, a nana e hooponopono mawaena o lakou. He lehulehu na kapu o na alii e make ai na kanaka i ka wa kahiko penei; Ina e kau ke aka oke kanaka maluua o ko ke ahi hale moe, make ia kanaka; aiwaiwa loa aku hol, ke kau aku ke aka iluna o ke alil, nolaila i moe al a kolo ai na kanaka ke aku imua o ke alll. Ina e aahu i ko ke alii kapa, make no ia, a he nui wale aku na kapu ona alii aimoku a ua lilo ke alii i mea nui maluna o na kauaka, no ia mea, hookiekie loa na alīi, mamuli 0 ka hapai memeue o na kahuna na kahu a me na makaainana pu no. I kekahi wa, iua e apiki ke alii nuī, kīpi no na kanaka iaia, mamuli o ka paakikl i nahaua kolohe, a haalele na kanaka lala, a haawiīa ke aupuni la hai. Pela ko lakou kue ana ia Owaia, [ ia Hakuu, Kamaiole, Lonoikamakahikī, a nul aku no na ulil o ia ano. . - * Ke makemake nel o Mr, Albert Fayorite o Arkansas City, Kan., e haawl aku i kapomaīkai i ko makou poe makamaka heluhelu 1 kona ike 1na mea e pili ana ina ma J i anu. Penei kana olelo: “Ma ke kau kupulau i hala iho nel, ua loaa iho la au ika ma 7 i anu aua ano kuonoono loa ka ma T I ma kuu ake mama; a aohe hoi i āTuo ola pono ae, ua loaa hou iho la au īa ano ma’I hookahi me ka hoonawallwali ana ia’u a hala wale ke kau makalii, a i ka haalele ana mai oke anu, he kunu paakiki ka mea nana e hoomailo ana ia 7 u a’u hoi i manao iho aī aole loa la au e ola iki ana. He umikumamaha makahiki i hala ae nei, ua hoao no au i ka laau kunu a Chamberlaia me ka holopono, nolaila, ua manao iho la au e hoao hou. Aole i pau he hookahi omole, ua haalele koke mai la ke kunu ia’u, a aole loa hoi āu i hoopllikia hou ia mai e ke kunu me ke anu, Ua hooia aku au i kahī poe, a ke mahalo nui nei lakou.” He 50 keneta o ka omole e kuaī ia ma kahi a BESSOxSMiTH&Co. t ma i*o Eae Aina Hawaii. 2435—4t.